Một số phương thức chuyển dịch hàm ý quy ước từ tiếng Anh sang Việt

- MỘT SỐ PHƯƠNG THỨC CHUYỂN DỊCH HÀM Ý QUY ƯỚC TỪ TIẾNG ANH SANG TIẾNG VIỆT.
- (Nghiên cứu dựa trên phát ngôn có hàm ý.
- trong một số truyện ngắn của Earnest Hemmingway).
- Hàm ý quy ước và dịch thuật.
- Paul Grice (1975) đã đưa ra hái niệm hàm quy ước, đó là “việc dùng một dạng thức nào đó của từ trong phát ngôn thường sẽ làm nảy sinh (trong điều kiện không có tình huống đặc biệt) một hàm nào đó hay một kiểu hàm nào đó” với một số ví d về các “dạng thức”.
- John yons đã mở rộng phạm vi của hàm ý quy ước trong bốn loại nghĩa, gồm nghĩa mệnh đề, nghĩa mi u tả, nghĩa xã hội và nghĩa biểu lộ với nhận định “ hông có l do gì để hạn chế khái niệm hàm quy ước trong phạm vi liên từ và tiểu từ” (John yons 1995: 75.
- Ngoài hệ thống từ vựng mà c thể là liên từ và tiểu từ tình thái là những đơn vị ngôn ngữ có nhiều khả năng biểu hiện hàm quy ước thì.
- những khác biệt về hình thái và cú.
- đều có thể gắn với những gì mà nhiều nhà nghĩa học theo Grice sẽ xếp vào hàm quy ước” (John yons 1995: 86)..
- Với quan điểm hàm quy ước là những gì có thể được người nói dùng để ngầm biểu hiện một cách quy ước một điều gì đấy vượt ra ngoài và đằng sau điều họ đang nói ra tr n thực tế, chúng ta có thể bổ sung vào danh sách các ví d về hàm quy ước của Grice, gồm:.
- các liên từ and (và), but (nhưng) và therefore (vì vậy), however (tuy nhiên), moreover (hơn thế nữa), nevertheless (tuy vậy), yet (nhưng mà), v.v..
- các tiểu từ tình thái even (thậm chí), well (hầu như), just (vừa, mới), v.v..
- Hệ thống từ ngữ để có thể tạo ra hàm ý quy ước trong được Nguyễn ăn Hiệp (2012) xác lập, gồm liên từ như nh ng, song, và.
- các quán ngữ tình thái có ý so sánh, như huống gì,.
- Bàn về chuyển dịch hàm quy ước, John Lyons cho rằng.
- và chúng cực kì khó chuyển dịch thỏa đáng từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ hác”.
- rong m i ngôn ngữ, hệ thống từ vựng nói chung, hệ thống từ vựng biểu thị hàm quy ước tiềm tàng nói riêng, là hác nhau.
- có tương đối ít tiểu từ tình thái” và.
- tính có nghĩa và tính quy ước của chúng là hiển nhiên xuất phát từ thực tế rằng chúng có thể bị chuyển dịch sai”.
- Sự hông cân đối về hệ thống từ vựng mà c thể là các tiểu từ tình thái giữa TA và TV, cũng như sự khác biệt hoàn toàn về hình thức giữa một ngôn ngữ biến hình (TA) và ngôn ngữ đơn lập (TV) trong việc biểu thị về thời và thức là nguyên nhân dẫn đến sự cần thiết phải có những nghiên cứu thỏa đáng và những kết luận c thể về việc chuyển dịch hàm ý nói chung, chuyển dịch hàm quy ước nói riêng..
- Tuy nhiên, sự khác biệt giữa hai ngôn ngữ cũng như sự đa dạng của các loại nghĩa và các biểu thức biểu thị hàm quy ước ở m i ngôn ngữ là rất lớn.Trong khuôn khổ của nghiên cứu này, chúng tôi chỉ có thể khảo sát một số hình thái ngôn ngữ nhất định cũng như một số cấu trúc tiêu biểu để xác định phương thức chuyển dịch hàm quy ước từ TA sang TV..
- Phương thức chuyển dịch hàm ý quy ước.
- Qua phân tích, miêu tả, đối chiếu 357 phát ngôn có chứa các hình thái ngôn ngữ mang hàm quy ước trong mối quan hệ với ngữ nguồn và ngữ đích, chúng tôi đã xác lập được a phương thức mà người dịch đã sử d ng để chuyển dịch hàm ý từ TA sang TV..
- Dịch bảo toàn hàm ý quy ước.
- Liên từ and và but xuất hiện với tần suất rất cao trong các phát ngôn có hàm quy ước..
- rong đó, có tới 137 lần từ and được chuyển.
- dịch sang TV với nghĩa là và - cái nét nghĩa phổ biến nhất của từ này được mô tả trong từ điển và chúng tôi tạm coi đây là nét nghĩa chính của hình thái ngôn ngữ này.
- heo đó, từ and hi được chuyển dịch sang TV với nghĩa và được coi là được bảo toàn nghĩa..
- cuộc thoại giữa một người đàn ông và tác giả truyện Che ti dice la patria, tr..
- Với việc sử d ng liên từ and, người đàn ông muốn đưa ra sự so sánh tương ứng giữa your car (cái xe) và you (các anh - những vị khách của mình).
- gười đàn ông so sánh như vậy là có ý coi thường những vị khách kia, rằng họ cũng chỉ là vật vô tri vô giác như chiếc xe vậy thôi, hoặc họ cũng chỉ là những công c , phương tiện ph c v mà thôi.
- phát ngôn TV, việc duy trì nghĩa của từ and với ý so sánh, chỉ sự ngang bằng giữa cái xe và những vị khách của người đàn ông làm cho phát ngôn bảo toàn một cách chính xác cái nghĩa mà người đàn ông muốn biểu đạt..
- Đây cũng chính là phản ứng của gười đàn ông khi những vị hách dám ‘ch ’ đường sá ở Italy..
- gười đàn ông: Các anh không thích đ ng sá Italy hả?.
- gười đàn ông: Năm m ơi lia.
- Rõ ràng liên từ và thể hiện một sự so sánh giữa ‘cái xe ẩn’ và nó hoàn toàn tương ứng với ‘những con người bẩn thỉu’ và cả hai đều là nguyên nhân làm bẩn những con đường ở Italy..
- Với nét nghĩa ‘và’, từ ‘and’ còn mang hàm ý chỉ mối quan hệ nhân - quả giữa hai sự kiện được biểu hiện ở hai mệnh đề trước và sau nó..
- C u không muốn nghĩ về nó nghĩa là có thể c u lại nhớ về nó..
- phát ngôn TV, liên từ và được chuyển dịch từ TA (and) và vẫn đảm bảo mối quan hệ nhân quả giữa việc ‘ hơi ra’ và việc ‘dừng lại’.
- Từ but có nét nghĩa đầu tiên là nh ng, với hàm ý chỉ mối quan hệ trái ngược của hai nội dung mệnh đề được thể hiện trong hai mệnh đề đặt trước và sau nó:.
- Mở đầu cho phát ngôn tiếp theo, anh lính thứ nhất đã dùng từ but với hàm ý chuẩn bị cho người nghe đón nhận một thông tin hoàn toàn trái ngược, rằng không phải lúc nào anh ta cũng hông may mắn như vậy, mà ngược lại, và thông tin tiếp theo sau cái hàm ý chỉ một điều trái ngược đó là: hôm nay anh ta rất may mắn (qua việc anh ta chơi rất tốt).
- Khi chuyển dịch đoạn hội thoại này sang , người dịch đã giữ nguy n nét nghĩa nh ng của từ but, làm cho nghĩa của phát ngôn tiếng Việt được bảo toàn nguyên vẹn như hàm của từ but trong phát ngôn TA:.
- Dịch cải biên hàm ý quy ước.
- Một số phát ngôn chứa các hình thái ngôn ngữ biểu đạt hàm quy ước nhưng ở bản dịch sang , nét nghĩa mang hàm quy ước đó ít nhiều đã ị thay đổi..
- Liên từ but vốn hàm ý chỉ sự trái ngược đối với hai thông tin trước và sau nó.
- Tuy nhi n, trong đối thoại giữa hai mẹ con Krebs, liên từ này đã được dịch chuyển thành và..
- Ba con đôi lúc cũng nghĩ rằng, con có thể dùng xe đi chơi vào buổi tối bất kì lúc nào con muốn và ba mẹ đã đồng ý với nhau tối qua..
- Rõ ràng, ở phát ngôn A, người mẹ muốn giải thích với con rằng việc cho con dùng xe vào buổi tối là hợp lí, đã được người bố xem xét đến từ trước, và lẽ ra hai người đã phải thống nhất với nhau sớm hơn n n việc mãi đến tối qua mới đưa ra àn là quá muộn, trái ngược với điều lẽ ra đã làm từ trước..
- gười đàn ông: ôi thích gặp anh chàng đó.
- and được dùng để liệt kê những hành động, những công việc mà vợ của người đàn ông đã làm.
- Các đơn vị ngôn ngữ như ‘takes the a er’, ‘cuts out the editorials’, ‘(cuts) the s ort ages’, ‘sends them to me’ có vai trò,.
- Khi chuyển dịch phát ngôn này sang , người dịch đã thay từ and thứ nhất bằng từ rồi - một từ biểu hiện rất rõ nét tính chất có trật tự của hành động, tức là vợ ông ta chỉ cắt những bài xã luận sau hi đã đặt và có những tờ áo.
- Đối với từ and thứ hai, người dịch thay bằng ‘dấu phẩy’ với ý muốn liệt kê và hông đề cập đến trật tự của hành động, có nghĩa là à ta có thể cắt những trang thể thao trước khi cắt các bài xã luận hoặc ngược lại..
- Từ and thứ a đã được loại bỏ hoàn toàn ở phát ngôn TV và nó không tạo nét nghĩa về m c đích như để hay trật tự như rồi..
- một ví d khác, từ and cũng được chuyển dịch với những thay đổi nhất định đối với nét nghĩa đầu tiên của nó:.
- Nó phải dựng lưỡi lên suốt đ m ởi vì nếu có nằm bẹp xuống thì người ta có thể lăn qua mà chẳng hề gặp rắc rối.).
- ví d này, khi nói về tư thế của thanh gươm, ic đã n u hai thông tin có li n quan đến việc đặt thanh gươm ở tư thế nằm, đó là người ta có thể lăn qua nó và nó sẽ không gây rắc rối gì cho họ.
- and đã được dịch chuyển thành mà, vốn cũng được coi là một liên từ nhưng nét nghĩa có khác biệt với and (và).
- Mà hàm cái điều xảy ra được diễn đạt thông qua hình thái ngôn ngữ đặt sau nó là điều lẽ ra hông được như vậy.
- C thể ở ví d này, nếu thanh gươm được dựng lưỡi lên suốt đ m thì hi ai đó lăn qua nó sẽ bị thương, nhưng hi nó được đặt nằm thì người ta có thể lăn qua nó nhưng hông ị tổn thương gì.
- Mà có nét nghĩa tương tự như nh ng và nó ngầm thể hiện sự đánh giá cái giá trị trái ngược giữa hai thông tin trước và sau nó..
- Dịch bỏ qua hàm ý quy ước.
- Cùng với việc chuyển dịch các phát ngôn chứa phương tiện biểu thị hàm quy ước từ TA sang TV mà vẫn bảo toàn được hàm ý của các phương tiện này, nhiều phát ngôn khi được chuyển dịch từ TA sang TV có thể đã ị làm thay đổi ít nhiều hàm ý của chúng do.
- nhiều biểu thức mang nghĩa từ vựng hoàn toàn là đồng nghĩa mi u tả với nhau, song chúng lại khác biệt về nghĩa xã hội hay nghĩa biểu cảm’.
- Hơn thế nữa, trong thực tế, TV và TA có sự khác biệt rất rõ nét về phương thức biểu thị thời và thức nên rất khó chuyển dịch thỏa đáng các iểu hiện này từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ kia..
- Chính vì vậy, ở các ví d sau đây, hái niệm th i hầu như đã ị bỏ trống trong các phát ngôn tiếng Việt:.
- ác sĩ: Không..
- ác sĩ: Anh.
- Vợ ác sĩ: ình.
- Cũng tương tự như vậy, các phát ngôn tiếng Anh dùng các biểu thức hàm ý về thời rất rõ ràng (Aren’t you going back to work, I had a row, You didn’t say anything) nhưng ở các phát ngôn TV không có sự góp mặt của các phó từ chỉ thời, thể như đã, vẫn,sẽ, cứ, từng, lại, ra, đang, lên, đi,… hư vậy, các chỉ áo này đã được bỏ qua trong các phát ngôn đã được chuyển dịch từ TA sang TV, đó là.
- Cùng với các biểu thức chỉ thời, thể bị bỏ qua khi dịch chuyển từ TA sang TV, một số hình thái ngôn ngữ hác như li n từ, tiểu từ tình thái cũng ị bỏ qua ở sản phẩm dịch thuật trong một số phát ngôn.
- he doctor and the doctor’s wife, tr.48].
- ác sĩ: hôi được.
- ác sĩ y u cầu Dick làm hai việc, không nói rõ ràng là việc nào làm trước, việc nào làm sau nhưng có thể có hàm ý về quan hệ trật tự của các hành động này nhờ vào kinh nghiệm của chúng ta (trước hi đi phải lấy và cầm theo đồ của mình).
- Có thể thấy, ác sĩ đã hông quan tâm đến việc nào quan trọng hơn việc nào mà trong trạng thái rất bực mình, ông chỉ nêu những việc ông tri nhận được theo đúng logic trật tự của nó.
- ngôn ngữ đích, liên từ and được bỏ qua một cách khéo léo và tạo ra được một cơ sở để người đọc có thể cảm nhận được rõ nét nhất trạng thái nóng nảy của vị ác sĩ: hãy cầm lấy đồ.
- Biểu thức even cũng được bỏ qua khi các phát ngôn sau được chuyển dịch sang TV:.
- (Bill rót r u, Nick ha thêm tí n ớc.) Bill: Nếu cậu cứ giữ mối quan hệ ấy thì bây giờ bọn ta sẽ không còn ở đây..
- Rồi cậu dự định đến ở Charlevoix suốt mùa đông để có thể gần gũi với Marge.
- Nick: Có lẽ ngày mai chúng ta đừng nên.
- Việc bỏ qua một tiểu từ tình thái nào đó khi chuyển dịch một văn ản từ TA sang TV thực sự đã làm thay đổi tác động của bản dịch.
- Các tiểu từ tình thái trong TV vốn rất đa dạng và là những phương tiện rất hữu hiệu trong việc tạo nên các nét nghĩa ngầm ẩn cho một phát ngôn.
- Trong TA, một số tiểu từ tình thái có chức năng nhấn mạnh cũng có vai tr rất quan trọng khi tạo ra thông điệp..
- Cậu vẫn phân vân không biết nên chọn giữa việc này hay việc kia và cả việc đi câu là việc chí ít có thể làm thì có lẽ cũng hông n n làm.
- uy nhi n, khi nghe phát ngôn TV, “Có lẽ ngày mai chúng ta đừng nên.
- Phát ngôn “Có lẽ ngày mai chúng ta đừng nên.
- Rõ ràng, even đã làm n n sự khác biệt cho hai phát ngôn ở TV và TA..
- Hàm quy ước gồm hai loại là hàm ý của từ và hàm ý của toàn bộ phát ngôn.
- Hàm ý của từ thường là loại hàm ý tình thái, có thể được biểu thị bởi hư từ hoặc thực từ.
- Hàm ý của toàn bộ phát ngôn là nghĩa của mệnh đề, nghĩa tình thái hàm ẩn của một phát ngôn c thể gắn với một kiểu cấu trúc c thể hoặc một hoàn cảnh giao tiếp c thể.
- Việc chuyển dịch hàm quy ước từ một ngôn ngữ này sang một ngôn ngữ khác, trong trường hợp c thể của chúng tôi là từ TA sang TV, là không hề dễ dàng.
- Thông qua việc khảo sát, phân tích đối chiếu giữa bản gốc TA và bản dịch sang TV một số phát ngôn có chứa hàm quy ước chúng ta thấy các dịch giả đã thực hiện việc chuyển dịch hàm ý quy.
- ước theo ba phương thức: dịch bảo toàn hàm quy ước.
- dịch cải i n hàm quy ước;.
- dịch bỏ qua hàm quy ước..
- M i phương thức dịch đều có những ưu điểm riêng của nó để người dịch có thể lựa chọn phương thức dịch phù hợp nhất đối với từng phát ngôn, nhằm tạo ra một văn ản đích đảm bảo tính tương đương nhất và đạt mức độ tự nhiên nhất, có thể..
- guyễn Hồng Cổn (2004), Cơ sở ngôn ngữ học c a nghiên cứu dịch thu t và bộ môn dịch thu t học.
- Tạp chí Ngôn ngữ số 11.
- Earnest Hemingway (1924.
- Hemingway (1933), Che ti dice la patria., The Collected Stories, David Campbell Publishers Ltd

Xem thử không khả dụng, vui lòng xem tại trang nguồn
hoặc xem Tóm tắt