Tổ chức và đặc điểm cơ bản của nền giáo dục và đào tạo Phật giáo Việt Nam thế kỉ X-XIV

Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 3 - 2012<br /> <br /> 34<br /> <br /> Tæ CHøC Vµ §ÆC §IÓM C¥ B¶N<br /> CñA NÒN GI¸O DôC Vµ §µO T¹O PHËT GI¸O<br /> VIÖT NAM THÕ KØ X-XIV<br /> Hoµng V¨n N¨m(*)<br /> i¸o dôc vµ ®µo t¹o PhËt gi¸o tõ thÕ<br /> <br /> phôc vô ®Êt n­íc, vÒ nh©n viªn hµnh<br /> <br /> nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn rùc rì cña<br /> <br /> cña §¹i ViÖt cßn l­u dông nh÷ng ng­êi<br /> <br /> G<br /> <br /> kØ X ®Õn thÕ kØ XIV lµ mét trong<br /> <br /> nÒn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o PhËt gi¸o ViÖt<br /> <br /> Nam. Tr¶i qua 5 thÕ kØ, g¾n liÒn víi c¸c<br /> triÒu ®¹i Ng«, §inh, TiÒn Lª, Lý, TrÇn vµ<br /> Hå, viÖc gi¸o dôc vµ ®µo t¹o PhËt gi¸o<br /> <br /> ®­îc khëi sù tõ nh÷ng ng«i chïa. §Çu<br /> tiªn, c¸c vÞ cao t¨ng gi¶ng PhËt ph¸p,<br /> khuyÕn d¹y ®¹o ®øc vµ t¹o ý thøc vÒ nÕp<br /> sèng hiÒn thiÖn cho quÇn chóng PhËt tö.<br /> <br /> MÆt kh¸c, ch­ t¨ng cßn gi¸o dôc vµ ®µo<br /> <br /> t¹o líp tu sÜ kÕ thõa truyÒn b¸ chÝnh<br /> ph¸p. V× vËy, cã nhiÒu «ng vua phong<br /> kiÕn chÞu ¶nh h­ëng rÊt lín tõ nÒn gi¸o<br /> <br /> dôc nµy. Hä lµ s¶n phÈm cña nÒn gi¸o<br /> <br /> dôc vµ ®µo t¹o PhËt gi¸o, tiªu biÓu nh­<br /> <br /> Lý C«ng UÈn: “Nhµ Lý víi Lý C«ng UÈn,<br /> ng­êi më ®Çu thêi ®¹i Lý, TrÇn, tho¸t<br /> <br /> thai tõ cöa PhËt, tõng ®­îc häc hµnh,<br /> “ham thÝch kinh sö”, th«ng qua sù gi¸o<br /> dôc cña nhµ chïa” .<br /> (1)<br /> <br /> N¨m 938, sau chiÕn th¾ng qu©n Nam<br /> <br /> H¸n cña Ng« QuyÒn trªn s«ng B¹ch<br /> §»ng, më ra mét thêi k× míi cho lÞch sö<br /> d©n téc, thêi k× ®éc lËp tù chñ d©n téc.<br /> Trong buæi ®Çu, do nhu cÇu vÒ nh©n tµi<br /> <br /> chÝnh thõa hµnh, c¸c triÒu ®¹i ®Çu tiªn<br /> <br /> do chÝnh quyÒn Trung Quèc ®µo t¹o.<br /> <br /> Thùc tÕ cho thÊy, chÝnh s¸ch gi¸o dôc<br /> ®ång hãa vµ th­ l¹i thêi B¾c thuéc chØ<br /> <br /> ®µo t¹o ®­îc nh÷ng nh©n viªn hµnh<br /> chÝnh b¶n xø cÊp thõa hµnh. Trong d©n<br /> <br /> gian, tr×nh ®é d©n trÝ vÒ c¬ b¶n ch­a ®¸p<br /> øng ®­îc yªu cÇu cña lÞch sö d©n téc, chØ<br /> <br /> cã c¸c thiÒn s­ lµ nh÷ng ng­êi cã ®ñ ®øc<br /> h¹nh vµ uyªn th©m H¸n häc. Nhê ®ã, c¸c<br /> vÞ thiÒn s­ ®· nhanh chãng ®­îc triÒu<br /> ®×nh phong kiÕn sö dông lµm cè vÊn cho<br /> <br /> c¸c vua vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ, ngo¹i giao,<br /> v.v… V× thÕ, vµo kho¶ng ®Çu thêi k× lËp<br /> quèc nµy, lÞch sö ViÖt Nam ®· kh¾c ghi<br /> <br /> vµo thanh sö d©n téc c¸c vÞ t¨ng sÜ lõng<br /> danh tµi ®øc vµ còng lµ nh÷ng bËc thÇy<br /> <br /> cña gi¸o dôc vµ ®µo t¹o PhËt gi¸o ViÖt<br /> Nam trong 5 thÕ kØ ®Çu ®éc lËp nh­: Th¸i<br /> s­ Khu«ng ViÖt, ThiÒn s­ Ph¸p ThuËn,<br /> ThiÒn s­ V¹n H¹nh,v.v… vµ còng do ®ã<br /> <br /> *. ThS., ThÝch TrÝ Nh­, Tr­êng Trung cÊp PhËt häc<br /> Hµ Néi.<br /> 1. Bé quèc phßng, ViÖn lÞch sö qu©n sù ViÖt Nam.<br /> KÕ s¸ch gi÷ n­íc thêi Lý – TrÇn, Nxb. ChÝnh trÞ<br /> Quèc gia, Hµ Néi, 1994, tr. 45.<br /> <br /> Hoµng V¨n N¨m. Tæ chøc vµ ®Æc ®iÓm...<br /> <br /> 35<br /> <br /> mµ gi¸o dôc vµ ®µo t¹o PhËt gi¸o thêi k×<br /> <br /> lam, chïa lín; 2) Trung danh lam, chïa<br /> <br /> quyÒn phong kiÕn, x· héi vµ con ng­êi<br /> <br /> thêi TrÇn, Gi¸o héi Tróc L©m ra ®êi, Yªn<br /> <br /> nµy cã vai trß rÊt lín ®èi víi chÝnh<br /> <br /> võa; 3) TiÓu danh lam, chïa nhá. Sang<br /> <br /> ViÖt Nam, trong c«ng cuéc dùng n­íc vµ<br /> <br /> Tö trë thµnh trung t©m gi¸o dôc vµ ®µo<br /> <br /> gi÷ n­íc, tiªu biÓu nh­ d­íi thêi Lý -<br /> <br /> t¹o PhËt gi¸o, nh­ng gi¸o dôc vµ ®µo t¹o<br /> <br /> TrÇn, ®¸nh th¾ng Chiªm Thµnh, ba lÇn<br /> <br /> trong c¸c chïa vÉn ®­îc duy tr× ph¸t<br /> <br /> ®¸nh th¾ng qu©n Nguyªn - M«ng; x©y<br /> <br /> triÓn. Trong thêi ®¹i thÞnh trÞ nhÊt cña<br /> <br /> dùng ®­îc ý thøc hÖ d©n téc ®éc lËp, t¹o<br /> <br /> PhËt gi¸o Tróc L©m, cã rÊt nhiÒu tù viÖn<br /> <br /> ®iÒu kiÖn cho PhËt gi¸o ®­îc phæ biÕn<br /> <br /> vµ chïa ®­îc x©y dùng. §©y chÝnh lµ<br /> <br /> s©u réng trong quÇn chóng vµ v­¬n lªn<br /> <br /> nh÷ng c¸i n«i ®µo t¹o PhËt gi¸o cho c¶<br /> <br /> nh÷ng mèc son ph¸t triÓn cùc thÞnh<br /> <br /> n­íc. “§êi TrÇn cã kho¶ng 9.500 ng«i<br /> <br /> trong lÞch sö d©n téc.<br /> <br /> chïa vµ 30.000 t¨ng sÜ, trung b×nh mçi<br /> <br /> chïa cã ba vÞ t¨ng sÜ. Cã nh÷ng tæ ®×nh<br /> <br /> Së dÜ cã ®­îc mèc “son vµng sö ngäc”<br /> <br /> cã hµng chôc t¨ng sÜ tu häc”(2). Tiªu biÓu<br /> <br /> Êy lµ mét phÇn dùa vµo nÒn gi¸o dôc vµ<br /> <br /> lµ trung t©m gi¸o dôc vµ ®µo t¹o PhËt<br /> <br /> ®µo t¹o bµi b¶n, toµn diÖn cña PhËt gi¸o<br /> vÒ c¶ tæ chøc, môc tiªu vµ ph­¬ng ph¸p.<br /> <br /> gi¸o chïa B¸o ¢n vïng Siªu Lo¹i. D­íi<br /> thêi vua Anh T«ng “N¨m Gi¸p DÇn, niªn<br /> <br /> 1. VÒ tæ chøc gi¸o dôc vµ ®µo t¹o PhËt<br /> <br /> hiÖu §¹i Kh¸nh thø nhÊt (1314) Th¸i<br /> <br /> gi¸o ViÖt Nam tõ thÕ kØ X ®Õn thÕ kØ XIV<br /> <br /> Th­îng Hoµng lªn ng«i. T¹i chïa Siªu<br /> <br /> Vµo thêi k× ®Çu lËp quèc, qua c¸c triÒu<br /> <br /> Lo¹i ®óc ba pho t­îng PhËt ®Òu cao 17<br /> <br /> ®¹i Ng«, §inh, TiÒn Lª, c¸c vua võa ph¶i<br /> <br /> th­íc, vµ x©y ®iÖn PhËt, g¸c kinh, nhµ<br /> <br /> lo tæ chøc ®Êt n­íc, thiÕt lËp c¬ cÊu hµnh<br /> <br /> T¨ng, gåm 33 së, s­ ®Òu ®Æt tªn. Th¸i<br /> <br /> chÝnh, tµi chÝnh, qu©n sù võa ph¶i ®èi<br /> <br /> Th­îng Hoµng tù tay viÕt tÊm biÓn “NhÞ<br /> <br /> phã víi nhiÒu khã kh¨n tõ bªn trong<br /> <br /> h­¬ng ®iÖn” ban cho chïa. Anh T«ng cßn<br /> <br /> còng nh­ bªn ngoµi nªn tæ chøc vµ gi¸o<br /> <br /> ban 500 hép §¹i T¹ng kinh ®Ó lµm cña<br /> <br /> dôc ®µo t¹o PhËt gi¸o ch­a ®­îc quan<br /> <br /> th­êng trô chïa Êy”(3). N¨m 1315, Anh<br /> <br /> t©m. Trung t©m PhËt gi¸o lóc nµy lµ Luy<br /> <br /> T«ng lÊy 30 mÉu ruéng cña ng­êi cung<br /> <br /> L©u. T¹i ®©y, viÖc gi¸o dôc vµ ®µo t¹o<br /> <br /> nh©n cò hä Ph¹m cóng vµo chïa, v.v…<br /> <br /> PhËt gi¸o suèt m­êi thÕ kØ ®Çu du nhËp<br /> <br /> Nh÷ng sù ñng hé ®ã ®· dÇn t¹o ®iÒu kiÖn<br /> <br /> vµ truyÒn b¸ vÒ c¬ b¶n míi chØ dõng l¹i<br /> <br /> cho Ph¸p Loa d­¬ng danh ph¸t triÓn<br /> <br /> ë b­íc ®Çu, ch­a cã hÖ thèng tæ chøc. ChØ<br /> <br /> ThiÒn ph¸i Tróc L©m trªn vïng ®Êt<br /> <br /> ®Õn thêi Lý - TrÇn, víi sù ph¸t triÓn cùc<br /> <br /> truyÒn thèng cña nhiÒu thiÒn ph¸i ®¹o<br /> <br /> thÞnh gÇn nh­ lµ quèc gi¸o cña PhËt<br /> <br /> PhËt kh¸c. N¨m 1314, t¹i chïa B¸o ¢n,<br /> <br /> gi¸o, viÖc gi¸o dôc vµ ®µo t¹o PhËt gi¸o<br /> <br /> Ph¸p Loa ®· x©y tíi 33 c¬ së, trong ®ã cã<br /> <br /> míi ®­îc x©y dùng mét c¸ch hÖ thèng ë<br /> <br /> PhËt ®iÖn tµng kinh vµ T¨ng ®­êng, mêi<br /> <br /> c¸c ®Þa ph­¬ng. C¬ së gi¸o dôc chÝnh vÉn<br /> <br /> lµ c¸c chïa vµ xuÊt hiÖn c¸c trung t©m<br /> <br /> 2. NguyÔn Lang. ViÖt Nam PhËt gi¸o sö luËn, Nxb.<br /> V¨n häc, Hµ Néi, 2000, tr. 453.<br /> 3. Tam Tæ thùc lôc, ThÝch Ph­íc S¬n dÞch vµ chó<br /> gi¶i, ViÖn Nghiªn cøu PhËt häc ViÖt Nam Ên hµnh,<br /> tr. 45.<br /> <br /> gi¸o dôc vµ ®µo t¹o PhËt gi¸o. Thêi Lý,<br /> c¸c chïa còng lµ n¬i cã nhiÒu t¨ng sÜ tu<br /> <br /> häc vµ ®­îc chia lµm ba lo¹i: 1) §¹i danh<br /> <br /> 35<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 3 - 2012<br /> <br /> 36<br /> hai vÞ s­ huynh lµ T«ng C¶nh, B¶o Ph¸c<br /> <br /> ®Õn thÕ kØ XIV ®­îc c¸c triÒu ®¹i phong<br /> <br /> phÇn luËt cho t¨ng sÜ vµ in 5.000 b¶n Tø<br /> <br /> triÓn mét c¸ch cã hÖ thèng vµ bµi b¶n, lµ<br /> <br /> vÒ chïa Siªu Lo¹i më nh÷ng líp vÒ Tø<br /> <br /> kiÕn quan t©m vµ t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t<br /> <br /> phÇn luËt ph¸t cho c¸c t¨ng sinh. Chïa<br /> <br /> c¬ së ®Ó PhËt gi¸o ph¸t triÓn vµ gi÷ ®Þa<br /> <br /> B¸o ¢n lµ c¬ së ®µo t¹o t¨ng sÜ. Khãa khai<br /> <br /> vÞ lµ hÖ t­ t­ëng ¶nh h­ëng chñ ®¹o<br /> <br /> gi¶ng n¨m 1322 ë chïa B¸o ¢n cã trªn<br /> <br /> trong hÖ thèng Tam gi¸o thêi k× nµy.<br /> <br /> 1.000 ng­êi ®i nghe. Nh÷ng buæi Ýt ng­êi<br /> <br /> 2. Trªn c¬ së tæ chøc nh­ vËy, môc<br /> <br /> ®i nghe nhÊt còng kho¶ng 500 ®Õn 600<br /> <br /> ®Ých còng nh­ ph­¬ng ph¸p gi¸o dôc vµ<br /> <br /> ng­êi. B¶n th©n Ph¸p Loa lµ ng­êi trùc<br /> <br /> ®µo t¹i PhËt gi¸o tr¶i suèt nh÷ng thÕ kØ<br /> <br /> tiÕp gi¶ng nh÷ng kinh, luËt cho c¸c ®Ö tö<br /> <br /> ®Çu kØ nguyªn ®éc lËp cã nh÷ng ®Æc<br /> <br /> t¹i chïa m×nh trô tr×. §©y ®· trë thµnh<br /> <br /> ®iÓm c¬ b¶n nh­ sau:<br /> <br /> n¬i xuÊt gia cña nhiÒu ng­êi trong hoµng<br /> <br /> Mét lµ, nÒn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o PhËt<br /> <br /> téc: “Hoµng Th¸i HËu ®· quy y t¹i chïa<br /> <br /> gi¸o mang ®Ëm tinh thÇn tõ bi, nh©n b¶n<br /> <br /> […] N¨m 1323, V¨n HuÖ V­¬ng vµ Uy HuÖ<br /> <br /> vµ nhËp thÕ. Tõ thÕ kØ X ®Õn thÕ kØ XIV,<br /> <br /> V­¬ng ®Õn chïa B¸o ¢n xin thô Bå §Ò<br /> <br /> c¸c vÞ thiÒn s­ lµ nh÷ng ng­êi truyÒn b¸,<br /> <br /> tam giíi vµ Ph¸t Qu¸n §Ønh”. Chïa B¸o<br /> <br /> ph¸t triÓn PhËt gi¸o, phÇn lín ®Òu lµ<br /> <br /> ¢n cßn lµ c¬ së in Ên kinh s¸ch lín nhÊt<br /> <br /> nh÷ng ng­êi uyªn th©m nho häc, ch¼ng<br /> <br /> thêi bÊy giê. Nhê cã b¶n gç tµng tr÷ t¹i<br /> <br /> h¹n nh­ Th¸i s­ Khu«ng ViÖt thuë nhá<br /> <br /> chïa B¸o ¢n nªn kinh s¸ch ®­îc Ên hµnh<br /> <br /> theo Nho häc, lín lªn míi xuÊt gia. “Thuë<br /> <br /> réng r·i, cung cÊp ®Çy ®ñ cho nhu yÕu<br /> <br /> nhá Ngµi theo Nho häc, lín lªn thä giíi<br /> <br /> häc PhËt trong kh¾p xø. ViÖc x©y dùng<br /> <br /> víi V©n Phong ThiÒn s­ ë chïa Khai<br /> <br /> chïa B¸o ¢n thµnh trung t©m cã vai trß<br /> <br /> Quèc. Tõ ®ã, Ngµi ®äc kh¾p kinh ®iÓn<br /> <br /> quan träng ®èi víi viÖc ho»ng d­¬ng<br /> <br /> nhµ PhËt, hiÓu ®­îc mäi lÏ cèt yÕu cña<br /> <br /> chÝnh ph¸p, gi¶ng kinh, truyÒn ph¸p,<br /> <br /> ThiÒn t«n”(4). V¹n H¹nh ThiÒn s­ thuë<br /> <br /> ph¸t triÓn t¨ng ®oµn.<br /> <br /> nhá th«ng minh kh¸c chóng, häc kh¾p<br /> <br /> M« h×nh tæ chøc gi¸o dôc ®µo t¹o PhËt<br /> <br /> Tam gi¸o, lín lªn míi ®i tu. “Nhµ ngµi<br /> <br /> gi¸o thêi TrÇn ®­îc tæ chøc theo nh÷ng<br /> <br /> ®êi ®êi thê PhËt, tõ thuë nhá Ngµi ®·<br /> <br /> tù viÖn lín. C¸c tù viÖn ®Òu ®­îc cÊp<br /> <br /> th«ng minh kh¸c chóng, häc kh¾p Tam<br /> <br /> ruéng ®Êt ®Ó ng­êi t¨ng sÜ tu häc vµ tù<br /> <br /> gi¸o vµ kh¶o cøu nhiÒu kinh luËn nhµ<br /> <br /> lao ®éng s¶n xuÊt. PhËt gi¸o ViÖt Nam<br /> <br /> PhËt”(5). Cho dï cã xuÊt gia tõ nhá, nh­<br /> <br /> thêi TrÇn ®· lµ PhËt gi¸o ThiÒn theo<br /> <br /> ThiÒn s­ Ph¸p ThuËn, th× c¸c vÞ thiÒn s­<br /> <br /> nguyªn t¾c: “BÊt t¸c bÊt thùc” (kh«ng lµm<br /> <br /> còng ph¶i th«ng hiÓu H¸n häc ®Ó häc hái<br /> <br /> th× kh«ng ¨n), “chÊp lao phôc dÞch” (lµm<br /> <br /> kinh kÖ PhËt gi¸o, do ®ã còng sÏ hiÓu<br /> <br /> viÖc lao ®éng) trong giíi thiÒn m«n. Sù<br /> <br /> biÕt vÒ Nho häc. ChÝnh v× vËy, ngoµi tinh<br /> <br /> xen lÉn c«ng t¸c lao ®éng vµ c«ng phô<br /> <br /> thÇn tõ bi vµ nh©n b¶n vèn lµ tinh thÇn<br /> <br /> täa thiÒn lµ mét thãi quen ®¶m b¶o ®êi<br /> sèng kinh tÕ cña tù viÖn.<br /> <br /> 4. MËt ThÓ. ViÖt Nam PhËt gi¸o sö l­îc, Nxb. T«n<br /> gi¸o, 2004, tr. 110.<br /> 5. MËt ThÓ. ViÖt Nam PhËt gi¸o sö l­îc,... S®d, tr.<br /> 121.<br /> <br /> Nh­ vËy, cã thÓ kh¼ng ®Þnh, tæ chøc<br /> <br /> gi¸o dôc vµ ®µo t¹o PhËt gi¸o tõ thÕ kØ X<br /> <br /> 36<br /> <br /> Hoµng V¨n N¨m. Tæ chøc vµ ®Æc ®iÓm...<br /> <br /> 37<br /> <br /> c¨n b¶n cña PhËt gi¸o, c¸c vÞ thiÒn s­<br /> <br /> hoÆc cã kÎ chÕt kh«ng ®¸ng téi, trÉm rÊt<br /> <br /> nhËp thÕ tÝch cùc cña Nho gi¸o ®Ó t¹o<br /> <br /> ch¨n chiÕu vµ mçi ngµy hai lÇn ph¸t<br /> <br /> ®­¬ng thêi cßn th©u hãa thªm tinh thÇn<br /> <br /> th­¬ng xãt. VËy, lÖnh cho H÷u ti ph¸t<br /> <br /> dùng thµnh tinh thÇn PhËt gi¸o ViÖt<br /> <br /> c¬m”(7). Vµ mét h«m, nh©n xö kiÖn cã<br /> <br /> Nam, dung hîp gi÷a xuÊt thÕ vµ nhËp<br /> <br /> c«ng chóa §éng Thiªn theo hÇu, vua ®·<br /> <br /> thÕ. Tinh thÇn nµy ®· ®­îc chÝnh c¸c vÞ<br /> <br /> chØ vµo c«ng chóa mµ b¶o ngôc l¹i: “Ta<br /> <br /> thiÒn s­ thùc thi vµ dïng lµm tinh thÇn<br /> <br /> yªu con ta, còng nh­ lßng ta lµm cha mÑ<br /> <br /> c¨n b¶n cña nÒn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o do<br /> <br /> d©n, nh©n d©n kh«ng biÕt mµ m¾c vµo<br /> <br /> c¸c ngµi truyÒn thô cho m«n ®Ö. NhËn<br /> <br /> h×nh ph¸p, ta rÊt lÊy lµm th­¬ng. Tõ n¨m<br /> <br /> ®Þnh vÒ tinh thÇn ®Æc thï nµy cña PhËt<br /> <br /> nay vÒ sau kh«ng cø g× téi nÆng nhÑ, ®Òu<br /> <br /> gi¸o ViÖt Nam, TrÇn Th¹c §øc cã viÕt:<br /> <br /> nhÊt luËt khoan gi¶m”(8).<br /> <br /> “PhËt gi¸o ViÖt Nam l¹i cã mét cè g¾ng<br /> <br /> Hai lµ , nÒn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o PhËt<br /> <br /> ®¸ng khen h¬n c¶ lµ ®· cè dung hîp ®­îc<br /> <br /> gi¸o ViÖt Nam tõ thÕ kØ X ®Õn thÕ kØ XIV<br /> <br /> hai ph­¬ng diÖn xuÊt thÕ, nhËp thÕ ®Ó<br /> <br /> lµ mét nÒn gi¸o dôc toµn diÖn. Tr¶i suèt<br /> <br /> thµnh mét lèi sèng ®Æc biÖt cho ng­êi<br /> <br /> c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn thêi k× nµy, nÒn<br /> <br /> PhËt tö: Mét nhµ vua cã thÓ lµ mét vÞ<br /> <br /> gi¸o dôc vµ ®µo t¹o PhËt gi¸o ®­îc thiÕt<br /> <br /> thiÒn s­, mét vÞ thiÒn s­ cã thÓ lµ mét<br /> <br /> lËp trªn nÒn t¶ng cña ThiÒn häc theo<br /> <br /> quèc s­. §êi kh«ng xa ®¹o vµ ®¹o sèng<br /> <br /> ph­¬ng ch©m: “néi s¸ng ngo¹i gi¸c”<br /> <br /> ngay trong cuéc ®êi, ®ã lµ khuynh h­íng<br /> <br /> nghÜa lµ s¸ng suèt ë néi giíi vµ gi¸c<br /> <br /> dung hßa hai ph­¬ng diÖn xuÊt thÕ vµ<br /> <br /> ngé, lµm chñ ngo¹i giíi. Dùa trªn c¬ së<br /> <br /> nhËp thÕ”(6).<br /> <br /> nÒn t¶ng cña nh÷ng quan ®iÓm chñ ®¹o:<br /> Thø nhÊt, Sù ph¸p giíi tøc lµ thÕ giíi<br /> <br /> Thõa h­ëng tinh thÇn gi¸o dôc vµ ®µo<br /> <br /> h»ng ngµy cña ng­êi ph¸t nghiÖm, thÕ<br /> <br /> t¹o ®ã, c¸c vÞ vua §¹i ViÖt thêi Lý - TrÇn<br /> <br /> giíi sù vËt hiÖn t­îng tøc lµ thÕ giíi<br /> <br /> ®a sè ®Òu cã lßng tõ bi, say mª PhËt ph¸p<br /> <br /> hiÖn thùc cña mäi ng­êi; Thø hai, LÝ<br /> <br /> mµ vÉn tÝch cùc tranh ®Êu cho quyÒn lîi<br /> <br /> ph¸p giíi, lµ thÕ giíi cña nh÷ng nguyªn<br /> <br /> cña quèc gia d©n téc. C¸c ngµi lu«n dïng<br /> <br /> lÝ hay lµ thùc t¹i tuyÖt ®èi; Thø ba, quan<br /> <br /> tinh thÇn tõ bi, hØ x¶ cña PhËt gi¸o lµm<br /> <br /> ®iÓm “sù - sù v« ng¹i ph¸p - giíi”. Sù<br /> <br /> nßng cèt cho chÝnh s¸ch trÞ n­íc, nh­ng<br /> <br /> nghÜa lµ sù vËt hiÖn t­îng ®Æc thï. Sù -<br /> <br /> ®ång thêi vÉn c­¬ng quyÕt b¶o tån tinh<br /> <br /> sù lµ vËt nä víi vËt kia, tuy ®Æc thï mµ<br /> <br /> thÇn duy lÝ, nhËp thÕ cña Nho gi¸o ®Ó<br /> <br /> kh«ng chèng ®èi v× ®Òu lµ biÓu hiÖn<br /> <br /> gi÷ v÷ng trËt tù quèc gia. §iÓn h×nh cho<br /> <br /> tuyÖt ®èi cña c¸i duy nhÊt. NghÜa lµ nh×n<br /> <br /> mÉu ng­êi thµnh ®¹t trong nÒn gi¸o dôc<br /> <br /> mäi vËt trong vò trô nh­ mét dßng liªn<br /> <br /> vµ ®µo t¹o dung hîp gi÷a PhËt gi¸o vµ<br /> <br /> tôc sinh thµnh, biÕn hãa c¸i nä vµo c¸i<br /> <br /> Nho gi¸o lµ vua Lý Th¸nh T«ng. Ngµi<br /> <br /> kia, mét vËt tù nã cho lµ ®ång thêi lµ c¸i<br /> <br /> th­êng b¶o t¶ h÷u: “TrÉm ë trong cung<br /> <br /> nµo lµ lß s­ëi ngù, nµo ¸o lãt cÇu cßn rÐt<br /> <br /> 6. TrÇn Th¹c §øc. PhËt gi¸o ViÖt Nam vµ h­íng ®i<br /> nh©n b¶n ®Ých thùc, Nxb. Tïng Th­, Sµi Gßn, 1970,<br /> tr. 40-41.<br /> 7. §¹i viÖt sö kÝ toµn th­, tËp 1, Nxb. V¨n hãa Th«ng<br /> tin, Hµ Néi, 2006, tr. 294.<br /> 8. §¹i viÖt sö kÝ toµn th­ , tËp 1,... S®d, tr. 296.<br /> <br /> nh­ thÕ nµy, nghÜ ®Õn ng­êi tï giam<br /> <br /> trong ngôc, khæ së vÒ gong cïm, ch­a<br /> <br /> biÕt râ ngay gian, mµ ¨n kh«ng no bông,<br /> <br /> ¸o kh«ng kÝn m×nh, giã rÐt khæ th©n,<br /> <br /> 37<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 3 - 2012<br /> <br /> 38<br /> kh¸c nã, ng· - nh©n tuy vÉn lµ ng·<br /> <br /> nhau 218 n¨m, kh«ng cã vÞ vua nµo thÊt<br /> <br /> nh©n vµ ng· nh©n th«ng ®ång sinh<br /> <br /> th¸i b×nh, tõ thêi TiÒn cæ ®Õn khi Êy ch­a<br /> <br /> nh­ng ®ång thêi còng lµ tha nh©n. Tha<br /> <br /> ®øc lín, nhiÒu vua th¸nh hiÒn, l©u n¨m<br /> <br /> thµnh. “Ph¶i v­ît lªn b»ng biÖn chøng<br /> <br /> triÒu nµo h¬n”(12).<br /> <br /> Gi¸c ngé ë trªn c¶ ng· nh©n vµ tha<br /> <br /> Ba lµ, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o PhËt gi¸o<br /> <br /> nh©n, thiÖn vµ ¸c. §Êy lµ “ph¸p m«n<br /> <br /> ViÖt Nam tõ thÕ kØ X ®Õn thÕ kØ XIV víi<br /> <br /> kh«ng hai”(9) . Tinh thÇn gi¸o dôc vµ ®µo<br /> <br /> ph­¬ng ph¸p gi¸o dôc “tù gi¸c, gi¸c tha”.<br /> <br /> t¹o Êy cña PhËt gi¸o ViÖt Nam ®· thÊm<br /> <br /> Chñ tr­¬ng cña nÒn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o<br /> <br /> nhuÇn trong hµng ngò vua quan, triÒu<br /> <br /> PhËt gi¸o thêi k× nµy lµ ThiÒn t«ng lÊy<br /> <br /> ®×nh phong kiÕn. NguyÔn §¨ng Thôc<br /> <br /> t©m truyÒn t©m (t©m Ên t©m), kh«ng<br /> <br /> viÕt: “Vua (Nh©n T«ng) cïng víi Hoµng<br /> <br /> dïng lêi nãi ®Ó gi¶ng gi¶i ®¹o lÝ mµ chñ<br /> <br /> Th¸i HËu C¶m Linh (û Lan) ®ang ®Ó t©m<br /> <br /> yÕu lÊy yªn lÆng truyÒn t©m ph¸p, khiÕn<br /> <br /> chuyªn vÒ ThiÒn häc, míi dùng chïa lªn<br /> <br /> cho m«n sinh tù gi¸c ®¹o, vµ khi ®· gi¸c<br /> <br /> ë bªn cung C¶nh h­ng, thØnh mêi (ThiÒn<br /> <br /> ®¹o råi th× l¹i ®em ph­¬ng c¸ch gi¸o dôc<br /> <br /> s­ M·n Gi¸c) ®Õn trô tr× ®Ó tiÖn häc hái.<br /> <br /> Êy mµ gi¸c ngé ng­êi kh¸c (tù gi¸c, gi¸c<br /> <br /> Khi nãi víi ThiÒn s­, kh«ng gäi tªn mµ<br /> <br /> tha). Chó träng tíi sù “tù gi¸c” cña ng­êi<br /> <br /> th­êng x­ng lµ Tr­ëng l·o. Mét b÷a<br /> <br /> ®i häc. ThiÒn s­ kh«ng dïng lêi gi¶ng<br /> <br /> kia, Vua nãi víi ThiÒn s­: Ng­êi thµnh<br /> <br /> gi¶i, chØ dïng t­ c¸ch cña m×nh mµ c¶m<br /> <br /> ®¹o xuÊt hiÖn ra ®êi, ¾t lµ cã nhiÖm vô<br /> <br /> hãa m«n ®Ö ®Ó m«n ®Ö tù lÊy “trùc gi¸c”<br /> <br /> gióp ®ì tÕ ®é chóng sinh. Kh«ng ®øc<br /> <br /> mµ “tù gi¸c”. ChÝnh v× vËy, tinh thÇn gi¸o<br /> <br /> h¹nh nµo kh«ng cã ®ñ, kh«ng sù viÖc g×<br /> <br /> dôc vµ ®µo t¹o cña PhËt gi¸o thêi k× nµy<br /> <br /> kh«ng tu söa, ch¼ng ph¶i chØ cã c¸i<br /> <br /> ®· t¹o ra nhiÒu tÊm g­¬ng s¸ng cña c¸c<br /> <br /> n¨ng lùc ®Þnh tuÖ mµ th«i, còng cßn<br /> <br /> thiÒn s­ kh¾c ghi dÊu Ên trong lÞch sö vµ<br /> <br /> ph¶i cã c¸i c«ng t¸n d­¬ng n÷a”(10). Nh­<br /> <br /> lµ c¬ nguån cho sù ph¸t triÓn cùc thÞnh<br /> <br /> vËy, theo NguyÔn §¨ng Thôc, gi¸o dôc<br /> <br /> cña PhËt gi¸o. C¸c thiÒn s­ ®· më tr­êng<br /> <br /> vµ ®µo t¹o PhËt gi¸o toµn diÖn nghÜa lµ<br /> <br /> d¹y häc, kh«ng nh÷ng cho t¨ng sÜ mµ<br /> <br /> cã sù dung hîp víi Nho gi¸o: “Nh­ vËy,<br /> <br /> cßn cho c¶ c­ sÜ. ThiÒn s­ V¹n H¹nh ®·<br /> <br /> th× t­ t­ëng nh©n sinh quan cña Lý<br /> <br /> ®µo t¹o nªn Lý C«ng UÈn t¹i chïa Lôc Tæ.<br /> <br /> Nh©n T«ng lµ “Tri hµnh hîp nhÊt”, hîp<br /> <br /> ThiÒn s­ TrÝ ThiÒn trªn nói Cao D· ®·<br /> <br /> “néi ngo¹i chi ®¹o”, tøc lµ c¸i ®¹o “néi<br /> <br /> ®µo t¹o nªn T« HiÕn Thµnh, vµ Ng« Hßa<br /> <br /> th¸nh v­¬ng ngo¹i” nghÜa lµ trong t©m<br /> <br /> NghÜa. NhiÒu thiÒn s­ am t­êng c¶ Tam<br /> <br /> th× hiÓu biÕt s¸ng suèt, bªn ngoµi th×<br /> <br /> gi¸o (Khu«ng ViÖt, V¹n H¹nh, §¹o H¹nh,<br /> <br /> lµm chñ sù vËt”(11).<br /> <br /> Viªn Th«ng, M·n Gi¸c, B¶o Gi¸m, v.v…)<br /> <br /> Nh­ vËy, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o toµn<br /> <br /> diÖn cña PhËt gi¸o ViÖt Nam tõ thÕ kØ X<br /> <br /> 9. NguyÔn §¨ng Thôc. ThiÒn lµ mét t«n gi¸o, V¹n<br /> H¹nh, sè 15, 1996, tr. 79.<br /> 10. NguyÔn §¨ng Thôc. ThiÒn uyÓn truyÒn ®¨ng tËp,<br /> Nxb. V¹n H¹nh, Sµi Gßn, 1996, tr. 154.<br /> 11. NguyÔn §¨ng Thôc. T­ t­ëng ViÖt Nam, tËp 2,<br /> Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi, 1996, tr. 163.<br /> 12. Ng« Thêi SÜ. ViÖt sö tiªu ¸n, Nxb. V¨n hãa ¸<br /> Ch©u, Sµi Gßn, 1965, tr. 116.<br /> <br /> ®Õn thÕ kØ XIV lµ gi¸o dôc vµ ®µo t¹o con<br /> <br /> ng­êi tõ néi t©m ®Õn ngo¹i giíi. Nhê<br /> ®­îc ®µo luyÖn trong nÒn gi¸o dôc toµn<br /> <br /> diÖn nµy mµ c¸c vua phong kiÕn ViÖt<br /> Nam, nhÊt lµ thêi Lý “cã t¸m vua nèi<br /> <br /> 38<br /> <br />