Lợi ích quốc gia trong chính sách đối ngoại của Việt Nam thời kỳ đổi mới

Lợi ích quốc gia trong chính sách đối ngoại của Việt Nam ...<br /> <br /> LỢI ÍCH QUỐC GIA TRONG CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI<br /> CỦA VIỆT NAM THỜI KỲ ĐỔI MỚI<br /> TRẦN NAM TIẾN*<br /> <br /> Tóm tắt: Việc xác định lợi ích quốc gia (LIQG) trong chính sách đối ngoại<br /> được xem là một hoạt động chính trị thường xuyên của các quốc gia độc lập<br /> trên thế giới. Trong hoạt động đối ngoại hiện nay, LIQG dân tộc ngày càng<br /> được công nhận là nguyên tắc tối thượng trong chính sách đối ngoại của các<br /> nước và của Việt Nam. Đại hội toàn quốc lần thứ XI của Đảng Cộng sản Việt<br /> Nam đã nêu rõ, khi triển khai chính sách đối ngoại phải luôn luôn “vì LIQG,<br /> dân tộc” và “vì một nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa giàu mạnh”. Trên cơ sở<br /> nêu trên, bài viết tập trung nhìn lại quá trình xác định LIQG trong chính sách<br /> đối ngoại Việt Nam thời kỳ Đổi mới (1986) cho đến Đại hội Đảng toàn quốc<br /> lần thứ XI (2011), từ đó rút ra những đặc điểm, luận giải khoa học, góp phần<br /> phác thảo một số đường nét cơ bản chính sách đối ngoại của Việt Nam nhằm<br /> theo đuổi LIQG trong giai đoạn mới.<br /> Từ khóa: Việt Nam, lợi ích quốc gia, chính sách đối ngoại, Đổi mới.<br /> <br /> 1. Khái niệm lợi ích quốc gia<br /> “Lợi ích quốc gia” (State’s Interest)<br /> là một trong những khái niệm cơ bản<br /> trong quan hệ quốc tế, là nhân tố hết sức<br /> quan trọng trong việc xác định chính<br /> sách đối ngoại của bất kỳ quốc gia nào<br /> và cũng là công cụ không thể thiếu để<br /> phân tích chính sách đối ngoại của quốc<br /> gia. Có thể nói, việc xác định LIQG<br /> trong hoạt động đối ngoại là một hoạt<br /> động chính trị thường xuyên của tất cả<br /> các nhà nước kể từ khi xuất hiện. LIQG<br /> bao gồm các mục tiêu chiến lược, đôi<br /> khi cả các công cụ thực hiện mục tiêu,<br /> mà quốc gia theo đuổi trên trường quốc<br /> tế. LIQG gia của một nước sẽ chỉ đạo<br /> các nguyên tắc, phương châm, chính<br /> sách đối ngoại và các hoạt động ngoại<br /> giao của quốc gia đó. Do đó, xác định<br /> đúng LIQG chính đáng là yếu tố rất quan<br /> <br /> trọng khi hoạch định và triển khai chính<br /> sách đối ngoại của quốc gia.(*)<br /> Việc hình thành LIQG là quá trình lịch<br /> sử lâu dài, phức tạp của việc kết hợp các<br /> nhân tố khác nhau như: chính trị, kinh tế,<br /> văn hóa, lịch sử, tâm lý, kinh nghiệm.<br /> LIQG là hiện tượng lịch sử - xã hội không<br /> thể tồn tại độc lập với nhận thức con<br /> người. Trong lịch sử, ngay khi con người<br /> bắt đầu xây dựng quan hệ quốc tế, người<br /> ta đã nhận thức được LIQG trong chính<br /> sách đối ngoại của quốc gia.<br /> Tuy nhiên đến tận năm 1935, khái<br /> niệm “lợi ích quốc gia” mới chính thức<br /> được sử dụng như một thuật ngữ khoa<br /> học đầu tiên trong giới khoa học Mỹ. Cuốn<br /> Tiến sĩ, Trường Đại học Khoa học Xã hội và<br /> Nhân văn - Đại học quốc gia thành phố Hồ Chí<br /> Minh.<br /> (*)<br /> <br /> 23<br /> <br /> Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 10 (71) - 2013<br /> <br /> The International Relations Dictionary<br /> xuất bản ở Mỹ đưa ra khái niệm: “Lợi<br /> ích quốc gia là mục tiêu cơ bản và nhân<br /> tố quyết định cuối cùng trong việc<br /> hoạch định chính sách đối ngoại. Lợi<br /> ích quốc gia là khái niệm có tính khái<br /> quát hóa cao bao gồm những nhu cầu<br /> sống còn của quốc gia đó. Đó là tự bảo<br /> vệ, độc lập, toàn vẹn lãnh thổ, an ninh<br /> quân sự và thịnh vượng về kinh tế”(1).<br /> Hiện nay, bên cạnh LIQG còn có lợi ích<br /> dân tộc (LIDT) và LIQG - dân tộc.<br /> LIDT thường được hiểu là lợi ích của tất<br /> cả mọi người dân của một nước. LIQG<br /> được hiểu là lợi ích của giai cấp cầm<br /> quyền đại diện cho quốc gia. LIQG dân tộc được hiểu theo hướng tổng hợp<br /> cả hai khái niệm trên(2).<br /> Ở Việt Nam, các khái niệm LIQG,<br /> LIDT hay LIQG - dân tộc thường được<br /> xác định là có chung nội hàm và được<br /> sử dụng thay thế lẫn nhau. Theo Từ điển<br /> Thuật ngữ Ngoại giao do Học viện<br /> Quan hệ quốc tế xuất bản năm 2002, thì<br /> LIQG là: “lợi ích chung của cộng đồng<br /> những người sống trên một đất nước, có<br /> chung nguồn gốc, lịch sử, phong tục tập<br /> quán và phần nhiều còn chung cả tiếng<br /> nói, chữ viết”(3).<br /> 2. Quan điểm của Đảng về lợi ích<br /> quốc gia trong chính sách đối ngoại từ<br /> khi đổi mới đến nay<br /> Bước vào thời kỳ đổi mới, đứng trước<br /> yêu cầu cấp bách phải nhanh chóng vượt<br /> ra khỏi tình trạng khủng hoảng kinh tế,<br /> phá thế bao vây cấm vận của chủ nghĩa<br /> đế quốc và các thế lực thù địch, đường<br /> lối mở rộng quan hệ đối ngoại và hội<br /> nhập quốc tế, trước hết trong lĩnh vực<br /> kinh tế ngày càng được bổ sung, hoàn<br /> thiện, đồng thời được thực hiện tích cực<br /> 24<br /> <br /> hơn. Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI<br /> (12-1986) mở ra bước ngoặt trong tư<br /> duy và thực tiễn hoạt động đối ngoại của<br /> Đảng, Nhà nước ta. Đại hội chỉ rõ:<br /> “Muốn kết hợp sức mạnh của dân tộc<br /> với sức mạnh của thời đại, nước ta phải<br /> tham gia sự phân công lao động quốc<br /> tế; trước hết và chủ yếu là với Liên Xô,<br /> Lào và Campuchia, với các nước khác<br /> trong cộng đồng xã hội chủ nghĩa; đồng<br /> thời tranh thủ mở mang quan hệ kinh tế<br /> và khoa học - kỹ thuật với các nước thế<br /> giới thứ ba, các nước công nghiệp phát<br /> triển, các tổ chức quốc tế và tư nhân<br /> nước ngoài trên nguyên tắc bình đẳng<br /> cùng có lợi”(4). Nghị quyết 13 của Bộ<br /> Chính trị (1988) khóa VI đã khẳng định:<br /> “Lợi ích cao nhất của Đảng và nhân dân<br /> ta là phải củng cố và giữ vững hòa bình<br /> để tập trung sức xây dựng và phát triển<br /> kinh tế”(5). Có thể nói, Đại hội Đảng lần<br /> thứ VI đã mở ra một bước ngoặt phát<br /> triển cho đất nước, mở ra một quá trình<br /> đổi mới tư duy trên lĩnh vực đối ngoại,<br /> trong đó có việc xác định lại “lợi ích<br /> quốc gia - dân tộc” trong thời kỳ mới.<br /> (1)<br /> <br /> Jack C. Plano - Roy Olton (1982), The<br /> International Relations Dictionary, California:<br /> ABC-CLIO Santa Barbarra, Third Editions, p. 9.<br /> (2)<br /> Đặng Đình Quý (2010), “Bàn thêm về lợi ích<br /> quốc gia dân tộc trong hoạt động đối ngoại Việt<br /> Nam giai đoạn mới”, Tạp chí Nghiên cứu quốc<br /> tế, số 1 (80), tr. 115.<br /> (3)<br /> Dương Văn Quảng, Vũ Dương Huân (chủ<br /> biên), (2002), Từ điển thuật ngữ ngoại giao Việt Anh - Pháp, Nxb Thế giới, Hà Nội, tr. 63.<br /> (4)<br /> Đảng Cộng sản Việt Nam (1987), Văn kiện<br /> Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI, Nxb Sự<br /> thật, Hà Nội, tr. 81.<br /> (5)<br /> Nguyễn Cơ Thạch (1990), “Những chuyển<br /> biến trên thế giới và tư duy mới của chúng ta”,<br /> Tạp chí Quan hệ quốc tế, số 1, tr. 7.<br /> <br /> Lợi ích quốc gia trong chính sách đối ngoại của Việt Nam ...<br /> <br /> Những thay đổi quan trọng của tình<br /> hình thế giới (xu thế hòa hoãn trong<br /> quan hệ quốc tế, quá trình quốc tế các<br /> lực lượng sản xuất và hợp tác kinh tế<br /> giữa các quốc gia không phân biệt hệ tư<br /> tưởng và chế độ chính trị đang diễn ra<br /> mạnh mẽ) đã dẫn đến sự đổi mới tư duy<br /> của Đảng về mối quan hệ giữa LIQG và<br /> nghĩa vụ quốc tế. Sự thay đổi cơ bản khi<br /> bước vào thời kỳ đổi mới là, Đảng ta coi<br /> việc giữ vững môi trường hòa bình, ổn<br /> định để phát triển kinh tế - xã hội là lợi<br /> ích cao nhất của Tổ quốc. Trong đó,<br /> hoạt động đối ngoại hướng đến thực<br /> hiện hai nhiệm vụ chiến lược là xây<br /> dựng thành công và bảo vệ vững chắc<br /> Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, qua<br /> đó “tranh thủ điều kiện quốc tế thuận lợi<br /> cho sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã<br /> hội và bảo vệ Tổ quốc”(6). Về mối quan<br /> hệ giữa LIQG - dân tộc và lợi ích giai<br /> cấp, việc Việt Nam xây dựng thành<br /> công chủ nghĩa xã hội, bảo vệ độc lập<br /> chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, phát triển<br /> kinh tế - xã hội, làm cho dân giàu nước<br /> mạnh cũng là cách tốt nhất để Việt Nam<br /> thực hiện nghĩa vụ quốc tế. Trong nhận<br /> thức mới của Đảng ta, khi công cuộc đổi<br /> mới thành công, một nước Việt Nam ổn<br /> định và giàu mạnh sẽ là phần đóng góp<br /> quan trọng vào cuộc đấu tranh của nhân<br /> dân thế giới vì hòa bình, độc lập, dân<br /> chủ và phát triển(7).<br /> Ngay đầu thập niên cuối cùng của thế<br /> kỷ XX, Liên Xô và hệ thống xã hội chủ<br /> nghĩa rơi vào khủng hoảng trầm trọng,<br /> vấn đề quan hệ giữa LIQG và nghĩa vụ<br /> quốc tế càng được Đảng ta đặt ra một<br /> cách bức thiết. Đại hội Đảng toàn quốc<br /> lần thứ VII (6-1991) đã xác định nhiệm<br /> vụ đối ngoại là giữ vững hòa bình, mở<br /> <br /> rộng quan hệ hữu nghị và hợp tác nhất là<br /> hợp tác kinh tế, tạo điều kiện quốc tế<br /> thuận lợi cho sự nghiệp xây dựng và bảo<br /> vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, đồng thời<br /> góp phần vào cuộc đấu tranh chung của<br /> nhân dân thế giới vì hòa bình, độc lập dân<br /> tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội(8). Có thể<br /> thấy, trong quá trình xác định LIQG thời<br /> kỳ đổi mới, Đảng ta đã đặt lên hàng đầu<br /> mục tiêu phát triển trong khi vẫn kiên<br /> định mục tiêu bảo đảm an ninh quốc gia.<br /> Tuy nhiên, cuối năm 1991, sự kiện<br /> Liên Xô tan rã và hệ thống xã hội chủ<br /> nghĩa sụp đổ đã tác động lớn đến Việt<br /> Nam. Trước tình hình đó, Hội nghị<br /> Trung ương 3 khóa VII (6-1992) đã<br /> khẳng định rõ vị trí của LIQG - dân tộc<br /> trong chính sách đối ngoại Việt Nam.<br /> Theo đó, mục tiêu “hòa bình và phát<br /> triển” trở thành chuẩn mực trong hoạt<br /> động quốc tế của Việt Nam và những<br /> chuẩn mực này phục vụ lợi ích cao nhất<br /> của dân tộc ta hiện nay là “nhanh chóng<br /> ra khỏi khủng hoảng, giữ vững và tăng<br /> cường ổn định chính trị, phát triển kinh<br /> tế - xã hội, làm cho dân giàu, nước mạnh,<br /> bảo vệ vững chắc độc lập và tự do của<br /> Tổ quốc”(9). Nghị quyết của Hội nghị chỉ<br /> rõ: “Tư tưởng chỉ đạo chính sách đối<br /> ngoại là giữ vững nguyên tắc vì độc lập,<br /> Đảng Cộng sản Việt Nam (1987), Sđd, tr. 99.<br /> Vũ Dương Huân (2007), “Về vấn đề đổi mới<br /> tư duy trong hoạt động đối ngoại của Việt Nam”,<br /> Tạp chí Nghiên cứu quốc tế, số 1 (68), tr. 9-19.<br /> (8)<br /> Đảng Cộng sản Việt Nam (1991), Văn kiện<br /> Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII, Nxb Sự<br /> thật, Hà Nội, tr. 88.<br /> (9)<br /> Nguyễn Mạnh Cầm (2009), “Trên đường triển<br /> khai chính sách đối ngoại theo định hướng mới”,<br /> trong sách Đổi mới về đối ngoại và hội nhập<br /> quốc tế, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 65.<br /> (6)<br /> (7)<br /> <br /> 25<br /> <br /> Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 10 (71) - 2013<br /> <br /> thống nhất và chủ nghĩa xã hội, đồng<br /> thời phải rất sáng tạo, năng động, linh<br /> hoạt, phù hợp với vị trí, điều kiện và<br /> hoàn cảnh cụ thể của nước ta cũng như<br /> diễn biến của tình hình thế giới và khu<br /> vực”(10). Hội nghị cũng đã đưa ra bốn<br /> phương châm xử lý các mối quan hệ đối<br /> ngoại, trong đó phương châm đầu tiên là<br /> “Bảo đảm LIDT chân chính”(11).<br /> Như vậy, có thể thấy giai đoạn 19861996 là thời gian định hình nhận thức<br /> của Đảng ta về LIQG mới, tập trung vào<br /> “sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội<br /> và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa”.<br /> Tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ<br /> VIII (6-1996), Đảng ta đã đề ra chiến<br /> lược “công nghiệp hóa, hiện đại hóa”<br /> đất nước tới năm 2020, trong đó về mặt<br /> đối ngoại phải: “giữ vững độc lập tự chủ<br /> đi đôi với mở rộng hợp tác quốc tế, đa<br /> phương hóa, đa dạng hóa quan hệ đối<br /> ngoại...”(12). Sự nghiệp công nghiệp hóa,<br /> hiện đại hóa đi đôi với quá trình hội<br /> nhập quốc tế, hội nhập khu vực đã tiếp<br /> tục thúc đẩy nhận thức của Đảng về<br /> LIQG trong thời kỳ đổi mới. Quan niệm<br /> của Đảng ta về lợi ích an ninh cũng<br /> chuyển biến từ an ninh truyền thống tới<br /> “an ninh toàn diện”(13). Tại Hội nghị<br /> Trung ương 8 khóa VIII (12-1998),<br /> Đảng ta đã đặt mục tiêu vì sự phát triển<br /> và bảo đảm giữ vững độc lập, tự chủ, lợi<br /> ích dân tộc; tranh thủ điều kiện quốc tế<br /> thuận lợi phục vụ công cuộc công<br /> nghiệp hóa, hiện đại hóa, củng cố và<br /> nâng cao vị thế của Việt Nam trên thế<br /> giới. Trong đó, việc “hội nhập kinh tế<br /> quốc tế” được xem là một bước quan<br /> trọng phục vụ cho mục tiêu “phát triển”<br /> của Việt Nam về mặt đối ngoại.<br /> 26<br /> <br /> Như vậy, với phương châm chủ động<br /> hội nhập kinh tế quốc tế với mục tiêu và<br /> lộ trình phù hợp, hội nhập trên nguyên<br /> tắc bình đẳng, cùng có lợi, giữ vững độc<br /> lập, tự chủ, bản sắc văn hóa dân tộc,<br /> định hướng xã hội chủ nghĩa, an ninh<br /> quốc gia và ổn định đất nước, công tác<br /> đối ngoại của Đảng và ngoại giao Nhà<br /> nước từ Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ<br /> VIII đã chuyển hướng mạnh sang “phục<br /> vụ kinh tế”, gắn ngoại giao kinh tế với<br /> việc chủ động hội nhập kinh tế, thực<br /> hiện thành công sự nghiệp công nghiệp<br /> hóa, hiện đại hóa đất nước.(10)Quan điểm<br /> này tiếp tục được Đại hội Đảng toàn<br /> quốc lần thứ IX kế thừa và phát triển:<br /> “Chủ động hội nhập kinh tế quốc tế và<br /> khu vực theo tinh thần phát huy tối đa<br /> nội lực, nâng cao hiệu quả hợp tác quốc<br /> Hồng Hà (1992), “Tình hình thế giới và<br /> chính sách đối ngoại của ta”, Tlđd, tr. 10-14.<br /> (11)<br /> Bốn phương châm xử lý các mối quan hệ<br /> đối ngoại đó là: 1) Bảo đảm lợi ích dân tộc chân<br /> chính, kết hợp nhuẫn nhuyễn chủ nghĩa yêu<br /> nước và chủ nghĩa quốc tế của giai cấp công<br /> nhân; 2) Giữ vững độc lập tự chủ, tự lực tự<br /> cường, đẩy mạnh đa dạng hóa, đa phương hóa<br /> quan hệ đối ngoại; 3) Nắm vững hai mặt hợp<br /> tác và đấu tranh trong quan hệ quốc tế vì LIDT<br /> chân chính của ta; 4) Tham gia hợp tác khu vực,<br /> đồng thời mở rộng quan hệ với tất cả các nước,<br /> đặc biệt coi trọng việc quan hệ cân bằng với các<br /> nước lớn. Xem Bùi Văn Hùng, 2011, Ngoại<br /> giao Việt Nam trong thời kỳ đổi mới và hội<br /> nhập quốc tế, Nxb Tư pháp, Hà Nội, tr. 39.<br /> (12)<br /> Đảng Cộng sản Việt Nam (1996), Văn kiện<br /> Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb<br /> Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 84.<br /> (13)<br /> Nguyễn Nam Dương (2011), “Vấn đề lợi ích<br /> quốc gia, dân tộc trong hoạt động đối ngoại của<br /> Việt Nam đến năm 2020”, trong sách Đường lối<br /> chính sách đối ngoại Việt Nam trong giai đoạn<br /> mới, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 217.<br /> (10)<br /> <br /> Lợi ích quốc gia trong chính sách đối ngoại của Việt Nam ...<br /> <br /> tế, bảo đảm độc lập tự chủ và định<br /> hướng xã hội chủ nhĩa, bảo vệ LIDT, an<br /> ninh quốc gia”(14). Hội nghị Trung ương<br /> 8 khóa IX (7-2003) xác định: Một là,<br /> bảo vệ vững chắc độc lập, tự chủ, thống<br /> nhất toàn vẹn lãnh thổ; Hai là, bảo vệ<br /> Đảng, Nhà nước, nhân dân và chế độ xã<br /> hội chủ nghĩa; Ba là, bảo vệ sự nghiệp<br /> đổi mới, hiện đại hóa đất nước; Bốn là,<br /> bảo vệ LIQG, dân tộc; Năm là, bảo vệ<br /> an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội<br /> và nền văn hóa; Sáu là, giữ vững ổn<br /> định chính trị và môi trường hòa bình,<br /> phát triển đất nước theo định hướng xã<br /> hội chủ nghĩa”(15). Tuy Nghị quyết<br /> không phân loại lợi ích theo tiêu chí tầm<br /> quan trọng, nhưng có nhấn mạnh đến lợi<br /> ích ưu tiên. Đó là: “Kiên định mục tiêu<br /> độc lập dân tộc gắn với chủ nghĩa xã<br /> hội, lấy việc giữ vững môi trường hòa<br /> bình, ổn định để phát triển kinh tế - xã<br /> hội, thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại<br /> hóa theo định hướng xã hội chủ nghĩa là<br /> lợi ích cao nhất của Tổ quốc”(16). Đại<br /> hội Đảng toàn quốc lần thứ X (2006)<br /> cũng nêu rõ, “lấy phục vụ lợi ích đất<br /> nước làm mục tiêu cao nhất”(17). Để<br /> thực hiện chiến lược phát triển kinh tế xã hội làm cơ sở xác định LIQG - dân<br /> tộc nói trên, Đảng ta đã chỉ đạo xây<br /> dựng và triển khai chính sách đối ngoại<br /> được nêu rõ trong Đại hội Đảng lần thứ<br /> X: “Thực hiện nhất quán đường lối đối<br /> ngoại độc lập tự chủ, hòa bình, hợp tác<br /> và phát triển; chính sách đối ngoại rộng<br /> mở, đa phương hóa, đa dạng hóa các<br /> quan hệ quốc tế. Chủ động và tích cực<br /> hội nhập kinh tế quốc tế, đồng thời mở<br /> rộng hợp tác quốc tế trên các lĩnh vực<br /> khác. Việt Nam là bạn, đối tác tin cậy<br /> <br /> của các nước trong cộng đồng quốc tế,<br /> tham gia tích cực vào tiến trình hợp tác<br /> quốc tế và khu vực v.v.. Nhiệm vụ của<br /> công tác đối ngoại là giữ vững môi<br /> trường hòa bình, tạo các điều kiện quốc<br /> tế thuận lợi cho công cuộc đổi mới, đẩy<br /> mạnh phát triển kinh tế - xã hội, công<br /> nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, xây<br /> dựng và bảo vệ Tổ quốc”(18). Thực tế<br /> triển khai thực hiện đường lối, chính<br /> sách đối ngoại của Đại hội Đảng toàn<br /> quốc lần thứ X cho rằng thấy hoạt động<br /> đối ngoại đã tập trung thực hiện tốt cả<br /> ba mục tiêu an ninh, phát triển và nâng<br /> cao vị thế đất nước, trong đó lấy lợi ích<br /> phát triển làm trung tâm.(19)<br /> Như vậy, trong giai đoạn 1996-2006,<br /> LIQG trong chính sách đối ngoại của<br /> Đảng và Nhà nước Việt Nam đã được<br /> định hình với những nội dung cơ bản,<br /> gắn liền với việc thực hiện thành công<br /> công cuộc đổi mới, đẩy mạnh phát triển<br /> kinh tế - xã hội, công nghiệp hóa, hiện<br /> đại hóa đất nước, xây dựng và bảo vệ<br /> vững chắc Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.<br /> Đảng Cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện<br /> Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb<br /> Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 120.<br /> (15)<br /> Ban Tư tưởng - Văn hóa Trung ương (2003),<br /> Tài liệu học tập Nghị quyết Trung ương 8, khóa<br /> IX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 45-46.<br /> (16)<br /> Ban Tư tưởng - Văn hóa Trung ương (2003),<br /> Sđd, tr. 46-47.<br /> (17)<br /> Đảng Cộng sản Việt Nam (2006), Văn kiện<br /> Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb<br /> Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 114.<br /> (18)<br /> Đảng Cộng sản Việt Nam (2006), Sđd, tr. 233.<br /> (19)<br /> Phạm Gia Khiêm (2007), “Đẩy mạnh triển<br /> khai thực hiện thắng lợi đường lối, chính sách<br /> đối ngoại Đại hội X của Đảng”, trong sách<br /> Chính sách đối ngoại Việt Nam (lưu hành nội<br /> bộ), Nxb Thế giới, Hà Nội, tr. 124.<br /> (14)<br /> <br /> 27<br /> <br />