Giáo sư - Tiến sĩ Nguyễn Đức Dân: Một nhà giáo tâm huyết với nghề

78<br /> <br /> NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG<br /> <br /> Số 7 (225)-2014<br /> <br /> CHÂN DUNG NHÀ KHOA HỌC<br /> <br /> Giáo sư - Tiến sĩ NGUYỄN ĐỨC DÂN:<br /> MỘT NHÀ GIÁO TÂM HUYẾT VỚI NGHỀ<br /> HỮU ĐẠT<br /> (PGS. TS; Trường Đại học KHXH & NV, ĐHQG Hà Nội)<br /> <br /> Giáo sư - Tiến sĩ - Nhà giáo ưu tú Nguyễn ức Dân sinh năm 1936, quê quán tại xã<br /> Hoàng Xá, huyện Ý Yên, tỉnh Hà Nam, là một trong các hậu duệ xuất sắc của cụ Tam<br /> Nguyên Yên Đổ- nhà thơ Nguyễn Khuyến.<br /> Vốn xuất thân từ một giáo viên dạy toán (ông tốt nghiệp khoa Toán ĐHSP HN năm<br /> 1957), sau khi được đào tạo tiến sĩ tại Ba Lan, về nước, giáo sư Nguyễn Đức Dân trở thành<br /> người mở đầu của môn Ngôn ngữ học thống kê tại Khoa Ngữ văn trường Đại học Tổng hợp<br /> Hà Nội từ thập niên 70 của thế kỉ XX. Ưu thế của tư duy toán học đã giúp ông nhanh chóng<br /> nắm bắt các tri thức cơ bản của ngôn ngữ học để sau này tự rèn luyện, làm việc và nghiên<br /> cứu, trở thành một nhà nghiên cứu tài ba trên nhiều lĩnh vực chuyên ngành và liên ngành với<br /> 17 công trình nghiên cứu ( cả viết chung) được xuất bản và 40 bài báo chuyên môn đã công<br /> bố trên những tạp chí khoa học khác ở trong nước và nước ngoài. Trong đó, tiêu biểu là là<br /> các công trình về Ngôn ngữ học thống kê, Từ điển, Lô gích-ngữ nghĩa và cú pháp, Lô gích và<br /> tiếng Việt, Ngữ dụng học…<br /> Điểm đáng chú ý là, ngay từ gần nửa thế kỉ trước, khi nhiều nhà nghiên cứu còn giương<br /> cao chủ thuyết tích cực đi vào “chuyên môn hẹp” với tinh thần “càng hẹp càng sâu” thì giáo<br /> sư Nguyễn Đức Dân đã nhìn thấy tính tất yếu của nghiên cứu liên ngành. Bởi vậy, ngay từ<br /> buổi mới “vào cuộc” ngoài cái lĩnh vực rất chuyên sâu (ngôn ngữ học thống kê) ông đã<br /> hướng tới một chân trời khoa học mà ở đó cần phải có sự liên kết chặt chẽ của nhiều ngành<br /> khoa học mới có thể giải quyết đúng đắn, nói đúng hơn là đi vào nhận thức bản chất của đối<br /> tượng một cách sâu sắc. Với cách nhìn tỉnh táo đó, ông đã mạnh dạn khoan những mũi khoan<br /> vào nhiều điểm khác nhau của một đối tượng “khổng lồ” là tiếng Việt trên nhiều phương<br /> diện nghiên cứu ở cấp độ từ, cú pháp, văn bản. Những công trình nghiên cứu và các bài báo<br /> khoa học của ông vì thế luôn có một nét riêng không dễ trộn lẫn với các nhà nghiên cứu<br /> khác. Nó mở ra một hướng đi mới trong nghiên cứu tiếng Việt bên cạnh các xu hướng<br /> nghiên cứu truyền thống, nghiên cứu đơn ngành (nghiên cứu chuyên sâu về một lĩnh vực).<br /> Một đời làm thầy, giáo sư Nguyễn Đức Dân chưa lúc nào ngưng nghỉ công việc nghiên<br /> cứu, khám phá, sáng tạo. Ông luôn coi việc nghiên cứu là một nhiệm vụ vô cùng quan trọng<br /> đối với công tác đào tạo ở bậc đại học, nhất là với các trung tâm nghiên cứu khoa học cơ bản<br /> như Đại học Tổng hợp Hà Nội, Đại học Tổng hợp Tp Hồ Chí Minh trước đây và hiện nay là<br /> Đại học Quốc gia Hà Nội và Đại học Quốc gia Tp Hồ Chí Minh. Bởi không nghiên cứu sẽ<br /> không thể cập nhật với trình độ khoa học của thế giới và không thể có “vốn” để đào tạo các<br /> sinh viên và nghiên cứu sinh. Cho nên, ngay từ ba, bốn chục năm trước, ông đã cùng với<br /> nhiều nhà giáo lão thành của bộ môn Ngôn ngữ học ( nay là khoa Ngôn ngữ học, trường Đại<br /> học Khoa học xã hội và nhân văn) luôn chú ý đến việc gắn lí thuyết với thực tiến, gắn việc<br /> <br /> Số 7 (225)-2014<br /> <br /> NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG<br /> <br /> 79<br /> <br /> học tập với nghiên cứu khoa học ngay trong đội ngũ sinh viên. Có không ít sinh viên giỏi,<br /> ngay từ năm thứ hai, thứ ba đã viết thành công những khoá luận và báo cáo khoa học ở lĩnh<br /> vực nghiên cứu chuyên ngành. Một số sinh viên xuất sắc được ông hướng dẫn luận văn tốt<br /> nghiệp đại học( bây giờ gọi là khoá luận tốt nghiệp cử nhân) ngay sau khi rời ghế nhà trường<br /> đã có các bài nghiên cứu đăng trên tạp chí đứng tên chung với ông, hoặc đứng độc lập.<br /> Trong số đó, nhiều người đến nay đã trở thành các nhà nghiên cứu có tên tuổi.<br /> Tính tình ít nói, nhưng mỗi lời nói ra của ông đều dỉ dỏm hoặc ẩn chứa nhiều hàm ý sâu<br /> sắc. Nhìn bề ngoài, khó biết giáo sư Nguyễn Đức Dân là người sống rất trọng tình. Đó là cái<br /> tình không chỉ ồn ào, thoáng qua mà sâu lắng bền lâu. Từ năm 1988 do nhu cầu công tác,<br /> ông và một số giáo sư lão thành của ngành Ngữ văn đã vào thành phố Hồ Chí Minh để xây<br /> dựng và phát triển đội ngũ các nhà khoa học ở phía Nam sau khi đất nước thống nhất. Con<br /> đường dài hai ngàn cây số không bao giờ làm giảm nhiệt tình của ông đối với cái nôi khoa<br /> học, nơi ông lập nghiệp từ thuở ban đầu. Đó là Khoa Ngữ văn Trường Đại học Tổng hợp.<br /> Hàng năm “đến hẹn lại lên” ông thường ra Hà nội giảng dạy các cơ sở đào tạo và nghiên<br /> cứu hoặc tham gia phản biện luận án tiến sĩ ở một số Hội đồng chấm luận án tiến sĩ cấp Nhà<br /> nước. Ông cũng là thành viên tích cực tham gia giảng dạy chuyên đề sau đại học và giảng<br /> dạy các môn học cơ bản, nâng cao cho sinh viên hệ chất lượng cao của Khoa Ngôn ngữ học<br /> ĐHKHXH&NV-ĐHQGHN. Mỗi lần ra Bắc, ông không quên các học trò cũ của mình nay<br /> đang công tác tại trường và các cơ quan viện ở Hà Nội. Ông thường dành những cuốn sách<br /> mới xuất bản đem tặng học trò. Đồng thời ông cũng vô cùng phấn khởi mỗi khi các trò của<br /> mình có một công trình được xuất bản. Cái tình của ông thật trầm lắng mà sâu sắc. Nó được<br /> thể hiện ở mỗi cuộc gặp gỡ, mỗi phút trò chuyện. Không chỉ có niềm vui, mà ngay cả ai đó<br /> có nỗi buồn, gặp trắc trở hay oan khiên, ông đều cảm thông, chia sẻ, động viên bằng những<br /> lời mộc mạc nhưng vô cùng cảm động.<br /> Chẳng những là một người trọng tình, giáo sư Nguyễn Đức Dân còn là một người nhiệt<br /> huyết và đầy trách nhiệm. Nhắc đến ông, mặc dù mấy chục năm đã trôi qua, nhưng đến nay<br /> nhiều người trong Khoa Ngữ văn vẫn còn nhớ đến công lao không nhỏ của ông trong việc<br /> kiến tạo ra những mối quan hệ hợp tác với nước ngoài. Đó là năm 1979-1980, khi sang giảng<br /> dạy tại Đại học Paris7 nước Cộng hoà Pháp ông đã mở ra một chặng đường mới trong hợp<br /> tác giảng dạy giữa hai trường Đại học Paris 7 và Đại học Tổng hợp Hà Nội. Có nhiều chuyến<br /> công du của các thầy cô giáo khoa Ngữ văn sang nước Pháp bắt đầu từ đây. Chỉ riêng việc<br /> tạo cầu nối cho những người đi sau tiếp tục xuất dương có thể nói ông là một người rất có ý<br /> thức trách nhiệm đối với đồng nghiệp và thế hệ trẻ. Trong thực tế, không phải ai nào cũng<br /> làm được những việc như thế. Ông đã trở thành một biểu tượng của tinh thần đồng nghiệp<br /> cao cả và tình thầy trò gắn bó keo sơn.<br /> Sự nghiệp đào tạo của giáo sư đã trải qua gần nửa thế kỉ, bền bỉ như con ong thợ. Những<br /> học trò được ông đào tạo trải khắp ba miền Trung- Nam- Bắc và trong số đó đã có những<br /> người trở thành nhà nghiên cứu, giáo sư, tiến sĩ. Không những thế, ông còn có công đào tạo<br /> nhiều sinh viên, nghiên cứu sinh nước ngoài. Cho đến nay, ông đã hướng dẫn thành công<br /> nhiều luận án tiến sĩ. Trong đó, có một trường hợp đặc biệt là anh Ahn Kyong Hwan người<br /> Hàn Quốc. Anh là người Hàn Quốc đầu tiên làm luận án tiến sĩ ngôn ngữ học tại Việt Nam<br /> <br /> 80<br /> <br /> NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG<br /> <br /> Số 7 (225)-2014<br /> <br /> dưới sự hướng dẫn của giáo sư Nguyễn Đức Dân. Chỉ một thời gian ngắn sau khi tốt nghiệp<br /> anh đã trở thành một nhà Việt Nam học và là một dịch giả nổi tiếng với các bản dịch từ tác<br /> phẩm kinh điển như Truyện Kiều, Ngục trung Nh t kí… từ tiếng Việt ra tiếng Hàn. Với giáo<br /> sư Nguyễn Đức Dân, đó là một niềm vui lớn. Bởi sự nghiệp đào tạo ngôn ngữ học của ông<br /> không chỉ phát huy những tiềm năng chuyên ngành mà còn có tác dụng và ý nghĩa thực tiễn<br /> sâu sắc, tạo đà cho những thành công ở lĩnh vực văn học, dịch thuật Hơn nữa nó còn góp<br /> phần tô thắm thêm quan hệ hữu nghị giữa các dân tộc.<br /> Sắp bước sang tuổi tám mươi, nhưng giáo sư Nguyễn Đức Dân vẫn khoẻ, nhanh nhẹn và<br /> hiếm khi người ta thấy ông nghỉ ngơi. Hàng năm, cứ vào khoảng tháng 9, tháng 10, các thế<br /> hệ sinh viên, nghiên cứu sinh và học viên cao học lại thấy ông lặn lội từ thành phố Hồ Chí<br /> Minh ra Hà Nội để tham gia giảng dạy cho một số khoa như Khoa Ngôn ngữ học, Khoa<br /> Triết học của Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQG Hà Nội và cả cho<br /> Trường Đại học Sư phạm Hà Nội nữa. Sự yêu thích chuyên môn và lòng say mê với sự<br /> nghiệp “trồng người” khiến giáo sư quên đi cả những năm tháng tuổi già để “trẻ lại” cùng<br /> các thế hệ học trò thân yêu và với các bộ môn khoa học non trẻ mà ông là một trong các<br /> chuyên gia đầu ngành có công tạo dựng ở Việt Nam. Đó là môn Ngôn ngữ học thống kê, kí<br /> hiệu học và một bộ môn thuộc khoa học liên ngành: Lô gích và tiếng Việt. Đây là những môn<br /> “ độc chiêu” mà ông đã tham gia giảng dạy trong suốt mấy chục năm qua ở nhiều trường đại<br /> học khác nhau.<br /> Các thế hệ học trò vẫn đang chờ đón những bài giảng của ông để học ông một phong cách<br /> làm việc, rèn luyện và phấn đấu cùng với những tri thức mà ông đã tích lũy của một đời làm<br /> thầy và làm nhà khoa học thực sự tâm huyết với nghề.<br /> CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CHÍNH CỦA GS.TS NGUYỄN ĐỨC DÂN:<br /> - Dictionnaire de fréquence du Vietnamien, P.: Université de Paris VII , 1980.<br /> - Ngôn ngữ học thống kê , H.: Đại học và Trung học Chuyên nghiệp, 1984.<br /> - Tuyển t p tiếng cười thế giới, H.: Khoa học xã hội, 1989.<br /> - Từ điển các từ tiếng Việt gốc Pháp, (viết chung) T.P. Hồ Chí Minh: Hội Nghiên cứu và<br /> Giảng dạy văn học, 1992.<br /> - Lôgích và tiếng Việt, H. : Giáo dục, 1996.<br /> - Tiếng Việt : dùng cho đại học đại cương, H.: Giáo dục, 1997.<br /> - Nh p môn thống kê ngôn ngữ học , H.: Giáo dục, 1998.<br /> - Ngữ dụng học, H.: Giáo dục, 1998.<br /> - Thống kê ngôn ngữ học: một số ứng dụng, H.: Giáo dục, 1999.<br /> - Nh p môn Logic hình thức & Logic phi hình thức, H.: Đại học Quốc gia Hà Nội, 2005.<br /> <br />