Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 3 - 2012<br />
<br />
34<br />
<br />
Tæ CHøC Vµ §ÆC §IÓM C¥ B¶N<br />
CñA NÒN GI¸O DôC Vµ §µO T¹O PHËT GI¸O<br />
VIÖT NAM THÕ KØ X-XIV<br />
Hoµng V¨n N¨m(*)<br />
i¸o dôc vµ ®µo t¹o PhËt gi¸o tõ thÕ<br />
<br />
phôc vô ®Êt níc, vÒ nh©n viªn hµnh<br />
<br />
nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn rùc rì cña<br />
<br />
cña §¹i ViÖt cßn lu dông nh÷ng ngêi<br />
<br />
G<br />
<br />
kØ X ®Õn thÕ kØ XIV lµ mét trong<br />
<br />
nÒn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o PhËt gi¸o ViÖt<br />
<br />
Nam. Tr¶i qua 5 thÕ kØ, g¾n liÒn víi c¸c<br />
triÒu ®¹i Ng«, §inh, TiÒn Lª, Lý, TrÇn vµ<br />
Hå, viÖc gi¸o dôc vµ ®µo t¹o PhËt gi¸o<br />
<br />
®îc khëi sù tõ nh÷ng ng«i chïa. §Çu<br />
tiªn, c¸c vÞ cao t¨ng gi¶ng PhËt ph¸p,<br />
khuyÕn d¹y ®¹o ®øc vµ t¹o ý thøc vÒ nÕp<br />
sèng hiÒn thiÖn cho quÇn chóng PhËt tö.<br />
<br />
MÆt kh¸c, ch t¨ng cßn gi¸o dôc vµ ®µo<br />
<br />
t¹o líp tu sÜ kÕ thõa truyÒn b¸ chÝnh<br />
ph¸p. V× vËy, cã nhiÒu «ng vua phong<br />
kiÕn chÞu ¶nh hëng rÊt lín tõ nÒn gi¸o<br />
<br />
dôc nµy. Hä lµ s¶n phÈm cña nÒn gi¸o<br />
<br />
dôc vµ ®µo t¹o PhËt gi¸o, tiªu biÓu nh<br />
<br />
Lý C«ng UÈn: “Nhµ Lý víi Lý C«ng UÈn,<br />
ngêi më ®Çu thêi ®¹i Lý, TrÇn, tho¸t<br />
<br />
thai tõ cöa PhËt, tõng ®îc häc hµnh,<br />
“ham thÝch kinh sö”, th«ng qua sù gi¸o<br />
dôc cña nhµ chïa” .<br />
(1)<br />
<br />
N¨m 938, sau chiÕn th¾ng qu©n Nam<br />
<br />
H¸n cña Ng« QuyÒn trªn s«ng B¹ch<br />
§»ng, më ra mét thêi k× míi cho lÞch sö<br />
d©n téc, thêi k× ®éc lËp tù chñ d©n téc.<br />
Trong buæi ®Çu, do nhu cÇu vÒ nh©n tµi<br />
<br />
chÝnh thõa hµnh, c¸c triÒu ®¹i ®Çu tiªn<br />
<br />
do chÝnh quyÒn Trung Quèc ®µo t¹o.<br />
<br />
Thùc tÕ cho thÊy, chÝnh s¸ch gi¸o dôc<br />
®ång hãa vµ th l¹i thêi B¾c thuéc chØ<br />
<br />
®µo t¹o ®îc nh÷ng nh©n viªn hµnh<br />
chÝnh b¶n xø cÊp thõa hµnh. Trong d©n<br />
<br />
gian, tr×nh ®é d©n trÝ vÒ c¬ b¶n cha ®¸p<br />
øng ®îc yªu cÇu cña lÞch sö d©n téc, chØ<br />
<br />
cã c¸c thiÒn s lµ nh÷ng ngêi cã ®ñ ®øc<br />
h¹nh vµ uyªn th©m H¸n häc. Nhê ®ã, c¸c<br />
vÞ thiÒn s ®· nhanh chãng ®îc triÒu<br />
®×nh phong kiÕn sö dông lµm cè vÊn cho<br />
<br />
c¸c vua vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ, ngo¹i giao,<br />
v.v… V× thÕ, vµo kho¶ng ®Çu thêi k× lËp<br />
quèc nµy, lÞch sö ViÖt Nam ®· kh¾c ghi<br />
<br />
vµo thanh sö d©n téc c¸c vÞ t¨ng sÜ lõng<br />
danh tµi ®øc vµ còng lµ nh÷ng bËc thÇy<br />
<br />
cña gi¸o dôc vµ ®µo t¹o PhËt gi¸o ViÖt<br />
Nam trong 5 thÕ kØ ®Çu ®éc lËp nh: Th¸i<br />
s Khu«ng ViÖt, ThiÒn s Ph¸p ThuËn,<br />
ThiÒn s V¹n H¹nh,v.v… vµ còng do ®ã<br />
<br />
*. ThS., ThÝch TrÝ Nh, Trêng Trung cÊp PhËt häc<br />
Hµ Néi.<br />
1. Bé quèc phßng, ViÖn lÞch sö qu©n sù ViÖt Nam.<br />
KÕ s¸ch gi÷ níc thêi Lý – TrÇn, Nxb. ChÝnh trÞ<br />
Quèc gia, Hµ Néi, 1994, tr. 45.<br />
<br />
Hoµng V¨n N¨m. Tæ chøc vµ ®Æc ®iÓm...<br />
<br />
35<br />
<br />
mµ gi¸o dôc vµ ®µo t¹o PhËt gi¸o thêi k×<br />
<br />
lam, chïa lín; 2) Trung danh lam, chïa<br />
<br />
quyÒn phong kiÕn, x· héi vµ con ngêi<br />
<br />
thêi TrÇn, Gi¸o héi Tróc L©m ra ®êi, Yªn<br />
<br />
nµy cã vai trß rÊt lín ®èi víi chÝnh<br />
<br />
võa; 3) TiÓu danh lam, chïa nhá. Sang<br />
<br />
ViÖt Nam, trong c«ng cuéc dùng níc vµ<br />
<br />
Tö trë thµnh trung t©m gi¸o dôc vµ ®µo<br />
<br />
gi÷ níc, tiªu biÓu nh díi thêi Lý -<br />
<br />
t¹o PhËt gi¸o, nhng gi¸o dôc vµ ®µo t¹o<br />
<br />
TrÇn, ®¸nh th¾ng Chiªm Thµnh, ba lÇn<br />
<br />
trong c¸c chïa vÉn ®îc duy tr× ph¸t<br />
<br />
®¸nh th¾ng qu©n Nguyªn - M«ng; x©y<br />
<br />
triÓn. Trong thêi ®¹i thÞnh trÞ nhÊt cña<br />
<br />
dùng ®îc ý thøc hÖ d©n téc ®éc lËp, t¹o<br />
<br />
PhËt gi¸o Tróc L©m, cã rÊt nhiÒu tù viÖn<br />
<br />
®iÒu kiÖn cho PhËt gi¸o ®îc phæ biÕn<br />
<br />
vµ chïa ®îc x©y dùng. §©y chÝnh lµ<br />
<br />
s©u réng trong quÇn chóng vµ v¬n lªn<br />
<br />
nh÷ng c¸i n«i ®µo t¹o PhËt gi¸o cho c¶<br />
<br />
nh÷ng mèc son ph¸t triÓn cùc thÞnh<br />
<br />
níc. “§êi TrÇn cã kho¶ng 9.500 ng«i<br />
<br />
trong lÞch sö d©n téc.<br />
<br />
chïa vµ 30.000 t¨ng sÜ, trung b×nh mçi<br />
<br />
chïa cã ba vÞ t¨ng sÜ. Cã nh÷ng tæ ®×nh<br />
<br />
Së dÜ cã ®îc mèc “son vµng sö ngäc”<br />
<br />
cã hµng chôc t¨ng sÜ tu häc”(2). Tiªu biÓu<br />
<br />
Êy lµ mét phÇn dùa vµo nÒn gi¸o dôc vµ<br />
<br />
lµ trung t©m gi¸o dôc vµ ®µo t¹o PhËt<br />
<br />
®µo t¹o bµi b¶n, toµn diÖn cña PhËt gi¸o<br />
vÒ c¶ tæ chøc, môc tiªu vµ ph¬ng ph¸p.<br />
<br />
gi¸o chïa B¸o ¢n vïng Siªu Lo¹i. Díi<br />
thêi vua Anh T«ng “N¨m Gi¸p DÇn, niªn<br />
<br />
1. VÒ tæ chøc gi¸o dôc vµ ®µo t¹o PhËt<br />
<br />
hiÖu §¹i Kh¸nh thø nhÊt (1314) Th¸i<br />
<br />
gi¸o ViÖt Nam tõ thÕ kØ X ®Õn thÕ kØ XIV<br />
<br />
Thîng Hoµng lªn ng«i. T¹i chïa Siªu<br />
<br />
Vµo thêi k× ®Çu lËp quèc, qua c¸c triÒu<br />
<br />
Lo¹i ®óc ba pho tîng PhËt ®Òu cao 17<br />
<br />
®¹i Ng«, §inh, TiÒn Lª, c¸c vua võa ph¶i<br />
<br />
thíc, vµ x©y ®iÖn PhËt, g¸c kinh, nhµ<br />
<br />
lo tæ chøc ®Êt níc, thiÕt lËp c¬ cÊu hµnh<br />
<br />
T¨ng, gåm 33 së, s ®Òu ®Æt tªn. Th¸i<br />
<br />
chÝnh, tµi chÝnh, qu©n sù võa ph¶i ®èi<br />
<br />
Thîng Hoµng tù tay viÕt tÊm biÓn “NhÞ<br />
<br />
phã víi nhiÒu khã kh¨n tõ bªn trong<br />
<br />
h¬ng ®iÖn” ban cho chïa. Anh T«ng cßn<br />
<br />
còng nh bªn ngoµi nªn tæ chøc vµ gi¸o<br />
<br />
ban 500 hép §¹i T¹ng kinh ®Ó lµm cña<br />
<br />
dôc ®µo t¹o PhËt gi¸o cha ®îc quan<br />
<br />
thêng trô chïa Êy”(3). N¨m 1315, Anh<br />
<br />
t©m. Trung t©m PhËt gi¸o lóc nµy lµ Luy<br />
<br />
T«ng lÊy 30 mÉu ruéng cña ngêi cung<br />
<br />
L©u. T¹i ®©y, viÖc gi¸o dôc vµ ®µo t¹o<br />
<br />
nh©n cò hä Ph¹m cóng vµo chïa, v.v…<br />
<br />
PhËt gi¸o suèt mêi thÕ kØ ®Çu du nhËp<br />
<br />
Nh÷ng sù ñng hé ®ã ®· dÇn t¹o ®iÒu kiÖn<br />
<br />
vµ truyÒn b¸ vÒ c¬ b¶n míi chØ dõng l¹i<br />
<br />
cho Ph¸p Loa d¬ng danh ph¸t triÓn<br />
<br />
ë bíc ®Çu, cha cã hÖ thèng tæ chøc. ChØ<br />
<br />
ThiÒn ph¸i Tróc L©m trªn vïng ®Êt<br />
<br />
®Õn thêi Lý - TrÇn, víi sù ph¸t triÓn cùc<br />
<br />
truyÒn thèng cña nhiÒu thiÒn ph¸i ®¹o<br />
<br />
thÞnh gÇn nh lµ quèc gi¸o cña PhËt<br />
<br />
PhËt kh¸c. N¨m 1314, t¹i chïa B¸o ¢n,<br />
<br />
gi¸o, viÖc gi¸o dôc vµ ®µo t¹o PhËt gi¸o<br />
<br />
Ph¸p Loa ®· x©y tíi 33 c¬ së, trong ®ã cã<br />
<br />
míi ®îc x©y dùng mét c¸ch hÖ thèng ë<br />
<br />
PhËt ®iÖn tµng kinh vµ T¨ng ®êng, mêi<br />
<br />
c¸c ®Þa ph¬ng. C¬ së gi¸o dôc chÝnh vÉn<br />
<br />
lµ c¸c chïa vµ xuÊt hiÖn c¸c trung t©m<br />
<br />
2. NguyÔn Lang. ViÖt Nam PhËt gi¸o sö luËn, Nxb.<br />
V¨n häc, Hµ Néi, 2000, tr. 453.<br />
3. Tam Tæ thùc lôc, ThÝch Phíc S¬n dÞch vµ chó<br />
gi¶i, ViÖn Nghiªn cøu PhËt häc ViÖt Nam Ên hµnh,<br />
tr. 45.<br />
<br />
gi¸o dôc vµ ®µo t¹o PhËt gi¸o. Thêi Lý,<br />
c¸c chïa còng lµ n¬i cã nhiÒu t¨ng sÜ tu<br />
<br />
häc vµ ®îc chia lµm ba lo¹i: 1) §¹i danh<br />
<br />
35<br />
<br />
Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 3 - 2012<br />
<br />
36<br />
hai vÞ s huynh lµ T«ng C¶nh, B¶o Ph¸c<br />
<br />
®Õn thÕ kØ XIV ®îc c¸c triÒu ®¹i phong<br />
<br />
phÇn luËt cho t¨ng sÜ vµ in 5.000 b¶n Tø<br />
<br />
triÓn mét c¸ch cã hÖ thèng vµ bµi b¶n, lµ<br />
<br />
vÒ chïa Siªu Lo¹i më nh÷ng líp vÒ Tø<br />
<br />
kiÕn quan t©m vµ t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t<br />
<br />
phÇn luËt ph¸t cho c¸c t¨ng sinh. Chïa<br />
<br />
c¬ së ®Ó PhËt gi¸o ph¸t triÓn vµ gi÷ ®Þa<br />
<br />
B¸o ¢n lµ c¬ së ®µo t¹o t¨ng sÜ. Khãa khai<br />
<br />
vÞ lµ hÖ t tëng ¶nh hëng chñ ®¹o<br />
<br />
gi¶ng n¨m 1322 ë chïa B¸o ¢n cã trªn<br />
<br />
trong hÖ thèng Tam gi¸o thêi k× nµy.<br />
<br />
1.000 ngêi ®i nghe. Nh÷ng buæi Ýt ngêi<br />
<br />
2. Trªn c¬ së tæ chøc nh vËy, môc<br />
<br />
®i nghe nhÊt còng kho¶ng 500 ®Õn 600<br />
<br />
®Ých còng nh ph¬ng ph¸p gi¸o dôc vµ<br />
<br />
ngêi. B¶n th©n Ph¸p Loa lµ ngêi trùc<br />
<br />
®µo t¹i PhËt gi¸o tr¶i suèt nh÷ng thÕ kØ<br />
<br />
tiÕp gi¶ng nh÷ng kinh, luËt cho c¸c ®Ö tö<br />
<br />
®Çu kØ nguyªn ®éc lËp cã nh÷ng ®Æc<br />
<br />
t¹i chïa m×nh trô tr×. §©y ®· trë thµnh<br />
<br />
®iÓm c¬ b¶n nh sau:<br />
<br />
n¬i xuÊt gia cña nhiÒu ngêi trong hoµng<br />
<br />
Mét lµ, nÒn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o PhËt<br />
<br />
téc: “Hoµng Th¸i HËu ®· quy y t¹i chïa<br />
<br />
gi¸o mang ®Ëm tinh thÇn tõ bi, nh©n b¶n<br />
<br />
[…] N¨m 1323, V¨n HuÖ V¬ng vµ Uy HuÖ<br />
<br />
vµ nhËp thÕ. Tõ thÕ kØ X ®Õn thÕ kØ XIV,<br />
<br />
V¬ng ®Õn chïa B¸o ¢n xin thô Bå §Ò<br />
<br />
c¸c vÞ thiÒn s lµ nh÷ng ngêi truyÒn b¸,<br />
<br />
tam giíi vµ Ph¸t Qu¸n §Ønh”. Chïa B¸o<br />
<br />
ph¸t triÓn PhËt gi¸o, phÇn lín ®Òu lµ<br />
<br />
¢n cßn lµ c¬ së in Ên kinh s¸ch lín nhÊt<br />
<br />
nh÷ng ngêi uyªn th©m nho häc, ch¼ng<br />
<br />
thêi bÊy giê. Nhê cã b¶n gç tµng tr÷ t¹i<br />
<br />
h¹n nh Th¸i s Khu«ng ViÖt thuë nhá<br />
<br />
chïa B¸o ¢n nªn kinh s¸ch ®îc Ên hµnh<br />
<br />
theo Nho häc, lín lªn míi xuÊt gia. “Thuë<br />
<br />
réng r·i, cung cÊp ®Çy ®ñ cho nhu yÕu<br />
<br />
nhá Ngµi theo Nho häc, lín lªn thä giíi<br />
<br />
häc PhËt trong kh¾p xø. ViÖc x©y dùng<br />
<br />
víi V©n Phong ThiÒn s ë chïa Khai<br />
<br />
chïa B¸o ¢n thµnh trung t©m cã vai trß<br />
<br />
Quèc. Tõ ®ã, Ngµi ®äc kh¾p kinh ®iÓn<br />
<br />
quan träng ®èi víi viÖc ho»ng d¬ng<br />
<br />
nhµ PhËt, hiÓu ®îc mäi lÏ cèt yÕu cña<br />
<br />
chÝnh ph¸p, gi¶ng kinh, truyÒn ph¸p,<br />
<br />
ThiÒn t«n”(4). V¹n H¹nh ThiÒn s thuë<br />
<br />
ph¸t triÓn t¨ng ®oµn.<br />
<br />
nhá th«ng minh kh¸c chóng, häc kh¾p<br />
<br />
M« h×nh tæ chøc gi¸o dôc ®µo t¹o PhËt<br />
<br />
Tam gi¸o, lín lªn míi ®i tu. “Nhµ ngµi<br />
<br />
gi¸o thêi TrÇn ®îc tæ chøc theo nh÷ng<br />
<br />
®êi ®êi thê PhËt, tõ thuë nhá Ngµi ®·<br />
<br />
tù viÖn lín. C¸c tù viÖn ®Òu ®îc cÊp<br />
<br />
th«ng minh kh¸c chóng, häc kh¾p Tam<br />
<br />
ruéng ®Êt ®Ó ngêi t¨ng sÜ tu häc vµ tù<br />
<br />
gi¸o vµ kh¶o cøu nhiÒu kinh luËn nhµ<br />
<br />
lao ®éng s¶n xuÊt. PhËt gi¸o ViÖt Nam<br />
<br />
PhËt”(5). Cho dï cã xuÊt gia tõ nhá, nh<br />
<br />
thêi TrÇn ®· lµ PhËt gi¸o ThiÒn theo<br />
<br />
ThiÒn s Ph¸p ThuËn, th× c¸c vÞ thiÒn s<br />
<br />
nguyªn t¾c: “BÊt t¸c bÊt thùc” (kh«ng lµm<br />
<br />
còng ph¶i th«ng hiÓu H¸n häc ®Ó häc hái<br />
<br />
th× kh«ng ¨n), “chÊp lao phôc dÞch” (lµm<br />
<br />
kinh kÖ PhËt gi¸o, do ®ã còng sÏ hiÓu<br />
<br />
viÖc lao ®éng) trong giíi thiÒn m«n. Sù<br />
<br />
biÕt vÒ Nho häc. ChÝnh v× vËy, ngoµi tinh<br />
<br />
xen lÉn c«ng t¸c lao ®éng vµ c«ng phô<br />
<br />
thÇn tõ bi vµ nh©n b¶n vèn lµ tinh thÇn<br />
<br />
täa thiÒn lµ mét thãi quen ®¶m b¶o ®êi<br />
sèng kinh tÕ cña tù viÖn.<br />
<br />
4. MËt ThÓ. ViÖt Nam PhËt gi¸o sö lîc, Nxb. T«n<br />
gi¸o, 2004, tr. 110.<br />
5. MËt ThÓ. ViÖt Nam PhËt gi¸o sö lîc,... S®d, tr.<br />
121.<br />
<br />
Nh vËy, cã thÓ kh¼ng ®Þnh, tæ chøc<br />
<br />
gi¸o dôc vµ ®µo t¹o PhËt gi¸o tõ thÕ kØ X<br />
<br />
36<br />
<br />
Hoµng V¨n N¨m. Tæ chøc vµ ®Æc ®iÓm...<br />
<br />
37<br />
<br />
c¨n b¶n cña PhËt gi¸o, c¸c vÞ thiÒn s<br />
<br />
hoÆc cã kÎ chÕt kh«ng ®¸ng téi, trÉm rÊt<br />
<br />
nhËp thÕ tÝch cùc cña Nho gi¸o ®Ó t¹o<br />
<br />
ch¨n chiÕu vµ mçi ngµy hai lÇn ph¸t<br />
<br />
®¬ng thêi cßn th©u hãa thªm tinh thÇn<br />
<br />
th¬ng xãt. VËy, lÖnh cho H÷u ti ph¸t<br />
<br />
dùng thµnh tinh thÇn PhËt gi¸o ViÖt<br />
<br />
c¬m”(7). Vµ mét h«m, nh©n xö kiÖn cã<br />
<br />
Nam, dung hîp gi÷a xuÊt thÕ vµ nhËp<br />
<br />
c«ng chóa §éng Thiªn theo hÇu, vua ®·<br />
<br />
thÕ. Tinh thÇn nµy ®· ®îc chÝnh c¸c vÞ<br />
<br />
chØ vµo c«ng chóa mµ b¶o ngôc l¹i: “Ta<br />
<br />
thiÒn s thùc thi vµ dïng lµm tinh thÇn<br />
<br />
yªu con ta, còng nh lßng ta lµm cha mÑ<br />
<br />
c¨n b¶n cña nÒn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o do<br />
<br />
d©n, nh©n d©n kh«ng biÕt mµ m¾c vµo<br />
<br />
c¸c ngµi truyÒn thô cho m«n ®Ö. NhËn<br />
<br />
h×nh ph¸p, ta rÊt lÊy lµm th¬ng. Tõ n¨m<br />
<br />
®Þnh vÒ tinh thÇn ®Æc thï nµy cña PhËt<br />
<br />
nay vÒ sau kh«ng cø g× téi nÆng nhÑ, ®Òu<br />
<br />
gi¸o ViÖt Nam, TrÇn Th¹c §øc cã viÕt:<br />
<br />
nhÊt luËt khoan gi¶m”(8).<br />
<br />
“PhËt gi¸o ViÖt Nam l¹i cã mét cè g¾ng<br />
<br />
Hai lµ , nÒn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o PhËt<br />
<br />
®¸ng khen h¬n c¶ lµ ®· cè dung hîp ®îc<br />
<br />
gi¸o ViÖt Nam tõ thÕ kØ X ®Õn thÕ kØ XIV<br />
<br />
hai ph¬ng diÖn xuÊt thÕ, nhËp thÕ ®Ó<br />
<br />
lµ mét nÒn gi¸o dôc toµn diÖn. Tr¶i suèt<br />
<br />
thµnh mét lèi sèng ®Æc biÖt cho ngêi<br />
<br />
c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn thêi k× nµy, nÒn<br />
<br />
PhËt tö: Mét nhµ vua cã thÓ lµ mét vÞ<br />
<br />
gi¸o dôc vµ ®µo t¹o PhËt gi¸o ®îc thiÕt<br />
<br />
thiÒn s, mét vÞ thiÒn s cã thÓ lµ mét<br />
<br />
lËp trªn nÒn t¶ng cña ThiÒn häc theo<br />
<br />
quèc s. §êi kh«ng xa ®¹o vµ ®¹o sèng<br />
<br />
ph¬ng ch©m: “néi s¸ng ngo¹i gi¸c”<br />
<br />
ngay trong cuéc ®êi, ®ã lµ khuynh híng<br />
<br />
nghÜa lµ s¸ng suèt ë néi giíi vµ gi¸c<br />
<br />
dung hßa hai ph¬ng diÖn xuÊt thÕ vµ<br />
<br />
ngé, lµm chñ ngo¹i giíi. Dùa trªn c¬ së<br />
<br />
nhËp thÕ”(6).<br />
<br />
nÒn t¶ng cña nh÷ng quan ®iÓm chñ ®¹o:<br />
Thø nhÊt, Sù ph¸p giíi tøc lµ thÕ giíi<br />
<br />
Thõa hëng tinh thÇn gi¸o dôc vµ ®µo<br />
<br />
h»ng ngµy cña ngêi ph¸t nghiÖm, thÕ<br />
<br />
t¹o ®ã, c¸c vÞ vua §¹i ViÖt thêi Lý - TrÇn<br />
<br />
giíi sù vËt hiÖn tîng tøc lµ thÕ giíi<br />
<br />
®a sè ®Òu cã lßng tõ bi, say mª PhËt ph¸p<br />
<br />
hiÖn thùc cña mäi ngêi; Thø hai, LÝ<br />
<br />
mµ vÉn tÝch cùc tranh ®Êu cho quyÒn lîi<br />
<br />
ph¸p giíi, lµ thÕ giíi cña nh÷ng nguyªn<br />
<br />
cña quèc gia d©n téc. C¸c ngµi lu«n dïng<br />
<br />
lÝ hay lµ thùc t¹i tuyÖt ®èi; Thø ba, quan<br />
<br />
tinh thÇn tõ bi, hØ x¶ cña PhËt gi¸o lµm<br />
<br />
®iÓm “sù - sù v« ng¹i ph¸p - giíi”. Sù<br />
<br />
nßng cèt cho chÝnh s¸ch trÞ níc, nhng<br />
<br />
nghÜa lµ sù vËt hiÖn tîng ®Æc thï. Sù -<br />
<br />
®ång thêi vÉn c¬ng quyÕt b¶o tån tinh<br />
<br />
sù lµ vËt nä víi vËt kia, tuy ®Æc thï mµ<br />
<br />
thÇn duy lÝ, nhËp thÕ cña Nho gi¸o ®Ó<br />
<br />
kh«ng chèng ®èi v× ®Òu lµ biÓu hiÖn<br />
<br />
gi÷ v÷ng trËt tù quèc gia. §iÓn h×nh cho<br />
<br />
tuyÖt ®èi cña c¸i duy nhÊt. NghÜa lµ nh×n<br />
<br />
mÉu ngêi thµnh ®¹t trong nÒn gi¸o dôc<br />
<br />
mäi vËt trong vò trô nh mét dßng liªn<br />
<br />
vµ ®µo t¹o dung hîp gi÷a PhËt gi¸o vµ<br />
<br />
tôc sinh thµnh, biÕn hãa c¸i nä vµo c¸i<br />
<br />
Nho gi¸o lµ vua Lý Th¸nh T«ng. Ngµi<br />
<br />
kia, mét vËt tù nã cho lµ ®ång thêi lµ c¸i<br />
<br />
thêng b¶o t¶ h÷u: “TrÉm ë trong cung<br />
<br />
nµo lµ lß sëi ngù, nµo ¸o lãt cÇu cßn rÐt<br />
<br />
6. TrÇn Th¹c §øc. PhËt gi¸o ViÖt Nam vµ híng ®i<br />
nh©n b¶n ®Ých thùc, Nxb. Tïng Th, Sµi Gßn, 1970,<br />
tr. 40-41.<br />
7. §¹i viÖt sö kÝ toµn th, tËp 1, Nxb. V¨n hãa Th«ng<br />
tin, Hµ Néi, 2006, tr. 294.<br />
8. §¹i viÖt sö kÝ toµn th , tËp 1,... S®d, tr. 296.<br />
<br />
nh thÕ nµy, nghÜ ®Õn ngêi tï giam<br />
<br />
trong ngôc, khæ së vÒ gong cïm, cha<br />
<br />
biÕt râ ngay gian, mµ ¨n kh«ng no bông,<br />
<br />
¸o kh«ng kÝn m×nh, giã rÐt khæ th©n,<br />
<br />
37<br />
<br />
Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 3 - 2012<br />
<br />
38<br />
kh¸c nã, ng· - nh©n tuy vÉn lµ ng·<br />
<br />
nhau 218 n¨m, kh«ng cã vÞ vua nµo thÊt<br />
<br />
nh©n vµ ng· nh©n th«ng ®ång sinh<br />
<br />
th¸i b×nh, tõ thêi TiÒn cæ ®Õn khi Êy cha<br />
<br />
nhng ®ång thêi còng lµ tha nh©n. Tha<br />
<br />
®øc lín, nhiÒu vua th¸nh hiÒn, l©u n¨m<br />
<br />
thµnh. “Ph¶i vît lªn b»ng biÖn chøng<br />
<br />
triÒu nµo h¬n”(12).<br />
<br />
Gi¸c ngé ë trªn c¶ ng· nh©n vµ tha<br />
<br />
Ba lµ, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o PhËt gi¸o<br />
<br />
nh©n, thiÖn vµ ¸c. §Êy lµ “ph¸p m«n<br />
<br />
ViÖt Nam tõ thÕ kØ X ®Õn thÕ kØ XIV víi<br />
<br />
kh«ng hai”(9) . Tinh thÇn gi¸o dôc vµ ®µo<br />
<br />
ph¬ng ph¸p gi¸o dôc “tù gi¸c, gi¸c tha”.<br />
<br />
t¹o Êy cña PhËt gi¸o ViÖt Nam ®· thÊm<br />
<br />
Chñ tr¬ng cña nÒn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o<br />
<br />
nhuÇn trong hµng ngò vua quan, triÒu<br />
<br />
PhËt gi¸o thêi k× nµy lµ ThiÒn t«ng lÊy<br />
<br />
®×nh phong kiÕn. NguyÔn §¨ng Thôc<br />
<br />
t©m truyÒn t©m (t©m Ên t©m), kh«ng<br />
<br />
viÕt: “Vua (Nh©n T«ng) cïng víi Hoµng<br />
<br />
dïng lêi nãi ®Ó gi¶ng gi¶i ®¹o lÝ mµ chñ<br />
<br />
Th¸i HËu C¶m Linh (û Lan) ®ang ®Ó t©m<br />
<br />
yÕu lÊy yªn lÆng truyÒn t©m ph¸p, khiÕn<br />
<br />
chuyªn vÒ ThiÒn häc, míi dùng chïa lªn<br />
<br />
cho m«n sinh tù gi¸c ®¹o, vµ khi ®· gi¸c<br />
<br />
ë bªn cung C¶nh hng, thØnh mêi (ThiÒn<br />
<br />
®¹o råi th× l¹i ®em ph¬ng c¸ch gi¸o dôc<br />
<br />
s M·n Gi¸c) ®Õn trô tr× ®Ó tiÖn häc hái.<br />
<br />
Êy mµ gi¸c ngé ngêi kh¸c (tù gi¸c, gi¸c<br />
<br />
Khi nãi víi ThiÒn s, kh«ng gäi tªn mµ<br />
<br />
tha). Chó träng tíi sù “tù gi¸c” cña ngêi<br />
<br />
thêng xng lµ Trëng l·o. Mét b÷a<br />
<br />
®i häc. ThiÒn s kh«ng dïng lêi gi¶ng<br />
<br />
kia, Vua nãi víi ThiÒn s: Ngêi thµnh<br />
<br />
gi¶i, chØ dïng t c¸ch cña m×nh mµ c¶m<br />
<br />
®¹o xuÊt hiÖn ra ®êi, ¾t lµ cã nhiÖm vô<br />
<br />
hãa m«n ®Ö ®Ó m«n ®Ö tù lÊy “trùc gi¸c”<br />
<br />
gióp ®ì tÕ ®é chóng sinh. Kh«ng ®øc<br />
<br />
mµ “tù gi¸c”. ChÝnh v× vËy, tinh thÇn gi¸o<br />
<br />
h¹nh nµo kh«ng cã ®ñ, kh«ng sù viÖc g×<br />
<br />
dôc vµ ®µo t¹o cña PhËt gi¸o thêi k× nµy<br />
<br />
kh«ng tu söa, ch¼ng ph¶i chØ cã c¸i<br />
<br />
®· t¹o ra nhiÒu tÊm g¬ng s¸ng cña c¸c<br />
<br />
n¨ng lùc ®Þnh tuÖ mµ th«i, còng cßn<br />
<br />
thiÒn s kh¾c ghi dÊu Ên trong lÞch sö vµ<br />
<br />
ph¶i cã c¸i c«ng t¸n d¬ng n÷a”(10). Nh<br />
<br />
lµ c¬ nguån cho sù ph¸t triÓn cùc thÞnh<br />
<br />
vËy, theo NguyÔn §¨ng Thôc, gi¸o dôc<br />
<br />
cña PhËt gi¸o. C¸c thiÒn s ®· më trêng<br />
<br />
vµ ®µo t¹o PhËt gi¸o toµn diÖn nghÜa lµ<br />
<br />
d¹y häc, kh«ng nh÷ng cho t¨ng sÜ mµ<br />
<br />
cã sù dung hîp víi Nho gi¸o: “Nh vËy,<br />
<br />
cßn cho c¶ c sÜ. ThiÒn s V¹n H¹nh ®·<br />
<br />
th× t tëng nh©n sinh quan cña Lý<br />
<br />
®µo t¹o nªn Lý C«ng UÈn t¹i chïa Lôc Tæ.<br />
<br />
Nh©n T«ng lµ “Tri hµnh hîp nhÊt”, hîp<br />
<br />
ThiÒn s TrÝ ThiÒn trªn nói Cao D· ®·<br />
<br />
“néi ngo¹i chi ®¹o”, tøc lµ c¸i ®¹o “néi<br />
<br />
®µo t¹o nªn T« HiÕn Thµnh, vµ Ng« Hßa<br />
<br />
th¸nh v¬ng ngo¹i” nghÜa lµ trong t©m<br />
<br />
NghÜa. NhiÒu thiÒn s am têng c¶ Tam<br />
<br />
th× hiÓu biÕt s¸ng suèt, bªn ngoµi th×<br />
<br />
gi¸o (Khu«ng ViÖt, V¹n H¹nh, §¹o H¹nh,<br />
<br />
lµm chñ sù vËt”(11).<br />
<br />
Viªn Th«ng, M·n Gi¸c, B¶o Gi¸m, v.v…)<br />
<br />
Nh vËy, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o toµn<br />
<br />
diÖn cña PhËt gi¸o ViÖt Nam tõ thÕ kØ X<br />
<br />
9. NguyÔn §¨ng Thôc. ThiÒn lµ mét t«n gi¸o, V¹n<br />
H¹nh, sè 15, 1996, tr. 79.<br />
10. NguyÔn §¨ng Thôc. ThiÒn uyÓn truyÒn ®¨ng tËp,<br />
Nxb. V¹n H¹nh, Sµi Gßn, 1996, tr. 154.<br />
11. NguyÔn §¨ng Thôc. T tëng ViÖt Nam, tËp 2,<br />
Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi, 1996, tr. 163.<br />
12. Ng« Thêi SÜ. ViÖt sö tiªu ¸n, Nxb. V¨n hãa ¸<br />
Ch©u, Sµi Gßn, 1965, tr. 116.<br />
<br />
®Õn thÕ kØ XIV lµ gi¸o dôc vµ ®µo t¹o con<br />
<br />
ngêi tõ néi t©m ®Õn ngo¹i giíi. Nhê<br />
®îc ®µo luyÖn trong nÒn gi¸o dôc toµn<br />
<br />
diÖn nµy mµ c¸c vua phong kiÕn ViÖt<br />
Nam, nhÊt lµ thêi Lý “cã t¸m vua nèi<br />
<br />
38<br />
<br />