Chuyển mã giữa tiếng Việt và tiếng Anh như một công cụ giao tiếp ở nơi làm việc

Chia sẻ: Trương Tiên | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

50
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nghiên cứu này chủ yếu tập trung vào mã chuyển đổi giữa tiếng Việt và tiếng Anh như một thiết bị thông tin liên lạc trong các cuộc hội thoại tại nơi làm việc. Nghiên cứu được tiến hành bằng các phương tiện quan sát, phỏng vấn, ghi âm và các câu hỏi trên 200 đại biểu đến từ 20 công ty, văn phòng và nơi làm việc ở Huế, Đà Nẵng và tỉnh Quảng Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chuyển mã giữa tiếng Việt và tiếng Anh như một công cụ giao tiếp ở nơi làm việc

NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG 44 7. Cambridge international dictionary of English (1995). New York & USA: Cambridge University Press. 8. Cambridge online idiomatic dictionary (2010.), Cambridge: Cambridge University Press. 9. Chan, Y.-L., & Marinellie, S. (2008). Definitions of idioms in preadolescents, adolescents, and adults. Journal of Psycholinguistic Research, 37(1), 1-20. 10. Chesterman, C. (1997), Memes of translation: The spread of ideas in translation theory. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. 11. Hoàng Văn Hành (2004), Thành ngữ học tiếng Việt, Hà Nội: Nxb Khoa học Xã hội. 12. Kiều Văn (2005), Tân từ điển thành ngữ tiếng Việt, Hà Nội: Nxb Giáo dục. 13. Kommissarov, V. (1985), The practical value of translation theory, Bable:International Journal of Translation31(4), 208-212. 14. Langlotz, A. (2006), Idiomatic creativity: A cognitive–linguistic model of idiomepresentation and idiomvariation in English. USA: John Benjamins. 15. Larson, M. L. (1984), Meaning-based translation:A guide to cross-language Equyvalence. Lanham: UniversityPress of America. 16. Merriam Webster’s Colloquyal th Dictionary, 2003 (10 Edn). USA: An Encyclopaedia Britannica Company. 17. Newmark, P. (1981), Approaches to translation, Oxford: Pergamon. 18. Newmark, P. (1988), A textbook of translation, London: Prentice-Hall International. 19. Nguyễn Đình Hùng (2009), Tuyển t p thành ngữ, tục ngữ, ca dao Việt-Anh thông dụng. http://www.download.com.vn/docs/tuyen-tap- Số 7 (225)-2014 thanh-ngu-tuc-ngu-ca-dao-viet-anh-thong-dungebook/download, ngày 25/5/2014. 20. Nguyễn Ngọc Cân (2007), Các khó khăn trong dịch và phương hướng khắc phục. Ngôn ngữ & Đời sống, 8 (142). 21. Nguyễn Thiện Giáp (1998), Cơ sở ngôn ngữ học, Hà Nội. Nxb Khoa học Xã hội. 22. Nguyễn Văn Trào (2014), Bàn về chiến lược dịch các từ mang đặc trưng văn hoá từ tiếng Việt sang tiếng Anh. Ngôn ngữ, 4/2014, 33-44. 23. Nida, E. A. & Taber, C.R. (1969), The theory and practice of translation, Leiden: Brill. 24. Phạm Văn Bình (1999), Tục ngữ nước Anh và thành ngữ tiếng Anh giàu hình ảnh. Hải Phòng: Nxb. Hải Phòng. 25. Salim, J., A. & Mehawesh, M. (2013), Color Idiomatic Expressions in the Translation of Naguib Mahfouz’s Novel “The Thief and the Dogs”: A Case Study. International journal of English linguistics, 3(4), 107-116. 26. Spears, R. (2000), NTC’s merican idioms dictionary, (3rdEdn.). USA: NTC Publishing Group. 27. Spears, R. (2007), McGraw Hill’s American idioms dictionary (4th Edn.). New York: McGraw Hill. 28. Tavangar, M. (2005), Color terms, idiomaticity and translation. Translation Studies in the New Millennium International Conference. 29. Wright, J. (1999), Idioms organizer,UK: Thomson Heinle. (Ban Biªn tËp nhËn bµi ngµy 17-06-2014) NGOẠI NGỮ VỚI BẢN NGỮ CHUYỂN MÃ GIỮA TIẾNG VIỆT VÀ TIẾNG ANH NHƯ MỘT CÔNG CỤ GIAO TIẾP Ở NƠI LÀM VIỆC VIETNAMESE ENGLISH CODE-SWITCHING AS A COMMUNICATION DEVICE AT WORKPLACES Số 7 (225)-2014 NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG 45 LƯU QUÝ KHƯƠNG (PGS.TS; Đại học Ngoại ngữ, Đại học Đà Nẵng) TRẦN THỊ THANH PHÚC (Trường Village of Hope) Abstract: Code-switching, the alternate use of more than one language in a discourse, has been explored in many diverse fields such as sociolinguistics, anthropology, psycholinguistics and even in language teaching and learning. This study mainly focuses on code-switching between Vietnamese and English as a communication device in conversations at workplaces. The study was conducted by means of observations, interviews, recordings and questionnaires on 200 participants from 20 companies, offices and workplaces in Hue, Da Nang citi and Quang Nam province. The functions of code-switching that triggered speaker’s use of English in communication process was descriptively explained. Research shows how CS operates and what impact it has on conversational processes. It is concluded that speakers use code-switching as a valuable linguistic strategy to achieve certain communicative goals. The study is hoped to contribute a small part to the field of sociolinguistics, especially to the field of code-switching. Key words: Code-switching; communication device; function; worksplaces; the field of sociolinguistics. 1. Đặt vấn đề Ngày nay, tiếng Anh được xem là công cụ hữu ích và hiệu quả để giao tiếp trong xã hội. Theo xu hướng đó, chuyển mã sang tiếng Anh (CMTA) trong hội thoại của người Việt ngày càng phổ biến trên nhiều lĩnh vực: từ cuộc trò chuyện hằng ngày đến các tin tức trên truyền hình, báo, tạp chí, trong các hoạt động xã hội và ngay cả ở nơi làm việc. Dưới đây là một số ví dụ về CMTA. (1) “Xin research ở Úc thì bắt buộc phải có nominated supervisor và proposal đi kèm với application form. Cái express of interest cần ghi academic result và đặc biệt quan trọng là funding” [20]. (2) “Em muốn apply vào công ti thì cần những skill gì?” [20]. (3) “Công ti đó complain, mình đã explain cái giá fix rồi mà họ vẫn kêu expensive” [21]. Thoạt đầu, người ta nghĩ rằng bản chất của CM là tự phát hoặc do thói quen sính ngoại nhưng các nhà nghiên cứu ngôn ngữ lập luận rằng chuyển mã (CM) là một hoạt động có mục đích, nghĩa là có những chức năng và ý định cụ thể khi thực hiện hành vi này [7], [11], [13]. Dựa vào dữ liệu thu thập từ 11 trang thông tin điện tử, thu âm, bảng câu hỏi trên 200 khách thể nghiên cứu, bài này giúp người đọc hiểu rõ hơn về chuyển mã giữa tiếng Việt và tiếng Anh như một công cụ giao tiếp, một hiện tượng ngôn ngữ xã hội học trong thời hội nhập quốc tế nhằm tăng tiến khả năng giao tiếp ngôn ngữ tại nơi làm việc, đồng thời góp phần hạn chế những tác động tiêu cực có thể có của CMTA trong việc giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt. 2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Cho đến nay, ngôn ngữ học đã có không ít công trình nghiên cứu về chuyển mã. Auer [1] nghiên cứu chuyển mã và ảnh hưởng của nó lên sự tương tác ngôn ngữ và bản sắc dân 46 NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG tộc. Scotton [15] đã tìm ra chức năng và động cơ xã hội của hiện tượng CM. Gal [5] chứng minh CM thể hiện tính chất nội nhóm, ngoại nhóm giữa các nhóm xã hội. Ngoài ra, Gumperz [8], Scotton [14], Romaine [17] khẳng định rằng người nói song ngữ hoặc đa ngữ sử dụng CM như một chiến lược để đạt được mục tiêu giao tiếp nhất định. Thái Duy Bảo [3] nghiên cứu trường hợp cộng đồng người Việt tại Úc và cho rằng CM là một phương cách khẳng định cá tính. Hồ Thị Kiều Oanh [16] khảo sát cách sử dụng CM trên các mạng xã hội của sinh viên tại đại học Đà Nẵng. Khác với những công trình vừa nêu, bài viết này tập trung vào các chức năng của CM giữa tiếng Việt và tiếng Anh trong giao tiếp tại các nơi làm việc (NLV). 3. Một số khái niệm liên quan đến chuyển mã 3.1 Khái niệm về mã Theo Gardner-Chloros [6:11], “Mã là một thu t ngữ dùng trong chuyên nghành công nghệ thông tin, đề c p đến một cơ chế dẫn truyền tín hiệu giữa các hệ thống, tương tự như việc chuyển đổi ngôn ngữ trong giao tiếp của các cộng đồng song ngữ”. 3.2 Khái niệm về chuyển mã Auer [1:1] đưa ra định nghĩa “Chuyển mã là sự luân phiên sử dụng hai hay nhiều ngôn ngữ trong giao tiếp” hay “Chuyển mã là kết quả của việc chuyển từ một ngôn ngữ này sang một ngôn ngữ khác trong quá trình giao tiếp”. Xét các ví dụ sau: (4) “Bữa nọ, mình bệnh quá, đi làm hết nổi, thành ra phải call in sick rồi nhờ người đưa đi bác sĩ đấy ” [22]. (5) “Ngủ nhiều quá đấy. Dậy đi Now, get up!” [22]. Qua hai ví dụ trên, ta thấy người nói sử dụng một chuỗi phát ngôn tiếng Việt và chủ định chèn tiếng Anh vào. Theo Cheng và Butler [4] trong quá trình luân phiên giữa hai ngôn ngữ, một ngôn ngữ đóng vai trò chủ Số 7 (225)-2014 đạo còn ngôn ngữ kia gắn chặt và phụ thuộc vào ngôn ngữ chính. Scotton [15] đưa ra lí thuyết ngôn ngữ ma trận (The Matrix Language Frame Model) [15] như sau: Trong chuyển mã, hai ngôn ngữ không ngang bằng về thứ bậc mà giữ vai trò khác nhau: Ngôn ngữ nền (matrix language) mang chức năng hình thái cú pháp trong câu; Ngôn ngữ gán vào (embedded language) cung cấp các thành tố phụ chèn vào ngôn ngữ nền. Ví dụ: (6) “Xe thư bưu điện đến rồi đi/Ngoài Coupons ra chẳng có gì/Bạn tới chúc xuân khui nước ngọt/Buy one ngoài chợ get one free” [22]. Trong ví dụ (6), ta thấy các từ “coupons” (phiếu mua hàng), “buy one” (mua một), “get one free” (tặng một) là những từ tiếng Anh gắn vào một bài thơ tiếng Việt. Như vậy, tiếng Việt là ngôn ngữ nền còn tiếng Anh là ngôn ngữ gán vào để cung cấp các thành phần chèn vào trong câu. 4. Các chức năng của chuyển mã 4.1. Chuyển mã để nói về một chủ đề cụ thể Người nói thấy tiện lợi hơn khi bày tỏ cảm xúc hoặc bàn luận về chủ đề nào đó bằng ngôn ngữ khác với tiếng mẹ đẻ. Xét ví dụ sau: (7) “Em có nên gửi mail để hỏi xin research documents không ạ? Theo kinh nghiệm của các anh chị thì các giáo sư có sẵn sàng share những tài liệu này không ạ?” [20]. (8) “Xin research ở Úc thì bắt buộc phải có nominated supervisor và proposal đi kèm với application form. Việc đầu tiên mà chị phải làm là gửi một bản express of interest đến khoa hay viện mà chị muốn làm....” [20]. Trong (7) và (8), người nói sử dụng các ngữ tiếng Anh “research documents”, “share”, “nominated supervisor”, Số 7 (225)-2014 NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG “proposal”, “application form”, “express of interest” không phải vì thiếu các ngữ tương đương bằng tiếng Việt. Thực sự, người nói không dùng các ngữ “tài liệu nghiên cứu”, “chia sẻ”, “người hướng dẫn đề tài được chỉ định”, “thư ngỏ”, “đơn xin học” hay “diễn giải về các ý định nghiên cứu” tương ứng với các ngữ tiếng Anh trên. Thông thường, người biết song ngữ đang giao tiếp bằng ngôn ngữ thứ hai đột nhiên muốn nhấn mạnh phát ngôn thì sẽ chuyển sang tiếng mẹ đẻ và ngược lại. Trong trường hợp này, người cố vấn du học chủ tâm chèn tiếng Anh vào phát ngôn vì đa số các mẫu đơn và giấy tờ liên quan đến du học, làm việc hoặc định cư nước ngoài đều sử dụng tiếng Anh. Không nhất thiết phải tốn thời gian để dịch các ngữ này sang tiếng Việt. Hiển nhiên nếu muốn đi du học thì người nghe phải hiểu và thường dùng các thuật ngữ này. Chèn tiếng Anh trong tình huống này sẽ thuận tiện, tiết kiệm thời gian cũng như nhấn mạnh phát ngôn hơn dùng các ngữ tiếng Việt tương đương. Qua khảo sát, mức độ chèn tiếng Anh trong các lĩnh vực du học hay xuất nhập cảnh có tần suất cao hơn nhiều so với các lĩnh vực khác. 4.2. Chuyển mã để thiếp lập mối quan hệ xã hội Trong tiếng Việt, căn cứ vào độ tuổi, cấp bậc, mối quan hệ gia đình hay xã hội mà người ta xưng hô ngôi thứ như anh, chị, em, chú, bác, cô, c u...Tuy nhiên, theo Halliday [9], cách dùng đại từ tiếng Anh lại căn cứ vào số và ngôi (I, we, you, they, he, she, it). Trong một số trường hợp, người nói chèn các đại từ tiếng Anh nhằm thu hẹp mức độ chênh lệch về tuổi tác hay vị trí xã hội và thiết lập mối quan hệ bình đẳng. (9) “Hi. You khỏe không? I có chuyện này hay muốn tell you mấy bữa nay nè... Wow, áo cute quá ” [30]. 47 (10) “You muốn me talk about what?” [30] (Em muốn anh nói về vấn đề gì đây?). Trong các ví dụ trên, người nói tránh dùng đại từ “tôi, cậu” hoặc “chị, em” và chuyển sang đại từ “I”, “you”. Việc sử dụng các đại từ tiếng Anh có thể tránh được sự phân chia cấp bậc và cân bằng các mối quan hệ xã hội giữa những người đối thoại [9]. Thái Duy Bảo nhận định, “trong tiếng Việt, dù một lỗi nhỏ trong cách xưng hô hoặc sự lỡ lời trong giao tiếp là điều khó mà chấp nh n” [3:44]. Lẽ đó, người nói đôi lúc dùng đại từ tiếng Anh tạo được sự gần gũi, thân thiện trong cách xưng hô, từ đó đạt được mục đích giao tiếp nhất định. 4.3. Chuyển mã khi sử dụng thuật ngữ hoặc từ viết t t Một chức năng quan trọng của CM là lấp đầy các khoảng trống về từ vựng trong giao tiếp [1]. Qua khảo sát đã cho thấy thuật ngữ và từ viết tắt các ngành kĩ thuật, kinh tế, chính trị xuất hiện với tần suất cao trên các phương tiện thông tin đại chúng, trong công việc cũng như trong lời nói hằng ngày. a) Thu t ngữ và từ viết tắt thuộc ngành điện tử (11) “Em nghe mấy bác tư vấn phải độ dây line-in, xe em vẫn còn dùng cassette. Còn nếu FM thì bác đang dùng loại nào vậy?” [23]. (12) “Bạn phải mua dây RCA để gắn và chuyển sang chế độ AUX ở dàn. Nếu dàn không có ngõ vào phụ, bạn có thể biến cổng kết nối CD thành ngõ vào cho iPod” [23]. (13) “màn hình LCD, dòng AC, mạch IC, bản mạch chipboard, đèn LED”[23]. b) Thu t ngữ và từ viết tắt thuộc ngành công nghệ thông tin (CNTT) (14) “Em đang dùng ổ chuyển âm thanh từ USB sang FM phát ra loa đây. USB của em 1GB nên copy thoải mái, không thích lại đút vào laptop update luôn” [23]. 48 NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG (15) “Bạn có thể đổi lại tên font chữ y như cách đổi lại tên New Menu đã trình bày ở trên copy tập tin Normal.doc” [24]. (16) “laptop, update, file, font, menu, edit, view, mail, print, power key, ROM, RAM, mạng LAN, CPU, program, browser, software application, voice, data, YouTube Downloader, Google Video,Yahoo, Iphone, PSP, Windows Media, Xvid, MP3, Flash” [25]. Tiếng Anh cho CNTT có vốn từ vựng đặc trưng riêng. Một số thuật ngữ tiếng Anh được dùng nhiều hơn so với phiên bản tiếng Việt tương đương vì ngay cả khi dịch qua tiếng Việt thì những thuật ngữ chuyên ngành này vẫn mơ hồ và có thể khiến cho người nghe hiểu sai nội dung thông tin. Một lí do khác là nhân viên làm việc trong lĩnh vực CNTT đều hiểu và dùng tiếng Anh với các thuật ngữ và từ viết tắt này nên việc chèn các thuật ngữ tiếng Anh dần trở thành thói quen, kiệm lời và hiệu quả hơn trong giao tiếp. c) Thu t ngữ và từ viết tắt thuộc ngành kinh tế, chính trị, xã hội (17) “Việt Nam đảm nhận thành công vai trò chủ tịch ASEAN trong năm ASEAN 2010” [26]. (18) “Các nước này đặt ra các luật chơi cho phần còn lại của thế giới khi tham gia IMF, WB, WTO” [26]. (19) “Kí hiệp định khung với EU năm 1995, tham gia diễn đàn hợp tác Á - Âu (ASEM) năm 1996, diễn đàn APEC năm 1998” [26]. Những ví dụ trên cho thấy người nói sử dụng trực tiếp các thuật ngữ và từ viết tắt bằng tiếng Anh bởi các thuật ngữ này ngắn gọn, súc tích. Người đối thoại sẽ phản ứng kịp thời với thông tin. Nếu dịch các cụm từ này ra tiếng Việt thì sẽ mất thời gian và có độ chênh lệch về nghĩa nhất định. Mục đích quan trọng trong giao tiếp là đưa ra thông tin Số 7 (225)-2014 chính xác với cách diễn đạt hiệu quả nhất. Bằng cách chuyển mã sang tiếng Anh, người nói tránh được sự diễn đạt dài dòng và tốn nhiều thời gian. 4.4. Ưu tiên sử dụng tiếng Anh Một điều đáng ngạc nhiên rằng dù cho tiếng Việt đã có các cụm từ tương đương nhưng người dùng vẫn chèn các từ tiếng Anh vào trong phát ngôn của mình. (20) “Anh book phòng ạ? Anh chọn single hay double room. Anh sure rồi chứ? Anh có thể fix lịch chính xác ngày đến được không? Trong trường hợp máy bay delay hoặc thay đổi kế hoạch anh phải confirm lại cho em” [28]. (21) “thời trang nude, live show, topic, update” [29]. Trong các ví dụ trên, các cụm từ single room (phòng đơn), double room (phòng đôi), sure (chắc), fix (cố định), delay (hoãn chuyến), confirm (xác nhận), nude (khỏa thân), live show (buổi biểu diễn được truyền hình trực tiếp), topic (đề tài), update (cập nhật) đều có nghĩa tiếng Việt tương đương nhưng người dùng vẫn chèn tiếng Anh vào phát ngôn. Họ cho rằng các cụm từ này quá phổ biến trên các phương tiện truyền thông như truyền hình, báo, tạp chí hoặc trên Internet nên “lựa chọn CM hay không tùy ý người dùng miễn sao đạt được mục đích giao tiếp nhất định” [17:143]. 4.5. Chuyển mã để sử dụng các danh từ riêng Theo Hoàng Tuệ [18], “những tên riêng, tên của những người, những sông núi, thành phố không phải ở nước mình mà ở nước ngoài. Nội dung và hình thức của những tên riêng này là ngoại trong ý thức của người bản ngữ, và giá trị thông tin văn hoá của chúng chính là ở bản chất ngoại đó”. Không thể phủ nhận rằng tiếng Anh là ngôn ngữ quốc tế nên các sản phẩm và dịch vụ được biết đến nhiều nhất bằng tiếng Anh như: