- ĐA DẠNG SINH HỌC MỘT SỐ LOÀI LAN RỪNG THUỘC CHI DENDROBIUM BẰNG KỸ THUẬT RAPD. - Đề tài nghiên cứu đánh giá sự đa dạng di truyền của 12 mẫu hoa lan thuộc 9 loài lan rừng và 02 loài lan lai có nguồn gốc từ Thái Lan của chi Dendrobium làm cơ sở di truyền cho công tác lai tạo, khai thác và nhân giống các loài lan rừng ở Việt Nam. - Kết quả phân tích di truyền bằng 10 đoạn mồi ngẫu nhiên RAPD cho thấy, tất cả đều cho tính đa hình cao (gần 100% các band đa hình). - Trong đó, primer OPF 04 cho sản phẩm khuếch đại DNA có số band nhiều nhất (29 band). - Các primer cho sản phẩm khuếch đại DNA có số band trung bình là primer OPF 01, OPF 02, OPF 05, OPF 08, OPR O7, OPA 08, OPA 12 (20-24 band), primer OPR 012 khuếch đại số lượng band ít nhất (14 band). - Các band thu được mã hóa bằng hệ nhị phân để phân nhóm di truyền sử dụng phần mềm NTSYS2.1 theo phương pháp UPGMA. - Kết quả phân nhóm di truyền 12 mẫu hoa lan thuộc chi Dendrobium cho thấy, sự khác biệt di truyền dao động trong khoảng 0- 42%. - Xét ở khoảng tương đồng 59% có thể chia làm 3 nhóm chính: A, B,C. - Nhóm A có 7 mẫu lan thuộc 7 loài, nhóm B có 1 mẫu của 1 loài, nhóm C có 4 mẫu thuộc 3 loài. - Trong đó nhóm C, các loài có mối quan hệ gần hơn so với nhóm A. - 1 Viện nghiên cứu và phát triển CNSH, Trường Đại học Cần Thơ. - và B với khoảng tương đồng là 80%, các loài trong nhóm A có quan hệ tương đồng khoảng 61,6%.. - Từ khóa: RAPD marker, lan rừng, Dendrobium, phân nhóm di truyền, đa dạng sinh học. - Hoa của các loài lan rừng không chỉ đẹp về hình thức mà hầu hết còn có hương thơm nên đang dần hấp dẫn giới hâm mộ hoa lan.. - Thế giới lan rừng rất phong phú với nhiều chủng loại, một trong những chi lan phổ biến nhất trên thế giới là Dendrobium. - Đánh giá nguồn gen lan rừng phục vụ cho công tác lai tạo, nhân giống để tạo ra những cây lan cho giá trị thẩm mỹ và kinh tế cao, có thể cạnh tranh với thị trường hoa trên thế giới là rất cần thiết. - Khác với PCR thông thường sử dụng các đoạn mồi đặc hiệu bổ sung cho các trình tự đã biết, RAPD chỉ sử dụng các mồi oligonucleotid được tổng hợp ngẫu nhiên từ 9 đến 12 base. - Kỹ thuật này đã được áp dụng để nghiên cứu đa dạng di truyền trên nhiều loại cây trồng như đậu nành, cà phê, lúa. - Trong chọn tạo giống sự đa dạng có ý nghĩa hết sức quan trọng khoảng cách di truyền của cây bố mẹ càng xa nhau càng gia tăng cơ hộ tạo được ưu thế lai cho các thế hệ con lai. - Đề tài nghiên cứu: “Phân tích đa dạng sinh học một số loài lan rừng thuộc chi Dendrobium bằng kỹ thuật RAPD” được thực hiện nhằm đánh giá sự đa dạng di truyền của một số loài trong chi này, góp phần bảo tồn nguồn gen quý của các giống lan rừng đồng thời phục vụ cho công tác nghiên cứu lai tạo để cho ra nhiều giống lan mới có giá trị cao, thích nghi với khí hậu vùng Đồng Bằng Sông Cửu Long.. - 2 PHƯƠNG TIỆN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1 Vật liệu. - Mười hai mẫu lan từ 9 loài lan rừng thuộc chi Dendrobium và 02 loài lan lai có nguồn gốc từ Thái Lan được sử dụng làm vật liệu thí nghiệm trong đó loài D. - có 2 dạng có đặc điểm hình thái khác nhau được gọi tên tiếng Việt là Hoàng thảo tuyết mai lá mỏng và Hoàng thảo tuyết mai lá dày được mã hóa. - Danh mục các loài lan sử dụng trong nghiên cứu được trình bày trong bảng 1.. - Bảng 1 : Các loài lan rừng Dendrobium làm vật liệu thí nghiệm Ký. - 3 Lan Hoàng thảo báo hỉ D.secundum (BI.) Lindl. - 4 Lan Hoàng thảo thủy tiên trắng D.palpebrae Lindl. - Thuytientrang 5 Lan Hoàng thảo hương duyên D.ellipsophyllum Tang et. - Huongduyen 6 Lan Hoàng thảo thái bình D.moschatum (Buchd. - Thaibinh 7 Lan Hoàng thảo kim điệp D.chrysotoxum Lindl. - Kimdiep 8 Lan Hoàng thảo trúc D.salaccense (BI.) Lindl. - 9 Lan Hoàng thảo tuyết mai lá mỏng D.crumenatum Sw. - Tuyetmailamong 10 Lan Hoàng thảo tuyết mai lá dày D.crumenatum Sw. - Tuyetmailaday 11 Lan Hoàng thảo nhất điểm hồng D.draconis Rchb.f. - Nhatdiemhong 12 Lan Hoàng thảo Nhất điểm hoàng D.heterocarpum Lindl. - Nhatdiemhoang Nghiên cứu sử dụng 10 mồi (primer) RAPD mỗi mồi gồm 10 nucleotide được trình bày trong bảng 2.. - Bảng 2: 10 mồi RAPD được sử dụng trong thí nghiệm. - 2.2 Phương pháp nghiên cứu. - Các band DNA thu được sau khi điện di được mã hóa bằng hệ nhị phân để phân nhóm di truyền sử dụng phần mềm NTSYS2.1 theo phương pháp UPGMA (Rohlf, 2000).. - Nhìn chung các primer đều cho sản phẩm khuếch đại DNA ở hầu hết các mẫu, số lượng band DNA đa hình cao (gần 100. - Trong đó, primer OPF04 cho sản phẩm khuếch đại DNA có số band nhiều band nhất (29 band). - Các primer cho sản phẩm khuếch đại DNA có số band trung bình là primer OPF01, OPF02, OPF05, OPF07, OPF08, OPR07, OPA08, OPA12 (20-24 band). - Primer OPR012 khuếch đại số lượng band DNA ít nhất (14 band).. - Hầu hết các primer cho số lượng band DNA nhiều cho thấy chúng có nhiều vị trí khuếch đại trên bộ gen của các loài lan khảo sát.. - Các mẫu số có một số vị trí band khuếch đại giống nhau ở 2 primer:. - OPF02 và OPF05 (Hình 1B và 1D), điều này cho thấy chúng có thể có quan hệ di truyền gần nhau.. - Đối với 2 mẫu DNA của loài Hoàng thảo tuyết mai (mẫu số 9 và số 10), qua kết quả phân tích chỉ cho sản phẩm khuếch đại giống nhau ở primer OPF01 (Hình 1A), ở những primer khác chỉ giống nhau ở một số vị trí band. - Tuy nhiên, đối với 2 mẫu DNA số 10 và 11 của 2 loài lan khác nhau (có kiểu hình khác nhau) lại thu nhận được vị trí band DNA được khuếch đại gần như giống nhau hoàn toàn ở hầu hết các primer như: OPF02, OPF04, OPF05, OPF07, OPR07, OPA08 và OPA12 (hình 1B, 1C, 1D, 1E, 1F, 1G và 1H). - Điều này cho thấy chỉ dựa vào đặc điểm kiểu hình để đánh giá sự đa dạng di truyền có thể gây ra sự sai lệch.. - Ở phản ứng PCR với primer OPA12 kết quả khuếch đại thu được những dãy band DNA có kích thước bằng nhau cho cả 10 loài lan rừng và 2 loài lan lai, có thể đây là những alen đặc trưng điển hình trong bộ gen của chi Dendrobium như vị trí band 450bp, 550bp (Hình 1H).. - Hình 1: Kết quả điện di sản phẩm PCR sử dụng các Primer: (A) OPF01, (B) OPF02, (C) OPF04, (D) OPF05, (E) OPF07, (F) OPR07, (G) OPA12, (H) OPA08, (I) OPF8 và (K) OPR12 với M là thang M . - Phân nhón di truyền dựa trên sự hiện diện của các band DNA được khuếch đại thể hiện trên gel (Hình 2), cho thấy 12 mẫu của 10 loài lan rừng và 2 loài lan lai thuộc chi Dendrobium nhìn chung có sự đa dạng, khác biệt di truyền dao động trong khoảng 0- 42%. - Nhóm A có 7 loài, nhóm B có 1 loài, nhóm C có 3 loài. - Trong đó nhóm C, các loài có mối quan hệ gần hơn so với nhóm A và B với khoảng tương đồng là 80%, còn các loài trong nhóm A có quan hệ tương đồng xa hơn khoảng 61,6%. - Trong nhóm A được chia thành 2 phân nhóm nhỏ là AI và AII. - Phân nhóm AI gồm 2 loài lan lai nhập nội từ Thái Lan là thongchai-gold và sonia có độ tương đồng khoảng 65.2%. - Nhóm AII được chia thành 2 phân nhóm nhỏ hơn là AII1 và AII2, phân nhóm AII1 gồm có 3 loài lan rừng. - Phân nhóm AII2 có 2 loài là Hoàng thảo thái bình và Hoàng thảo kim điệp. - Hai loài này có hệ số tương quan di truyền khoảng 67% và có một số đặc điểm hình thái giống nhau như: hoa dạng chùm, màu vàng, có vết đỏ tròn ở giữa, môi có rìa mịn.. - Nhóm B chỉ có một loài là Hoàng thảo hương duyên, với đặc điểm hoa mọc đơn độc ở nách lá, và có mùi thơm.. - Nhóm C chia làm 2 phân nhóm là CI và CII, nhóm CI có một loài là Hoàng thảo trúc lan, phân nhóm CII gồm 2 mẫu lan thuộc loài Hoàng thảo tuyết mai và 1 mẫu thuộc loài Hoàng thảo nhất điểm hồng. - Trong đó, 2 mẫu lan của Hoàng thảo tuyết mai có nhiều nét kiểu hình giống nhau như: kiểu hoa, kiểu thân giống nhau hoàn toàn chỉ có khác biệt về kiểu lá, nhưng qua phân tích về kiểu gen, 2 mẫu này chỉ có. - quan hệ tương đồng di truyền trong khoảng gần 84%. - Trong khi đó, mẫu lan có kiểu lá ngắn và dày hơn thì có quan hệ tương đồng rất gần với loài Hoàng thảo nhất điểm hồng và phần trăm tương đồng của chúng đạt gần 95%, mặc dù đặc điểm kiểu hình của chúng hoàn toàn khác.. - Kết quả phân tích 12 mẫu của 9 loài lan rừng Dendrobium và 2 loài lan lai bằng kỹ thuật RAPD cho thấy 10 primer đều thể hiện tính đa hình cao và ghi nhận được 214 dấu phân tử.. - Mười hai mẫu của 11 loài lan được phân nhóm di truyền thành 3 nhóm chính, trong đó nhóm A lớn nhất gồm 7 loài, nhóm B nhỏ nhất là 1 loài. - Mức độ tương đồng trong khoảng 58–95%, nhóm C gồm 4 mẫu của 3 loài lan rừng có tương quan di truyền cao nhất đạt 80%.. - Hai mẫu lan của loài D. - là Hoàng thảo tuyết mai lá mỏng và Hoàng thảo tuyết mai lá dày có kiểu hình gần giống nhau, tuy nhiên khoảng tương đồng của chúng chỉ đạt 84%.. - Mẫu lan Hoàng thảo tuyết mai lá dày và loài Hoàng thảo nhất điểm hồng tuy có đặc điểm hình thái khác nhau nhưng lại có hệ số tương quan di truyền cao nhất đạt gần 95%.