[Địa Chất Học] Phân Loại Đất & Xây Dựng Bản Đồ Đất - TS.Đỗ Nguyên Hải phần 1

Chia sẻ: Dwefershrdth Vrthrtj | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

96
lượt xem 20
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bản đồ địa chất là một bản đồ phục vụ cho mục đích đặc biệt thể hiện các yếu tố địa chất.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: [Địa Chất Học] Phân Loại Đất & Xây Dựng Bản Đồ Đất - TS.Đỗ Nguyên Hải phần 1

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I TS. ð Nguyên H i (Ch biên) Ths. Hoàng Văn Mùa PHÂN LO I ð T & XÂY D NG B N ð ð T (Giáo trình cho ngành QU N LÝ ð T ðAI ) Hà n i – 2007 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..1
L I GI I THI U Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t là môn h c chuyên môn c a ngành Khoa h c Ð t. Giáo trình phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t ñư c biên so n ñ làm tài li u h c t p và nghiên c u cho sinh viên chuyên ngành Khoa h c ð t. ð i v i sinh viên thu c các chuyên ngành khác như Môi trư ng, Qu n lý ñ t ñai, Hoá nông nghi p, Cây tr ng và các cán b nghiên c u trong lĩnh v c nông nghi p cũng có th dùng làm tài li u tham kh o. Xu t phát t m c tiêu và nhi m v ñào t o, Giáo trình nh m cung c p cho ngư i h c nh ng ki n th c cơ b n v phân lo i ñ t, các trư ng phái phân lo i ñ t chính trên th gi i, tình hình phân lo i ñ t Vi t Nam, nh ng ki n th c chung v b n ñ và quy trình xây d ng b n ñ ñ t. N i dung giáo trình ñư c trình bày thành hai ph n: Ph n A: Phân lo i ñ t Ph n này gi i thi u l ch s phát tri n c a phân lo i ñ t, các phương pháp phân lo i ñ t trên th gi i và tình hình phân lo i ñ t Vi t Nam. Các n i dung ñư c trình bày trong 4 chương. Ph n B: Xây d ng b n ñ ñ t Ph n này gi i thi u nh ng ki n th c chung v b n ñ và quy trình xây d ng b n ñ ñ t, ñư c trình bày trong 3 chương. Các tác gi tham gia vi t giáo trình ñư c phân công như sau: Th c sĩ: Hoàng Văn Mùa: M ñ u, các chương 1, 2, 4 và m t ph n chương 3 và 5. Ti n s : Ð Nguyên H i: Chương 3, 5, 6, 7. Ðây là l n ñ u tiên Giáo trình phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t ñư c biên so n. M c dù các tác gi ñã c g ng r t nhi u trong vi c tham kh o, d ch các tài li u cũng như c g ng trình bày có h th ng nh ng lý lu n cơ b n, các công ngh hi n ñ i, nh ng thành t u m i áp d ng trong phân lo i và xây d ng b n ñ ñ t. Song ch c ch n giáo trình còn m c ph i nh ng khi m khuy t vì v y chúng tôi mong nh n ñư c s ñóng góp ý ki n c a ngư i ñ c ñ Giáo trình ngày càng hoàn thi n và t t hơn. M i ý ki n ñóng góp xin g i v theo ñ a ch : B môn Khoa h c ñ t - Khoa Tài nguyên và môi trư ng, trương Ð i h c nông nghi p Hà N i - Trâu Quỳ - Gia lâm - Hà N i. Các tác gi M ñu Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..2
1. Khái ni m chung v phân lo i ñ t và b n ñ ñ t Phân lo i ñ t là ñ t tên cho ñ t và x p x p th t tên ñ t theo h th ng phân v thành b ng phân lo i ñ t. Ð i tư ng c a phân lo i ñ t là ñ t trong t nhiên (còn g i là l p ph th như ng). Ð t là m t th v t ch t ñ c bi t ñư c hình thành do s tác ñ ng t ng h p c a Sinh quy n, Khí quy n, Thu quy n, năng lư ng b c x m t tr i lên b m t Th ch quy n. V.V.Docuchaev và các nhà khoa h c khác ñã xác ñ nh ñư c r ng: Ð t trong t nhiên ñư c hình thành là k t qu c a s tác ñ ng c a 6 y u t là:Ðá m và m u ch t, Sinh v t, Khí h u, Ð a hình, Th i gian và con ngư i. S tác ñ ng c a các y u t hình thành ñ t t o nên các quá trình hình thành và bi n ñ i di n ra trong ñ t. S n ph m c a quá trình hình thành và bi n ñ i t o thành các lo i ñ t khác nhau. Các lo i ñ t khác nhau có quá trình hình thành và tính ch t khác nhau. Ví d : Quá trình Feralit s t o thành ñ t ñ vàng; Quá trình phèn hóa t o thành ñ t phèn; Quá trình m n hóa t o thành ñ t m n; Quá trình l ng ñ ng phù sa c a h th ng sông su i t o thành ñ t phù sa,v.v... Các lo i ñ t v a nêu có quá trình hình thành và tính ch t khác nhau, thành ph n và tính ch t c a ñ t nh hư ng tr c ti p ñ n sinh trư ng, phát tri n và năng su t cây tr ng. M t lo i cây ho c nhóm cây tr ng phát tri n t t nh t trên m t lo i ñ t nh t ñ nh nào ñó. T xa xưa, con ngư i ñã bi t phân lo i ñ t ñ s d ng ñ t h p lý vào s n xu t nông nghi p theo quan ñi m (ñ t nào cây y). Khi th như ng h c ra ñ i, phân lo i ñ t là m t n i dung quan tr ng c a nó. Phân lo i ñ t giúp chúng ta n m v ng và hi u rõ b n ch t ngu n tài nguyên ñ t, là cơ s khoa h c ñ b trí cây tr ng phù h p, th c hi n các bi n pháp b i dư ng, b o v hay c i t o ñ t x u. Phân lo i ñ t g p nhi u khó khăn vì ñ t thư ng xuyên bi n ñ i do s tác ñ ng c a các ñi u ki n t nhiên và c a con ngư i. Cùng v i s phát tri n c a khoa h c ñ t, phân lo i ñ t ngày càng chính xác, hi n nay ñã xác ñ nh ñư c khá ñ y ñ cơ s khoa h c dùng cho vi c phân lo i ñ t và phát tri n t ñ nh tính sang ñ nh lư ng. B n ñ ñ t là m t lo i b n ñ chuyên ñ . B n ñ ñ t th hi n s phân b theo không gian các lo i ñ t có trong m t vùng lãnh th hay m t ñơn v hành chính (Xã, Huy n, T nh, Vùng, Qu c gia, Châu l c, Th gi i). B n ñ ñ t ñư c xây d ng trên b n ñ ñ a hình thư ng g i là (b n ñ n n) các t l khác nhau t k t qu ñi u tra, nghiên c u phân lo i ñ t. B n ñ ñ t là tài li u cơ b n quan tr ng, là căn c xây d ng k ho ch phát tri n nông nghi p, lâm nghi p, nuôi tr ng th y s n. Ðánh giá ñ t, phân h ng ñ t, quy ho ch s d ng ñ t, quy ho ch thi t k nông nghi p, lâm nghi p ñ u ph i d a vào cơ s b n ñ ñ t. Xây d ng b n ñ ñ t là s th hi n k t qu ñi u tra, nghiên c u phân lo i ñ t lên b n ñ . 2. N i dung môn h c Môn h c có hai ph n liên quan ñ n phương pháp phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t 2.1. Các phương pháp phân lo i ñ t chính T khi Th như ng h c ra ñ i ñ n nay, trên Th gi i ñã hình thành nhi u phương pháp phân lo i ñ t khác nhau, n i b t là 3 phương pháp chính sau: - Phân lo i ñ t theo phát sinh (còn g i là trư ng phái phân lo i ñ t c a Nga): Phương pháp này d a vào ñi u ki n hình thành, quá trình hình thành ñư c th hi n rõ hình thái ñ t ñ phân lo i ñ t, phương pháp ch y u mang n ng tính ñ nh tính. - Phân lo i ñ t c a Hoa Kỳ - Soil Taxonomy: Cơ s c a phương pháp là d a vào quá trình hình thành và nh ng tính ch t hi n t i c a ñ t. Các tính ch t ñ t ñư c ñ nh lư ng theo h th ng tiêu chu n ch t ch ñ ng th i là căn c ñ phân lo i ñ t, nên phương pháp phân lo i ñ t c a Hoa Kỳ là phân lo i ñ t theo ñ nh lư ng. - Phân lo i ñ t c a FAO- UNESCO: Cũng d a trên cơ s ñánh giá ñ nh lư ng tính ch t ñ t ñ ti n hành phân lo i ñ t th ng nh t toàn Th gi i. Như v y phân lo i ñ t ñã phát tri n liên t c và ngày càng hoàn ch nh hơn. Ð phân lo i ñ t, c n th c hi n các n i dung ñi u tra nghiên c u: Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..3
Ði u ki n hình thành ñ t (y u t hình thành ñ t) và quá trình hình thành, bi n ñ i di n ra trong ñ t. Các tính ch t: Hình thái, lý tính, hóa tính, sinh tính. Ð t tên ñ t và xây d ng b ng phân lo i ñ t. 2.2. Phương pháp xây d ng b n ñ ñ t B n ñ ñ t ñư c xây d ng trên b n ñ ñ a hình (t l c a b n ñ ñ a hình cũng là t l c a b n ñ ñ t). T l càng l n m c ñ chính xác càng cao. Trên n n b n ñ ñ a hình, xác ñ nh m ng lư i ph u di n c n nghiên c u g m có ph u di n chính, ph u di n ph và ph u di n thăm dò (ñ nh ranh gi i). K t qu nghiên c u ph u di n và phân lo i ñ t là cơ s ñ biên v xây d ng b n ñ ñ t. Ranh gi i c a các lo i ñ t là nh ng ñư ng cong khép kín ( còn g i là dùng contua), m i lo i ñư c ký hi u b ng màu s c và ký t riêng. Các lo i ñ t, ñ a hình, ñ a v t...ñư c chú d n ñ y ñ giúp cho vi c ñ c b n ñ nhanh chóng, thu n ti n. Hi n nay, s d ng r ng rãi công ngh GPS trong vi c xây d ng b n ñ ñ t v i các ph n m m riêng (như Mapinfo, Acview…) Toàn b k t qu phân lo i và xây d ng b n ñ ñ t còn ñư c th hi n thuy t minh ñ t kèm theo b n ñ . S n ph m ñ y ñ c a ñi u tra, nghiên c u phân lo i và xây d ng b n ñ ñ t là b n ñ ñ t và thuy t minh kèm theo. 3. Phương pháp h c t p và nghiên c u c a môn h c Ðây là môn h c g n li n v i th c ti n, lý thuy t ñi ñôi v i th c hành. Ð h c t t môn h c này c n ph i n m v ng các ki n th c ñã ñư c h c như: Ð a ch t h c, Th như ng ñ i cương, Ð t Vi t Nam, Tin h c chuyên ngành, Phân tích ñ t, Th y nông, Canh tác...Ngư i h c ph i n m v ng ñư c toàn b quy trình c n th c hi n ñ xây d ng b n ñ ñ t, m i bư c ñi trong quy trình có phương pháp riêng nó ñư c th hi n theo quy ph m và các ch d n... ð n m rõ ñư c phương pháp ngư i h c c n ph i ñư c ñi th c t , ñư c tham gia xây d ng b n ñ ñ t m t ñ a phương nào ñó. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..4
PH N A: PHÂN LO I ð T Chương I PHÂN LO I ð T VÀ L CH S PHÁT TRI N C A CÁC H TH NG PHÂN LO I ð T 1. Khái niêm, m c ñích và yêu c u c a phân lo i ñ t 1.1. Khái ni m H u h t các ngành khoa h c ñ u có n i dung phân lo i như phân lo i th c v t, phân lo i ñ ng v t, phân lo i cây tr ng, phân lo i v t nuôi.... Phân lo i ñ t là m t n i dung l n c a ngành khoa h c ñ t. Khái ni m phân lo i ñ t ñư c hi u là s phân chia ñ t trong t nhiên thành các lo i khác nhau. S tác ñ ng t ng h p c a các y u t hình thành ñ t ñã t o ra các quá trình hình thành và bi n ñ i ñ t o thành các lo i ñ t khác nhau. Vì v y các y u t và quá trình hình thành ñ t là căn c dùng ñ phân lo i ñ t. Nhi m v c th c a phân lo i ñ t là ñ t tên cho ñ t, s p x p tên ñ t theo h th ng phân v thành l p b ng phân lo i ñ t. Ð ñ t tên cho ñ t, c n xây d ng ñư c các tiêu chu n c th , tiêu chu n càng chính xác thì vi c phân lo i ñ t càng ñúng. Vi c xây d ng tiêu chu n ñ phân chia ñ t ñã hình thành nên nhi u trư ng phái phân lo i khác nhau( còn g i là các phương pháp phân lo i ñ t khác nhau). M i trư ng phái có nh ng tiêu chu n riêng cho h th ng phân lo i c a mình do ñó ñã t o nên s ph c t p và ña d ng c a phân lo i ñ t, c th như cùng m t lo i ñ t mà l i có các tên g i khác nhau. 1.2. M c ñích c a phân lo i ñ t. Phân lo i ñ t có nhi u m c ñích khác nhau. - Xác ñ nh ngu n tài nguyên ñ t c a m t ñơn v hành chính - Căn c ñ xây d ng b n ñ ñ t - Phân lo i ñ t là cơ s ñ ti n hành nh ng nghiên c u ti p theo v ñ t. Phân lo i và b n ñ ñ t là tài li u cơ b n quan tr ng ph c v ñánh giá, phân h ng ñ t, phân b s d ng ñ t, quy ho ch thi t k nông nghi p, lâm nghi p và nuôi tr ng thu s n ñ u ph i d a vào phân lo i ñ t và b n ñ ñ t. Tính ch t c a các lo i ñ t là căn c b trí cơ c u cây tr ng, chuy n ñ i cây tr ng, ñ u tư phân bón, xây d ng bi n pháp b o v hay c i t o ñ t. Tóm l i, phân lo i và xây d ng b n ñ ñ t là nhi m v c n thi t và quan tr ng cho th c ti n s n xu t nông lâm nghi p, và nhi m v này do các nhà khoa h c ñ t th c hi n. 1.3. Yêu c u c a phân lo i ñ t M t h th ng phân lo i ñ t c n ñ t các yêu c u: - Tên ñ t ph i ñúng, chính xác, b o ñ m tính khoa h c. - Tên ñ t ph i phù h p v i th c ti n. - Tên ñ t d hi u và d s d ng. 2. Tóm t t v l ch s phát tri n c a phân lo i ñ t trên th gi i và Vi t Nam. Trên th gi i ñã và ñang t n t i nhi u trư ng phái phân lo i ñ t khác nhau, ph n này gi i thi u nh ng trư ng phái phân lo i ñ t chính và tình hình phân lo i ñ t Vi t Nam. 2.1. L ch s phát tri n c a phân lo i ñ t th gi i. Phân lo i ñ t trên th gi i g n li n v i s phát tri n c a th như ng h c và ngành khoa h c ñ t. Theo Tôn Th t Chi u thì l ch s phân lo i ñ t g m các giai ño n sau: - Trư c V.V.Docuchaev Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..5
- T V.V. Docuchaev ñ n gi a th k XX - T gi a th k XX ñ n nay. a. Giai ño n trư c V.V. Docuchaev Giai ño n này t gi a th k XIX tr v trư c. Trong quá trình s d ng ñ t ñ tr ng tr t, con ngư i ñã bi t phân lo i ñ t, tên g i c a ñ t ñã th hi n m t ñ c tính cơ b n nào ñó c a ñ t. Vi t Nam, t xa xưa ông cha chúng ta ñã bi t phân lo i ñ t d a trên nhi u cơ s khác nhau: D a vào thành ph n cơ gi i ñ t ñư c phân ra ñ t cát, ñ t th t, ñ t sét… D a vào màu có: ñ t ñen, ñ t nâu, ñ t vàng, ñ t ñ . D a vào tính ch t ñ t ñư c phân ra: ñ t chua, ñ t chua m n, ñ t b c màu… D a vào ñ a hình có ñ t ñ i, ñ t bãi, ñ t cao, ñ t vàn, ñ t trũng. D a vào ch ñ canh tác có ñ t chuyên lúa, chuyên màu, ñ t lúa - màu... Nh ng hi u bi t c a nông dân th gi i tích lu ñư c trong quá trình s d ng ñ t và s n xu t nông nghi p, lâm nghi p ñư c nghiên c u, b sung b i các nhà khoa h c t o nên s phát tri n c a phân lo i ñ t và th như ng h c. Giai ño n trư c V.V. Docuchaev ñã có m t s công trình phân lo i ñ t. châu Âu năm 1853, A.D. Thaer ñã công b b ng phân lo i ñ t theo thành ph n cơ gi i. M năm 1832 E. Ruffin ñã xây d ng chương trình nghiên c u phân lo i ñ t, ñ n năm 1860 W. Hilgard xây d ng b ng phân lo i ñ t và b n ñ ñ t ñ u tiên cho nư c M d a trên cơ s nh n th c ñ t là m t v t th t nhiên, tính ch t ñ t có m i quan h ñ n th c v t, khí h u. Nga, sau khi thành l p Vi n Hàn lâm khoa h c, nhi u nhà khoa h c ñã có các công trình nghiên c u v ñ t và phân lo i ñ t. M.V. Lomonosov có nh n xét: “T nh ng ñá núi có xu t hi n rêu xanh, l p rêu sau khi ch t tr thành ñ t; ñ t ñư c tích lu v i th i gian r t lâu, t o cho rêu l n và th c v t khác phát tri n”. Do v y, M.V.Lomonosov ñư c công nh n là ngư i ñ u tiên nêu nh ng ý ki n ñúng v s hình thành ñ t phát tri n theo th i gian do k t qu tác ñ ng c a th c v t lên núi ñá. Công trình nghiên c u v tính ch t và phân lo i ñ t ñư c công b trong các tác ph m c a M.A. Afônin (1770) và J.M.Komov (1789). Theo Nyle C. Brady (1974) hơn 4000 năm trư c ñây, ngư i Trung Qu c ñã có sơ ñ th như ng và ñư c dùng làm cơ s ñ ñánh thu ñ t. Nhìn chung, các công trình phân lo i ñ t trư c V.V Docuchaev không nhi u và mang tính sơ lư c. b. Giai ño n t V.V. Docuchaev ñ n gi a th k XX Vào n a sau th k XIX, nh các công trình nghiên c u c a các nhà bác h c n i ti ng như V.V. Docuchaev, B.A. Kostưsev, N.M. Sibirsev, th như ng h c ñã phát tri n thành b môn khoa h c. V.V. Docuchaev (1846-1903) ñư c coi là ngư i sáng l p b môn th như ng h c, là ngư i ñã xác ñ nh m i quan h có tính quy lu t gi a ñ t và ñi u ki n t nhiên c a môi trư ng. T nh ng k t qu nghiên c u ñ t ñen nư c Nga, V.V Docuchaev ñã xác ñ nh b t kỳ lo i ñ t nào cũng ñư c hình thành b i m t quá trình l ch s t nhiên ñ c bi t, m t th t nhiên ñ c l p gi ng như khoáng v t, th c v t, ñ ng v t. V.V. Docuchaev là ngư i ñ u tiên ñã xác ñ nh chính xác v ñ t, ch ra s hình thành ñ t là m t quá trình ph c t p ñư c quy t ñ nh b i s tác ñ ng t ng h p c a 5 y u t là ñá m và m u ch t, th c v t và ñ ng v t, khí h u, ñ a hình và th i gian (tu i ñ a phương). S hình thành ñ t là k t qu tác ñ ng c a các th t nhiên s ng và ch t, t ñó hình thành h c thuy t v ñ i t nhiên. V.V. Docuchaev ñã ñ l i nhi u công trình nghiên c u v ñ t và ñ a lý t nhiên, trong ñó có sơ ñ phân lo i ñ t B c bán c u. K t c V.V. Docuchaev, hàng lo t các nhà khoa h c như N.M. Sibirsev, P.A Kostưsev, K.D. Glinka, V.P. Viliam, B.B Polưnov, K.K. Ghedroi, J.V. Tiurin, J.P Gheraximov, V.A Kovda, A.A. Rhode (1972).... ñã nghiên c u và công b nhi u công trình nghiên c u v ñ t, v phân lo i ñ t. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..6
Cũng trong giai ño n này, Milton whit M ñã k th a E.Ruffin và W. Hilgerd phát tri n h th ng phân lo i ñ t, G.N. Coffey (1912) ñ ngh chia ñ t nư c M thành 5 nhóm l n. C.F. Marbut ñã xây d ng h th ng phân lo i, s p x p theo các c p t ñơn v ñ t (soil unit) ñ n bi u lo i ñ t (serier), nhi u nhà khoa h c khác k th a và phát tri n phân lo i ñ t c a nư c M như M.Balwin, C.E. Kellogg, J. Thorp, Smith...... Các nhà khoa h c ñ t các nư c Tây Âu ñã có ñóng góp l n trong công tác nghiên c u và phân lo i ñ t như Fally (1857), Knop (1871), W.L. Kubiena (1953) Ph. Duchaufour (1961), E.Ehwald (1965). Trư ng phái phân lo i ñ t c a V.V. Docuchaev cũng nh hư ng ñ n vi c phân lo i ñ t c a các nư c Tây Âu nhưng mu n hơn. Nh ng nghiên c u phân lo i ñt Tây Âu v sau ñã c g ng k t h p quan ñi m ñ a ch t v i phát sinh c a V.V. Docuchaev. Như v y, t V.V. Docuchaev ñ n gi a th k XX ñã hình thành ba trư ng phái phân lo i ñ t chính (J.P. Gretrin 1969) là: - Phân lo i theo trư ng phái phát sinh (Trư ng phái Nga) - Phân lo i theo trư ng phái Tây Âu - Phân lo i theo trư ng phái c a M . c. Giai ño n t gi a th k XX ñ n hi n nay Tình tr ng khác nhau trong nghiên c u phân lo i ñ t theo các trư ng phái khác nhau ñã gây nhi u khó khăn cho vi c ñánh giá ngu n tài nguyên ñ t th gi i. Cùng lo i ñ t nhưng l i có các tên g i khác nhau do cách phân lo i khác nhau vì th c n có s th ng nh t trên th gi i trong vi c nghiên c u phân lo i ñ t là vi c làm r t c n thi t. T nh ng năm 60 c a th k trư c ñã thành l p hai trung tâm nghiên c u phân lo i ñ t. Trung tâm Soil Taxonomy do b nông nghi p M ch trì, t i ñây các nhà khoa h c ñã nghiên c u phân lo i ñ t d a trên cơ s ñ nh lư ng các tính ch t hi n t i c a ñ t, xây d ng h th ng phân lo i Soil Taxonomy v i h th ng thu t ng riêng (US department of agriculture 1975. Soil convervation service. Soil Taxonomy-United states department of agriculture. Soil convervation service, keys to soil Taxonomy. Sixth edition 1994, keys to soil Taxonomy, Eighth edition 1998) Trung tâm FAO-UNESCO ñư c thành l p ñ ti n hành d án nghiên c u phân lo i ñ t th gi i do UNESCO tài tr và FAO th c hi n. Các nhà khoa h c ñ t c a trung tâm cũng dùng phương pháp ñ nh lư ng tính ch t hi n t i c a ñ t ñ phân lo i ñ t. H th ng phân v c a FAO-UNESCO mang tính chú d n b n ñ , h th ng phân lo i và thu t ng mang tính hoà h p và có tính k th a. Trung tâm ñã cho ra ñ i b n ñ ñ t th gi i t l 1/5.000.000 và báo cáo ñ t kèm theo (Soil map of the world). Các tài li u này thư ng xuyên ñư c b sung, nâng cao và ch nh s a d a vào các k t qu nghiên c u ti p theo (FAO-UNESCO-Soil map of the world revised legend 1988-1990). Ngoài ra, ñ b sung cho phân lo i ñ t c a FAO-UNESCO h i khoa h c ñ t qu c t và chương trình môi trư ng liên hi p qu c ñã h tr phát tri n cơ s tham chi u phân lo i ñ t qu c t (IRB) và sau ñó là cơ s tham chi u tài nguyên ñ t th gi i (WRB). Cơ s tham chi u tài nguyên ñ t th gi i (WRB) b sung thêm các ki n th c sâu r ng cho b ng s a ñ i 1988 c a FAO-UNESCO. 2.2. Phân lo i ñ t Vi t Nam Công tác nghiên c u phân lo i ñ t Vi t Nam cũng g n li n v i s phát tri n th như ng h c c a nư c ta. Các phương pháp phân lo i ñ t trên th gi i ñ u ñư c s d ng nư c ta nhưng ch m hơn. Tình hình nghiên c u phân lo i ñ t Vi t Nam có th chia làm ba th i kỳ: a. Th i kỳ trư c 1954 Sau khi thi t l p ách ñô h Vi t Nam, Th c dân Pháp b t ñ u công cu c ñi u tra tài nguyên trong ñó có ñ t ñ ñ t k ho ch khai thác s d ng. M t s nhà khoa h c Pháp và Vi t Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..7
Nam ñã t p trung nghiên c u m t s lo i ñ t ñi n hình nư c ta như ñ t ñ vàng, ñ t phù sa (R.F. Auriol và Lâm Văn Vãng, 1934; Castagnol và Ph m Gia Tu, 1940; Castagnol và H Ð c V , 1951.....). Có th nói, th i kỳ này vi c nghiên c u phân lo i ñ t Vi t Nam m i ñư c b t ñ u và chưa thành h th ng. b. Th i kỳ t 1954 -1975 Vào th i kỳ này, ñ t nư c ta t m th i chia làm 2 mi n nên hư ng nghiên c u v phân lo i ñ t cũng có s khác bi t rõ theo ch ñ xã h i khác nhau, c th m i n B c: Các nhà khoa h c ñ t ñã ti p thu ñư c phương pháp phân lo i ñ t theo phát sinh c a V.V. Docuchaev. Năm 1958, các nhà khoa h c ñ t như Vũ Ng c Tuyên, Tôn Th t Chi u, Lê Thành Bá, Tr n Văn Nam, Nguy n Văn Dũng.... v i s giúp ñ c a chuyên gia Liên Xô (cũ) V.M. Fritland ñã ti n hành nghiên c u phân lo i ñ t mi n B c Vi t Nam. Năm 1959, nhóm tác gi ñã xây d ng ñư c b ng phân lo i và sơ ñ th như ng mi n B c Vi t Nam t l 1/1.000.000. Năm 1964, V.M Fritland b sung b ng phân lo i ñ t năm 1959, ñây là cơ s cho vi c nghiên c u phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t t l trung bình và l n ñư c các tác gi Lê Duy Thư c, Tr n Kh i, Vũ Ng c Tuyên, Cao Liêm, Tôn Th t Chi u, Ð Ánh, Vũ Cao Thái, Ð Ðình Thu n, Nguy n Bá Nhu n, Lê Thái B t, Nguy n Công Pho, Nguy n Khang...th c hi n. Như v y trong th i kỳ này, công tác nghiên c u phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ th như ng mi n B c Vi t Nam hoàn toàn d a vào trư ng phái phân lo i ñ t theo phát sinh c a Liên Xô. mi n Nam Các nhà khoa h c ñ t ñã ti n hành nghiên c u phân lo i ñ t theo phương pháp ñ nh lư ng Soil Taxonomy. Năm 1960, F.R. Moormann ñã xây d ng b ng phân lo i và sơ ñ th như ng mi n Nam t l 1/1.000.000. Ti p theo là nh ng nghiên c u phân lo i và xây d ng b n ñ ñ t t l trung bình và l n cho các vùng và t nh ñ ng b ng song Mê Kông (Thái Công T ng, Trương Ðình Phú, Châu Văn H nh...). Các b ng phân lo i ñ t và b n ñ ñ t mi n Nam ñư c xây d ng trong th i gian này ñư c áp d ng theo phương pháp ñ nh lư ng c a Soil Taxonomy. Tóm l i, công tác nghiên c u phân lo i ñ t Vi t Nam trong th i kỳ 1954 -1975 ñư c th c hi n theo các phương pháp khác nhau, mi n B c theo phát sinh c a V.V. Docuchaev còn mi n Nam theo phương pháp ñ nh lư ng Soil Taxonomy. c. Th i kỳ t 1975 ñ n hi n nay Sau khi gi i phóng mi n Nam, nư c nhà th ng nh t, do yêu c u c a s phát tri n ñ t nư c, công tác nghiên c u phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t ñư c th c hi n và phát tri n sâu r ng. Năm 1976, ban biên t p b n ñ ñ t Vi t Nam ñã công b b ng phân lo i ñ t c a nư c Vi t Nam th ng nh t dùng cho b n ñ ñ t t l 1/1.000.000. B ng phân lo i ñ t này ñư c th c hi n theo phương pháp phân lo i phát sinh là căn c ñ xây d ng các b n ñ ñ t t l trung bình và l n cho các ñ a phương trong c nư c. Nh ng năm 80 c a th k XX, phương pháp phân lo i ñ t ñ nh lư ng ñư c th c hi n Vi t Nam, Nhi u công trình nghiên c u phân lo i ñ t theo FAO-UNESCO l n lư t ñư c công b b i các tác gi Tôn Th t Chi u, Lê Thái B t, Nguy n Khang, Vũ Cao Thái, Võ Tòng Xuân, Nguy n Nh t Tân, Hoàng Văn Mùa.... T p h p t t c các k t qu nghiên c u phân lo i ñ t Vi t Nam theo FAO-UNESCO th i kỳ này, h i Khoa h c ñ t Vi t Nam ñã xây d ng b ng phân lo i ñ t Vi t Nam theo phương pháp ñ nh lư ng FAO-UNESCO dùng cho b n ñ ñ t t l 1/1.000.000, b ng phân lo i ñ t này ñư c công b năm 1996. Ti p theo, nhi u b ng phân lo i ñ t cho b n ñ ñ t t l trung bình và l n theo FAO-UNESCO c a các t nh, huy n ñư c công b (Ð ng Nai, Qu ng Ngãi, Ninh Bình, Hà Giang, Qu ng Ninh, Nam Ð nh,...). Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..8
Công tác nghiên c u phân lo i ñ t Vi t Nam theo FAO-UNESCO ti p t c ñư c th c hi n r ng rãi Vi t Nam. Như v y, công tác nghiên c u phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t c a Vi t Nam liên t c phát tri n. Các nhà khoa h c ñ t Vi t Nam ñã r t linh ho t và sáng t o trong vi c áp d ng các phương pháp nghiên c u phân lo i ñ t c a th gi i vào ñi u ki n c th Vi t Nam. Phân lo i ñ t Vi t Nam, xây d ng b n ñ ñ t qu c gia và các ñ a phương góp ph n quan tr ng cho s nghi p phát tri n kinh t c a nư c ta. Câu h i ôn t p và th o lu n chương I 1. Hãy trình bày khái ni m v phân lo i ñ t ? liên h th c t Vi t Nam? 2. Phân lo i ñ t ñ làm gì? Yêu c u c n ñ t ñư c c a phân lo i ñ t ? 3. Tóm lư c l ch s phân lo i ñ t Th gi i? 4. Tình hình phân lo i ñ t Vi t Nam? Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..9
Chương II PHÂN LO I ð T THEO PHÁT SINH Phân lo i ñ t theo phát sinh (c a Liên Xô cũ) ñư c th c hi n r ng rãi trên th gi i, trong ñó có Vi t Nam. 1. Cơ s khoa h c c a phương pháp Ngư i ñ t n n móng cho phương pháp phân lo i ñ t theo phát sinh là V.V. Docuchaev. Theo Ông b t kỳ lo i ñ t nào ñư c hình thành ñ u ch u s tác ñ ng c a 5 y u t : ðá m và m u ch t, sinh v t, khí h u, ñ a hình và th i gian. Sau này, các nhà khoa h c ñ t b sung thêm 1 y u t n a là vai trò c a con ngư i trong s hình thành ñ t. S tác ñ ng t ng h p c a các y u t trên s quy t ñ nh quá trình hình thành và bi n ñ i di n ra trong ñ t. Y u t hình thành ñ t các vùng khác nhau ñư c bi u hi n r t khác nhau do các vùng ñ a lý t nhiên có s khác bi t v c u t o ñ a ch t, khí h u, ñ a hình, th m th c v t.... Ví d : ñ c trưng khí h u mi n nhi t ñ i có nh ng ñ c ñi m khác v i vùng ôn ñ i v m t c u t o ñ a ch t, ñ a hình c a vùng mi n núi khác v i vùng ñ ng b ng.... S khác nhau v các y u t này ñã d n ñ n ch t lư ng c a các quá trình hình thành và bi n ñ i trong ñ t khác nhau. Quá trình hình thành ñ t theo th i gian ñư c th hi n rõ c u t o ph u di n ñ t. Các quá trình hình thành ñ t khác nhau t o nên nh ng t ng ñ t khác nhau trong ph u di n ñư c g i là các t ng phát sinh. Vi c nghiên c u c u t o ph u di n ñ t và các t ng phát sinh s xác ñ nh ñư c các quá trình hình thành ñ t. V.V. Docuchaev chia các t ng phát sinh có trong ph u di n thành các t ng A, B, C, và l p ñá m ký hi u là D. Như v y, phân lo i ñ t theo phát sinh d a vào các y u t hình thành ñ t, quá trình hình thành ñ t và c u t o ph u di n ñ phân lo i ñ t. 2. N i dung c a phương pháp 2.1. Nghiên c u các y u t hình thành ñ t Trong ph n các y u t hình thành ñ t c a th như ng ñ i cương, ñã trình bày vai trò c a các y u t này. Trong ñó có th tóm lư c l i như sau: a. Ðá m và ñá m u ch t Ðá m và m u ch t là cơ s v t ch t ñ u tiên ñ hình thành ñ t. Ðá m b phong hoá t o thành m u ch t, m u ch t sau ñó tích lu d n các ch t h u cơ và bi n ñ i t o thành ñ t. Do v y, mu n phân lo i ñ t c n xác ñ nh ñư c c u t o ñ a ch t c a vùng nghiên c u (các lo i ñá m và m u ch t có trong khu v c). Ð có ñư c ngu n tài li u chính xác ph i d a vào b n ñ ñ a ch t c a khu v c. N u chưa có b n ñ ñ a ch t, các nhà khoa h c ñ t ph i xác ñ nh ñư c các lo i ñá m và m u ch t trong khu v c ñi u tra, nghiên c u. Khi xây d ng b n ñ ñ t, các lo i ñá m và m u ch t ñư c ký hi u b ng các ký t . b. Sinh v t Là y u t quy t ñ nh trong s hình thành ñ t, y u t này th hi n rõ trong vai trò c a th c v t, ñ ng v t và vi sinh v t ñ t. Th m th c v t nh hư ng quy t ñ nh ñ n s tích lũy v s lư ng và ch t lư ng c a ch t h u cơ trong ñ t, g m th c v t t nhiên và các lo i cây tr ng trong nông lâm nghi p + Th c v t t nhiên: g m th m r ng t nhiên và các loài th c v t t nhiên nh ng nơi không có r ng như m t s loài th c v t ñ c trưng có trong vùng nghiên c u, các cây ch th như sim, mua, sú, v t, c năn, c b ... ñư c xác ñ nh rõ và ghi b ng tên Latinh khi mô t . + Cây tr ng nông-lâm nghi p: Các lo i cây tr ng ñang s d ng trong s n xu t nông nghi p g m các lo i cây lương th c (lúa, ngô, khoai....), cây công nghi p (chè, cà phê, cao su, thu c lá...), cây ăn qu (cam, bư i, nhãn, v i, táo, na, chu i,....), các lo i rau và các h th ng luân canh cây tr ng, các lo i Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..10
cây r ng tr ng c th . Ðây là căn c cho các nh n xét v s tác ñ ng c a con ngư i, v các quá trình bi n ñ i di n ra trong ñ t nông nghi p. * Ð ng v t ñ t thư ng ñư c quan tâm xác ñ nh như các lo i ñ ng v t s ng trong ñ t như giun, ki n, m i,... c. Khí h u ðư c xác ñ nh thông qua các tham s v khí tư ng th hi n v i các ñ c trưng khí h u chính nh hư ng t i quá trình hình thành ñ t. + Ch ñ nhi t: nhi t ñ bình quân tháng, năm, t ng tích ôn, s ngày n ng, nh ng bi n ñ ng ñ c bi t v ch ñ nhi t như th i kì nhi t ñ cao do ch u nh hư ng c a gió Lào, hi n tư ng nhi t ñ th p do sương giá... + Lư ng mưa và ch ñ mưa: lư ng mưa t ng tháng, lư ng mưa c năm, ch ñ mưa, cư ng ñ mưa. + Lư ng b c hơi và ñ m không khí. + Gió: ch ñ gió, lo i gió ñ c bi t như gió m và gió khô, áp th p và bão. Các ñ c trưng v khí h u là căn c ñ ñánh giá các quá trình bi n ñ i di n ra trong ñ t như xói mòn, r a trôi, qúa trình và m c ñ khoáng hoá ch t h u cơ....Ngu n tài li u khí h u do các tr m khí tư ng cung c p d. Ð a hình, ñ a m o Các ñ c trưng c a ñ a hình như dáng ñ t, ñ cao, ñ d c, m c ñ chia c t nh hư ng l n t i quá trình hình thành và bi n ñ i di n ra trong ñ t. + Hình dáng ñ t: hình dáng c th c a ñ a hình, ñ a m o có th l i như m t qu ñ i, b ng ph ng như ñ ng b ng phù sa, lõm như m t b n ñ a. Hình dáng ñ t có liên quan ñ s di chuy n ho c tích t các ch t trong ñ t, liên quan ñ n ch ñ nư c trong ñ t.... Dáng ñ t l i thư ng khô h n, dáng ñ t lõm thư ng tích lu nhi u nư c, ñ t dư m. + Ð cao: g m ñ cao tuy t ñ i và ñ cao tương ñ i. - Ð cao tuy t ñ i: ñư c th hi n ñư ng bình ñ trong b n ñ ñ a hình và ñ nh các ñ i núi, ñ cao tuy t ñ i ñư c xác ñ nh so v i m t nư c bi n. vùng ñ i núi, d a vào ñ cao tuy t ñ i ñ chia thành núi cao, núi trung bình và núi th p. - Ð cao tương ñ i dùng ñ phân chia các lo i ñ cao c a m t vùng c th có di n tích nh vùng ñ ng b ng. nư c ta các xã vùng ñ ng b ng chia ñ a hình tương ñ i theo ba c p: cao - vàn - trũng hay năm c p cao - vàn cao - vàn - vàn trũng - trũng. Trên nh ng d ng ñ a hình cao thư ng thi u nư c, ñ t d b khô h n và b r a trôi. Ngư c l i trên nh ng ñ a hình trũng r t thu n l i cho vi c tích lu nư c, ñ t thư ng xuyên dư m và tích lu các ch t r a trôi t nơi khác ñ n. Trên các ñ a hình khác nhau s xu t hi n các quá trình hình thành và bi n ñ i khác nhau ñ hình thành nên các lo i ñ t khác nhau. Ví d : trong nhóm ñ t phù sa nư c ta, nơi có ñ a hình cao di n ra quá trình tích lu các h p ch t s t hoá tr 3 (ñi u ki n ôxy hoá m nh), làm cho ñ t có t ng loang l ñ vàng ho c k t von. Ngư c l i, nơi có ñ a hình th p, ñ t dư m, quá trình kh chi m ưu th hình thành các h p ch t s t hoá tr 2, ñ t b glây các m c ñ khác nhau. + Ð d c: Ð d c g p vùng ñ i núi, ñ d c là góc ñư c t o b i ñ nghiêng c a sư n d c v i m t ph ng n m ngang (hình 2.1) Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..11