- Trong sự hành chức của tiếng Việt, trỡ hoón là một hành động ngụn ngữ hỏ đặc biệt. - Phải ở một “tỡnh huống” nào đú, người ta mới thực hiện việc trỡ hoón. - Để trỡ hoón, người ta phải viện dẫn rất nhiều lớ do à dự với lỡ do gỡ, thỡ người núi (người trỡ hoón) cũng hụng thể thực hiện ngay việc mà đỏng ra họ phải thực hiện. - Vỡ vậy, trong một chừng mực nào đú, việc trỡ hoón gần như là hứa. - Về cơ ản, hứa cú thể là trỡ hoón, nhưng trỡ hoón khụng thể là hứa. - Bài viết sẽ vận d ng lớ thuyết hành động ngụn ngữ để xỏc định hành động ngụn ngữ trỡ hoón trong sự phõn biệt một cỏch c thể với một hành động rất dễ nhầm lẫn với nú là hứa trong tiếng Việt. - trỡ hoón là để chậm lại, làm kộo dài thời gian. - Theo cỏch phõn loại cỏc hành động ngụn ngữ thành 5 nhúm của Searle thỡ trỡ hoón là một hành động ngụn ngữ thuộc vào nhúm kết ước (commissives). - V trờn cơ sở này, chỳng tụi cho rằng, hành động ngụn ngữ trỡ hoón là khi SP1 núi với SP2 sẽ thực hiện hành động, nhưng hụng phải tức thời, mà là một thời điểm nào đú cú thể xỏc định hoặc hụng xỏc định trong tương lai với những điều kiện nào đú. - Để xỏc định hành động ngụn ngữ trỡ hoón cần căn cứ vào cỏc tiờu chớ sau:. - Thứ nhất, dựa vào cỏc biểu thức ngữ vi nguyờn cấp. - Trong 2 vớ d tr n,“Để chốc nữa ăn tr a rồi sẽ liệu” và “Hiện gi thỡ ch a đ c bao gi anh ấy về đó” là cỏc iểu thức ngữ vi nguyờn cấp biểu thị hành động ngụn ngữ trỡ hoón, bởi những đặc trưng của nú, gồm: kết cấu trỡ hoón- tức bao giờ cũng hụng thực hiện ngay hành động mà: “Để chốc nữa”,. - “Ít hụm nữa”… và nội dung trỡ hoón - hứa: “sẽ liệu”, để “anh ấy về đó” hoặc “sẽ làm”, “sẽ trả”. - Hành động ngụn ngữ trỡ hoón mà chỳng tụi xem xột ở đõy là hành động trong phỏt ngụn - lời núi của nhõn vật trong tỏc phẩm văn học.. - Vỡ thế, sự căn cứ vào động từ núi năng được dựng trong lời dẫn là một trong những tiờu chớ quan trọng để xỏc định hành động ngụn ngữ tạo ra lời được dẫn. - Động từ núi năng “chào” trong lời dẫn giỳp chỳng ta biết được hành động ngụn ngữ được dẫn là hành động chào. - Cũng cần phải núi thờm rằng, động từ trỡ hoón khụng thể dựng với chức năng ngữ vi, tức khụng dựng ở thời điểm hiện tại, ngụi thứ nhất được. - gười ta khụng thể núi: Tụi xin trỡ hoón Mà chỉ cú thể núi Tụi xin khất … Để mai tụi sẽ trả…. - “À, thu cũn năm hụm nữa mới phải đăng tr ng, cho nờn anh khụng nộp vội phải khụng?” của SP2 mà xỏc định hành động ngụn ngữ được dẫn trong tham thoại dẫn nhập “Th a ụng, vỡ tụi đau y u nờn ch a lo kịp, xin ụng thư cho đến mai. - Thu cũn năm bữa nữa mới phải đăng tr ng cơ mà” là hành động ngụn ngữ trỡ hoón. - hưng hi chỳng ta căn cứ vào cả lời hồi đỏp - tham thoại hồi đỏp “À, thu cũn năm hụm nữa mới phải đăng tr ng, cho nờn anh khụng nộp vội phải khụng?” của SP2, thỡ việc xỏc định hành động ngụn ngữ “xin ụng thư cho đến mai” là hành động ngụn ngữ trỡ hoón sẽ chớnh xỏc và thuyết ph c hơn, ởi việc “nạp thuế” là ắt buộc và cú thể trỡ hoón vỡ “năm hụm nữa mới đăng trường”.. - Cú thể núi, ngữ cảnh là một tiờu chớ hết sức cơ ản đối với một hành động cú quỏ nhiều điểm tương đồng với một hành động ngụn ngữ khỏc, chẳng hạn như trỡ hoón với hứa. - Bởi trỡ hoón cũng chớnh là “hứa” sẽ thực hiện một việc nào đú trong tương lai. - vớ d trờn, nếu chỉ căn cứ vào biểu thức ngữ vi. - “mai kia u đưa sang chơi với chị” mà hẳng định đõy là hành động ngụn ngữ trỡ hoón thỡ cú lẽ chưa đủ. - Bởi nếu chỉ dựa vào biểu thức ngữ vi này trong phỏt ngụn thỡ người ta cú thể núi đõy là hành động ngụn ngữ hứa. - Hứa hay trỡ hoón thỡ đều thực hiện việc “đ a sang chơi với chị” vào “mai kia”. - Cú thể núi, hầu như hành động ngụn ngữ trỡ hoón đều thực hiện bằng cỏc biểu thức ngữ vi hứa (Mai tụi sẽ đ n;. - Chẳng cú gỡ để đảm bảo những biểu thức ngữ vi này khụng phải là hành động ngụn ngữ hứa. - Hoặc “Thỏng sau tụi sẽ về” là trỡ hoón việc phải về từ thỏng này rồi thỡ chắc chắn đõy là những biểu thức ngữ vi của hành động ngụn ngữ trỡ hoón.. - Vậy, trỡ hoón và hứa khỏc nhau ở điểm nào?. - heo chỳng tụi, điểm khỏc biệt căn ản giữa trỡ hoón và hứa chớnh là: trỡ hoón là trỡ hoón một việc phải làm nhưng chưa làm, c n hứa là hứa sẽ làm một việc nhưng cú thể khụng phải làm (khụng làm). - Nếu khụng cú những hiểu biết về ngữ cảnh, về tỡnh huống giao tiếp thỡ người ngoài cuộc khụng thể biết được người ta đang hứa hay trỡ hoón.. - Biểu thức ngữ vi của hành động ngụn ngữ trỡ hoón gồm biểu thức ngữ vi trỡ hoón tường minh và biểu thức ngữ vi trỡ hoón nguyờn cấp. - Một là, trong biểu thức ngữ vi trỡ hoón tường minh, động từ núi năng iểu thị hành động ngụn ngữ trỡ hoón được dựng theo hiệu lực ngữ vi: SP1 + (x n) Động từ ngữ vi (khất, thư. - việc phải thực hiện. - Để cho hoón lại, chậm lại một thời gian hư vậy theo nghĩa của từ điển thỡ khất là trỡ hoón và th (nghĩa ) cũng là trỡ hoón. - heo đú, khất và th chớnh là cỏc động từ núi năng iểu thị hành động núi năng trỡ hoón được dựng theo hiệu lực ngữ vi một cỏch tường minh.. - Hai là, biểu thức ngữ vi trỡ hoón nguyờn cấp cú đặc điểm là hụng cú động từ ngữ vi. - Cụng thức chung của biểu thức ngữ vi trỡ hoón nguyờn cấp cú thể được biểu thị như sau:. - v ệc phải thực hiện. - Điều đú cho thấy, ở hành động ngụn ngữ trỡ hoón thời gian là yếu tố khụng thể thiếu trong biểu thức ở lời của hành động. - hư vậy, trong hành động ngụn ngữ trỡ hoón yếu tố thời gian (tương lai cú thể xỏc định hoặc hụng xỏc định) là yếu tố quan trọng nhất. - Trong cỏc tỏc phẩm của ũ rọng Ph ng, Ngụ Tất Tố và Nam Cao, cỏc biểu thức ngữ vi trỡ hoón cú dạng rỳt gọn tối giản như thế này xuất hiện rất ớt, 2/85 (chiếm 2,35. - phỏt ngụn trỡ hoón, kết cấu lừi đặc trưng cho hành động trỡ hoón chớnh là biểu thức ngữ vi trỡ hoón. - Phỏt ngụn ngữ vi trỡ hoón tối thiểu là phỏt ngụn chỉ cú biểu thức ngữ vi trỡ hoón. - Phỏt ngụn ngữ vi trỡ hoón mở rộng cú biểu thức ngữ vi và cỏc thành phần mở rộng.Vớ d. - Đõy là một phỏt ngụn ngữ vi trỡ hoón cú biểu thức ngữ vi trỡ hoón “xin ụng lại rộng nốt cho một đờm nay nữa”và cỏc thành phần mở rộng: “Ch t th t… Buụn với bỏn… Th thỡ bao gi mong cất đầu lờn cho nổi? Ấy đấy th t là khụng may cho chỳng tụi quỏ, mà lại cũng để ụng mất cụng đ i từ nóy đ n gi …Thụi thỡ từ gi đ n mai cũng chẳng mấy chốc, x a nay ụng đó cho khất hàng thỏng đ c thỡ…Th t quả là việc xảy ra cú ụng bi t rừ, giỏ ụng khụng cú đõy, cú khi ụng lại t ởng chỳng tụi bịa đặt để cứ khất n ụng…”.. - Phỏt ngụn ngữ vi trỡ hoón trờncú biểu thức ngữ vi trỡ hoón “xin ụng lại rộng nốt cho một đờm nay nữa”và cỏc thành phần mở rộng: “Khụng thể…. - Qua khảo sỏt, tỉ lệ cỏc phỏt ngụn ngữ trỡ hoón mở rộng trong truyện ngắn Nam Cao là rất cao (74/85, chiếm 87,05. - Đõy là một đặc điểm rất riờng của hành động ngụn ngữ trỡ hoón so với cỏc hành động ngụn ngữ khỏc. - Lớ do trong hội thoại của cỏc nhõn vật, cỏc phỏt ngụn ngữ vi trỡ hoón xuất hiện nhiều:. - Vỡ thế, hành động ngụn ngữ trỡ hoón xuất hiện trong cỏc tỏc phẩm này chủ yếu là cỏc phỏt ngụn ngữ vi mở rộng.. - Trong cỏc tỏc phẩm của ũ rọng Ph ng, Ngụ Tất Tố và Nam Cao, ngoài việc sử d ng cỏc biểu thức ngữ vi trỡ hoón để thực hiện hành động trỡ hoón thỡ SP1 cú thể sử d ng cỏc biểu thức ngữ vi của một số hành vi hỏc để “trỡ hoón” một cỏch giỏn tiếp. - Từ thực tiễn khảo sỏt, chỳng tụi thấy hành động trỡ hoón giỏn tiếp cú thể được thực hiện dưới dạng cỏc hành vi ở lời sau:. - Biểu thức ngữ vi trỡ hoón được thực hiện bằng hành vi chủ hướng thụng bỏo.Vớ d. - Biểu thức ngữ vi trỡ hoón được thực hiện bằng hành vi chủ hướng mong ước - giỏ. - Biểu thức ngữ vi trỡ hoón được thực hiện bằng hành vi chủ hướng an ủi. - Mặc dự, hiệu lực ngụn trung trỡ hoón được biểu đạt bằng nhiều hành động ngụn ngữ khỏc nhau như thụng ỏo, mong ước - giỏ, an ủi nhưng hi sử d ng cỏc hành động ngụn ngữ giỏn tiếp này ta luụn phải đặt chỳng trong một hoàn cảnh giao tiếp c thể (mối quan hệ giữa SP1 và SP2, ngữ huống, hiểu biết chung về tiền giả định. - Hành động ngụn ngữ trỡ hoón luụn gắn với phộp lịch sự - tức luụn gắn với cỏc IFIDS biểu thị tớnh lịch sự (làm ơn, xin, lạy. - Khi thực hiện hành động núi năng này, ao giờ người núi - SP1 cũng thể hiện thỏi độ “cam ết”, n n luụn tỏ ra nhỳn nhường - cầu xin đối với người nghe - SP2. - uy nhi n, qua tư liệu khảo sỏt, chỳng tụi cũng nhận thấy rằng, khụng hẳn cứ trỡ hoón thỡ người ta phải nhỳn nhường cầu xin. - Từ sự vận d ng lớ thuyết hành động ngụn ngữ, lớ thuyết hội thoại, hành động ngụn ngữ trỡ hoón đó được chỳng tụi đó xỏc định và phõn loại một cỏch rừ ràng. - Đặc biệt, tr n cơ sở cỏc tiờu chớ nhận diện, chỳng tụi đó phõn iệt một cỏch rừ ràng hành động ngụn ngữ trỡ hoón và hành động hứa. - Chỳng tụi hi vọng rằng, sự xỏc định và phõn loại này sẽ giỳp cho việc phõn tớch sõu hơn hành động ngụn ngữ trỡ hoón với cỏc vấn đề liờn quan như: lời dẫn, điểm nhỡn, văn húa trỡ hoón của người Việt
Xem thử không khả dụng, vui lòng xem tại trang nguồn hoặc xem
Tóm tắt