An sinh xã hội và định hướng nghiên cứu nhằm nâng cao vai trò của khoa học xã hội vào quá trình hoạch định chính sách an sinh xã hội ở Việt Nam

- AN SINH XÃ HỘI VÀ ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU AN SINH XÃ HỘI VÀ ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU.
- NHẰM NÂNG CAO VAI TRÒ CỦA KHOA HỌC XÃ HỘI.
- VÀO QUÁ TRÌNH HOẠCH ĐỊNH CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI Ở VIỆT NAM.
- An sinh xã hội: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn.
- Khái niệm “An sinh xã hội”.
- Hơn nữa, hoạt động lao động sản xuất của con người không phải lúc nào cũng thuận lợi vì còn bị phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên, môi trường, xã hội.v.v.
- Nhưng xã hội càng phát triển, những biện pháp có tính truyền thống như trên đã tỏ ra không đủ độ an toàn để giúp cho mỗi người có thể khắc phục hoặc vượt qua khó khăn trong cuộc sống.
- Bổ sung vào đó là các biện pháp phi truyền thống chỉ có trong xã hội hiện đại như bảo hiểm xã hội (BHXH), bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm thất nghiệp (BHTN), cứu trợ xã hội, trợ giúp xã hội .v.v.
- Đây là những trụ cột cơ bản của hệ thống an sinh xã hội (ASXH) nhằm bảo vệ con người trước những rủi ro về kinh tế - xã hội.
- Vậy an sinh xã hội là gì? Trong thực tiễn, do sự đa dạng về nội dung, phương thức và góc độ tiếp cận nên hiện nay còn có nhiều quan điểm khác nhau về ASXH.
- Theo quan niệm của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO): ASXH là hình thức bảo vệ mà xã hội cung cấp cho các thành viên của mình thông qua một số biện pháp được áp dụng rộng rãi để đương đầu với những khó khăn, các cú sốc về kinh tế và xã hội làm mất hoặc suy giảm nghiêm trọng thu nhập do ốm đau, thai sản, thương tật do lao động, mất sức lao động hoặc tử vong, cung cấp chăm sóc y tế và trợ cấp cho các gia đình nạn nhân có trẻ em.
- Hiệp hội An sinh quốc tế (ISSA) coi ASXH là thành tố của hệ thống chính sách công liên quan đến sự bảo đảm an toàn cho tất cả các thành viên xã hội chứ không chỉ có công nhân.
- trợ giúp xã hội.
- Theo GS Hoàng Chí Bảo thì: ASXH là sự an toàn của cuộc sống con người, từ cá nhân đến cộng đồng, tạo tiền đề và động lực cho phát triển con người và xã hội.
- Theo PGS.TS Nguyễn Hải Hữu thì "ASXH là một hệ thống các cơ chế, chính sách, biện pháp của Nhà nước và xã hội nhằm trợ giúp mọi thành viên trong xã hội đối phó với các rủi ro, các cú sốc về kinh tế - xã hội làm cho họ có nguy cơ suy giảm, mất nguồn thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn, bệnh nghề nghiệp, già cả không còn sức lao động hoặc vì những nguyên nhân khác quan rơi vào hoàn cảnh nghèo khổ và cung cấp các dịch vụ sức khoẻ cho cộng đồng, thông qua hệ thống mạng lưới về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế và trợ giúp xã hội".
- Theo nghĩa rộng: ASXH là sự đảm bảo thực hiện các quyền để con người được an bình, đảm bảo an ninh, an toàn trong xã hội.
- "Chiến lược ASXH giai đoạn ghi nhận: “An sinh xã hội là sự bảo đảm mà xã hội cung cấp cho mọi thành viên trong xã hội thông qua việc thực thi hệ thống các cơ chế, chính sách và biện pháp can thiệp trước các nguy cơ, rủi ro có thể dẫn đến suy giảm hoặc mất đi nguồn sinh kế”.
- Trong bài "Đảm bảo ngày càng tốt hơn ASXH và phúc lợi xã hội là một nội dung chủ yếu của Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng cho rằng "ASXH và PLXH là hệ thống các chính sách và giải pháp nhằm vừa bảo vệ mức sống tối thiểu của người dân trước những rủi ro và tác động bất thường về kinh tế, xã hội và môi trường.
- Trên cơ sở phân tích các quan điểm về ASXH đã có, tôi cho rằng: An sinh xã hôi là những can thiệp của Nhà nước và xã hội bằng các biện pháp kinh tế để hạn chế, phòng ngừa và khắc phục rủi ro cho các thành viên trong cộng đồng do bị mất hoặc giảm thu nhập bởi các nguyên nhân ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, thương tật, tuổi già và chết.
- Bản chất của ASXH là tạo ra lưới an toàn gồm nhiều tầng, nhiều lớp cho tất cả các thành viên trong trường hợp bị giảm, bị mất thu nhập hay khi gặp những rủi ro xã hội khác.
- Chính sách ASXH là một chính sách xã hội cơ bản của Nhà nước nhằm thực hiện chức năng phòng ngừa, hạn chế và khắc phục rủi ro, bảo đảm an toàn thu nhập và cuộc sống cho các thành viên trong xã hội do đó nó vừa có tính kinh tế, vừa có tính xã hội và nhân đạo sâu sắc.
- 2.Về vai trò của hệ thống ASXH đối với sự phát triển xã hội Khi đánh giá về vai trò của ASXH, Ngân hàng Thế giới cho rằng, một hệ thống ASXH được thiết kế tốt sẽ góp phần quan trọng vào sự phát triển của mỗi quốc gia.
- Thông qua hệ thống ASXH, Nhà nước tiến hành phân phối lại thu nhập cho người nghèo và những người dễ bị tổn thương, nhanh chóng tác động lên nghèo đói và bất bình đẳng xã hội.
- Đối với xã hội Thứ nhất: Hệ thống ASXH là một trong những cấu phần quan trọng trong các chương trình xã hội của một quốc gia và là công cụ quản lý của nhà nước thông qua hệ thống luật pháp, chính sách và các chương trình ASXH.
- Mục đích của nó là giữ gìn sự ổn định về xã hội - kinh tế - chính trị của đất nước, đặc biệt là ổn định xã hội, giảm bất bình đẳng, phân hoá giàu nghèo, phân tầng xã hội.
- tạo nên sự đồng thuận giữa các giai tầng, các nhóm xã hội trong quá trình phát triển.
- ASXH còn là một trong những trụ cột cơ bản trong hệ thống chính sách xã hội.
- Thứ hai: Bảo đảm ASXH là nền tảng của phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
- Thứ ba: Hệ thống ASXH góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững thông qua việc "điều hoà”các "mâu thuẫn xã hội", đảm bảo xã hội không có sự loại trừ, điều tiết tốt hơn và hạn chế các nguyên nhân nảy sinh mâu thuẫn và bất ổn định xã hội.
- Như vậy, hệ thống ASXH vừa bảo vệ cho các thành viên trong xã hội vừa nâng cao khả năng tồn tại độc lập của họ trong cuộc sống.
- 3.Về cấu trúc nội dung của hệ thống an sinh xã hội Thực tế, khi phân tích về cấu trúc của hệ thống ASXH vẫn còn nhiều cách tiếp cận và quan điểm khác nhau.
- Thứ ba: Các chính sách, chương trình mang tính chất khắc phục rủi ro Đây được coi là tầng cuối cùng của hệ thống ASXH nhằm bảo vệ an toàn cho các thành viên xã hội khi họ gặp phải rủi ro mà bản thân họ không tự khắc phục được như: thất nghiệp, người thiếu việc làm, người có thu nhập thấp, người già, người tàn tật, trẻ em mồ côi, người nghèo.
- Các chương trình trong hợp phần này thường là cứu trợ xã hội và trợ giúp xã hội (gồm cả trợ giúp xã hội đặc thù).
- Ở Việt Nam, cấu trúc nội dung của hệ thống ASXH gồm 5 trụ cột: 1) Bảo hiểm xã hội.
- 4) Cứu trợ xã hội.
- Tầng 1: Bảo đảm mức sống tối thiểu của mọi người dân trong xã hội.
- Đây là tầng thấp nhất hay là lưới an toàn xã hội cho mọi người.
- Tầng 2: Chính sách thị trường lao động.
- Tầng 3: Bảo hiểm xã hội (bắt buộc và tự nguyện), bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp và các hình thức bảo hiểm khác.
- Tầng 4: Chính sách ưu đãi xã hội.
- là trách nhiệm của Nhà nước, của xã hội chăm lo, đảm bảo cho người có công có cuộc sống ổn định và ngày càng được cải thiện.
- Tầng 5: Trợ giúp xã hội (cứu trợ đột xuất và trợ cấp xã hội thường xuyên).
- Đây là tầng đảm bảo ít nhất ở mức sống tối thiểu cho các đối tượng thuộc nhóm xã hội yếu thế cần trợ giúp xã hội có cuộc sống ổn định và có điều kiện hoà nhập tốt hơn vào cộng đồng.
- ASXH đã trở thành chỗ dựa vững chắc cho người nghèo và đối tượng dễ bị tổn thương trong xã hội, góp phần hình thành xã hội không có sự loại trừ, và giữ vững định hướng XHCN.
- Về mặt thể chế, trong hơn 20 năm qua, chúng ta đã hoạch định và triển khai nhiều chính sách ASXH quan trọng và huy động được nhiều nguồn lực của toàn xã hội để trợ giúp cho các đối tượng (người nghèo, vùng nghèo, người già cô đơn, trẻ em và các đối tượng dễ bị tổn thương .v.v.) vươn lên trong cuộc sống.
- Hệ thống pháp luật về ASXH ngày càng được hoàn thiện hơn, đã trở thành căn cứ pháp lý quan trọng trong điều chỉnh các quan hệ xã hội.
- Các chính sách trợ giúp xã hội (cả thường xuyên và đột xuất) được thực hiện rộng hơn về quy mô, đối tượng thụ hưởng với mức trợ giúp ngày càng tăng.
- Thứ hai: Cùng với sự phát triển thì các nguy cơ, rủi ro kinh tế và xã hội ngày càng có xu hướng tăng.
- Hệ thống dịch vụ xã hội chưa hiệu quả.
- Các chính sách thị trường lao động, chính sách BHXH, trợ giúp xã hội có phạm vi bao phủ còn thấp.
- Thứ năm: Các rủi ro kinh tế, xã hội trên toàn cầu ngày càng đa dạng, phức tạp và có diện ảnh hưởng rộng.
- Xu hướng này tạo áp lực trong việc đảm bảo quyền và cơ hội tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản, quyền thụ hưởng các chính sách an sinh của người dân, nhất là các nhóm đối tượng dễ bị tổn thương.
- Như vậy, các nhóm đối tượng của ASXH sẽ ngày càng đa dạng, đòi hỏi phải có một hệ thống chính sách ASXH đa tầng, đa lớp, linh hoạt và có khả năng hỗ trợ lẫn nhau kịp thời để đảm bảo cho “…mọi người dân và hộ gia đình đều có quyền có một mức tối thiểu về sức khỏe và các phúc lợi xã hội bao gồm ăn, mặc, chăm sóc y tế, dịch vụ xã hội thiết yếu và có quyền được an sinh khi có các biến cố về việc làm, ốm đau, tàn tật, góa bụa, tuổi già… hoặc các trường hợp bất khả kháng khác”theo tinh thần của Điều 25, Hiến chương Liên hiệp quốc năm 1948 về quyền con người.
- Những định hướng nghiên cứu nhằm phát huy vai trò của khoa học xã hội vào quá trình hoạch định chính sách ASXH ở Việt Nam.
- Một số hướng nghiên cứu của khoa học xã hội về ASXH hiện nay Nghiên cứu về ASXH là một nội dung quan trọng của khoa học xã hội, góp phần nâng cao nhận thức và cung cấp luận cứ khoa học chính xác cho quá trình hoạch định chính sách ASXH hiệu quả hơn.
- Hướng thứ hai: Nghiên cứu chính sách thị trường lao động.
- 3) Đa dạng hoá các hình thức bảo hiểm (nhất là các hình thức bảo hiểm thương mại) để mở rộng độ bao phủ các đối tượng gặp rủi ro trong xã hội..v.
- Hướng thứ tư: Nghiên cứu chuyên ngành về các chính sách trợ giúp xã hội.
- 2) Đổi mới phương pháp tiếp cận xây dựng chương trình trợ giúp xã hội một cách đồng bộ hơn để cho mọi người dân đều có các cơ hội tiếp cận các dịch vụ xã hội một cách bình đẳng.
- 4) Có cơ chế khuyến khích sự tham gia của các đối tác xã hội vào các chương trình chăm sóc người già cô đơn, trẻ em và các đối tượng yếu thế khác không có nơi nương tựa.v.v Hướng thứ năm: Nghiên cứu mối quan hệ giữa chính sách ASXH với các chính sách kinh tế - xã hội khác của Nhà nước..
- Ưu tiên cơ bản của hướng nghiên cứu này là chỉ ra mối quan hệ giữa KTTT với đảm bảo định hướng XHCN được thực hiện như thế nào thông qua các chính sách ASXH? Mối quan hệ giữa chính sách ASXH với các chính sách xã hội khác ra sao? Đồng thời, hướng nghiên cứu này cũng rất quan tâm đến việc đánh giá những tác động của tiến trình hội nhập quốc tế, công nghiệp hoá – hiện đại hoá và sự thay đổi của các chính sách phát triển kinh tế - xã hội khác đối với ASXH của người dân.
- Hướng thứ sáu: Nghiên cứu, phân tích quá trình hoạch định chính sách và hoàn thiện hệ thống pháp luật về ASXH ở Việt Nam hiện nay.
- Trước hết, hướng nghiên cứu này tập trung vào làm rõ quy trình, nội dung và kỹ thuật phân tích, hoạch định chính sách ASXH.
- Ngoài ra, hướng nghiên cứu này còn dành nhiều ưu tiên cho việc hoàn thiện hệ thống pháp luật về ASXH, nhất là đối với các lĩnh vực phổ biến như BHXH, cứu trợ xã hội, trợ giúp xã hội.
- Nhìn chung, trong thời gian qua, các nhà nghiên cứu thường tập trung tìm hiểu mô hình nhà nước phúc lợi và nhà nước xã hội của một số quốc gia phát triển như Đức, Thuỵ Điển, Mỹ cũng như nhiều nước khác như Nhật Bản, Trung Quốc.v.v.
- Một số trọng tâm nội dung về ASXH cần được khoa học xã hội tiếp tục nghiên cứu.
- Qua diễn đàn ASXH thế giới lần I (2007, tổ chức tại Nga) và thực tế vận hành của hệ thống ASXH ở Việt Nam những năm qua, tôi xin đề xuất một số nội dung chính cần được khoa học xã hội tiếp tục nghiên cứu, trao đổi, đó là: Nhóm 1: Tiếp tục nghiên cứu lý luận về an sinh xã hội Trong đó cần tập trung vào một số vấn đề cơ bản sau.
- Nghiên cứu chỉ ra mối quan hệ và sự tác động qua lại lẫn nhau giữa đảm bảo ASXH với phát triển xã hội theo định hướng XHCN.
- Nghiên cứu, làm rõ hơn vai trò, cơ chế và trách nhiệm của các chủ thể trong việc đảm bảo ASXH (Nhà nước – Cộng đồng xã hội – Đối tượng chính sách.
- Nghiên cứu hoàn thiện các cơ chế nhằm xây dựng hệ thống chính sách bảo hiểm (bảo hiểm bắt buộc, tự nguyện và thương mại) đa dạng, đồng bộ và bền vững.
- Nghiên cứu nhằm đổi mới, nâng cao hiệu quả quản lý của Nhà nước đối với ASXH ở Việt Nam Nhóm 3: Nghiên cứu kinh nghiệm và tác động của hội nhập quốc tế về đảm bảo an sinh xã hội Trong đó, tập trung làm rõ những vấn đề cơ bản như.
- Nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế về đảm bảo ASXH để từ đó hoàn thiện chính sách ASXH trong nước.
- Một số khuyến nghị nhằm nâng cao vai trò của khoa học xã hội vào quá trình hoạch định chính sách ASXH ở Việt Nam hiện nay.
- Quán triệt phương pháp luận trong nghiên cứu về ASXH.
- Đây là nguyên lý cơ bản trong nghiên cứu khoa học xã hội nói chung và ASXH nói riêng.
- Có nghĩa là chính sách ASXH phải vừa bao phủ nhưng đồng thời lại cụ thể đến được từng nhóm, từng đối tượng trong xã hội.
- Chúng ta phải tiếp cận đối tượng nghiên cứu một cách hệ thống, tổng thể, đặt những vấn đề ASXH và chính sách ASXH trong mối quan hệ qua lại hữu cơ với các vấn đề kinh tế - chính trị - xã hội – văn hoá – truyền thống của đất nước và quốc tế.
- Ngoài ra, cần phải thấy được mối quan hệ trực tiếp và sự tác động qua lại giữa chính sách kinh tế - xã hội với chính sách ASXH.
- Ba là: Phải gắn nghiên cứu chính sách ASXH với nghiên cứu các mô hình phát triển xã hội.
- Dù muốn hay không, khi nghiên cứu, hoạch định chính sách ASXH đều đụng chạm đến một vấn đề lớn đó là mô hình phát triển xã hội.
- Thực tiễn đã cho thấy, thích ứng với mỗi xã hội nhất định có một hệ thống chính sách ASXH đặc trưng và phù hợp với bản chất của chế độ xã hội ấy (nhà nước phúc lợi, nhà nước xã hội).
- Cho nên việc làm rõ những đặc trưng, kết cấu của mô hình phát triển xã hội sẽ là điều kiện cần thiết để có thể hoạch định được chính sách ASXH phù hợp và hiệu quả.
- Tuy nhiên, trong thời gian qua, do chúng ta quá tập trung vào việc nghiên cứu những mô hình nhà nước phúc lợi, nhà nước xã hội mà đã không chú ý đúng mức đến nghiên cứu mô hình ASXH đặc trưng của Việt Nam.
- Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐHQGHN) là một trung tâm nghiên cứu và đào tạo hàng đầu Việt Nam về khoa học xã hội và nhân văn.
- Rõ ràng, với vị thế của một trường đầu ngành về khoa học xã hội, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn không thể đứng ngoài dòng chảy của thực tiễn xã hội trong những nghiên cứu về ASXH.
- Thứ hai: Xây dựng chương trình đào tạo và định hướng nghiên cứu về ASXH.
- Trước hết, đưa môn học ASXH vào trong chương trình đào tạo cử nhân của một số ngành như: Khoa học quản lý, Công tác xã hội, Chính trị học, Xã hội học.v.v.
- Tạm thời có thể là phát triển một số cán bộ ở Bộ môn Quản lý xã hội của Khoa Khoa học quản lý.
- Xác lập định hướng nghiên cứu về ASXH trong 5- 10 năm tiếp theo.
- Trước hết, Nhà trường cần hình thành quan hệ hợp tác về chuyên môn với các Trường, Viện có thế mạnh trong nghiên cứu về ASXH như: Đại học Kinh tế Quốc dân Hà Nội, Đại học Lao động, Viện Khoa học Xã hội, Viện Khoa học Lao động – Xã hội.v.v.
- Triển khai hoạt động hợp tác và hỗ trợ chuyên môn từ các cơ quan quản lý nhà nước về ASXH như: Bộ Lao động Thương binh và Xã hội.
- Bảo hiểm Xã hội Việt Nam.v.v - Tìm kiếm hỗ trợ/ tài trợ của các tổ chức quốc tế cho công tác đào tạo nhân lực, phát triển học liệu và tổ chức nghiên cứu về ASXH như: Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam, Ngân hàng Phát triển Châu Á, Diễn đàn ASXH quốc tế (ISSA), Tổ chức Lao động Quốc tế và các quốc gia phát triển.
- DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO · Mai Ngọc Anh, An sinh xã hội đối với nông dân trong điều kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam.
- Sharp, Kinh tế học trong các vấn đề xã hội (sách dịch), NXB Lao động - Xã hội, Hà Nội, 2005.
- Bộ LĐTB&XH, Đề tài “Luận cứ khoa học cho việc đổi mới chính sách bảo đảm xã hội trong nền kinh tế thị hàng hoá nhiều thành phần theo định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam”.
- Đề tài khoa học cấp nhà nước, mã số KX04 – 05 · Bộ LĐTB&XH, Đề tài “Phát triển hệ thống ASXH Việt Nam phù hợp với nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa”.
- Mai Ngọc Cường, Xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính sách an sinh xã hội ở Việt Nam, NXB CTQG, Hà Nội, 2009..
- Kỷ yếu Hội thảo khoa học Đề tài KX PGS.TS Nguyễn Hải Hữu, Giáo trình ASXH, Nxb LĐ-XH, Hà Nội, 2008, tr19 � GS.TS Mai Ngọc Cường, Xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính sách an sinh xã hội ở Việt Nam, Nxb CTQG, Hà Nội, tr21 � GS.TS Mai Ngọc Cường, Xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính sách an sinh xã hội ở Việt Nam, Nxb CTQG, Hà Nội, tr22 � Nguyễn Thị Lan Hương, Chiến lược an sinh xã hội Việt Nam thời kỳ Tạp chí Lao động và xã hội, số 19, quý II, 2009.
- Nguyễn Tấn Dũng, Đảm bảo ngày càng tốt hơn ASXH và phúc lợi xã hội là một nội dung chủ yếu của Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội Tạp chí Cộng sản, Số tr3.
- Nguyễn Tấn Dũng, Đảm bảo ngày càng tốt hơn an sinh xã hội và phúc lợi xã hội là một nội dung chủ yếu của Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội Tạp chí Cộng sản, Số tr4 � Sđd, tr4 � Nguyễn Tấn Dũng, Đảm bảo ngày càng tốt hơn an sinh xã hội và phúc lợi xã hội là một nội dung chủ yếu của Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội Tạp chí Cộng sản, Số tr5