Tiếp nhận văn học Pháp ở Việt Nam thời kỳ đầu đến năm 1975

Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 31, Số 1 (2015) 1-11<br /> <br /> NGHIÊN CỨU<br /> Tiếp nhận văn học Pháp ở Việt Nam<br /> thời kỳ đầu đến năm 1975<br /> (dưới góc nhìn của lý thuyết phức hệ)<br /> Nguyễn Duy Bình*<br /> Trường Đại học Vinh, 182 Lê Duẩn, Vinh, Nghệ An, Việt Nam<br /> Nhận ngày 03 tháng 11 năm 2014<br /> Chỉnh sửa ngày 11 tháng 01 năm 2015; Chấp nhận đăng ngày 20 tháng 01 năm 2015<br /> <br /> Tóm tắt: Phần đầu tiên của bài viết này sẽ giới thiệu chung về lý thuyết phức hệ và các khái niệm<br /> cơ bản của lý thuyết phức hệ (giao thoa nội chỉnh thể và giao thoa liên chỉnh thể, trung tâm và<br /> ngoại vi, phân tầng chuẩn và phân tầng phi chuẩn, hình mẫu sơ cấp và hình mẫu nhị cấp v.v...).<br /> Chúng tôi cũng sẽ trình bày những yếu tố cấu thành phức hệ và khả năng đóng góp của lý thuyết<br /> phức hệ trong việc nghiên cứu vị trí của văn học dịch trong một phức hệ văn học. Trên cơ sở đó,<br /> chúng tôi sẽ tập trung nghiên cứu quá trình tiếp nhận văn học Pháp ở Việt Nam từ trước tới nay.<br /> Chúng tôi sẽ tìm hiểu các yếu tố như thể chế, văn chương, chính trị, văn hóa, ngôn ngữ v.v... và<br /> chỉ rõ các yếu tố này giao thoa, tương tác với nhau như thế nào và tác động đến việc tiếp nhận văn<br /> học Pháp, từ đó làm nổi bật vị trí của hoạt động dịch văn học Pháp, về việc lựa chọn các tác phẩm<br /> dịch và về các chiến lược dịch văn học của các dịch giả Việt Nam.<br /> Từ khóa: Lý thuyết phức hệ, văn học dịch, giao thoa, văn học Pháp.<br /> <br /> 1. Đặt vấn đề∗<br /> <br /> dịch giả, coi “dịch là phản” và dịch giả là “kẻ<br /> nhai lại”. Đã có một số ít nhà nghiên cứu quan<br /> tâm nhưng các công trình của họ chỉ giới hạn ở<br /> nghiên cứu tuyến tính mà sao nhãng tính động,<br /> tính đa chiều, đa ngành của hoạt động này. Để<br /> phần nào bồi lấp lỗ hổng này, lý thuyết phức hệ<br /> (polysystem theory) có thể được xem là một lý<br /> thuyết khả quan bởi nó xem văn học dịch là một<br /> thể loại văn học với những đóng góp lớn lao<br /> cho nền văn học và văn hóa đích. Theo lý<br /> thuyết phức hệ, văn học dịch được xem như<br /> một hệ thống vận động trong sự tương tác của<br /> <br /> 1.1. Ngày nay, không ai phủ nhận thực tế<br /> rằng văn học Pháp đã có ảnh hưởng rất lớn đến<br /> văn học và ngôn ngữ Việt Nam. Tuy nhiên, có<br /> thể khẳng định rằng lâu nay, hoạt động dịch văn<br /> học Pháp sang tiếng Việt được ít nhà nghiên<br /> cứu quan tâm đến bởi truyền thống văn hóa của<br /> chúng ta thường xem nhẹ văn học dịch và các<br /> <br /> _______<br /> ∗<br /> <br /> ĐT.: 84-982812309<br /> Email: nguyendbinh@hotmail.com<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2<br /> <br /> N.D. Bình / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 31, Số 1 (2015) 1-11<br /> <br /> các hệ thống khác như văn hóa, xã hội, chính<br /> trị, lịch sử... Nói cách khác, để có cái nhìn toàn<br /> diện hơn về vấn đề này, chúng ta phải đặt diễn<br /> ngôn văn học trong diễn trường của các diễn<br /> ngôn khác. Dưới ánh sáng của lý thuyết phức<br /> hệ, chúng ta có thể trả lời một cách thỏa đáng<br /> các câu hỏi sau: hoạt động dịch văn học Pháp<br /> đóng vị trí như thế nào trong nền văn học Việt<br /> Nam? Những yếu tố nào ảnh hưởng tới hoạt<br /> động đó? Những tác phẩm nào được chọn dịch?<br /> Trong bối cảnh văn hóa, xã hội, chính trị nào?<br /> Động cơ dịch thuật của các dịch giả là gì? Các<br /> tác giả, tác phẩm dịch được tiếp nhận ra sao?<br /> Trong giới hạn bài viết này, chúng tôi sẽ cố<br /> gắng chứng minh giả thuyết trên bằng việc khảo<br /> sát hoạt động dịch văn học Pháp ở Việt Nam<br /> theo dòng lịch sử: giai đoạn từ đầu đến năm<br /> 1930, từ năm 1930 đến năm 1954, từ năm 1954<br /> đến năm 1975.<br /> 1.2. Thuyết phức hệ ra đời vào những năm<br /> 1970. Khái niệm phức hệ (polysystems) xuất<br /> hiện lần đầu tiên trong bài tham luận của Itamar<br /> Even-Zohar, giáo sư chuyên ngành thi pháp so<br /> sánh, văn học so sánh và nghiên cứu dịch thuật<br /> tại Trường Đại Học Tel-Aviv, tại Hội thảo về<br /> chủ đề “Lý luận về lịch sử văn học”. Về sau,<br /> nhiều nhà nghiên cứu khác đã theo hướng<br /> nghiên cứu này, có thể kể đến James Holmes,<br /> André Lefèvre, Susan Bassnett, Claudio<br /> Guillen, Pierre Brunel, Yves Chevrel, José<br /> Lambert... Thuyết phức hệ kế thừa chủ nghĩa<br /> hình thức Nga của những năm 1920 với những<br /> công trình nghiên cứu của Iouri Tynjanov và<br /> Roman Jakobson và khai thác triệt để lý thuyết<br /> về “trường” của Pierre Bourdieu.<br /> Itamar Even-Zohar định nghĩa thuyết phức<br /> hệ như sau:<br /> “Thuyết phức hệ là một kết cấu các hệ<br /> thống có thứ bậc, trong đó, các phân tầng khác<br /> nhau của toàn bộ phức hệ dịch chuyển và tương<br /> tác lẫn nhau. Trong phức hệ, nếu như vị trí cao<br /> <br /> nhất thuộc về một nền văn học cách tân thì phân<br /> tầng thấp thuộc về nền văn học thủ cựu. Mặt<br /> khác, nếu các hình thức thủ cựu nằm ở vị trí<br /> trên cùng thì các hình thức cách tân, đổi mới<br /> nằm ở phân tầng thấp. Nếu không thì đó sẽ là<br /> thời kỳ ngưng trệ.” [1]<br /> Thuyết phức hệ cho rằng văn học, trong đó<br /> có văn học dịch, là một hệ thống không biệt lập,<br /> nó nằm trong một kết cấu rộng hơn bao gồm<br /> nhiều hệ thống phi văn học khác như hệ thống<br /> tư tưởng, hệ thống văn hóa, hệ thống xã hội, hệ<br /> thống tôn giáo, hệ thống ngôn ngữ... Các hệ<br /> thống này tương tác, giao thoa lẫn nhau tạo nên<br /> sự biến chuyển vừa liên tục vừa linh hoạt về vị<br /> thế của từng hệ thống. Người ta gọi đó là giao<br /> thoa liên hệ thống. Trong từng hệ thống cũng có<br /> các tiểu hệ thống. Các tiểu hệ thống này cũng<br /> vận hành tương tự như các hệ thống trong phức<br /> hệ và sự giao thoa của chúng được gọi là sự<br /> giao thoa nội hệ thống. Giao thoa nội hệ thống<br /> có thể được hiểu là sự phân tầng (stratification)<br /> trong hệ thống, nó dựa trên sự đối lập giữa phân<br /> tầng chuẩn và phân tầng phi chuẩn. “Chuẩn” ở<br /> đây được hiểu là trội, là nòng cốt, là chủ đạo, là<br /> điển phạm.<br /> Sự đối lập giữa phân tầng chuẩn và phân<br /> tầng phi chuẩn tương ứng với sự đối lập giữa<br /> trung tâm và ngoại vi. Ở đây có sự đấu tranh<br /> của các phân tầng trong phức hệ văn học. Phân<br /> tầng nào mạnh, chuẩn mực, điển phạm thì<br /> chiếm lấy vị trí trung tâm, phân tầng nào yếu,<br /> không đáp ứng được các chuẩn mực đưa ra thì<br /> bị đẩy ra ngoại vi. Các phân tầng nằm ở ngoại<br /> vi không phải vì thế mà chịu nằm yên một chỗ.<br /> Chúng cố gắng thay đổi, vận động, biến chuyển<br /> để chuyển dịch về phía trung tâm của phức hệ.<br /> Nền văn học dân tộc (chính thống) và văn<br /> học dịch có thể được xem là hai hệ thống xung<br /> đột lẫn nhau trong phức hệ (từ đây, chúng tôi<br /> dùng danh từ phức hệ như là kết cấu các hệ<br /> <br /> N.D. Bình / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 31, Số 1 (2015) 1-11<br /> <br /> thống). Lẽ tất nhiên, trong cuộc tranh giành vị<br /> trí giữa hai hệ thống này, văn học dịch thường<br /> yếu thế hơn và thường bị đẩy về phía ngoại vi.<br /> Nhưng cũng có những trường hợp văn học dịch<br /> chiếm lấy trung tâm phức hệ văn học và nó là<br /> yếu tố mang tính cách tân cho nền văn học dân<br /> tộc. Itamar Even-Zohar đưa ra ba trường hợp<br /> mà văn học dịch có thể giữ lấy vị trí trung tâm<br /> trong phức hệ văn học:<br /> a) Khi phức hệ văn học chưa kết tinh, tức là<br /> vẫn còn non trẻ. Văn học dịch đáp ứng nhu cầu<br /> của phức hệ văn học yếu kém này trong việc sử<br /> dụng ngôn ngữ mới được hình thành để tạo ra<br /> nhiều thể loại văn học nhất với mục đích biến<br /> ngôn ngữ đó thành một ngôn ngữ văn học thực<br /> thụ, đáp ứng nhu cầu của công chúng độc giả<br /> vừa mới lộ ra. Vì các nhà văn thuộc một nền<br /> văn học non trẻ chưa có khả năng sáng tác ngay<br /> tất cả các tác phẩm văn học, họ tận dụng kinh<br /> nghiệm của các nền văn học nước ngoài. Văn<br /> học dịch chính vì thế mà trở thành một trong<br /> những chỉnh thể quan trọng nhất.<br /> b) Khi một nền văn học đang nằm ở vị trí<br /> ngoại vi hoặc yếu kém. Những lỗ hổng của nền<br /> văn học đó sẽ được lấp đầy, toàn phần hoặc bán<br /> phần, bởi văn học dịch.<br /> c) Khi có những đột biến, khủng hoảng,<br /> hoặc khoảng trống trong văn học dân tộc [2].<br /> Trong bài viết này, chúng tôi sẽ vận dụng<br /> một số khái niệm lý thuyết phức hệ nêu trên để<br /> tìm hiểu một cách sâu sát, trên cả bình diện lịch<br /> đại lẫn bình diện đồng đại, tiến trình tiếp nhận<br /> văn học Pháp ở Việt Nam vào thế kỷ XX.<br /> <br /> 2. Tiếp nhận văn học Pháp ở Việt Nam giai<br /> đoạn từ đầu đến 1930<br /> Từ năm 1884, năm mà Trương Minh Ký<br /> cho xuất bản cuốn Truyện Phan Sa diễn ra quốc<br /> <br /> 3<br /> <br /> ngữ, cho đến những năm 1930, nhiều nhà<br /> nghiên cứu cho rằng dịch văn học chiếm vị trí<br /> trung tâm trong nền văn học Việt Nam. Alain<br /> Guillemin đánh giá đây là thời của các dịch giả<br /> (le temps des traducteurs) [3], Phạm Thế Ngũ<br /> cho rằng tất cả các nhà văn thuộc thế hệ này ít<br /> nhiều đều có dịch văn học [4], còn Trần Đình<br /> Hượu và Lê Chí Dũng thì nhận xét: “Chưa bao<br /> giờ công chúng được đọc cả một nền văn xuôi<br /> nước ngoài bằng tiếng mẹ đẻ nhiều đến như<br /> vậy” [5]. Sự lên ngôi của văn học dịch nói<br /> chung và dịch văn học Pháp nói riêng ở giai<br /> đoạn này có thể được giải thích bằng sự tương<br /> tác của nhiều hệ thống: hệ thống văn học dân<br /> tộc, hệ thống thể chế, hệ thống văn hóa - giáo<br /> dục, hệ thống báo chí. Nhận định này tương<br /> ứng với trường hợp (a) mà Even-Zohar đã đưa<br /> ra và chúng tôi đã trích dẫn ở trên.<br /> Cuộc khủng hoảng của nền văn học Việt<br /> Nam ở giai đoạn này được thể hiện ở cả nội<br /> dung lẫn hình thức. Khi các nhà văn, nhà thơ<br /> giai đoạn này, vốn đang bị giam hãm trong tập<br /> tính truyền thống, trong những hình thức và thể<br /> loại văn học cổ điển, bỗng tiếp xúc với những<br /> cách sống mới, những công nghệ mới, một cách<br /> tư duy mới đòi hỏi “tính chính xác, rõ ràng,<br /> logic, mối quan tâm về bố cục, thị hiếu sáng tạo<br /> và phát kiến” [6] thì họ cảm thấy vô cùng bỡ<br /> ngỡ, mất phương hướng và đôi khi bất lực trong<br /> một trường văn hóa đang ở giai đoạn chuyển<br /> tiếp, đang ở giai đoạn “Âu học vẫn chưa vin<br /> được ngọn ngành mà Hán học đã đứt cả cội rễ”<br /> [7]. Bên cạnh đó, có thể nói giai đoạn này thực<br /> dân Pháp đã thôn tính Việt Nam (mặc dù có<br /> một số phong trào phản kháng như Phong trào<br /> Cần vương, Khởi nghĩa Yên Bái v.v…). Trước<br /> sức mạnh và chính sách nô dịch văn hóa của<br /> người Pháp, có một bộ phận trí thức An Nam<br /> chấp nhận sự hiện diện của họ và thậm chí cộng<br /> tác với họ, như Huỳnh Tịnh Của, Phạm Quỳnh,<br /> Nguyễn Văn Vĩnh... Sự thống trị của người<br /> Pháp dĩ nhiên có những tác động rất lớn đến<br /> quá trình tiếp biến văn hóa Pháp ở một bộ phận<br /> người Việt. Phong trào Đông Kinh Nghĩa Thục,<br /> <br /> 4<br /> <br /> N.D. Bình / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 31, Số 1 (2015) 1-11<br /> <br /> được khởi xướng năm 1907, năm thành lập<br /> trường dạy học tư thục cùng tên, đã có ảnh<br /> hưởng rất lớn trong các tầng lớp nhân dân trong<br /> việc nâng cao dân trí, ý thức dân tộc, tinh thần<br /> yêu nước. Chủ trương dịch sách Đông Tây sang<br /> tiếng Việt của Đông Kinh Nghĩa Thục để giữ<br /> gìn và phát triển chữ quốc ngữ đã được đông<br /> đảo trí thức Việt Nam đón nhận. Cũng về lĩnh<br /> vực giáo dục, trong giai đoạn này, thực dân<br /> Pháp đã thành lập hai trường đào tạo thông<br /> ngôn: Trường Thông Ngôn được thành lập năm<br /> 1860 tại Nam Kỳ và Trường Thông Ngôn Yên<br /> Phụ năm 1886. Mục đích thành lập của hai<br /> trường này là nhằm đào tạo thông ngôn cho các<br /> cơ quan hành chính của thực dân Pháp nhưng<br /> không phải vì thế mà học sinh của hai trường<br /> này khi ra trường không tham gia dịch văn học,<br /> đơn cử như Trương Minh Ký, Phạm Quỳnh,<br /> Nguyễn Văn Vĩnh, Đoàn Phú Tứ v.v... Nhìn<br /> vào chương trình của các trường học Pháp Việt<br /> giai đoạn này, chúng ta thấy những kiến thức về<br /> văn hóa, văn học và ngôn ngữ được chú trọng<br /> một cách rõ rệt. Việc thành lập trường đại học<br /> Pháp đầu tiên tại Việt Nam vào năm 1906 cũng<br /> không nằm ngoài ý đồ truyền bá tư tưởng chính<br /> trị, triết học và văn học Pháp của người Pháp.<br /> Có thể nói, trong những thập kỷ đầu của<br /> thế kỷ XX, ở Việt Nam đã có hầu hết các loại<br /> báo: công báo, báo, tạp chí, từ báo có bảo trợ<br /> của thực dân Pháp đến báo tư nhân. Gia Định<br /> báo, Lục tỉnh Tân văn, Đông Dương Tạp chí,<br /> Nam Phong Tạp chí, Thực nghiệp dân báo, Hữu<br /> Thanh tạp chí, Phụ nữ tân văn, An Nam tạp chí<br /> v.v… đã thổi một luồng sinh khí mới vào đời<br /> sống văn hóa của Việt Nam hồi đó và đã trở<br /> thành mảnh đất phì nhiêu cho dịch văn học và<br /> triết học phát triển. Đặc biệt, chúng ta không<br /> thể không kể đến vai trò của Nam Phong Tạp<br /> chí và Đông Dương Tạp chí. Hai tạp chí này là<br /> nơi các dịch giả Pháp ngữ công bố các công<br /> trình dịch thuật văn học cũng như triết học:<br /> những Ronsard, Descartes, Boileau, Bossuet,<br /> Corneille, Molière, La Fontaine, Fénélon,<br /> <br /> những Pascal, Montesquieu, Diderot, Rousseau,<br /> Renan,<br /> Taine,<br /> Hugo,<br /> Bourget,<br /> Loti,<br /> Maupassant, France, Dumas đã được dịch và<br /> trích dịch trong các tạp chí này.<br /> Nội trong hệ thống dịch văn học cũng có sự<br /> tương tác của các tiểu hệ thống trào lưu và thể<br /> loại. Trong giai đoạn này, với cái nhìn toàn<br /> cảnh về văn học Pháp, chúng ta có thể thấy<br /> nhiều trào lưu, trường phái văn học: chủ nghĩa<br /> cổ điển, chủ nghĩa hiện thực, chủ nghĩa lãng<br /> mạn, chủ nghĩa Dada, chủ nghĩa siêu thực...<br /> Thế nhưng, các dịch giả ở giai đoạn này gần<br /> như chỉ chọn các tác phẩm tiểu thuyết, kịch cổ<br /> điển và các tác phẩm thơ thuộc trường phái lãng<br /> mạn. Dưới góc nhìn của lý thuyết phức hệ, có<br /> thể nói chủ nghĩa cổ điển và chủ nghĩa lãng<br /> mạn chiếm vị trí trung tâm trong phức hệ văn<br /> học dịch Việt Nam giai đoạn này. Điều này có<br /> thể được giải thích bằng sự tương đồng về tư<br /> tưởng và mỹ cảm giữa các nhà văn cổ điển<br /> Pháp và các dịch giả Việt Nam cuối thế kỷ XIX<br /> đầu thế kỷ XX. Các tác phẩm văn học cổ điển<br /> Pháp thường có nội dung giáo huấn và do vậy<br /> được các dịch giả Việt Nam giai đoạn này chú<br /> trọng. Hẳn vì thế mà Tuồng Lôi Xích của<br /> Corneille, Người biển lận của Molière, Tê-lêmạc phiêu lưu ký của Fénélon, Những kẻ khốn<br /> nạn của Hugo, Ba chàng ngự lâm pháo thủ của<br /> Dumas đã được chọn dịch và đã rất được độc<br /> giả Việt Nam thời đó hoan nghênh. Vả lại,<br /> những bận tâm về vấn đề luân lý có thể giải<br /> thích tại sao những tác phẩm văn học Pháp đầu<br /> tiên được dịch sang tiếng Việt không phải là<br /> tiểu thuyết, truyện kể mà là ngụ ngôn La<br /> Fontaine. Có lẽ vì thế mà trong một bài báo<br /> đăng trên Nam Phong Tạp chí, số 27, tháng 5<br /> năm 1923, Vũ Đình Long có viết: “Hiển nhiên<br /> là đạo đức không đủ để tạo ra các giá trị thẩm<br /> mỹ, nhưng không có đạo đức thì không thể có<br /> giá trị thẩm mỹ. (...) Văn học phản đạo đức<br /> không phải là văn học. Tất cả những gì phản<br /> <br /> N.D. Bình / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 31, Số 1 (2015) 1-11<br /> <br /> đạo đức là phản lại nghệ thuật” [16]. Bên cạnh<br /> sự gặp gỡ về đạo đức là sự tương đồng về tâm<br /> trạng giữa các nhà văn, nhà thơ Pháp thế kỷ<br /> XIX và giới văn nghệ sĩ và dịch giả Việt Nam<br /> đầu thế kỷ XX. Nếu như các nhà văn nhà thơ<br /> Pháp thế kỷ XIX chìm đắm trong nỗi đau thế kỷ<br /> (le mal du siècle) thì các nhà văn, nhà thơ cũng<br /> như một bộ phận tiểu tư sản Việt Nam bế tắc<br /> trong nỗi buồn thế hệ: u sầu, tuyệt vọng, vỡ<br /> mộng, hoang mang, cô đơn, chán nản... Tất cả<br /> như là hệ quả của chủ nghĩa cá nhân đúng nghĩa<br /> lần đầu tiên thâm nhập vào đời sống tình cảm,<br /> suy tư của thế hệ này. Về thể loại, chúng ta có<br /> thể dễ dàng nhận ra các dịch giả Việt Nam giai<br /> đoạn này có xu hướng dịch thơ hơn là dịch tiểu<br /> thuyết và kịch. Theo thống kê sơ bộ của chúng<br /> tôi, giai đoạn này có khoảng 50 người dịch thơ.<br /> Phần lớn không phải là nhà thơ. Các nhà thơ<br /> tham gia dịch thơ Pháp rất ít, gồm Á Nam Trần<br /> Tuấn Khải, Đông Hồ, Nguyễn Giang (con trai<br /> Nguyễn Văn Vĩnh). Tác phẩm thơ Pháp đầu<br /> tiên được dịch sang tiếng Việt là Ngụ ngôn La<br /> Fontaine, nếu có thể coi ngụ ngôn là thi phẩm.<br /> Còn về thơ đúng nghĩa, chúng ta có thể thống<br /> kê được khoảng 300 bài thơ của khoảng 60 nhà<br /> thơ Pháp được dịch từ năm 1917 đến năm 1937<br /> [6]. Đứng đầu là Lamartine, tiếp theo là Hugo,<br /> tiếp nữa là Musset, đứng thứ tư là Ronsard, thứ<br /> năm là Verlaine. Giai đoạn này, tiểu thuyết vẫn<br /> là một thể loại rất mới đối với người Việt, vốn<br /> chỉ quen với thể loại truyện. Tiểu thuyết đầu<br /> tiên được chuyển ngữ sang tiếng Việt là Tê-lêmạc phiêu lưu ký của Fénélon (năm 1889 bởi<br /> dịch giả Trương Minh Ký). Sau đó có một loạt<br /> tiểu thuyết phiêu lưu được dịch: Bá tước Môngxích-tô của Dumas do Vũ Công Nghi dịch năm<br /> 1922, Truyện ba người ngự lâm pháo thủ của<br /> Dumas do Nguyễn Văn Vĩnh dịch năm 1926,<br /> Những sự bí mật của thành Ba Lê của Eugène<br /> Sue do Nguyễn Văn Thuộc dịch năm 1926<br /> v.v... Ngoài ra, các tiểu thuyết và truyện vừa<br /> <br /> 5<br /> <br /> thuộc trào lưu hiện thực cũng được các dịch giả<br /> Việt Nam thời đó lựa chọn: Truyện miếng da<br /> lừa của Balzac, Những kẻ khốn nạn của Hugo<br /> do Nguyễn Văn Vĩnh dịch năm 1926, truyện<br /> của Maupassant như Cái bàn tay (La main<br /> gauche) được Dương Quảng Hàm dịch năm<br /> 1921, Chuỗi hạt kim cương (La parure) được<br /> Vũ Văn Định dịch năm 1922, Truyện trên xe<br /> lửa (En voyage) được Phạm Quỳnh dịch năm<br /> 1931 v.v... Về kịch, có thể nói, ý đồ ban đầu<br /> của các dịch giả như Phạm Quỳnh và Nguyễn<br /> Văn Vĩnh khi dịch kịch Pháp sang Việt ngữ là<br /> lấp đầy khoảng trống giữa tuồng, chèo của<br /> người An Nam và kịch Tây, để truyền bá nghệ<br /> thuật kịch của Pháp tại Việt Nam.<br /> Như vậy, những thập niên đầu thế kỷ XX,<br /> hoạt động dịch văn học, đặc biệt là dịch văn học<br /> Pháp, đã trở thành hoạt động văn hóa nổi trội<br /> nhất và đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong<br /> việc làm cầu nối giữa Pháp và Việt, tạo thuận<br /> lợi cho quá trình giao thoa văn hóa giữa hai<br /> nước: những gì mà văn học dịch và triết học<br /> dịch mang lại cho văn hóa và ngôn ngữ Việt<br /> Nam là vô cùng lớn lao, tạo tiền đề cho sự trỗi<br /> dậy của nền văn học dân tộc vào giai đoạn sau.<br /> <br /> 3. Dịch văn học ở Việt Nam giai đoạn từ<br /> những năm 1930 đến 1954<br /> Khoảng từ những năm 1930 đến năm 1954,<br /> chúng ta chứng kiến sự thức dậy đầy hào khí<br /> của tinh thần quốc văn. Nếu như trước đó, văn<br /> học dân tộc yếu thế trước văn học dịch thì giai<br /> đoạn này văn học dân tộc trỗi dậy một cách<br /> mãnh liệt, đẩy văn học dịch ra phía ngoại vi của<br /> trường văn học Việt Nam. Tất cả các điều kiện<br /> gần như hội tụ để văn học dân tộc thay da đổi<br /> thịt và dịch chuyển từ vị trí ngoại biên vào vị trí<br /> trung tâm: sự ra đời của một thế hệ nhà văn mới<br /> (Phan Khôi, Nhất Linh, Khái Hưng, Hoàng<br /> Đạo, Thạch Lam, Tú Mỡ, Thế Lữ, Lưu Trọng<br /> <br />