Các lớp từ ngữ trong vốn từ nghề cá ở Đồng Tháp mười

Số 8 (226)-2014<br /> <br /> NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG<br /> <br /> 23<br /> <br /> CÁC LỚP TỪ NGỮ TRONG VỐN TỪ NGHỀ CÁ<br /> Ở ĐỒNG THÁP MƯỜI<br /> LEXICAL GROUPS OF FISHERY LEXICON IN DONG THAP MUOI<br /> TRẦN HOÀNG ANH<br /> (ThS; Đại học Đồng Tháp)<br /> Abstract: This paper based on the field-trip data focuses on featuring lexical groups of fishery in Dong Thap<br /> Muoi. It is indicated in such aspects as lexical elements, characteristics and relations of lexical items as well as their<br /> formations in general. Although each aspect has its own features in these lexical groups related, these all display the<br /> diversity of lexical building and more or less address the fisherman’s cognitive culture in Dong Thap Muoi.<br /> Key words: career; fishery; Dong Thap Muoi lexicon.<br /> 1. Trong vốn từ tiếng Việt (phân chia theo phạm vi ngữ Nghệ Tĩnh [1], Các lớp loại trong từ vựng nghề<br /> sử dụng), chúng ta dễ dàng nhận thấy vốn từ toàn dân có nông ở Nghệ Tĩnh [2], ....Điểm qua những công trình<br /> số lượng lớn nhất, chung nhất và được sử dụng đại nghiên cứu về từ nghề nghiệp, chúng tôi thấy rằng: từ<br /> chúng nhất. Bên cạnh vốn từ toàn dân còn có vốn từ nghề nghiệp ở phương ngữ Nam Bộ nói chung và đặc<br /> vựng khác như vốn từ địa phương, vốn từ thuật ngữ, vốn biệt là trong một địa phương cụ thể như vùng Đồng<br /> từ lóng, vốn từ nghề nghiệp. Vì vậy, tiến hành tìm hiểu từ Tháp Mười (xứ bưng biền, sông nước phù sa, thuận tiện<br /> ngữ nghề nghiệp sẽ cho chúng ta thấy rõ hơn không chỉ cho những nghề truyền thống nông nghiệp phát triển) là<br /> về đặc điểm của một lớp từ mà còn cho thấy sự đa dạng vấn đề mới mẻ, chưa được quan tâm, nghiên cứu đúng<br /> và phong phú của vốn từ tiếng Việt. Bên cạnh đó, từ chỉ mức. Từ thực tế đó, việc khảo sát, thu thập từ vựng của<br /> nghề là kết quả của sự sáng tạo và tích lũy về ngôn ngữ các nghề, chỉ ra đặc điểm của nó là cần thiết. Trong bài<br /> của nhân dân lao động trong quá trình sản xuất. Nó phản viết này, trên cơ sở tư liệu điều tra điền dã về từ chỉ nghề<br /> ánh toàn bộ những hoạt động, công cụ, cũng như sản cá ở vùng Đồng Tháp Mười, chúng tôi bàn về đặc điểm<br /> phẩm… của một nghề nhất định. Nó vừa mang đặc cấu tạo của các lớp từ ngữ nghề cá trong vùng phương<br /> trưng của nghề vừa mang dấu ấn của một vùng địa ngữ Đồng Tháp Mười.<br /> phương. Chính vì vậy mà nghiên cứu lớp từ vựng nghề<br /> 2. Hiện nay, nghiên cứu từ nghề nghiệp nói chung<br /> nghiệp của một nghề, ngoài việc làm rõ đặc trưng từ gặp nhiều khó khăn bởi nhiếu lí do. Thứ nhất, nghiên<br /> vựng - ngữ nghĩa của từ vựng từng nghề còn cho thấy cứu từ nghề nghiệp yêu cầu người thực hiện phải đầu tư<br /> vai trò của lớp từ vựng nghề nghiệp đối với vốn từ của sức lực, thời gian một cách công phu để có thể đi điền dã,<br /> một ngôn ngữ cũng như tư duy văn hóa dân tộc được ghi chép, lấy tư liệu; bên cạnh đó, do một số làng nghề<br /> phản ánh qua lớp từ vựng đó.<br /> truyền thống ngày nay đã bị mai một đi rất nhiều theo<br /> Hiện nay, các lớp từ ngữ chỉ nghề nói chung chưa cơn lốc xoáy của nền kinh tế thị trường.... Thứ hai (quan<br /> được quan tâm nghiên cứu nhiều. Theo sự hiểu biết của trọng hơn), các công trình nghiên cứu về từ nghề nghiệp<br /> chúng tôi, khái niệm cũng như đặc điểm của từ nghề còn rất ít cho nên lí luận nghiên cứu lớp từ ngữ nghề<br /> nghiệp chủ yếu được nêu ra một cách rất khái quát, sơ nghiệp là một trong những mảng còn thiếu, chưa đủ làm<br /> lược trong các giáo trình về từ vựng tiếng Việt của Đỗ cơ sở lí thuyết khoa học cho việc vận dụng các nghiên<br /> Hữu Châu [3], Nguyễn Văn Tu [8], Nguyễn Thiện Giáp cứu cụ thể trong Việt ngữ học. Ngay nội dung khái niệm<br /> [5], hay trong các chuyên luận ngôn ngữ của Mai Ngọc “từ nghề nghiệp”, cho đến nay vẫn chưa có được sự<br /> Chừ, Vũ Đức Nghiệu, Hoàng Trọng Phiến [4], Nguyễn thống nhất trong giới nghiên cứu. Đỗ Hữu Châu cho<br /> Văn Khang [6], … Bên cạnh đó, một số kết quả nghiên rằng: “từ vựng nghề nghiệp bao gồm những đơn vị từ<br /> cứu cụ thể về từ nghề nghiệp của một số nghề như nghề vựng được sử dụng để phục vụ các hoạt động sản xuất<br /> gốm, nghề muối, nghề nông, … đã được công bố trong và hành nghề của các ngành sản xuất tiểu thủ công<br /> một vài bài báo của một số tác giả. Đáng chú ý là, tác giả nghiệp, nông nghiệp và các ngành lao động trí óc” [3,<br /> Hoàng Trọng Canh đã có một số bài viết được giới thiệu tr.253]. Như vậy, theo Đỗ Hữu Châu thì từ nghề nghiệp<br /> như: Câu chuyện về cách gọi tên “cá” trong phương bao gồm trong đó cả những từ được sử dụng rộng rãi<br /> <br /> 24<br /> <br /> NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG<br /> <br /> trong xã hội như chài, lưới, đó, đăng (nghề cá), cày, bừa,<br /> cuốc, hái, … (nghề nông). Những từ này là những từ chỉ<br /> công cụ của nghề nhưng mặt khác chúng lại được sử<br /> dụng một cách rộng rãi, đại chúng như những từ toàn<br /> dân khác. Theo tác giả Nguyễn Thiện Giáp thì “từ nghề<br /> nghiệp”, ngoài cách hiểu: “là những từ ngữ biểu thị<br /> những công cụ, sản phẩm lao động và quá trình sản xuất<br /> của một nghề nào đó trong xã hội”, ông còn giới hạn<br /> thêm về phạm vi sử dụng của lớp từ này: “Những từ ngữ<br /> này thường được người trong ngành nghề đó biết và sử<br /> dụng. Những người không làm nghề ấy tuy ít nhiều cũng<br /> có thể biết những từ nghề nghiệp nhưng ít hoặc hầu như<br /> không sử dụng chúng” [5, tr. 265]. Quan niệm của<br /> Nguyễn Thiện Giáp đã chú ý đến hai đặc điểm cơ bản<br /> của từ ngữ nghề nghiệp. Thứ nhất, từ ngữ nghề nghiệp là<br /> những từ ngữ chỉ công cụ, hoạt động và sản phẩm của<br /> một nghề. Thứ hai, từ ngữ nghề nghiệp có phạm vi sử<br /> dụng hạn chế về mặt xã hội. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra ở<br /> đây là các từ ngữ đó dùng hạn chế đến mức nào về mặt<br /> xã hội thì lại là một câu hỏi khó trả lời. Vì vậy, người<br /> khảo sát, nghiên cứu từ nghề nghiệp khó lòng xem đấy là<br /> một căn cứ có tính hiệu lực khi tiến hành khảo sát, thu<br /> thập.<br /> Chúng tôi rất đồng tình với Hoàng Trọng Canh khi<br /> tác giả cho rằng: “cần phân biệt từ nghề nghiệp và từ chỉ<br /> nghề”. Toàn bộ các “từ chỉ công cụ, hoạt động, sản<br /> phẩm,… của một nghề thì gọi là từ chỉ nghề”. Còn “Đối<br /> với lớp từ nghề nghiệp, xác lập lớp từ này không chỉ căn<br /> cứ về phạm vi sử dụng theo tính chất xã hội của người<br /> dùng mà còn phải đặt chúng trong cả quan hệ với các<br /> lớp từ địa phương, xét về phạm vi sử dụng theo địa lí” [2,<br /> tr. 11-14]. Thực sự, đây là một vấn đề thú vị, thiết nghĩ<br /> đang cần phải tiếp tục nghiên cứu, tìm hiểu để đưa ra<br /> những kết luận sát với thực tiễn hơn. Ở bài viết này chỉ<br /> xin đi vào những khảo sát cụ thể theo quan điểm đã đưa<br /> ra.<br /> 3. Trên cơ sở ngữ liệu là hơn 2500 đơn vị từ ngữ thu<br /> thập được qua điền dã các địa phương ở vùng Đồng<br /> Tháp Mười, bài viết của chúng tôi khảo sát các lớp từ<br /> ngữ nghề cá ở vùng Đồng Tháp Mười về cấu tạo ở một<br /> số phương diện chủ yếu. Cũng giống với các lớp từ khác<br /> trong tiếng Việt, từ ngữ chỉ nghề cá ở vùng Đồng Tháp<br /> Mười mang những đặc điểm chung về cấu tạo. Tuy<br /> nhiên nó lại là lớp từ mà người trong nghề dùng (ở một<br /> địa phương cụ thể) để phản ánh hiện thực của nghề trong<br /> vùng nên về các thành phần, các yếu tố tham gia cấu tạo,<br /> <br /> Số 8 (226)-2014<br /> <br /> tính chất quan hệ cấu tạo của các yếu tố trong từ chắc<br /> chắn sẽ có những đặc điểm riêng.<br /> 3.1. Xét về thành phần từ vựng<br /> Thành phần từ vựng của từ chỉ nghề cá vùng Đồng<br /> Tháp Mười bao gồm các lớp từ chủ yếu sau đây:<br /> a. Lớp từ thứ nhất đó là lớp từ vốn là từ ngữ nghề<br /> nghiệp nhưng hiện nay đã du nhập vào vốn từ ngữ toàn<br /> dân. Những từ ngữ này không những được những người<br /> trong nghề sử dụng mà nó còn được sử dụng rộng rãi<br /> trong phạm vi cả nước. Lớp từ ngữ này gồm 231 đơn vị,<br /> chiếm 9.24% từ nghề cá vùng Đồng Tháp Mười. Cụ thể<br /> như: đăng, đó, chài, lưới, câu, cá chép, chạch, lươn, cá<br /> trích, cá rô, cá diếc, cá đối, cá thu, cá chim,…<br /> Theo chúng tôi, sở dĩ có được một số lượng từ ngữ<br /> vừa dùng trong nghề vừa dùng trong ngôn ngữ toàn dân<br /> phong phú như vậy là do một số nguyên nhân sau:<br /> - Ngôn ngữ luôn có tính chất động. Nó luôn dung<br /> nạp, bổ sung những đơn vị từ ngữ mới từ ngôn ngữ địa<br /> phương và từ nghề nghiệp vào ngôn ngữ chung, ngôn<br /> ngữ toàn dân, để cho bức tranh ngôn ngữ thêm sinh<br /> động, để sự định danh và diễn đạt thêm phong phú và đa<br /> dạng.<br /> - Khi đời sống xã hội ngày càng phát triển, tất yếu<br /> nảy sinh nhu cầu trực tiếp và tất yếu phải có vốn từ tương<br /> ứng với xã hội đó. Các lớp từ hạn chế về mặt xã hội dần<br /> dần thu hẹp khoảng cách sự khác biệt với ngôn ngữ toàn<br /> dân và đến một thời điểm nhất định nào đó, nó gia nhập<br /> vào vốn từ toàn dân như một tất yếu. Chính thực tiễn tư<br /> duy, giao tiếp trong cộng đồng xã hội đã tạo tiền đề để<br /> vốn từ toàn dân trở nên ngày càng phong phú, nhiều màu<br /> sắc.<br /> - Nghề cá là nghề có truyền thống lâu đời, các hoạt<br /> động gắn với nghề cá cũng như tên gọi các loại cá đã trở<br /> nên quen thuộc với xã hội và đặc biệt, thông qua hoạt<br /> động trao đổi mua bán thì có sự giao lưu, gặp gỡ giữa<br /> người trong nghề và người ngoài nghề. Từ đó, dẫn đến<br /> sự tương tác với nhau, làm ngôn ngữ trở nên phổ biến<br /> trong phạm vi rộng.<br /> b. Lớp từ thứ hai là từ nghề nghiệp nhưng lại được<br /> dùng phổ biến và quen thuộc ở Đồng Tháp Mười. Lớp<br /> từ này có sự khác biệt về âm, nghĩa hoặc ngữ pháp. Đó là<br /> những từ như: lứi (lưới), xiệt/xựt (kích), xuồng, ghe<br /> (thuyền), cá lóc (cá quả), cá sặt (cá sặc) …. Đây là lớp từ<br /> nghề nghiệp nhưng lại được dùng phổ biến trong vùng<br /> và có sự khác biệt với ngôn ngữ toàn dân nên theo chúng<br /> tôi, nó được xem là từ địa phương. Về số lượng, các từ<br /> <br /> Số 8 (226)-2014<br /> <br /> NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG<br /> <br /> nghề cá thuộc lớp từ này gồm 1522 đơn vị, chiếm<br /> 60.8%.<br /> c. Lớp từ ngữ thứ ba trong vốn từ ngữ nghề cá vùng<br /> Đồng Tháp Mười là những từ ngữ chỉ công cụ, phương<br /> tiện, hoạt động và sản phẩm nghề cá nhưng chỉ quen<br /> dùng trong những người làm nghề, và chỉ ở một phạm vi<br /> hẹp nếu xét về ranh giới địa lí (như một huyện nhất định).<br /> Chúng ta có thể vừa xem các từ ngữ này là từ ngữ nghề<br /> nghiệp (nếu xét về mặt xã hội) lại vừa xem nó là từ ngữ<br /> thổ ngữ (nếu xét về mặt địa lí). Lớp từ ngữ này có số<br /> lượng là 749 đơn vị, chiếm 29.96% trong vốn từ ngữ<br /> nghề cá vùng Đồng Tháp Mười. Đó là những từ như:<br /> bung, chả, rọ, mẻ, đú, bò, đuôi chuột, xà di,…Xét về<br /> phạm vi tính chất xã hội thì lớp từ ngữ này là những từ<br /> ngữ mà người không làm nghề cá thường không biết,<br /> không sử dụng. Thậm chí, có những từ mà vùng này<br /> dùng, vùng kia lại không. Hoặc có nhiều từ dùng để chỉ<br /> một loại đối tượng cụ thể nào đó, phản ánh sự phong phú<br /> trong việc phân biệt và cách gọi tên các đối tượng, không<br /> phải nơi nào cũng có. Chẳng hạn đối với loài cá bống có<br /> đến 29 tên gọi khác nhau để gọi tên khu biệt 29 giống cá<br /> bống khác nhau như: cá bống bớp, cá bống cát, cá bống<br /> cát trắng, cá bống đen, cá bống đèn, cá bống dừa, cá<br /> bống dừa Xiêm, cá bống gia nét, cá bống hoa, cá bống<br /> kèo, cá bống kèo vảy nhỏ, cá bống kèo vảy to, cá bống lá<br /> tre, cá bống lau, cá bống mắt tre, cá bống mọi, cá bống<br /> mú, cá bống mũn, cá bống rãnh vảy nhỏ, cá bống rãnh<br /> vảy to, cá bống rễ cau, cá bống thệ, cá bống trắng, cá<br /> bống trâu, cá bống trứng, cá bống tượng, cá bống vảy<br /> cao, cá bống vảy thấp, cá bống xệ. Hay đối với loài cá<br /> khác cũng vậy. Ngoài tên gọi chung là cá linh còn có 10<br /> tên gọi khác nhau về loại cá này (cá linh cám, cá linh gió,<br /> cá linh rìa, cá linh rìa lepto, cá linh tía, cá linh tròn, cá<br /> linh bản, cá linh banh, cá linh ống, cá linh rối). Tương tự,<br /> có 9 tên gọi khác nhau về loài cá sặt (cá sặt, cá sặt bản,<br /> cá sặt bướm, cá sặt điệp, cá sặt gấm, cá sặt lò tho, cá sặt<br /> mú, cá sặt rằn, cá sặt Trân châu); có 8 tên gọi khác nhau<br /> về loài cá rô (cá rô, cá rô đầu vuông, cá rô đầu bự, cá rô<br /> mắt vàng, cá rô mề, cá rô đầu nhím, cá rô đồng, cá rô<br /> nuôi), ….<br /> Chúng tôi cho rằng nguồn gốc của lớp từ ngữ riêng<br /> (của nghề) này xuất phát từ những lí do sau đây:<br /> Thứ nhất, quá trình phát triển nghề nghiệp xuất hiện<br /> một bộ phận những dụng cụ, phương tiện sản xuất chưa<br /> có tên gọi. Những người làm nghề thường là những cư<br /> dân có trình độ học vấn không cao nên họ mượn những<br /> cái vỏ ngôn ngữ có sẵn và gần gũi trong vốn từ toàn dân<br /> <br /> 25<br /> <br /> để thể hiện các tên gọi của sự vật. Vì vậy, cùng một vỏ<br /> ngôn ngữ lại chuyển tải hai nội dung, mà hai nội dung<br /> này lại có nét nghĩa liên quan; và nội dung của sự vật cư<br /> dân làm nghề muốn thể hiện có phạm vi sử dụng hạn<br /> chế.<br /> Thứ hai, cư dân trong nghề đã thực sự sáng tạo ra<br /> một số lượng từ mới mà không mượn vỏ ngữ âm của từ<br /> trong vốn từ toàn dân. Đó là những từ hoàn toàn mới, và<br /> có tính võ đoán cao. Khi nghe những từ này, người ngoài<br /> nghề sẽ không thể hiểu được vì không có khái niệm<br /> tương ứng với nó. Chẳng hạn như: bung, cào, cây đài, cà<br /> vom, .… Những cư dân không chuyên làm nghề cá<br /> không thể nào biết được bung là dụng cụ bắt cá được đan<br /> bằng nan tre, hình dạng trái bầu, đặt đứng, có lỗ cho cá<br /> vào ở thành bụng; cào là từ chỉ chung các loại lưới làm<br /> bằng khung sắt, treo trước mũi lái ghe hoặc xuồng dùng<br /> để bắt cá; cây đài là cây nhỏ và dài, lấy từ tre, sậy, trúc, ...<br /> dùng để cố định các đầu lưới hay câu, …<br /> Nói tóm lại, vốn từ riêng của nghề càng nhiều, càng<br /> phong phú thì khả năng đóng góp của nó vào vốn từ toàn<br /> dân của từ chỉ nghề lại càng lớn. Tuy nhiên, vốn từ riêng<br /> của nghề lớn lại chứng tỏ điều kiện kinh tế - xã hội của<br /> khu vực đó chưa được phát triển, và nghề nghiệp đó<br /> cũng chưa phát triển theo hướng mở (tức là hội nhập),<br /> mà vẫn còn gò bó trong tình trạng sản xuất nhỏ hẹp,<br /> riêng lẻ,… Xét về mặt ngôn ngữ học, việc bảo lưu một<br /> số lượng từ riêng của nghề đã thật sự đóng góp vào<br /> cho vốn từ tiếng Việt thêm phong phú, đa dạng.<br /> 3.2. Xét về tính chất và quan hệ giữa các yếu<br /> tố trong từ ngữ<br /> Khi xét về tính chất và quan hệ giữa các yếu tố<br /> trong từ ngữ nghề cá vùng Đồng Tháp Mười,<br /> đương nhiên chúng tôi quan tâm nhiều tới những<br /> từ ngữ đa tiết. Các yếu tố cấu tạo từ ngữ nghề cá ở<br /> vùng Đồng Tháp Mười bao gồm các dạng yếu tố:<br /> yếu tố hiện nay đang dùng trong ngôn ngữ toàn<br /> dân (chúng tôi quy ước là A), yếu tố chỉ dùng<br /> trong phương ngữ (chúng tôi quy ước là B). Trên<br /> cơ sở của quy ước này, chúng tôi mô hình hóa các<br /> từ ngữ nghề cá vùng Đồng Tháp Mười như sau:<br /> (a) A + B = AB; ví dụ: cá lóc, cá heo, cá sặt,<br /> cá ét, lọp den, lọp tơm, ...<br /> (b) B + A = BA; ví dụ: hơm lọp, ghe đục, ghe<br /> bầu, lứi thả, lứi giăng, ...<br /> (c) A + A = AA; ví dụ: kéo cào, câu cắm, câu rê,<br /> câu thả, đăng áp, đó tép, ...<br /> <br /> NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG<br /> <br /> 26<br /> <br /> (d) B + B = BB; ví dụ: xà di, lọp chà rào, ghe cà<br /> vom, xuồng xà no, ghe ngo, ...<br /> Trên cơ sở ngữ liệu thu thập được, chúng tôi thấy<br /> rằng trong thành phần cấu tạo của từ ngữ nghề cá vùng<br /> Đồng Tháp Mười, yếu tố mang tính chất phương ngữ<br /> (yếu tố B) chiếm số lượng lớn hơn cả. Bên cạnh đó các<br /> yếu tố mang tính chất ngôn ngữ toàn dân (yếu tố A) mặc<br /> dù ít hơn nhưng cũng có vai trò quan trọng trong cấu tạo<br /> các từ ngữ nghề cá vùng Đồng Tháp Mười.<br /> 3.3. Các lớp từ nghề cá xét về cấu tạo<br /> Khi xem xét từ ngữ theo cấu tạo, người ta thường<br /> chia từ theo ba loại cơ bản là từ đơn, từ ghép và từ láy.<br /> Tuy nhiên, so với ngôn ngữ toàn dân, từ nghề cá vùng<br /> Đồng Tháp Mười có những đặc điểm khác biệt. Bảng<br /> thống kê sau đây sẽ cho chúng ta thấy điều đó.<br /> Các loại từ<br /> <br /> Số lượng (từ)<br /> <br /> Tỉ lệ (%)<br /> <br /> Từ đơn<br /> <br /> 452<br /> <br /> 18.1%<br /> <br /> Từ ghép<br /> <br /> 2050<br /> <br /> 81.9%<br /> <br /> Từ láy<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0%<br /> <br /> Tổng số<br /> 2502<br /> 100%<br /> Nhìn vào bảng thống kê và xét theo số lượng từ mà<br /> chúng tôi điều tra được và qua việc phân loại trên đây,<br /> chúng ta dễ dàng nhận thấy trong vốn từ nghề cá ở Đồng<br /> Tháp Mười, từ láy không xuất hiện; chủ yếu là sự xuất<br /> hiện của từ đơn và từ ghép. Từ đơn chiếm số lượng<br /> tương đối ít (18.1%). Đại đa số từ nghề cá ở đây là từ<br /> ghép (81.9%). Đặc biệt, trong số 2050 từ ghép thì từ<br /> ghép phân nghĩa chiếm số lượng lớn 1878 từ (91.6%).<br /> Điều này chứng tỏ từ nghề cá ở Đồng Tháp Mười có đặc<br /> điểm định danh - ngữ nghĩa mang tính cụ thể, tính biệt<br /> loại cao.<br /> 4. Từ những miêu tả trên, chúng ta có thể khẳng định,<br /> từ nghề cá ở Đồng Tháp Mười có số lượng lớn và đa<br /> dạng trong thành phần từ vựng của lớp từ này. Trên cơ<br /> sở đó, một bức tranh phong phú và đa dạng của nghề cá<br /> ở đây được phản ánh vào ngôn ngữ.<br /> Trong vốn từ ngữ nghề cá ở Đồng Tháp Mười, bên<br /> cạnh các đơn vị mang tính chất phương ngữ còn có cả<br /> những từ ngữ dùng phổ biến trong vốn từ ngữ toàn dân.<br /> Đại bộ phận từ ngữ nghề cá là từ ngữ nghề nghiệp<br /> nhưng đồng thời chúng cũng là từ ngữ địa phương. Điều<br /> này là minh chứng cho thấy phương ngữ xã hội không<br /> tách rời phương ngữ địa lí. Do đó, nghiên cứu từ ngữ<br /> <br /> Số 8 (226)-2014<br /> <br /> nghề nghiệp phải gắn liền với nghiên cứu từ ngữ địa<br /> phương.<br /> Từ vựng nghề cá ở Đồng Tháp Mười có những đặc<br /> điểm đáng chú ý. Về nghĩa, chúng mang tính cụ thể, cá<br /> thể hóa. Về cấu tạo, lớp từ này chủ yếu là từ ghép phân<br /> nghĩa, một phần ít còn lại là từ ghép hợp nghĩa, không có<br /> từ láy. Các yếu tố cấu tạo từ nghề cá ở Đồng Tháp Mười,<br /> bên cạnh yếu tố phương ngữ, lớp từ này còn sử dụng các<br /> yếu tố trong ngôn ngữ toàn dân tham gia vào các kiểu<br /> quan hệ cụ thể khác nhau để tạo ra các từ nghề cá. Trong<br /> các lớp từ vựng nghề cá ở Đồng Tháp Mười, lớp từ nghề<br /> nghiệp chiếm số lượng chủ yếu và mang tính phương<br /> ngữ cao.<br /> Mặt khác, qua các lớp loại từ vựng nghề cá vùng<br /> Đồng Tháp Mười, ta cũng thấy được cách định danh thể<br /> hiện trong các từ ngữ rất phong phú và đa dạng. Thường<br /> có nhiều từ khác nhau giữa các địa phương để chỉ một<br /> loại đối tượng nào đó. Điều này phản ánh cách đặt tên<br /> không giống nhau của người làm nghề cá giữa các địa<br /> phương trong vùng Đồng Tháp Mười. Đó cũng là lí do<br /> giải thích (một phần) vì sao từ nghề cá nơi đây phong<br /> phú và đa dạng.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Hoàng Trọng Canh (2009), Câu chuyện về cách gọi<br /> tên “cá” trong phương ngữ Nghệ Tĩnh, Ngữ học toàn quốc,<br /> Hội NNHVN - UBND TP Cần Thơ, Hà Nội, tr. 704 - 709.<br /> 2. Hoàng Trọng Canh (2011), Các lớp loại trong từ<br /> vựng nghề nông ở Nghệ Tĩnh, Ngôn ngữ & đời sống, số 9,<br /> tr. 11- 14.<br /> 3. Đỗ Hữu Châu (1997), Từ vựng - ngữ nghĩa tiếng<br /> Việt, Nxb ĐHQG HN.<br /> 4. Mai Ngọc Chừ, Vũ Đức Nghiệu, Hoàng Trọng<br /> Phiến (2000), Cơ sở ngôn ngữ học và tiếng Việt, Nxb Giáo<br /> dục.<br /> 5. Nguyễn Thiện Giáp (1998), Từ vựng học tiếng Việt,<br /> NXB Giáo dục.<br /> 6. Nguyễn Văn Khang (2012), Ngôn ngữ học xã hội,<br /> Nxb Giáo dục .<br /> 7. Nguyễn Đức Tồn (2008), Đặc trưng văn hóa - dân<br /> tộc của ngôn ngữ và tư duy, Nxb KHXH.<br /> 8. Nguyễn Văn Tu (1976), Từ và vốn từ tiếng Việt hiện<br /> đại, Nxb ĐH & THCN.<br /> 9. Nguyễn Như Ý (chủ biên), Từ điển giải thích thuật<br /> ngữ ngôn ngữ học, Nxb Giáo dục.<br /> (Ban Biªn tËp nhËn bµi ngµy 20-12-2013)<br /> <br />