- 40 năm là thời gian khỏ đủ để cú thể nhỡn nhận, đỏnh giỏ cỏc hoạt động cũng như những triển vọng phỏt triển của một tổ chức. - Nhõn kỷ niệm sự kiện quan trọng đú, bài viết ngắn này muốn gúp một cỏi nhỡn về 40 năm của ASEAN, mà nước ta đó là một thành viờn từ hơn 10 năm qua.. - 1- Năm 1967, năm nước Đụng Nam Á là Inđụnờxia, Malaixia, Philippin, Thỏi Lan và Xingapo đó cựng nhau thành lập một tổ chức liờn kết của khu vực với tờn gọi Hiệp hội cỏc quốc gia Đụng Nam Á (ASEAN). - Tuyờn bố Băng Cốc, bản tuyờn ngụn thành lập ASEAN, đó nờu lờn 7 điểm xỏc định mục tiờu của ASEAN là phỏt triển kinh tế và văn hoỏ, hợp tỏc thỳc đẩy tiến bộ xó hội của cỏc nước thành viờn trờn tinh thần duy trỡ hoà bỡnh và ổn định của khu vực. - Điểm thứ 4 của bản Tuyờn bố cũn viết: "Hiệp hội này mở rộng cho tất cả cỏc quốc gia ở khu vực Đụng Nam Á tỏn thành tụn chỉ, nguyờn tắc và mục đớch núi trờn tham gia".. - Đú là những nội dung thật đỏng lưu ý trong bối cảnh thế giới và khu vực Đụng Nam Á lỳc bấy giờ. - Ở Đụng Nam Á, vào năm 1967 cuộc chiến tranh xõm lược Việt Nam của Mỹ đang ở cường độ khốc liệt nhất. - Đụng Nam Á bị phõn hoỏ và đối đầu nhau gay gắt. - Trong bối cảnh như thế, những nhà thành lập ASEAN mong muốn Hiệp hội sẽ là một tổ chức của khu vực Đụng Nam Á, để người Đụng Nam Á ngày càng làm chủ vận mệnh của mỡnh, thoỏt dần sức ộp từ cỏc nước lớn ngoài khu vực. - Hiệp ước hữu nghị và kinh tế Đụng Nam Á (1.1959), Hội Đụng Nam Á (ASA, 7.1961) và MAPHILINDO (Malaixia,Philippin, Inđụnờxia, 8.1963). - ASEAN đó đứng vững và tồn tại, hơn nữa đó cú sự mở rộng và phỏt triển, nhưng sự mở rộng thật sự của ASEAN chỉ cú từ nửa sau những năm 90 thế kỷ XX, khi thế giới và khu vực Đụng Nam Á cú những biến chuyển to lớn - chiến tranh lạnh chấm dứt và Trật tự hai cực Yalta tan ró. - Năm 1995, Việt Nam chớnh thức gia nhập ASEAN, tiếp theo năm 1997 là Lào, Myanma và năm 1999 Campuchia trở thành thành viờn của ASEAN. - Vào thời điểm ấy, tất cả 10 nước Đụng Nam Á đều cựng nhau đứng chung trong một tổ chức khu vực. - Tuy nhiờn, sự mở rộng của ASEAN cho tới nay cũng đó bộc lộ những tồn tại, trong đú cú phần của chớnh sự phỏt triển.. - Đú là, với số lượng từ 5 nước mở rộng thành 10 nước với cỏc chế độ chớnh trị - xó hội khỏc nhau đó làm cho nguyờn tắc đồng thuận - nguyờn tắc quan trọng hàng đầu của ASEAN, sẽ cú khú khăn hơn trong quỏ trỡnh thực thi, đũi hỏi cỏc nước phải cú sự nhất trớ hoàn toàn khi thụng qua cỏc quyết định. - Hai là, trong số 4 nước mới gia nhập ASEAN từ sau năm 1995 thỡ phần lớn được dư luận cỏc nước Đụng Nam Á và thế giới đồng tỡnh ủng hộ. - Cho đến nay đó gần 10 năm qua, tư cỏch thành viờn ASEAN của Myanma vẫn chưa thật sự thuyết phục được dư luận thế giới và cả trong ASEAN.. - Vỡ nhiều lý do, cho tới nay nước này chưa đủ điều kiện để trở thành thành viờn của ASEAN, như Đụng Timo chưa thiết lập được quan hệ ngoại giao và tiến hành hợp tỏc với tất cả cỏc thành viờn của ASEAN. - 2- Hai nguyờn tắc quan trọng nhất trong thực tiễn hoạt động của ASEAN là "Đồng thuận". - Hai nguyờn tắc này thật sự cú ý nghĩa to lớn đối với sự tồn tại và phỏt triển của ASEAN trong 40 năm qua, và đó trỏnh cho nú sự "chết yểu". - Nhờ đú, đó tạo nờn sự liờn kết mềm dẻo, hợp tỏc bỡnh dẳng giữa cỏc nước thành viờn dự cú chế độ chớnh trị - xó hội khỏc nhau, sự khỏc biệt về hệ tư tưởng, cỏc giỏ trị văn hoỏ, nhất là về trỡnh độ phỏt triển và cả quy mụ dõn số, diện tớch lónh thổ. - Nguyờn tắc nhất trớ (Musyawarah) do Tổng thống Inđụnờxia Suharto đưa ra vào những năm 1960 và được cỏc nhà lónh đạo ASEAN tỏn thành 1 , là phự hợp với Đụng Nam Á trờn nhiều khớa cạnh, đặc biệt trong quan hệ đối ngoại do những xung đột về lợi ớch thường cú cỏc căn nguyờn lịch sử dẫn tới những nghi kỵ, thiếu tin cậy lẫn nhau, nhất là với nhiều nước thành viờn gia nhập từ sau năm 1995.. - Hai nguyờn tắc này đó đưa tới những thành cụng to lớn của ASEAN, được thế giới đỏnh giỏ như tổ chức khu vực cú kết quả nhất trong cỏc nước đang phỏt triển. - Hai nguyờn tắc đó giỳp cỏc nước ASEAN cựng nhau vượt qua cỏc khú khăn, biết chờ đợi cựng nhau trong nhiều năm qua. - Nguyờn tắc đồng thuận đũi hỏi sự nhất trớ hoàn toàn của cỏc nước thành viờn khi thụng qua cỏc quyết định của Hiệp hội, nhưng điều đú cũng "cú ý nghĩa là mỗi nhà nước thành viờn đều cú quyền phủ quyết tất cả cỏc quyết định của ASEAN.". - Như tờn gọi của ASEAN là một hiệp hội, nờn tớnh chất và cơ cấu của nú là lỏng lẻo, là một liờn kết hợp tỏc. - Việc thực hiện cỏc cam kết là do cỏc nhà nước thành viờn quyết định, tự chịu trỏch nhiệm và lại được "bảo vệ". - Khi kết nạp nước này, cỏc nước ASEAN hy vọng tỡnh hỡnh ở Mianma sẽ nhanh chúng được thay đổi theo chiều hướng mở rộng dõn chủ. - Tiến tới một ASEAN hoà bỡnh, ổn định và phỏt triển bền vững. - 2 Phanit Thakun "Những cố gắng hội nhập khu vực Đụng Nam Á: Một nghiờn cứu về cỏc vấn đề và tiến bộ của ASEAN". - Trước sức ộp của quốc tế, chớnh quyền quõn sự Mianma đó tiến hành một số chương trỡnh tự do kinh tế, nhưng đú chỉ là sự phỏt triển bề ngoài chỉ cú lợi với ớt người, cũn đối với đa số người dõn Mianma, nhất là nụng dõn ở cỏc vựng nụng thụn, thỡ những hoạt động này chẳng mang lại lợi ớch gỡ cả. - Nhưng cũng lại thật khú bởi việc khai trừ lại phải được sự đồng thuận của tất cả cỏc nước thành viờn, vả lại khi đú người Thỏi Lan lại đưa ra chủ trương "can dự mang tớnh xõy dựng". - Như thế sự gắn bú giữa cỏc nước thành viờn là cú mức độ nhất định. - Mỗi thành viờn phải luụn gỏnh vỏc trỏch nhiệm chớnh đối với sự phũng thủ về an ninh của mỡnh". - Vào thỏng 12/1997, Hội nghị cấp cao ASEAN khụng chớnh thức lần thứ hai tại Kuala Lămpua, cỏc nước ASEAN đó thụng qua văn kiện quan trọng "Tầm nhỡn ASEAN năm 2020". - Đú là một sự điều chỉnh quan trọng "để ASEAN sẽ là một nhúm hài hoà cỏc dõn tộc Đụng Nam Á. - hướng ngoại, sống trong hoà bỡnh, ổn định và thịnh vượng, gắn bú với nhau bằng quan hệ đối tỏc trong phỏt triển năng động và trong một cộng đồng cỏc xó hội đựm bọc lẫn nhau". - 7 Đú là những ý tưởng tốt đẹp, cú cõn nhắc phự hợp với truyền thống lịch sử, những giỏ trị văn hoỏ và đặc điểm chớnh trị của cỏc nước thành viờn. - 3- Với 10 quốc gia ở Đụng Nam Á, ASEAN hiện nay cú quy mụ dõn số gần 500 triệu người, tổng diện tớch lónh thổ 4,5 triệu km 2 , tổng sản phẩm quốc nội (GDP) đạt khoảng 737 tỷ USD và tổng kim ngạch thương mại đạt 720 tỷ USD, ASEAN đó trở thành một đối tỏc quan trọng của nhiều quốc gia và là khu vực phỏt triển kinh tế năng động trong nền kinh tế thế giới. - Ngày nay, sau 40 năm ra đời, trong lĩnh vực hợp tỏc phỏt triển kinh tế, ASEAN đó đạt được nhiều thành tựu nổi bật.. - Một là, điều đầu tiờn trong Tuyờn bố Băng Cốc (1967) thành lập ASEAN đó chủ trương: "Thỳc đẩy sự tăng trưởng kinh tế, tiến bộ xó hội và phỏt triển văn hoỏ trong khu vực thụng qua cỏc nỗ lực chung trờn tinh thần bỡnh đẳng và hợp tỏc nhằm tăng cường cơ sở cho một cộng đồng cỏc quốc gia Đụng Nam Á hoà bỡnh và thịnh vượng".. - Hợp tỏc phỏt triển là một mục tiờu quan trọng nhất, là một cơ sở cú ý nghĩa quyết định nhất của sự thành lập ASEAN, được nhấn mạnh nhiều lần trong Tuyờn bố Băng Cốc. - Tuy nhiờn vỡ nhiều nguyờn nhõn khỏch quan và chủ quan cú thể núi trong khoảng hai thập niờn đầu sau ngày ra đời, sự hợp tỏc phỏt triển về kinh tế của ASEAN là khỏ mờ nhạt, hầu như chưa cú gỡ đỏng kể. - Phải tới đầu những năm 1990 sau chiến tranh lạnh, sự hợp tỏc phỏt triển kinh tế của cỏc nước ASEAN mới thật sự bước vào giai đoạn mới với hai văn kiện quan trọng được thụng qua tại Hội nghị thượng đỉnh ASEAN lần thứ tư (1/1992) tại Xingapo: Hiệp định khung về tăng cường hợp tỏc kinh tế của ASEAN, Hiệp định về chương trỡnh ưu đói thuế quan cú hiệu lực chung (COPT), và thành lập khu vực mậu dịch tự do ASEAN (AFTA).. - Hai là, sau nhiều năm cố gắng liờn tục, cỏc nước ASEAN đó đạt được những thành tựu to lớn về tăng trưởng kinh tế và hợp tỏc phỏt triển. - Cỏc nước thành viờn đó cú được khối lượng thương mại và luồng đầu tư lớn nhờ cú nhiều biện phỏp tự do hoỏ đỏng kể". - Những cố gắng đầu tiờn trong hợp tỏc phỏt triển giữa cỏc nước ASEAN được triển khai theo bốn lĩnh vực là: Tiến hành hợp tỏc về cỏc hàng hoỏ cơ bản, đặc biệt là lương thực và năng lượng. - Hợp tỏc để xõy dựng cỏc nhà mỏy cụng nghiệp quy mụ lớn. - Hợp tỏc về thương mại, xỏc lập cỏc thỏa thuận ưu đói coi đú như mục tiờu lõu dài, tăng cường buụn bỏn nội khối và mở rộng thị trường ở ngoài khu vực. - hợp tỏc khoa học cụng nghệ nhằm tăng cường sản xuất, nõng cao chất lượng sản phẩm, thực hiện đa dạng hoỏ xuất khẩu.. - Ngày nay, ASEAN đó và đang phấn đấu trở thành một khu vực mậu dịch tự do (AFTA) và khu vực đầu tư (AIA). - Mặc dầu vấp phải những khú khăn khụng nhỏ như cuộc khủng hoảng tài chớnh năm 1997, cỏc nước ASEAN đó đạt được nhiều tiến bộ và thành tớch trờn hai lĩnh vực này. - Về AFTA, đó hoàn thành từ 2003 đối với cỏc nước thành viờn cũ và cú phần kộo dài thờm đối với cỏc thành viờn mới - 2006 đối với Việt Nam, 2008 Lào và Mianma và 2010 là Campuchia. - Theo đú, tổng số lượng lưu thụng hàng hoỏ của cỏc nước trong khu vực đó tăng rừ rệt đến cuối những năm 1990, riờng năm 1999 chiếm 22,5% tổng số xuất khẩu và 33,4% nhập khẩu cỏc nước thành viờn. - 8 Thỏng 10/1998, Hiệp định khung về thành lập khu vực đầu tư ASEAN đó được ký kết. - Khu vực đầu tư ASEAN bao gồm lónh thổ tất cả cỏc nước thành viờn của Hiệp hội, thu hỳt vốn đầu tư trong và ngoài nước, trờn cơ sở cung cấp cho cỏc nhà đầu tư kế hoạch phỏt triển quốc nội, ưu đói thuế quan và bói bỏ những hạn chế đối với đầu tư nước ngoài. - Mỹ, Nhật Bản, Liờn minh chõu (EU), Trung Quốc… là những nhà đầu tư chớnh vào cỏc nước ASEAN. - Ba năm sau, số dự ỏn đầu tư của Nhật Bản ở cỏc nước này đó tăng gấp 3 lần với 825 dự ỏn và tổng số vốn đầu tư là 27,1 tỷ USD. - Những cố gắng theo hướng này là nhằm khắc phục tỡnh trạng "Đụng Á là khu vực sụi động nhất trong nền kinh tế thế giới hiện nay, nhưng về mặt tự do hoỏ thương mại lại rất lạc hậu, đến nay vẫn chưa thiết lập được khu vực mậu dịch tự do sỏnh ngang tầm EU - Mỹ". - 10 So với cỏc mối quan hệ khỏc thỡ quan hệ ASEAN - Trung quốc cú những bước phỏt triển khỏ mạnh. - Nhằm cụ thể hoỏ cho sự phỏt triển của khu vực mậu dịch tự do Trung Quốc - ASEAN như một cơ hội kinh doanh mới khai thỏc thị trường rộng lớn này, thỏng 7/2006 tỉnh Quảng Tõy đó đề ra phương ỏn hợp tỏc kinh tế khu vực "một trục hai cỏnh". - Trung Quốc - ASEAN do hai mảng lớn là Khu kinh tế xuyờn Vịnh Bắc Bộ và Hợp tỏc tiểu vựng sụng Mờkụng và một Trục giữa là Hành lang Nam Ninh - Xingapo hợp thành. - Theo đú, cỏc tỉnh Quảng Tõy và Võn Nam sẽ trở thành tuyến đầu, người gỏnh vỏc trỏch nhiệm chủ yếu thực hiện sự hợp tỏc kinh tế giữa Trung Quốc và ASEAN, và cỏc doanh nghiệp vừa và nhỏ giữ vai trũ chủ đạo trong sự hợp tỏc. - Bởi đối với thị trường ASEAN to lớn và phức tạp cỏc doanh nghiệp vừa và nhỏ "thuyền nhỏ dễ xoay đầu", cú tiềm lực phỏt triển khụng thể tớnh hết. - 11 Đó ba lần tỉnh Quảng Tõy tổ chức thành cụng Hội chợ triển lóm Trung Quốc và ASEAN, và gần đõy nhất là thỏng Diễn đàn phỏt triển đầu tư doanh nghiệp vừa và nhỏ Trung Quốc - ASEAN". - đó được tổ chức tại Nam Ninh (Quảng Tõy) với sự tham gia của nhiều chuyờn gia và 360 đại diện doanh nghiệp vừa và nhỏ đến từ Trung Quốc và cỏc nước ASEAN.. - Như nhiều cụng trỡnh đó xuất bản từng đề cập những khú khăn, thỏch thức của ASEAN trong quỏ trỡnh hợp tỏc phỏt triển, những khú khăn thỏch thức ấy khụng thể xem thường bởi nú liờn quan tới đặc điểm và tớnh chất của sự liờn kết ASEAN. - ASEAN, nhưng ở khớa cạnh khỏc lại làm cho những chương trỡnh, kế hoạch hợp tỏc thiếu mạnh mẽ hoặc kộo dài chậm lại. - Những cam kết giữa cỏc nước thành viờn của Hiệp hội khụng cú tớnh chất bắt buộc cưỡng chế hoặc phải cựng lo chung. - Trước những khú khăn dự về kinh tế hay an ninh, thường cỏc nước thành viờn phải "tự lo". - Như nhận định của Jusus Ostanislao, nguyờn Bộ trưởng tài chớnh Philippin và là Chủ tịch Ngõn hàng phỏt triển chõu Á, về ASEAN trong cuộc khủng hoảng tài chớnh năm Khủng hoảng khu vực ảnh hưởng tới tất cả cỏc nước thành viờn ban đầu của ASEAN, nhưng cỏc biện phỏp lại chủ yếu mang tớnh chất quốc gia. - Như vậy là ASEAN khụng cú vai trũ gỡ và rừ ràng là cỏi cơ chế mang tớnh chất thể chế của ASEAN khụng cũn đủ sức đưa ra bất kỳ một biện phỏp khu vực nào. - Cỏc nước thành viờn thường quan tõm trước hết và chủ yếu là lợi ớch quốc gia. - Đó xảy ra những hiện tượng "xộ rào", khi buụn bỏn trong nội bộ ASEAN tiến triển chậm chạp, một số nước thành viờn đó ký kết với cỏc đối tỏc bờn ngoài lập nờn khối thương mại song phương (FTA) như Xingapo đó ký FTA với New Zealand, Australia, Nhật Bản;. - 13 Hậu quả là cú thể gõy nờn những mõu thuẫn giữa cỏc nước thành viờn và cả tiến trỡnh liờn kết khu vực.. - Ba là, cỏc nước thành viờn đều cú nhận thức chung ASEAN là "sõn chơi". - Hiện tại, cơ chế của ASEAN khỏ lỏng lẻo, ỏp dụng phương thức hiệp thương để giải quyết những bất đồng giữa cỏc nước thành viờn.. - Nhưng nếu ASEAN trở thành một thực thể phỏp định, cú quyền lực (như thực hiện cấm vận) với cỏc thành viờn vi phạm cỏc cam kết thỡ cú thể cú nguy cơ lớn dẫn tới sự tan ró của Hiệp hội. - Tờ Đại cụng bỏo (Hồng Kụng) số ra ngày 12/4/2007 đó cú lưu ý: "Trong xu thế toàn cầu hoỏ kinh tế hiện nay, nhiều khả năng sẽ xuất hiện tỡnh trạng cỏc nước ASEAN cõn nhắc lợi ớch của mỡnh trong tổ chức ASEAN", và "nếu như cơ chế được thực hiện nghiờm ngặt hoỏ, chế độ thỏi quỏ, sẽ khụng đúng nổi vai trũ đoàn kết nội bộ, mà cũn. - Viện nghiờn cứu Đụng Nam Á, Hà Nội, 204, tr.39. - 14 Cỏi thật khú của ASEAN là cần tăng cường tớnh đoàn kết trong ASEAN như nhiệm vụ quan trọng hiện nay, lại vừa nõng tầm phỏt triển của Hiệp hội cũng như kết hợp hài hoà giữa lợi ớch của cỏc quốc gia và lợi ớch chung của Hiệp hội.. - 4- Vỡ nhiều nguyờn nhõn như cỏc vấn đề lịch sử, vị trớ địa - chiến lược, tốc độ tăng trưởng nền kinh tế…, hoà bỡnh an ninh luụn là vấn đề cú ý nghĩa quan trọng hàng đầu đối với khu vực Đụng Nam Á và cỏc nước ASEAN. - Cũng rừ ràng, hoà bỡnh an ninh là một yếu tố trước hết của sự ra đời của tổ chức ASEAN, và cũng là mối quan tõm thường xuyờn của ASEAN với những cố gắng khụng ngừng.. - Đú là "Tuyờn bố về khu vực hoà bỡnh, tự do và trung lập "cho khu vực Đụng Nam Á (ZOPFAN Hiệp ước thõn thiện và hợp tỏc ở Đụng Nam Á". - Sau chiến tranh lạnh khụng lõu, trong bối cảnh quốc tế và khu vực cú những thay đổi quan trọng và diễn biến phức tạp, ASEAN đó đưa ra một sỏng kiến quan trọng mang tớnh chủ động tớch cực. - Đú là sự kiện Hội nghị thành lập Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF) tại Băng Cốc thỏng 7.1994 với sự tham gia của 18 quốc gia (6 nước ASEAN. - Với sự tham dự của nhiều quốc gia trong và ngoài khu vực Đụng Nam Á, ARF đó thể hiện tư duy mới của ASEAN về cỏc vấn đề an ninh và hợp tỏc an ninh - chớnh trị, gắn an ninh với sự phỏt triển, gắn quốc gia với khu vực, gắn khu vực với quốc tế.. - Tự thõn sự định kỳ ấy núi lờn sự tin cậy, sự hưởng ứng hợp tỏc của cỏc nước tham gia nhằm duy trỡ hoà bỡnh an ninh khu vực.. - Từ 18 thành viờn lỳc đầu, tới nay số lượng thành viờn ARF đó lờn tới 26 quốc gia.. - Những thành viờn mới gần đõy là Campuchia, Mianma, Ấn Độ, CHDCND TriềuTiờn, Mụng Cổ, Pakixtan, Đụng Timo và Băng-la-đột. - Riờng Việt Nam và Lào từ quan sỏt viờn đó trở thành thành viờn chớnh thức của ARF.. - Cú lẽ trong số cỏc tổ chức khu vực hiện nay, ARF là tổ chức duy nhất cú sự tham gia của hầu hết cỏc cường quốc như Mỹ, EU, Nhật Bản, Liờn bang Nga, Trung Quốc và Ấn Độ… ARF đó tạo được sự hấp dẫn, sự quan tõm của cỏc nước, kể cả cỏc nước lớn.. - Cựng với việc xỏc định cơ cấu và nguyờn tắc hoạt động, ARF đó đề ra một lộ trỡnh gồm 3 giai đoạn nhằm duy trỡ, củng cố nền hoà bỡnh an ninh khu vực. - Về tớnh chất, ARF là một diễn đàn cho sự đối thoại cởi mở và tham khảo về cỏc vấn đề an ninh và chớnh trị khu vực để thảo luận trao đổi, giỳp hiểu biết về nhau và cú được sự gần gũi hoà hợp cỏc quan điểm khỏc nhau giữa cỏc nước thành viờn nhằm giảm cỏc nguy cơ đe doạ hoà bỡnh an ninh. - Tại cỏc cuộc hội nghị thường niờn, ARF đó tiến hành thảo luận, bàn bạc nhiều vấn đề an ninh truyền thống và phi truyền thống khụng chỉ thuộc khu vực Đụng Nam Á mà cũn mở rộng cả phạm vi chõu Á - Thỏi Bỡnh Dương. - Trong bối cảnh ở khu vực Đụng Nam Á chưa cú được một cơ chế phỏp lý về an ninh, ARF là một sỏng kiến đặc sắc, tạo nờn được một diễn đàn quốc tế để cỏc nước tham gia bày tỏ chớnh kiến, trao đổi sự quan tõm, tăng cường sự hiểu biết lẫn nhau cú ý nghĩa như tạo nờn sự cõn bằng kiềm chế những nguy cơ đe doạ hoà bỡnh ổn định khu vực.. - ARF chưa xõy dựng được một cơ chế hợp tỏc để đối phú kịp thời với những bất ổn. - hoặc làm chủ tỡnh hỡnh khu vực Đụng Nam Á, khụng bị lệ thuộc vào cỏc nước lớn ngoài khu vực. - 40 năm qua, ASEAN đó cú những cố gắng to lớn và những thành cụng vang dội trong xu thế chung của thế giới và thời đại là hoà bỡnh an ninh và hợp tỏc phỏt triển với những đặc điểm và phong cỏch Đụng Nam Á. - Nhưng cũng rất rừ ràng, ASEAN cũn khụng ớt khú khăn và thỏch thức từ chủ quan và khỏch quan đang và sẽ đối diện với tất cả cỏc nước thành viờn trờn con đường tiến tới của Hiệp hội trong thế kỷ XXI.