- Án lệ trong hệ thống các loại nguồn pháp luật. - Lý luận và Lịch sử Nhà nước và Pháp luật. - Abstract: Làm rõ khái niệm án lệ, nguyên tắc sử dụng án lệ, mối quan hệ giữa án lệ và văn bản pháp luật, lịch sử phát triển cũng như ý nghĩa, vai trò của việc sử dụng án lệ trong hoạt động xét xử. - Nghiên cứu kinh nghiệm của nước ngoài trong việc xây dựng án lệ từ những nước đặc trưng trong việc sử dụng án lệ như Anh, Mỹ, Úc … đến các nước có truyền thống pháp luật dân sự như Pháp, Đức,… Tổng hợp thực tiễn sử dụng án lệ trong hoạt động xét xử của Tòa án nước ta từ đó đánh giá những ưu khuyết điểm của việc áp dụng án lệ. - Quan điểm đổi mới của Đảng và Nhà nước về xây dựng và phát triển án lệ ở Việt Nam trong giai đoạn tới. - Chỉ ra cách thức xây dựng án lệ trong điều kiện cải cách tư pháp ở Việt Nam. - Đã chỉ ra các nguyên tắc, tiêu chí để xác định thế nào là một án lệ, ai có thẩm quyền ban hành án lệ, lưu trữ án lệ, phổ biến án lệ… trong hoạt động xét xử của Tòa án.. - Án lệ . - Lịch sử nhà nước và pháp luật Contents:. - Trên thế giới, án lệ được coi là một loại nguồn rất quan trọng của pháp luật. - Việc áp dụng án lệ trên thực tế rất phổ biến ở nhiều quốc gia trên thế giới như Anh, Mỹ, Hà Lan, Australia, Indonesia… Ở các quốc gia này từ lâu đã hình thành nguyên tắc "Stare decisis", nghĩa là phải tuân theo các phán quyết đã có (án lệ bắt buộc). - Bởi lẽ đó mà trong nhiều quốc gia trên thế giới, án lệ dần dần trở thành một bộ phận của pháp luật và rất phát triển. - Chẳng hạn ở Mỹ, tiền lệ pháp và án lệ có vai trò quyết định trong hệ thống pháp luật, tác động tới mọi khía cạnh và đối tượng liên quan. - Ở Việt Nam, lịch sử lập pháp phản ánh đã từng tồn tại án lệ. - Trong các triều đại Lê, Nguyễn, thời kỳ Pháp thuộc và thời kỳ Mỹ chiếm đóng trước năm 1975 thì án lệ đã có một vị trí nhất định trong hệ thống nguồn pháp luật. - Nhưng hiện tại, trong hệ thống pháp luật, thì án lệ không được công nhận chính thức trên lý luận, cũng như trong thực tiễn áp dụng pháp luật ở Việt Nam mà chỉ được bàn luận mang tính nghiên cứu học thuật. - Mặc dù không được công nhận với tư cách là một nguồn chính thức, nhưng thực tế những biến dạng của án lệ vẫn đang ngự trị và chiếm một vị trí khá quan trọng đặc biệt trong hoạt động xét xử của tòa án. - Nghĩa là, dù không được chính thức hóa thừa nhận nhưng thực tế án lệ vẫn tồn tại và vẫn có con đường riêng của nó. - Nhưng, có lẽ điều này sẽ ít xảy ra nếu như vụ án, vụ việc đó được xử lý bởi quốc gia thừa nhận án lệ trong xét xử. - khi biết trước rằng, tòa cấp cao và cấp cao hơn nữa chỉ ra một phán quyết mà kết quả không khác gì so với bản án mà tòa cấp dưới đã tuyên vì lẽ, bản án đó cũng tương tự như là "tiền lệ", hay "án lệ". - Có lẽ, một phần do án lệ tự thân nó đã có sức sống và một phần nhận thấy điều kiện chín muồi để áp dụng, cho nên, ngày Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 49/NQ-TW về "Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020". - đã đề ra mục đích xây dựng và hoàn thiện từng bước hoạt động của Tòa án nhân dân (TAND) là "Tòa án nhân dân tối cao có nhiệm vụ tổng kết kinh nghiệm xét xử, hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật, phát triển án lệ và xét xử giám đốc thẩm và tái thẩm". - Như vậy, có thể xem đây là lần đầu tiên kể từ sau khi đất nước thống nhất, thuật ngữ "án lệ". - đã được được Bộ Chính trị thừa nhận như một chủ trương đường lối xây dựng và phát triển án lệ chính thống trong tiến trình cải cách tư pháp Việt Nam. - Đây có thể coi là điều kiện tiền đề cho việc án lệ chính thức được thừa nhận và phát triển ở Việt Nam.. - Với tình hình cấp bách như trên, tác giả mạnh dạn lựa chọn đề tài "Án lệ trong hệ thống các loại nguồn pháp luật". - làm đề tài nghiên cứu của mình nhằm góp phần làm rõ vai trò của án lệ với tư cách là một loại nguồn quan trọng của pháp luật đồng thời đưa ra những kiến nghị và ủng hộ quan điểm để án lệ sớm được Nhà nước chính thức công nhận vị trí vai trò trong hệ thống nguồn pháp luật Việt Nam.. - Tình hình nghiên cứu của đề tài. - Trong những năm gần đây, mà đặc biệt là từ khi Bộ Chính trị có chủ trương về việc thừa nhận và "phát triển án lệ". - thì đã có nhiều cá nhân, tổ chức, giới luật học nghiên cứu về lịch sử án lệ tại Việt Nam và một số nước trên thế giới như: Bài viết của Nguyễn Tấn Dũng: "Nguồn gốc án lệ và thực chất vấn đề án lệ ở Việt Nam", đăng trên trang Thông tin pháp luật dân sự, ngày 14/6/2008. - loạt bài viết của Vi Trần - Thanh Tùng về vấn đề "Có nên xử theo án lệ", Tạp chí Pháp luật: Bài 1 - "Án lệ - những điều chưa biết", đăng ngày 27/9/2010. - Bài 2 - "Án lệ - Người ủng hộ, người phản đối", đăng ngày Bài 3 - "Án lệ - Lấp lỗ hổng pháp luật", đăng ngày 29/09/2010. - Bài 4 - "Sửa luật để công nhận án lệ", đăng ngày 30/09/2010. - Bài viết của Luật sư Nguyễn Ngọc Bích đăng trên trang web elaw.cafeluat.com, ngày Án lệ và sự du nhập nó vào Việt Nam". - "Có nên xử theo án lệ. - phải sửa đổi cả hệ thống pháp luật". - bài viết của Luật sư - Tiến sĩ Phan Đăng Thanh trên Tạp chí Pháp luật ngày Án lệ, nhu cầu tất yếu!". - bài viết của Tiến sĩ Nguyễn Văn Hiện, Phó Trưởng Ban chỉ đạo cải cách tư pháp Trung ương trên Tạp chí Pháp luật, ngày Chưa sửa luật, vẫn có thể phát triển án lệ". - bài viết của tiến sĩ Nguyễn Văn Nam trên Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số 6(191) tháng Án lệ trong hệ thống Civil. - Law các nước Pháp, Đức, và việc sử dụng án lệ ở Việt Nam". - và hàng loạt các bài viết về án lệ khác đăng trên trang web chuyên biệt "sưu tầm án lệ Việt Nam". - Những bài viết này hoặc phản ánh từng góc độ của án lệ hoặc lý giải vấn đề lý luận hoặc góc độ thực tiễn áp dụng án lệ ở các quốc gia trên thế giới. - cũng có nhiều bài viết về các biến thể của án lệ trên thực tiễn xét xử của Việt Nam… Tuy nhiên, các bài viết và các công trình nghiên cứu này vẫn chưa nghiên cứu một cách hệ thống, toàn diện để chỉ ra vị trí, vai trò và sự tương quan của án lệ trong hệ thống nguồn pháp luật cũng như chưa làm rõ được phương thức, điều kiện để án lệ có thể trở thành nguồn chính thống trong Hệ thống nguồn pháp luật ở Việt Nam. - Do đó, việc nghiên cứu đề tài "Án lệ trong hệ thống các loại nguồn pháp luật". - Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài. - Mục tiêu của đề tài là nghiên cứu về vấn đề án lệ trong mối tương quan với hệ thống nguồn pháp luật và nghiên cứu những đặc trưng án lệ trong các hệ thống pháp luật Thông luật (Common Law) và Dân luật (Civil Law) đồng thời, đề tài cũng cũng nghiên cứu, tổng hợp thực tiễn sử dụng án lệ trong hoạt động xét xử của Tòa án cũng như quan điểm đổi mới của Đảng và Nhà nước ta về việc xây dựng và phát triển án lệ tại Việt Nam, từ đó rút ra những bài học kinh nghiệm trong cách thức xây dựng án lệ ở Việt Nam.. - Làm rõ khái niệm án lệ, nguyên tắc sử dụng án lệ, mối quan hệ giữa án lệ và văn bản pháp luật, lịch sử phát triển cũng như ý nghĩa, vai trò của việc sử dụng án lệ trong hoạt động xét xử.. - Nghiên cứu kinh nghiệm của nước ngoài trong việc xây dựng án lệ từ những nước đặc trưng trong việc sử dụng án lệ như Anh, Mỹ, Úc … đến các nước có truyền thống pháp luật dân sự như Pháp, Đức,…. - Tổng hợp thực tiễn sử dụng án lệ trong hoạt động xét xử của Tòa án nước ta từ đó đánh giá những ưu khuyết điểm của việc áp dụng án lệ.. - Quan điểm đổi mới của Đảng và Nhà nước về xây dựng và phát triển án lệ ở Việt Nam trong giai đoạn tới.. - Với nhiệm vụ này đề tài sẽ chỉ ra các nguyên tắc, tiêu chí để xác định thế nào là một án lệ, ai có thẩm quyền ban hành án lệ, lưu trữ án lệ, phổ biến án lệ… trong hoạt động xét xử của Tòa án.. - Phạm vi nghiên cứu của đề tài. - Đề tài tập trung nghiên cứu về khái niệm án lệ, vị trí, vai trò và mối tương quan của án lệ trong hệ thống nguồn pháp luật, quá trình hình thành và phát triển của án lệ cũng như thực tiễn sử dụng án lệ của một số nước đại diện cho hệ thống Common law và Civil law. - Đề tài cũng nghiên cứu lịch sử án lệ, những biến tướng của án lệ và quan điểm đổi mới của Đảng và Nhà nước về xây dựng và phát triển án lệ ở Việt Nam, trên cơ sở đó rút ra những bài học kinh nghiệm trong việc xây dựng án lệ ở Việt Nam.. - Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của đề tài. - Cơ sở lý luận của luận văn là chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về nhà nước và pháp luật.. - Trên cơ sở nghiên cứu tổng quan về lịch sử hình thành, điều kiện tồn tại, phát triển và vai trò của án lệ trên thế giới cũng như nghiên cứu tổng quan về nguồn của pháp luật Việt Nam đồng thời nghiên cứu về lịch sử hình thành và biến thể của án lệ tại Việt Nam, tác giả đưa ra khái. - niệm khoa học về án lệ và tiền đề đưa án lệ trở thành nguồn trong hệ thống nguồn pháp luật chính thống ở Việt Nam.. - Luận văn đã cố gắng hệ thống hóa về án lệ ở Việt Nam và các nước trên thế giới, đồng thời đưa ra những nhận xét, đánh giá, phân tích khoa học có tính độc lập.. - Những kết quả nghiên cứu của luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu và giảng dạy lý luận về Nhà nước và pháp luật.. - Cách tiếp cận của đề tài và hướng nghiên cứu có thể có những đóng góp nhất định vào việc nghiên cứu về án lệ với tư cách là một loại nguồn quan trọng của pháp luật.. - Chương 1: Nguồn pháp luật và vai trò của án lệ trong hệ thống nguồn pháp luật. - Chương 2: Án lệ trong hệ thống pháp luật Common Law và hệ thống pháp luật Civil Law. - Chương 3: Quan điểm đổi mới về án lệ và một số kiến nghị cho việc xây dựng, phát triển án lệ tại Việt Nam.. - Nguyễn Hải An Áp dụng án lệ trong xét xử các vụ việc dân sự ở Việt Nam", Dân chủ và pháp luật, (4), tr. - Trương Hòa Bình (Chủ nhiệm) (2012), Triển khai án lệ vào công tác xét xử của tòa án Việt Nam, Công trình nghiên cứu khoa học cấp Bộ, Tòa án nhân dân tối cao, Hà Nội.. - Ngô Cuờng Bàn về cách thức xây dựng án lệ", Tòa án nhân dân, (12), tr. - Ngô Cường Án lệ đã được sử dụng dưới triều Nguyễn", Tòa án nhân dân, (15), tr.. - Ngô Cường Bàn về việc sử dụng án lệ", Tòa án nhân dân, (22), tr. - Nguyễn Văn Cường, Nguyễn Ngọc Ánh Nhận thức chung về án lệ, tầm quan trọng của án lệ trong công tác xét xử, khái quát các trường phái án lệ trên thế giới", Tòa án nhân dân, (4), tr. - Nguyễn Văn Cường, Nguyễn Ngọc Ánh Án lệ Nhật Bản và một số vấn đề đặt ra khi đưa án lệ vào công tác xét xử tại Toà án Việt Nam", Tòa án nhân dân, (19), tr. - Nguyễn Xuân Dương (1957), “Án lệ: Vấn đề chồng liên đới trả nợ cho vợ”, Tập san Luật học, (4), tr. - Đỗ Văn Đại Án lệ của Toà án tối cao- kinh nghiệm của Pháp đối với sự phát triển án lệ tại Việt Nam", Tòa án nhân dân, (13), tr. - Đỗ Văn Đại, Đỗ Văn Kha Án lệ trong pháp luật thực định Việt Nam", Nghiên cứu lập pháp, (12), tr. - Đảng Cộng sản Việt Nam (2005), Nghị quyết số 48/NQ-TW ngày 24/5 của Bộ Chính trị về chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020, Hà Nội.. - Nguyễn Linh Giang Án lệ trong hệ thống pháp luật một số nước trên thế giới", Nhà nước và pháp luật, (12), tr. - Phạm Hoàng Giang Vai trò của án lệ với sự phát triển của pháp luật hợp đồng", Nghiên cứu lập pháp, (2), tr. - Hoàng Phước Hiệp (Chủ biên) (2006), Báo cáo tổng thuật kết quả rà soát, so sánh giai đoạn II (từ tháng 12.2001 đến tháng 4.2005) các văn bản pháp luật Việt Nam với yêu cầu của BTA và các quy định của WTO, Nxb Tư pháp, Hà Nội.. - Hoàng Phước Hiệp (2007), Nghiên cứu, rà soát và hoàn thiện pháp luật Việt Nam phục vụ gia nhập WTO, Nxb Tư pháp, Hà Nội.. - Nguyễn Thị Hồi Về khái niệm nguồn của pháp luật", Luật học, (2), tr. - Lê Mạnh Hùng Án lệ trong hệ thống toà án Australia và kinh nghiệm cho Việt Nam trong việc pháp triển án lệ", Luật học, (6), tr. - Nguyễn Đức Lam Án lệ ở Úc: lịch sử, khái niệm, nguyên tắc và cơ chế thực hiện", Nghiên cứu lập pháp, (13), tr. - Nguyễn Đức Lam Án lệ ở Anh quốc: lịch sử, khái niệm, nguyên tắc và cơ chế thực hiện", Nghiên cứu lập pháp, (3), tr. - Nguyễn Văn Nam Án lệ trong hệ thống pháp luật dân sự các nước Pháp, Đức và việc sử dụng án lệ ở Việt Nam", Nghiên cứu lập pháp, (6), tr. - Nguyễn Văn Nam Lý luận về án lệ ở một số nước theo truyền thống pháp luật Cilvil Law", Nhà nước và pháp luật, (3), tr. - Nhà Pháp luật Việt - Pháp (2004), Kỷ niệm 200 năm bộ luật dân sự Pháp Kỷ yếu Hội thảo khoa học, Hà Nội.. - Nguyễn Ngọc Nhuận (Chủ biên) (2006), Một số văn bản điển chế và pháp luật Việt Nam từ thế kỷ XV đến XVIII, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.. - Đinh Văn Quế (2005), Pháp luật hình sự thực tiễn xét xử và án lệ, Nxb Lao động - Xã hội, Hà Nội.. - Hoàng Thị Kim Quế Tiết kiệm pháp luật và lãng phí pháp luật", Nghiên cứu Lập pháp, (19), tr. - Quốc hội (2002), Luật Tổ chức Tòa án nhân dân, Hà Nội.. - Lê Minh Tâm (2003), Xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam những vấn đề lý luận và thực tiễn, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội.. - Thái Vĩnh Thắng Đổi mới nhận thức về hình thức pháp luật", Luật học, (1), tr. - Thái Vĩnh Thắng Nguồn pháp luật trong hệ thống pháp luật Anh - Mỹ", Luật học, (11), tr. - Cao Việt Thắng Án lệ và án mẫu - những khả năng áp dụng ở nước ta hiện nay", Nghiên cứu lập pháp, (10), tr. - Tòa án nhân dân tối cao (1995), Báo cáo tổng kết ngành Tòa án nhân dân năm 1995, Hà Nội.. - Tòa án nhân dân tối cao (1996), Báo cáo tổng kết ngành Tòa án nhân dân năm 1996, Hà Nội.. - Tòa án nhân dân tối cao (2004), Nghị quyết số 02/2004/NQ-HĐTP ngày 10/8 của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao về hướng dẫn áp dụng pháp luật trong việc giải quyết các vụ án dân sự, hôn nhân và gia đình, Hà Nội.. - Tòa án nhân dân tối cao (2004), Báo cáo tổng kết ngành Tòa án nhân dân năm 2004, Hà Nội.. - Tòa án nhân dân tối cao (2012), Quyết định số 74/2012/QĐ-TANDTC của Tòa án nhân dân tối cao ngày 31/10 về việc phê duyệt đề án "phát triển án lệ của tòa án nhân dân tối cao", Hà Nội.. - Viện Ngôn ngữ học (1998), Từ điển Pháp luật Anh - Việt, Nxb Thế giới, Hà Nội.