- ‘NAM ROI’) CÓ HỘT. - ‘Da Xanh. - The seeded fruit of ‘Nam Roi’ is caused by cross pollination.. - Xác định nguyên nhân của hiện tượng trái bưởi Năm Roi (giống không hột) có hột là mục tiêu nghiên cứu của đề tài. - Các hoa bưởi Năm Roi được thu ngẫu nhiên ngoài đồng đem về phòng thí nghiệm trước khi hoa nở 1 ngày để khảo sát các đặc tính nông học của hoa, cũng như khả năng nẩy mầm của hạt phấn sau 24 giờ gieo trong môi trường nẩy mầm hạt phấn. - Bên cạnh đó, các nghiệm thức lai chéo giữa bưởi Năm Roi và hạt phấn cây có múi khác cũng được tiến hành ở ngoài đồng. - Sau khi thụ phấn 3 ngày, thu hoa đem về phòng thí nghiệm để quan sát ống phấn bằng kỹ thuật nhuộm aniline blue. - Kết quả từ nghiên cứu này cho thấy hoa bưởi Năm Roi lưỡng tính, cấu tạo hoa hoàn toàn bình thường, hạt phấn nẩy mầm tốt trong môi trường nhân tạo. - Ống phấn của bưởi Năm Roi không thể vươn đến bầu noãn để thụ tinh trong trường hợp tự thụ, còn ở nghiệm thức lai chéo ống phấn vẫn phát triển bình thường. - Kết quả từ thí nghiệm ngoài đồng đã góp phần chứng minh thêm cho quan sát trên, 94-115 hột/trái được ghi nhận ở nghiệm thức bưởi Năm Roi lai chéo với hạt phấn cây có múi khác, trong khi bưởi Năm Roi tự thụ trái hoàn toàn không hột. - Quá trình thụ phấn chéo làm tăng khả năng đậu trái, giảm hiện tượng rụng trái non.. - Từ khóa: hột, không hột, bưởi Năm Roi, ống phấn. - Bưởi Năm Roi là giống bưởi ngon nổi tiếng, không hột có nguồn gốc ở huyện Bình Minh, tỉnh Vĩnh Long. - Hầu hết trái bưởi Năm Roi được tiêu thụ trong nước và một phần xuất khẩu sang thị trường châu Âu với tổng thương phẩm khoảng 600 tấn vào năm 2005 (Vietnamnet). - Tuy nhiên, trong những năm gần đây trái bưởi Năm Roi có nhiều hột xuất hiện trong trái. - Theo kết quả điều tra cho thấy có khoảng 95% vườn bưởi Năm Roi trồng xen với cây cam quýt khác đều xuất hiện hột (Võ Văn Theo, 2004). - Gần đây trên các phương tiện thông tin có các bài viết đề cập đến vấn đề này như “Khóc vì bưởi Năm Roi nhiều hạt” (Báo Sài Gòn Giải Phóng, ra ngày Hiện tượng hạt hóa bưởi Năm Roi” (Báo Nông Nghiệp Việt Nam, số 217, ngày . - Tương tự như vậy, báo Cần Thơ ra ngày cho biết bưởi Da Xanh cũng có nhiều hột và cho rằng nguyên nhân do thụ phấn chéo. - (2007) cho rằng các giống bưởi không hột nhưng khi thụ phấn chéo thì có nhiều hột, số hột/trái thông thường khoảng 100 hột. - Ống phấn không kéo dài trong vòi nhụy, do vậy không có sự thụ tinh mặc dù có sự thụ phấn. - Sự kéo dài ống phấn liên quan đến hoạt động của enzyme PME (pectin methylesterase) (Bosch et al., 2005). - Sự kéo dài ống phấn phụ thuộc vào sự hình thành vách tế bào ống phấn.. - Ngay tại chóp của ống phấn có hiện diện duy nhất là chất pectin mà không thấy có cellulose hoặc callose trong điều kiện bình thường (Ferguson et al., 1998). - Kết quả là ống phấn không kéo dài được. - Enzyme này có nhiều trong hạt phấn, ống phấn cây thuốc lá mà không thấy có mặt trong các bộ phận khác và nó được tổng hợp bởi gene NtPPME1 (Bosch et al., 2005).. - Tuy vậy, cho đến nay chưa có nghiên cứu nào được công bố nguyên nhân của hiện tượng trái bưởi Năm Roi không hột cũng như có hột ở trong nước. - 2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1 Khảo sát cấu tạo hoa bưởi Năm Roi. - Vào sáng sớm thu ngẫu nhiên 30 hoa bưởi ‘Năm Roi’ có một cánh hoa vừa nở, các hoa này được thu về phòng thí nghiệm tiến hành đếm số bao phấn/hoa. - Hạt phấn được đếm 24 giờ sau khi gieo, mỗi hoa đếm 5 lần, mỗi lần quan. - 2.2 Quan sát ống phấn trên hoa cái bưởi Năm Roi tự thụ và thụ phấn chéo Chọn ngẫu nhiên 2 chùm hoa/cây, chỉ để lại 2 hoa/chùm, 5 chùm hoa/cây/nghiệm thức, 5 lần lặp lại, mỗi lần lặp lại là một cây. - Thí nghiệm có 3 nghiệm thức là hoa bưởi Năm Roi tự thụ, bưởi Năm Roi lai chéo lần lượt với bưởi Lông, bưởi Da Xanh. - Sáng hôm sau, chọn các bao phấn vừa hé mở của giống bưởi Lông thụ chéo với hoa bưởi Năm Roi đã khử đực, bao lại. - Tương tự như vậy với trường hợp hoa bưởi Năm Roi tự thụ. - Hoa cái bưởi Năm Roi 3 ngày thụ phấn được cắt ra thành 4 đoạn nhỏ: nướm, vòi đoạn trên, vòi đoạn dưới và bầu noãn. - Quan sát sự vươn dài ống phấn bằng cách nhuộm với aniline blue 0,1% (Martin, 1959). - Để quan sát sự vươn dài ống phấn cần phải cố định mẫu trong ống nhựa bằng dung dịch cố định: acetic acid/ethanol theo tỷ lệ (1:3) ít nhất trong 2 giờ của nhiệt độ phòng thí nghiệm. - 2.3 Tỷ lệ đậu trái, rụng trái non và số hột/trái trên hoa bưởi Năm Roi tự thụ và thụ chéo. - 3.1 Khảo sát cấu tạo hoa bưởi Năm Roi. - Các hoa bưởi được quan sát cho thấy hoa bưởi Năm Roi là hoa lưỡng tính với nướm nhụy cái ướt lúc hoa nở và sẵn sàng nhận phấn. - Hạt phấn của giống bưởi Năm Roi nẩy mầm khá cao trong môi trường nuôi hạt phấn, trung bình khoảng bưởi Da Xanh (Citrus grandis var. - ‘Da Xanh’) thấp hơn so với hạt phấn bưởi Lông (giống bưởi có hột – Citrus grandis var. - ‘Long’) nhưng cao hơn hạt phấn cam Sành (giống cam ít hột – Citrus nobilis var. - nẩy mầm của hạt phấn bưởi Năm Roi, bưởi Lông và cam Sành trong môi trường Brewbaker và Kwack giờ sau khi gieo. - Loại hạt phấn Cao nhất Thấp nhất Trung bình ± Sai số chuẩn. - Bưởi Năm Roi c. - Từ những kết quả về khảo sát cấu tạo hoa bưởi Năm Roi cho thấy hoa có cấu trúc như loại hoa lưỡng tính hoàn chỉnh có bộ phận đực và cái đầy đủ. - Hơn nữa, hạt phấn nẩy mầm khá tốt trong môi trường in vitro. - Trường hợp đực bất dục thông thường tạo trái ít hột hoặc không hột nhưng hai trường hợp còn lại sẽ cho ra trái có hột nếu có sự thụ phấn chéo. - Câu hỏi đặt ra là bưởi Năm Roi tạo trái không hột hoặc trái có hột theo cách nào? Để trả lời câu hỏi này, tiến hành khảo sát sự vươn dài ống phấn khi tự thụ và thụ phấn chéo.. - Hình 1: Cấu tạo hoa bưởi Năm Roi. - (B) bao phấn to chứa nhiều hạt phấn. - 3.2 Quan sát sự vươn dài của ống phấn trên hoa cái bưởi Năm Roi. - Bằng kỹ thuật nhuộm ống phấn, sự vươn dài của ống phấn trên hoa cái bưởi Năm Roi được ước lượng 3 ngày sau khi thụ phấn dưới kính hiển vi huỳnh quang. - Kết quả quan sát cho thấy các tổ hợp lai giữa bưởi Năm Roi với hạt phấn bưởi Lông hoặc hạt phấn bưởi Da Xanh thì ống phấn kéo dài từ nướm đến vòi và cuối cùng là bầu noãn (Bảng 2). - Ngược lại, bưởi Năm Roi tự thụ thì hạt phấn nẩy mầm trên nướm, kéo dài ống phấn đến vòi đoạn trên nhưng không thấy sự hiện diện của ống phấn tại vị trí vòi đoạn dưới cũng như bầu noãn. - Từ những quan sát này cho thấy bưởi Năm Roi tạo trái không hột là do sự tự bất dung hợp điều khiển, có thụ phấn nhưng không thụ tinh. - (Citrus unshiu Marc.) khi tự thụ sau 72 giờ, ống phấn chỉ tiến đến vòi, tích lũy callose và dừng tại đó, không đến được bầu noãn (Khamsuk et al., chưa xuất bản).. - Các giống bưởi Chùm tự thụ tốt nhưng khi thụ phấn chéo với hạt phấn khác thì ống phấn phát triển nhanh hơn ống phấn tự thụ (Chacoff và Aizen, 2007). - Bảng 2: Ước lượng số ống phấn vươn dài trên hoa cái bưởi Năm Roi, 3 ngày sau thụ phấn Tổ hợp lai của. - hoa bưởi Năm Roi. - phấn N Số ống phấn N Bưởi Lông 3117±612. - Da Xanh . - Tự thụ . - Hình 2: Quan sát ống phấn vươn dài trong bộ phận cái của bưởi Năm Roi. - (A) Hoa cái bưởi Năm Roi cắt dọc. - (B, C và D) nướm, vòi, bầu noãn của hoa bưởi Năm Roi tự thụ, ống phấn kéo dài đến vòi. - (E, F và G) nướm, vòi, bầu noãn của hoa bưởi Năm Roi lai với phấn bưởi Lông. - (H, I và J) ống phấn hiện diện ở 3 vị trí của hoa bưởi Năm. - Mũi tên màu đỏ chỉ vị trí của ống phấn A. - 3.3 Tỷ lệ đậu trái, rụng trái non và số hột/trái trên bưởi Năm Roi tự thụ và thụ chéo. - Tỷ lệ đậu trái, rụng trái non và số hột/trái của hoa bưởi Năm Roi thụ phấn chéo với các hạt phấn khác (bưởi Lông, Da Xanh, cam Sành) và tự thụ, được trình bày ở bảng 3.. - Tỷ lệ đậu trái trên bưởi Năm Roi ở trường hợp tự thụ và thụ phấn chéo khác biệt nhau không ý nghĩa. - Tuy nhiên, tỷ lệ rụng trái non ở trường hợp bưởi Năm Roi thụ phấn chéo lại thấp hơn có ý nghĩa so với hoa bưởi Năm Roi tự thụ. - Karaya (1988), trên bưởi thụ phấn chéo sẽ làm giảm tỷ lệ rụng trái non từ đó có thể sẽ gia tăng năng suất trái. - (1997) cho rằng sự thụ phấn làm tăng nồng độ GA 3 và giảm đi sự rụng bầu noãn.. - Trái bưởi Năm Roi có hột là do thụ phấn chéo với hạt phấn cây có múi khác. - Kết quả phần trên cho thấy ống phấn kéo dài vào bầu noãn và xảy ra sự thụ tinh tạo ra trái có hột. - Ví dụ trường hợp lai với hạt phấn bưởi Lông nhận được trung bình 114 hột/trái. - Tương tự như vậy khi lai với hạt phấn của các cây cam quýt khác (Bảng 3). - Trong khi đó, bưởi Năm Roi tự thụ phấn thì hoàn toàn không hột. - Binh (2008) bưởi Năm Roi tự thụ, thụ phấn chéo với hạt phấn bưởi Da Xanh và cam Sành tuần tự thu được 0 hột/trái, 113 hột/trái và 50 hột/trái. - Bảng 3: Tỷ lệ đậu trái, rụng trái non và số hột/trái trên hoa bưởi Năm Roi tự thụ và thụ phấn chéo với hạt phấn của các cây cam quýt khác. - Số hột/trái. - Hoa bưởi Năm Roi tự thụ phấn 68 80 a. - Hoa bưởi Năm Roi khử đực 70 80 a 0 c. - Hoa bưởi Năm Roi x hoa bưởi Lông 80 50 b 114 a. - Hoa bưởi Năm Roi x hoa cam Sành 70 68 ab 94 a. - Hoa bưởi Năm Roi tự nhiên 88 70 ab 57 b. - Hoa bưởi Năm Roi x Hoa bưởi Da Xanh 90 13 c 115 a. - (1) 7 ngày sau khi thụ phấn. - Nguyên nhân gây ra hiện tượng trái bưởi Năm Roi có hột là do sự thụ phấn chéo.. - Hạt phấn của cây cam quýt khác (bưởi Lông, bưởi Da Xanh, cam Sành) rơi trên nướm nhụy cái, ống phấn kéo dài đến bầu noãn, xảy ra thụ tinh tạo trái có nhiều hột. - Ngược lại, hạt phấn của chính nó nẩy mầm trên nướm nhưng không kéo dài đến bầu noãn, không xảy ra thụ tinh tạo trái không hột.. - Khảo sát sự đa dạng đặc tính hột bưởi Năm Roi theo hình thái và điện di.. - Hiện trạng sản xuất và tính đa dạng di truyền bưởi Năm Roi tại huyện Bình Minh, tỉnh Vĩnh Long