Tác động của phát triển nông nghiệp bền vững tới quá trình chuyển dịch cơ cấu giai cấp ở nước ta hiện nay

TÁC ĐỘNG CỦA PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP<br /> BỀN VỮNG TỚI QUÁ TRÌNH CHUYỂN DỊCH<br /> CƠ CẤU GIAI CẤP Ở NƯỚC TA HIỆN NAY<br /> NGUYỄN KIM TÔN*<br /> <br /> Cơ cấu giai cấp là một loại hình đặc biệt trong cơ cấu xã hội, bao gồm<br /> hệ thống các giai cấp, tầng lớp xã hội và mối quan hệ giữa chúng. Trong<br /> xã hội có giai cấp, vai trò của cơ cấu giai cấp không chỉ thể hiện qua tính<br /> quyết định đối với sự vận động của các loại hình cơ cấu xã hội khác, mà<br /> còn thể hiện ở sự tác động đối với cơ sở kinh tế - nguồn gốc làm hình<br /> thành cơ cấu xã hội. V.I.Lênin đã khẳng định: cái chủ yếu trong sự phân<br /> chia xã hội là sự phân chia giai cấp.<br /> Nắm vững được cơ cấu giai cấp cũng như xu hướng và tính quy luật<br /> vận động của chúng là cơ sở để Đảng và Nhà nước đề ra những chính<br /> sách thích hợp đối với từng giai cấp, tầng lớp, đối với cơ sở hình thành,<br /> phát triển của chúng, qua đó phát huy cao nhất lợi thế của từng giai cấp<br /> và tầng lớp trong phát triển kinh tế xã hội.<br /> Cơ cấu giai cấp ở nước ta hiện nay bao gồm giai cấp công nhân, giai<br /> cấp nông dân, đội ngũ trí thức cùng các tầng lớp lao động khác và mối<br /> quan hệ giữa chúng trong quá trình vận động và phát triển của đất nước.<br /> Cơ cấu này khá đa dạng, phong phú và chuyển dịch không ngừng.<br /> Sự chuyển dịch là một tất yếu khách quan<br /> Sự chuyển dịch của cơ cấu giai cấp được quy định bởi sự chuyển dịch<br /> của cơ cấu kinh tế. Việt Nam là nước đang phát triển, nền kinh tế còn lạc<br /> hậu, do đó, cơ cấu kinh tế sẽ có những biến động lớn trong thời gian tới,<br /> cả ở cơ cấu ngành và cơ cấu thành phần kinh tế. Cùng với sự biến động<br /> của cơ sở kinh tế, cơ cấu giai cấp tất yếu chuyển dịch theo. Sự chuyển<br /> dịch này diễn ra mạnh mẽ trong thời kỳ đầu của quá trình phát triển, nó<br /> sẽ dần đi vào ổn định khi nền kinh tế đã phát triển, có cơ cấu kinh tế hợp<br /> lý với một tỷ trọng công, nông nghiệp, dịch vụ phù hợp.<br /> Nhận rõ được tính tất yếu của quá trình chuyển dịch sẽ là cơ sở để<br /> phân tích xu hướng chuyển dịch cơ cấu giai cấp ở nước ta hiện nay.<br /> *<br /> <br /> Viện Chủ nghĩa xã hội khoa học, Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh.<br /> <br /> 59<br /> <br /> Tác động của phát triển…<br /> <br /> Xu hướng chuyển dịch cơ cấu giai cấp<br /> Các giai cấp, tầng lớp ngày càng xích lại gần nhau hơn trong mối quan<br /> hệ về sở hữu tư liệu sản xuất, về phân phối sản phẩm tiêu dùng, gần nhau<br /> hơn về tính chất lao động và sự tiến bộ trong đời sống tinh thần giữa các<br /> giai cấp, tầng lớp.<br /> Những xu hướng trên đây không tách rời nhau và được thể hiện trên<br /> các lĩnh vực chính trị, phát triển lực lượng sản xuất, nâng cao đời sống<br /> vật chất và tinh thần của xã hội. Bên cạnh đó, xu hướng chuyển dịch cơ<br /> cấu giai cấp còn thể hiện ở sự biến động về số lượng và tỷ trọng của từng<br /> giai cấp trong tổng số lực lượng lao động của xã hội. Cụ thể, giai cấp<br /> công nhân, đội ngũ trí thức ngày một tăng lên cả về số lượng lẫn tỷ lệ<br /> trong cơ cấu giai cấp, còn giai cấp nông dân ngày một giảm cả ở số<br /> lượng lẫn tỷ lệ tuyệt đối.<br /> Số lượng và chất lượng của quá trình chuyển dịch cơ cấu giai cấp<br /> Sự chuyển dịch cơ cấu giai cấp là tất yếu, xu hướng chuyển dịch cũng mang<br /> tính khách quan và định hình khá rõ ràng. Tuy nhiên, để hiểu rõ hơn nữa quá<br /> trình chuyển dịch, thì cần phải hiểu được số lượng và chất lượng của nó.<br /> Số lượng và chất lượng của quá trình chuyển dịch phụ thuộc vào nhu<br /> cầu phát triển của từng ngành kinh tế, phụ thuộc vào khả năng dự báo,<br /> tính đúng đắn của kế hoạch, những tác động của Đảng và Nhà nước tới<br /> quá trình chuyển dịch.<br /> - Số lượng của quá trình chuyển dịch được phản ánh thông qua số lượng<br /> và tỷ lệ phần trăm biến đổi của từng giai cấp và tầng lớp lao động trong xã<br /> hội. Số lượng và tỷ lệ này biến động theo thời gian nhất định (Bảng 1).<br /> Bảng 1. Biến động lao động nông - lâm - thủy sản qua các năm1<br /> Năm<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> 2005<br /> <br /> 57,1<br /> <br /> 2006<br /> <br /> 55,4<br /> <br /> 2007<br /> <br /> 53,9<br /> <br /> 2008<br /> <br /> 52,6<br /> <br /> 2009<br /> <br /> 51,9<br /> <br /> Nguồn: Tổng cục Thống kê. Niên giám Thống kê 2009<br /> 1<br /> <br /> Tính thời điểm 1/7 hàng năm và lao động từ 15 tuổi trở lên.<br /> <br /> 60<br /> <br /> Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam - 6/2010<br /> <br /> Qua số liệu trên ta thấy, tỷ lệ lao động nông nghiệp, lâm nghiệp và<br /> thủy sản đã giảm đáng kể từ năm 2005 đến năm 2009. Tỷ lệ lao động<br /> giảm này tương ứng với quá trình chuyển dịch cơ cấu giai cấp từ nông<br /> dân sang công nhân, trí thức…. Điều này phản ánh sự thay đổi có tính<br /> tích cực trong cơ cấu giai cấp ở nước ta.<br /> - Chất lượng thể hiện trên ba tiêu chí:<br /> + Chuyển dịch đúng quy luật và theo xu hướng phát triển kinh tế của<br /> đất nước và thời đại.<br /> Đây là quá trình chuyển dịch theo nhu cầu của nền kinh tế. Khi nền<br /> kinh tế có sự biến động về cơ cấu ngành thì những yêu cầu và đòi hỏi đối<br /> với những lực lượng lao động cũng biến đổi theo, quá trình chuyển dịch<br /> cơ cấu giai cấp sẽ tất yếu diễn ra nhằm đáp ứng nhu cầu đó. Nếu một tác<br /> nhân nào đó xảy ra như chiến tranh, bạo động, dịch bệnh… làm cho quá<br /> trình chuyển dịch không đúng quy luật cũng có nghĩa là nó không đáp<br /> ứng đúng kịp thời những yêu cầu của quá trình biến đổi kinh tế, vừa làm<br /> cản trở quá trình phát triển kinh tế, vừa gây thiệt hại cho chính những lực<br /> lượng lao động trong xã hội. Chuyển dịch đúng xu hướng cũng là một<br /> trong những tiêu chí đánh giá chất lượng của quá trình chuyển dịch. Xu<br /> hướng hiện nay ở nước ta là sự tăng lên về số lượng và tỷ trọng của giai<br /> cấp công nhân và đội ngũ trí thức, giảm dần lao động nông nghiệp. Nếu<br /> chuyển dịch không đúng xu hướng đó, thì nền kinh tế phát triển không<br /> theo quy luật khách quan của nền sản xuất xã hội. Hơn nữa nó cũng biểu<br /> hiện sự trì trệ, đi xuống của đời sống xã hội.<br /> Trong tiêu chí này, quá trình chuyển dịch ở nước ta đang diễn ra đúng<br /> quy luật và xu hướng vận động của nền kinh tế, nhưng nó diễn ra chậm,<br /> chưa thích ứng với quá trình phát triển kinh tế đất nước. Số lượng lao<br /> động nông nghiệp vẫn còn chiếm tỷ trọng lớn (51,9% năm 2009), trong<br /> khi đó chất lượng lao động thấp, năng suất lao động không cao, làm ra<br /> 20,91%2 tổng GDP của cả nước<br /> + Quá trình chuyển dịch ổn định, không rối loạn, vừa đáp ứng nhu<br /> cầu phát triển của từng ngành kinh tế, vừa đáp ứng nguyện vọng của<br /> từng giai cấp, tầng lớp trong xã hội.<br /> Quá trình chuyển dịch cơ cấu giai cấp luôn dẫn đến những biến động<br /> tâm lý nhất định cho bản thân những lực lượng lao động đang di chuyển<br /> và cho cả các nhà hoạch định chính sách. Quá trình này sẽ ổn định khi<br /> những lực lượng chuyển đi đáp ứng được yêu cầu của nơi chuyển đến và<br /> 2<br /> <br /> Tổng cục Thống kê (2010), Niên giám thống kê 2009, Nxb. Thống kê, Hà Nội, tr.88.<br /> <br /> Tác động của phát triển…<br /> <br /> 61<br /> <br /> ngược lại, nơi tiếp nhận làm hài lòng những người chuyển đến. Điều này<br /> tạo điều kiện cho lực lượng lao động yên tâm làm ăn lâu dài, không có sự<br /> chuyển đi chuyển lại nhiều lần, gây lãng phí thời gian, làm nản lòng cho<br /> cả người chuyển đi và nơi tiếp nhận.<br /> Ở khía cạnh này, quá trình chuyển dịch hiện nay không gây ra những<br /> đảo lộn lớn trong đời sống xã hội, nhưng những vấn đề bức xúc nảy sinh<br /> vẫn diễn ra phổ biến. Điển hình như tình trạng nông dân mất đất, nhưng<br /> không kiếm được việc làm phù hợp, gây hoang mang cho chính người<br /> nông dân. Rất nhiều công nhân làm việc ở những khu công nghiệp xa<br /> nhà, nhưng mức thu nhập quá thấp, dẫn đến tình trạng bỏ việc về quê của<br /> nhiều công nhân ở một số khu công nghiệp các tỉnh phía Nam, làm xáo<br /> trộn đời sống của người công nhân và hoạt động của các doanh nghiệp.<br /> Vẫn còn một bộ phận lớn lao động công nghiệp, dịch vụ chưa thoát<br /> hẳn khỏi sản xuất nông nghiệp, làm bán công nghiệp và nông nghiệp,<br /> nông nghiệp và dịch vụ, một bộ phận đông đảo lao động nông nghiệp<br /> gắn bó suốt đời với nông nghiệp, nhưng trình độ tay nghề còn thấp, gây<br /> lãng phí rất lớn nguồn lao động.<br /> + Giảm tính tự phát của quá trình chuyển dịch, nâng cao tính dự báo,<br /> tính định hướng, tính kế hoạch của quá trình chuyển dịch.<br /> Chuyển dịch cơ cấu giải cấp là tất yếu. Mặc dù mang tính khách quan,<br /> nhưng Đảng và Nhà nước có thể tác động tới quá trình chuyển dịch, làm<br /> giảm tính tự phát, nâng cao chất lượng của quá trình chuyển dịch. Việc<br /> can thiệp của Đảng và Nhà nước phụ thuộc vào nhận thức đúng đắn xu<br /> hướng và tính quy luật của quá trình chuyển dịch, từ đó đưa ra những dự<br /> báo chính xác và đề ra những kế hoạch hợp lý nhằm tác động tới quá<br /> trình chuyển dịch. Những tác động đó chính là việc xây dựng một cơ cấu<br /> kinh tế hợp lý, thực hiện chính sách nhằm tác động vào lực lượng lao<br /> động có khả năng di chuyển như chính sách giáo dục, đào tạo, chính sách<br /> việc làm, chính sách tiền lương…, làm cho quá trình chuyển dịch luôn ăn<br /> khớp với yêu cầu hợp lý của từng ngành kinh tế.<br /> Ở tiêu chí này, nhìn chung, quá trình chuyển dịch đã có những tác động<br /> tích cực từ chính sách của Đảng và Nhà nước. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều hạn<br /> chế. Nghị quyết Hội nghị lần thứ 7 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá<br /> IX đã khẳng định: “Đảng ta chưa phân tích và dự báo đầy đủ những biến<br /> đổi trong cơ cấu giai cấp - xã hội và những mâu thuẫn mới nảy sinh trong<br /> <br /> 62<br /> <br /> Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam - 6/2010<br /> <br /> nhân dân”3. Các chính sách vẫn còn nhiều bất cập, chưa đáp ứng được với<br /> yêu cầu của quá trình chuyển dịch kinh tế. Rất nhiều lao động chưa được<br /> đào tạo, tỷ lệ thất nghiệp cao, tìm kiếm việc làm khó khăn và không ổn<br /> định, tình trạng mất cân đối lao động vẫn tồn tại…<br /> Tóm lại, quá trình chuyển dịch cơ cấu giai cấp ở nước ta hiện nay vẫn<br /> tồn tại nhiều hạn chế. Để nâng cao chất lượng quá trình chuyển dịch,<br /> Đảng và Nhà nước cần có chính sách nhằm thúc đẩy mạnh mẽ hơn nữa<br /> quá trình chuyển dịch lao động từ nông nghiệp sang công nghiệp và dịch<br /> vụ, nhằm giảm thiểu hơn nữa lực lượng lao động trong nông nghiệp, dự<br /> báo chính xác xu hướng chuyển dịch cơ cấu giai cấp, nhu cầu của nền<br /> kinh tế đất nước để từ đó có những chính sách giáo dục, đào tạo, chính<br /> sách việc làm, chính sách tiền lương hợp lý.<br /> Bên cạnh đó, việc tác động tới cơ sở kinh tế - nguồn gốc của sự dịch<br /> chuyển là hết sức cần thiết. Trong những nội dung tác động tới cơ sở kinh<br /> tế, phát triển nông nghiệp bền vững có ý nghĩa vô cùng to lớn, ảnh hưởng<br /> tới chất lượng và số lượng của quá trình chuyển dịch cơ cấu giai cấp.<br /> Tác động của phát triển nông nghiệp bền vững tới quá trình chuyển<br /> dịch cơ cấu giai cấp ở nước ta hiện nay<br /> Tính tiến bộ của phát triển nông nghiệp bền vững.<br /> Theo Richard R. Harwood: “Nông nghiệp bền vững là một nền nông<br /> nghiệp trong đó các hoạt động của các tổ chức kinh tế từ việc lập kế<br /> hoạch, thực hiện và quản lý các quá trình sản xuất, kinh doanh nông<br /> nghiệp đều hướng đến việc bảo vệ và phát huy lợi ích của con người và<br /> xã hội trên cơ sở duy trì và phát triển nguồn lực, tối thiểu hóa lãng phí<br /> để sản xuất một cách hiệu quả các sản phẩm nông nghiệp và hạn chế tác<br /> hại môi trường, trong khi duy trì và không ngừng nâng cao thu nhập cho<br /> dân cư nông nghiệp”4<br /> Theo quan điểm trên, nội dung của nông nghiệp bền vững đề cập một<br /> cách toàn diện trên tất cả lĩnh vực: kinh tế, tự nhiên và xã hội của phát<br /> triển nông nghiệp. Đối với tự nhiên, phát triển nông nghiệp bền vững sẽ<br /> tác động hợp lý tới đất đai, nguồn nước, khí hậu nhằm giảm thiểu tác hại<br /> tới môi trường, bảo vệ hệ sinh thái tự nhiên. Trên lĩnh vực kinh tế, phát<br /> 3<br /> <br /> Đảng Cộng sản Việt Nam (2003), Nghị quyết Hội nghị lần thứ 7 Ban Chấp hành Trung ương<br /> Đảng khoá IX số 23-NQ/TW, ngày 12 tháng 3 năm 2003 về phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn<br /> dân tộc vì "Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh", đăng trên trang wep:<br /> http://www.cpv.org.vn/cpv/Modules/News/NewsDetail.aspx?co_id=30580&cn_id=4691#GsBeQFnxh9KX.<br /> 4<br /> Phạm Văn Khôi (2004), Phát triển nông nghiệp ngoại thành Hà Nội theo hướng nông nghiệp<br /> sinh thái, Nxb. Nông nghiệp, Hà Nội, tr.19.<br /> <br />