- BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU VÀ BỆNH TẬT:. - Trong kho ảng 2-3 thập kỷ trở lại đây, nhiều cảnh báo quốc tế đã đề cập nhiều đến mối liên quan giữa thay đổi khí hậu bệnh tật. - Nhiều nghiên cứu cho rằng thay đổi khí hậu tác động đến dịch bệnh do côn trùng truy ền (Woodruff, Guest et al. - S ự xuất hiện của bệnh tật phụ thuộc vào m ối quan hệ 3 chiều giữa vật chủ, tác nhân gây bệnh và trung gian truyền bệnh (Sutherst 2004 3. - M ột số bệnh như xuất huyêt não và biến chứng tim mạch được coi là do ảnh hưởng trực tiếp của những đợt nóng kéo dài (Kovats và Hainé 2005 4. - M ột số b ệnh đường hô hấp cũng được coi là có nguyên nhân từ thay đổi khí hâu (Gross 2002 5. - Có ý ki ến cho rằng tác động của thay đổi khí hậu đến bệnh tật có những mối quan h ệ phức tạp hơn bao quát sự thay đổi sinh thái con người và bệnh (McMichel 2003 6 . - Khi nói v ề sự thay đổi nhiệt độ và độ ẩm dẫn đến thay đổi nơi sinh trưởng và đời sống của côn trùng dẫn đến sự phân bố của chúng trên địa cầu. - Nhiệt độ t ối ưu còn ảnh hưởng đến thời gian ủ bệnh của mầm bệnh trong côn trùng và nguy cơ b ột hát thành dịch tại các vùng khác nhau (McMichel, Campell-Lendrum et al . - Câu h ỏi được đặt ra ở đây là “Tác động thay đổi khí hậu địa cầu đến bệnh tật được quan sát trong bối cảnh Việt Nam như thế nào. - Vấn đề thứ nhất là phân nhóm các bệnh theo ảnh hưởng c ủa tác động thay đổi khí hậu và vấn đề thứ hai là mô hình minh chứng nguyên nhân h ậu quả giữa thay đổi khí hậu và bệnh tật. - Nghiên c ứu này nhằm đề xuất một phương pháp phân nhóm (phân loại) một số b ệnh chịu tác động của thay đổi khí hậu và đề xuất một mô hình minh chứng nguyên nhân và h ậu quả giữa thay đổi khí hậu và bệnh tật để trên cơ sở đó thử xem xét tác động của thay đổi khí hậu địa cầu đến bệnh tật trong bối cảnh Việt Nam như thế nào.. - Th ử đề xuất một phương pháp phân nhóm “ảnh hưởng thay đổi khí hậu đến b ệnh tật”. - Trong h ội thảo quốc tế về an sinh của con người và thay đổi khí hậu (Human Security and Climate Change) t ại Oslo ngày Huei-Ting Tsai và Tzu-Ming Liu 9 đã nói về ảnh hưởng của thay đổi khí hậu. - và tái xu ất hiện liên quan tới thay đổi khí hậu, các bệnh do trung gian truyền bệnh dưới ảnh hưởng thay đổi khí hậu, bệnh không truyền nhiễm dưới ảnh hưởng thay đổi khí h ậu, bệnh chịu ảnh hưởng nhiệt độ tại điểm cực (nóng và lạnh), bệnh chịu ảnh hưởng c ủa thay đổi khí hậu. - Song, các cách phân nhóm và phân lo ại cho đến nay chưa tạo cơ cở để nghiên c ứu minh chứng nguyên nhân hậu quả giữa thay đổi khí hậu và bệnh tật bởi lẽ m ỗi loại bệnh tật có cách lây bệnh và cách mắc bệnh khác nhau, do đó sẽ chịu ảnh hưởng của thay đổi khí hậu khác nhau dẫn đến mô hình ảnh hưởng khác nhau và cách minh ch ứng nguyên nhân và hậu quả cũng khác nhau.. - Để giải quyết vấn đề nói trên, chúng tôi đề nghị phân nhóm phân loại ảnh hưởng của thay đổi khí hậu đến bệnh tật dựa trên phương thức tác động của khí hậu đến bệnh tật. - Chúng tôi sử dụng những bệnh hiện có tại Việt Nam để minh họa các phương thức tác động này. - Tác động trực tiếp từ thay đổi khí hậu và môi trường: Nhóm b ệnh chịu ảnh hưởng trực tiếp của thay đổi khí hậu lên con người thí dụ những giai đoạn quá nóng hay quá l ạnh, hay tác động trực tiếp lên mầm bệnh làm nẩy sinh những mầm bệnh m ới. - Trong nhóm bệnh này, người ta có thể gắn tình hình thiên tai (hạn hán, lũ lụt và bão) như là một hiện tượng thay đổi khí hậu. - Người ta cũng có thể gắn vào nhóm này tình tr ạng ô nhiễm môi trường do thay đổi khí hậu. - Tác động gián tiếp thông qua trung gian truyền bệnh (lấy thí dụ bệnh sốt rét):. - Tác động sinh thái học lấy thí dụ bệnh viêm não Nhật Bản B: Nhóm b ệnh chịu ảnh hưởng của thay đổi khí hậu thông qua thay đổi sinh thái giữa con người, tác nhân gây b ệnh và môi trường thiên nhiên với tình trạng ô nhiễm môi trường do thay đổi khí h ậu, tình trạng thay đổi sinh lý sinh thái và sinh trưởng của trung gian truyền bệnh và c ủa vật chủ trung gian.. - Th ử đề xuất một mô hình phân tích “nguyên nhân hậu quả giữa thay đổi khí h ậu và bệnh tật”. - Tác động của thay đổi khí hậu lên sức khoẻ và bệnh tật được đánh giá bằng đơn v ị DALYs (Disability Adjusted Life Years) là một mẫu số chung cho cả tử vong và b ệnh tật kết hợp với chất lượng sống theo lứa tuổi mắc bệnh và tử vong. - Trong trường hợp này, bệnh và tử vong phải liên quan với thay đổi khí hậu.. - Cho Y là t ổng số DALYs mất đi do nguyên nhân thay đổi khí hậu.. - Thay đổi khí hậu có thể tác động trực tiếp đến sức khoẻ và bệnh tật làm mất đi m ột số DALYs. - Gọi y1 là số DALYs mất đi do tác động trực tiếp của thay đổi khí hậu thí d ụ những trường hợp mắc bệnh và tử vong liên quan đến các thời kỳ nhiết độ cực nóng hay c ực lạnh. - Biểu hiện lâm sàng của loại ảnh hưởng này thường là bệnh hô hấp.. - A i c ực thấp hay Ai cực cao thường liên quan đến bệnh tăng cao A i là thay đổi khí hậu. - Thay đổi khí hậu có thể tác động gián tiếp đến sức khoẻ và bệnh tật làm mất đi m ột số DALYs. - Gọi y2 là số DALYs mất đi do tác động gián tiếp của thay đổi khí hậu thông qua:. - Thay đổi của côn trùng truyền bệnh do thay đổi khí hậu như trường hợp bệnh s ốt rét (An. - S ự thay đổi có thể làm mật độ muỗi tăng lên hay giảm đi, t ỷ lệ muỗi đốt máu người tăng lên hay giảm đi, tuổi muỗi tăng lên hay giảm đi.. - Thiên tai do thay đổi khí hậu (bão, lụt, hạn hán, v.v.) -Ô nhi ễm môi trường do thay đổi khí hậu (phấn hoa. - Thay đổi sinh thái của vật chủ trung gian (chim di cư). - y2 là m ột thay đổi gián tiếp do thay đổi khí hậu gây nên (thí dụ mật độ trung gian truy ền bệnh), chưa đề cập tới nhiều sự thay đổi gián tiếp đồng thời có tính chất thay đổi môi trường sinh thái sẽ được phân tích bằng y3.. - B có th ể là B1 (mật độ muỗi truyền bệnh tăng giảm có liên quan đến thay đổi khí h ậu . - B2 mật độ chim di cư bất thường có khả năng reo rắc bệnh tăng giảm liên quan đến thay đổi khí hậu. - Thay đổi khí hậu có thể dẫn đến thay đổi sinh thái của người bệnh và bệnh trong m ối quan hệ với môi trường qua các trung gian truyền bệnh, các vật chủ trung gian v ới các điều kiện môi trường ô nhiễm, môi trường thiên tai liên quan đến thay đổi khí h ậu. - Gọi y3 là DALYs mất đi do thay đổi sinh thái.. - α là tổng các ảnh hưởng của thay đổi khí hậu tác động vào môi trường sinh thái thu ận lợi cho sự phát triển của bệnh. - β là tổng các ảnh hưởng của thay đổi khí hậu tác động vào môi trường sinh thái không thu ận lợi cho sự phát triển của bệnh. - Nói một cách khác, xác định một bệnh nào đó tăng giảm do thay đổi khí hậu cần được chứng minh vì việc phòng ch ống bệnh do thay đổi khí hậu có một tiếp cận dịch tễ riêng.. - V ới cách nhìn vấn đề bệnh tật và thay đổi khí hậu nói trên, báo cáo này trình b ầy quan niệm về tác động của thay đổi khí hậu đến bệnh tật như sau.. - Phân tích ảnh hưởng của thay đổi khí hậu lên một số bệnh tại Việt Nam. - V ới cách đặt vấn đề trên đây, báo cáo này phân tích khả năng liên quan tới thay đổi khí hậu của (1) Một số bệnh mới xuất hiện tại Việt Nam như bệnh SARS, bệnh cúm gà . - (4) Một số bệnh có nhiều v ật chủ và trung gian truyền bệnh như bệnh viêm não Nhật Bản B. - M ột số bệnh mới xuất hiện. - Bệnh có thể lây t ừ gia cầm sang người. - Vi ệc xác định 2 bệnh này có gắn với thay đổi khí hậu không chưa thực sự có b ằng chứng thuyết phục. - Song, hai bệnh này xuất hiện cùng với thời kỳ có những biến động khí hậu bất thường cũng gợi lên sự suy nghĩ về mối tương quan này. - Câu hỏi đặt ra là thay đổi khí hậu có thể gây đột biến làm cho siêu vi trùng gia cầm có thể lây bệnh sang người. - song một bệnh xưa nay vốn của gia cầm nay có thể đột nhiên lây sang người là một hiện tượng mới.. - Trong không khí mở, bệnh này lây nhiễm có thể nhẹ hơn.. - B ệnh cúm gia cầm có thể do chim di cư làm phân tán bệnh ra các vùng trên thế gi ới. - Thay đổi khí hậu có thể ảnh hưởng đến phạm vi di cư, đến thời gian di cư và đến hướng di cư của chim . - qua đó có thể ảnh hưởng đến vùng phân bố của bệnh, đến thời gian phát tri ển bệnh của từng vùng. - M ột nhận xét nữa về cúm người là nếu so sánh bệnh cúm giữa thời kỳ chưa có những biến động khí hậu) với thời kỳ có những biến động khí h ậu), tỷ xuất bệnh cúm trên 100000 dân số lại có chiều hướng giảm (2014 so với 227) 14. - M ột số bệnh tăng lên hoặc tăng trở lại. - Nhi ều ý kiến cho rằng thay đổi khí hậu có thể tác động trực tiếp đến con người và làm cho con người dễ mắc một số bệnh nhiễm trùng và không nhiễm trùng. - nhất là bệnh lao có xu thế tăng trở lại ở Việt Nam trong th ời kỳ có nhiều biến động thay đổi khí hậu (từ 2001 trở đi). - Một số bệnh không nhi ễm trùng gồm bệnh hen, bệnh, tâm thần và bệnh tim mạch cũng có xu thế tăng ở Vi ệt Nam trong những năm có nhiều biến đổi khí hậu bất thường. - Bệnh hen có thể do thay đổi khí hậu làm nồng độ phấn hoa (hoặc bụi dị ứng) tăng trong không khí tác động vào cơ thể dị ứng gây hen.. - Những năm 2003-2005 cũng là những năm có hiện tượng thay đổi khí h ậu bất thường xẩy ra nhiều tại Việt Nam. - Cùng với hiện tượng thay đổi khí hậu, nhiều thiên tai như lũ lụt hay hạn hán hay bão và sóng thần cũng xẩy ra.. - Song, khi các nguyên nhân khác không có gì thay đổi nhiều và ch ỉ có nguyên nhân khí hậu thay đổi đồng thời số bệnh lại tăng thì người ta có quy ền nghĩ đến nguyên nhân thay đổi khí hậu.. - M ột số bệnh do côn trùng truyền. - Nói chung, thay đổi khí hậu rất ảnh hưởng đến phát tri ển của muỗi. - Nói một cách khác là còn có kh ả năng của con người thích nghi với sự thay đổi của thiên nhiên đến đâu.. - Tuy nhiên, nhi ều phân tích về tác động của thay đổi khí hậu đến bệnh tật thường vẫn hay dẫn bệnh sốt rét ra làm ví dụ. - Sundaicus có thể cũng được mở rộng theo và kéo theo đó là sốt rét miền ven biển, sốt rét nước lớ có thể được m ở rộng. - Mưa nhiều có thể mở rộng diện nước bề mặt và kéo theo đó là mở rộng diện sinh trưởng của muỗi dẫn đến tăng khả năng truyền bệnh và tăng sốt rét nếu như con người không có những biện pháp phòng chống hữu hiệu.. - M ột số bệnh chịu nhiều tác động của môi trường sinh thái. - V ấn đề tác động của thay đổi khí hậu đến bệnh tật còn kể đến các tác động khác nhau c ủa nó đến môi trường sống, môi trường sinh thái phức tạp của con người. - Một loại mò (Thrombodidae) t ừ chim tu hú có thể đổt gà và truyền siêu vi trùng bệnh cho gà. - Một lo ại mạt (Dermanyssus gallinaceum) có thể truyền bệnh nhân từ gà sang lợn gây viêm não ở lợn. - Như vậy, thay đổi khí hậu có thể tác động vào toàn bộ quá trình truyền bệnh, tác động đến các vật chủ trung gian cũng như tác động đến các trung gian truyền bệnh.. - Tóm t ắt số liệu thống kê của Bộ Y tế Tình hình gi ảm bệnh viêm não Nhật Bản B có thể cũng như tình hình giảm b ệnh sốt rét vì trong những năm qua việc phổ biến và sử dụng vắc-xin phòng viêm não Nh ật Bản B khá phổ biến không chỉ tại đô thị mà cả tại nông thôn.. - Bài vi ết này có đưa ra ý kiến về phân loại tác động của thay đổi khí hậu đến b ệnh tật, ý kiến về mô hình toán học đánh giá tác động này và về nhận xét tình hình tác động của thay đổi khí hậu đến một số bệnh tại Việt Nam. - báo cáo này đề xuất chia làm 3 loại là: (1) Tác động trực tiếp, (2) Tác động gián tiếp, và (3) Tác động sinh thái học. - Để đánh giá tác động này, báo cáo có đề xuất một mô hình toán h ọc dựa trên phân tích tập hợp và lô-gích. - Trên cơ sở những đề xuất nói trên, báo cáo đưa ra một số phân tích về tác động của thay đổi khí hậu trong những năm đầu v ừa qua của thiên niên kỷ mới. - một số bệnh có thể chịu tác động trực tiếp của thay đổi khí h ậu như bệnh phổi và bệnh lao phổi, bệnh hen, bệnh tâm thần, bệnh cao huyết áp;. - m ột số bệnh có thể chịu tác động gián tiếp của thay đổi khí hậu qua trung gian truyền b ệnh như bệnh sốt rét và bệnh sốt xuất huyết. - và một số bệnh có thể chịu tác động sinh thái c ủa thay đổi khí hậu như bệnh viêm não Nhật Bản B. - Báo cáo cho rằng bệnh tật tăng giảm không chỉ đơn thuần chịu tác động của thay đổi khí hậu mà còn chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố khác thí dụ yếu tố phòng chống bệnh của con người. - Mặt khác, tác động của thay đổi khí hậu đến bệnh tật cũng chưa đủ bằng chứng ch ắc chắn để kết luận. - K ết quả nghiên cứu tại Việt Nam cũng phản ảnh kết quả nghiên cứu trên thế gi ới về tác động của thay đổi khí hậu đến bệnh tật. - Nhiều nghiên cứu cũng đề cập tới các b ệnh mới xuất hiện như bệnh SARS đã lan từ Trung Quốc đến một số nước châu Á và lo ng ại rằng những bệnh này một khi thích hợp được với khí hậu của các vùng khác s ẽ là một nguy cơ cho con người. - Nhiều nghiên cứu cũng có nói đến các bệnh hô h ấp và tim mạch có thể bị ảnh hưởng của khí hậu và thay đổi khí hậu 16 . - Nhi ều nghiên c ứu nói đến nói đến tác động của thay đổi khí hậu đến các bệnh do trung gian truyền b ệnh truyền vì các trung gian truyền bệnh rất nhậy cảm với khí hậu và cả con người cũng dễ mắc các bệnh này hơn 17 . - Thường, nhiều nghiên cứu lấy bệnh sốt rét như là m ột điển hình của thay đổi khí hậu đến bệnh tật 18 . - Nhiều nghiên cứu cũng nói tới tác động sinh thái c ủa thay đổi khí hậu đến bệnh tật 19 , song, nh ững nghiên cứu này cũng chưa có đầy đủ bằng chứng để có một kết luận đáng tin cậy về tác động của thay đổi khí hậu đến b ệnh tật. - Cũng có m ột số tác giả đưa ra một số mô hình đánh giá 20 , song v ấn đề tác động này rất phức t ạp không thể đơn giản hoá thành những công thức tương quan nào đó được. - V ới nhận xét trên, chúng tôi đề nghị có sự hợp tác quốc tế trong nghiên cứu hoàn thi ện một phương pháp đánh giá tác động của thay đổi khí hậu dến bệnh tật để có th ể so sánh được kết quả nghiên cứu giữa các quốc gia của các vùng khí hậu khác nhau. - V ấn đề thay đổi khí hậu và bệnh tật cũng là một vấn đề đáng quan tâm bởi lẽ nó là cái s ống còn của loài người. - Việc đánh giá tác động của thay đổi khí hậu đến bệnh t ật còn có thể đóng góp vào chiến lược phòng chống bệnh tật. - đến bệnh có thể được loại trừ, song cũng có những nguy cơ do thiên nhiên xẩy ra không th ể loại trừ mà nhân loại phải chấp nhận chung sống.