- CƠ CẤU TỔ CHỨC VÀ Ý THỨC CỘNG ĐỒNG C ỦA LÀNG DÒNG HỌ VIỆT NAM. - M ục đích nghiên cứu. - Đây là bài nghiên cứu về Làng dòng họ Việt Nam, một loại hình làng xã hiện t ại vẫn đang có sự bảo tồn nhiều nét văn hoá truyền thống. - Làng dòng họ, hay còn gọi là Làng đồng tộc là một tổ chức xã hội thể hiện rõ nét những đặc trưng của văn hoá truy ền thống với tư cách là một đơn vị của làng truyền thống, được hình thành với trung tâm là y ếu tố thị tộc phụ hệ vốn tồn tại ở các nước như Trung Quốc, Hàn Quốc và Vi ệt Nam.... - So v ới Trung Quốc hay Hàn Quốc thì gia đình của Việt Nam có đặc trưng mang tính Đông Nam Á, vì có mang tính chất đặc trưng của chế độ lưỡng hệ (cả phụ hệ lẫn m ẫu hệ) cho nên Làng dòng họ với cơ cấu tổ chức tương tự như Làng dòng họ của Hàn Qu ốc thì khó có thể được tìm thấy tại Việt Nam 1. - Các nghiên cứu về làng dòng họ. - Ở Việt Nam có Làng họ có nghĩa là Làng dòng họ nhưng khó tìm được những nghiên c ứu liên quan đến vấn đề này. - Điều này cũng có thể lý giải rằng, không giống v ới các nhà thực dân chủ nghĩa Nhật ở Hàn Quốc các nhà thực dân chủ nghĩa Pháp ở Vi ệt Nam trước đây chỉ quan tâm đến những vấn đề làng hay các quy ước của làng hơn là bản thân các làng dòng họ. - Những nghiên cứu tập trung về làng dòng họ sau th ời kỳ thực dân Pháp ở Việt Nam thì cũng không được tìm thấy. - Trong quyển Nông thôn Vi ệt Nam trong lịch sử do Vi ện Sử học phát hành cũng không đề cập đến Làng dòng họ 2. - Như đã nói ở trên, những nghiên cứu về Làng dòng họ tại Việt Nam thì hầu như không có. - Ở đây chúng tôi thấy cần thiết phải suy nghĩ về mối quan hệ của tổ chức dòng họ v ới làng Việt Nam.. - Theo Yu In-sun, trong xã h ội Việt Nam, chế độ đại gia đình đã không phát triển và đối với người Việt Nam thì khái niệm huyết tộc cũng không được phổ biến. - nên Làng dòng họ khó được hình thành ở Việt Nam 3 . - Nhà nghiên c ứu về làng Việt Nam Tr ần Tư cũng đã phát hiện ra điều này. - Nói một cách khác, người Việt Nam thường hay nói “người làng nào” hơn là “người họ nào” 4. - Vi ện Nghiên cứu Hàn Quốc học Trung ương. - Ở Việt Nam không thể không quan tâm đến tầm quan trọng của huyết t ộc, đặc biệt là huyết thống nội tộc. - Giáo sư Lương Văn Hy ngành Nhân chủng học của ĐH Toronto là chuyên gia nghiên cứu về làng và gia đình Việt Nam đã từng cho rằng huy ết thống nội tộc có tầm quan trọng rất lớn đối với người Việt Nam. - Ông cho biết hi ện tượng xin con nuôi để nối dõi tông đường cũng đã thường xuyên diễn ra 5 Ô ng đã ch ỉ ra rằng Đại gia đình nội tộc ở khu vực Bắc bộ Việt Nam gắn liền với quan niệm Nho giáo c ủa 5 thế hệ cùng chung sống 6 . - Ha Sun (1984) cũng đã nhấn mạnh đến truyền th ống gia đình phụ hệ của Việt Nam. - Điều này cho thấy rằng, tuy yếu tố mang tính lưỡng hệ được phát hiện trong xã hội Việt Nam 7 nhưng yếu tố mang tính phụ hệ, hay sự t ồn tại của đại gia đình nội tộc thì không thể không được nhắc đến.. - T ác giả bài nghiên cứu này đã chọn dòng họ Nguyễn Quý danh giá ở làng Đại M ỗ làm đối tượng nghiên cứu. - Ngôi làng có Từ đường của dòng họ Nguyễn Quý gọi là xóm Đình. - Năm 2003 làng có khoảng 40% trong tổng số hơn 400 hộ thuộc dòng họ Nguy ễn Quý. - Nếu đi vào xóm Đình thì sẽ thấy Từ đường này khá là sầm uất, là nơi th ờ cúng tổ tiên dòng họ Nguyễn Quý. - Nguyễn Quý Đức được xem là ông tổ của dòng h ọ có con trai và cháu làm quan to trong triều nhà Lê ngày xưa và được Vua ban cho đất đai xung quanh ngôi làng này. - Đặc điểm này có thể nói là gần giống với “làng dòng họ” của Hàn Quốc.. - Chính vì v ậy mà chúng ta không nên vội kết luận rằng do có sự khác biệt với làng dòng họ của Trung Quốc và Hàn Quốc nên ở Việt Nam không có làng dòng họ và quan ni ệm về huyết tộc. - Việc nghiên cứu về những điểm giống và khác nhau giữa làng dòng họ và quan niệm huyết tộc của Việt Nam với Hàn Quốc và Trung Quốc sẽ mang l ại nhiều ý nghĩa. - Ở xã Mộ Trạch và Đại Mỗ đều có từ đường thờ cúng tổ tiên và nếu nhìn vào vi ệc các gia đình trong dòng họ vẫn hay tụ tập lại với nhau để dâng hương cúng gi ỗ thì lại càng không thể cho là người Việt Nam không có quan niệm về huyết t ộc hay ở Việt Nam không có làng dòng họ.. - Đa số các học giả của Việt Nam đều có cùng nhận định là trong sinh hoạt của người Việt Nam hiện đại thì quan hệ thân tộc có ý nghĩa rất lớn. - Theo họ, ở Việt Nam, m ối quan hệ thân tộc vẫn còn rất quan trọng trong sinh hoạt xã hội 8 , người nghiên cứu xã M ỗ Trạch chỉ ra rằng việc nghiên cứu về thân tộc và gia phả là điều cần thiết trong nghiên c ứu xã hội Việt Nam. - Nguyễn Tuấn Anh (2001) từng nghiên cứu về làng Qu ỳnh Đôi với Hương ước Quỳnh Đôi khá nổi tiếng cũng nhấn mạnh đến vai trò của thân t ộc trong cộng đồng dòng họ.. - Khái ni ệm về làng dòng họ và phương pháp nghiên cứu 3.1. - Khái ni ệm về làng dòng họ. - Hi ện nay có rất nhiều thuật ngữ chỉ làng dòng họ. - Gần đây do ảnh hưởng từ ngành nhân chủng học nên có r ất nhiều trường hợp sử dụng từ dòng họ mang ý nghĩa của Phái(lineage) trong huy ết thống để chỉ làng dòng họ.. - Làng dòng h ọ được hiểu là: "cộng đồng dòng họ cư trú tại một làng nhất định qua nhi ều thế hệ và có vai trò chi phối tổ chức và hoạt động của làng". - H ọc giả Lee Chang- gi (1991) đã nêu một cách giản lược về đặc trưng của làng dòng họ. - Ông ta đã s ử dụng hai khái niệm là nội dung của “ý thức dòng họ” và “tổ chức dòng họ” trong nghiên c ứu của mình.. - Trước tiên, về nội dung của “ý thức dòng họ” thì Lee Chang-gi (1991) đã đưa ra các loại hình như: Ý thức nối dõi tông đường, ý thức thờ cúng tổ tiên, ý thức về dòng dõi, ý th ức cố kết dòng họ. - Điều kiện để hình thành nên ý thức dòng họ thì có: Vị thế c ủa tổ tiên, số lượng và mật độ thành viên dòng họ, địa vị kinh tế xã hội, tài sản dòng họ. - Các loại hình ý thức mà Lee Chang-gi nêu lên tạo nền tảng cho việc nghiên cứu làng dòng họ. - Xét về mặt xã hội học, chúng ta có thể xem xét một nhóm thân tộc phụ h ệ sống tập trung với nhau có cùng ý thức dòng họ và ý thức cố kết dòng họ. - Hoặc là v ới các điều kiện tạo nên tổ chức dòng họ như vậy chúng ta có thể phân tích một làng cụ thể xem làng đó có đủ các điều kiện đó hay không.. - Người viết đã chọn làng Đại Mỗ của dòng họ Nguyễn Quý thuộc huyện Từ Liêm ngo ại ô Hà Nội. - Ngoài ra, con trai và cháu của Nguyễn Quý Đức cũng đã được triều Lê phong Đại Vương. - Con trai Nguyễn Quý Đức là Nguyễn Quý Ân được phong là Đại Vương 黃甲國師 , còn cháu Nguyễn Quý Năng thì được phong là Đại Vương 國師公位 . - Dòng họ Nguy ễn Quý coi điều này là niềm tự hào và điều này đã góp phần tạo nên ý thức dòng họ rất cao.. - Th ời kỳ mà ba thế hệ này làm quan là thời kỳ hậu Lê, vương triều phồn thịnh của Việt Nam. - Ba thế hệ Đại Vương dòng họ Nguyễn Quý c ủa làng Đại Mỗ chính là những nhân vật đã hoạt động trong giai đoạn từ thế kỷ 17 đến thế kỷ 18. - Làng Đại Mỗ xem Đại Vương Nguyễn Quý Đức là ông tổ của. - Ho ặc cụ thể hơn là làng Đại Mỗ của dòng họ Nguyễn Quý được hình thành bắt đầu từ giữa thế kỷ 17.. - Làng này có t ừ đường của dòng họ Nguyễn Quý và ở trong từ đường thờ tất cả 3 v ị Đại vương. - Người ta gọi là nhà thờ cụ tổ Nguyễn Quý Đức. - Cơ cấu tổ chức và ý thức cộng đồng của Làng dòng họ 4.1. - Theo nghiên c ứu của Vũ Duy Mền, dòng họ Nguyễn Đình ở làng Đại Mỗ thuộc Thiên M ỗ đã di cư đến đây từ thế kỷ 14 và là dòng họ có xuất xứ lâu đời nhất tại vùng này. - Còn dòng h ọ Nguyễn Quý di cư vào làng Đại Mỗ từ khoảng thế kỷ 16. - Tổ tiên c ủa dòng họ Nguyễn Quý đầu tiên đặt chân đến làng này chính là Phúc Tâm Công.. - Nguy ễn Quý Đức được xem là Cụ tổ của dòng họ nhưng trên thực tế thì thuộc đời thứ 4 c ủa dòng họ. - Theo gia phả của dòng họ Nguyễn Quý thì dòng họ bắt đầu từ Phúc Tâm Công đến Phúc An Công, Tạ Lê Công, rồi mới đến Nguyễn Quý Đức . - Trong gia ph ả của dòng h ọ Nguyễn Quý thì quy định trước Nguyễn Quý Đức là 上卷 , và b ắt đầu từ đời Nguy ễn Quý Đức trở về sau là 正卷. - Như đã nói rõ ở trên, dòng họ mới này được hình thành bắt đầu từ thời kỳ Nguy ễn Quý Đức, còn gia phả thì phải được tính ngược lên từ đời Phúc Công Tâm. - Tuy v ậy, ở làng này con cháu của Nguyễn Quý Đức và con cháu của người anh là Nguyễn Quý Tính cũng đã từng có những mâu thu ẫn xung quanh vấn đề gọi là “Tính chính thống của việc nối dõi”.. - Sau Nguy ễn Quý Đức, hiện con trai trưởng trong dòng họ là Nguyễn Quý Hồng (đời thứ 17, sinh năm 1960) được xem là người cháu đích tôn nối dõi trực tiếp của cụ.. - Thực tế thì Nguyễn Quý Dậu (đời thứ 16, sinh năm 1933) chính là người đang đảm nhiệm vai trò của người cháu đích tôn. - Những tài liệu quan trọng của dòng h ọ hiện đang được lưu trữ tại nhà của ông Nguyễn Quý Dậu. - Việc thờ cúng tổ tiên được coi trọng trong sự hình thành và phát triển làng dòng họ. - Trong xã h ội Việt Nam thì cúng giỗ cũng rất quan trọng. - Những chiếc bàn thờ được đặt trong m ỗi gia đình người Việt Nam đã biểu hiện khá rõ nét về truyền thống đó. - Việc coi trọng tang lễ và tảo mộ trong sinh ho ạt hàng ngày của người Việt Nam được thể hiện rõ trong hương ước truyền th ống 12 . - Bước vào giai đoạn của nhà nước Xã hội chủ nghĩa, ở Việt Nam tuy việc này đã không được quan tâm, nhưng từ sau thời kỳ đổi mới đến nay thì các hoạt động liên quan đến vi ệc biên soạn gia phả của dòng họ lại đang được triển khai khá rộng rãi. - Các dự án biên d ịch gia phả và các tài liệu có liên quan sang quốc ngữ phục vụ nghiên cứu học thu ật hiện là công việc của các dòng họ Việt Nam. - Các văn tự liên quan đến tổ tiên của dòng h ọ Nguyễn Quý làng Đại Mỗ như các tài liệu gia phả đã được biên dịch sang quốc ngữ.. - Theo Lee Chang- ki (1991), để tổ chức dòng họ thì số lượng thành viên của dòng họ không được quá ít hoặc phân bổ trong một khu vực quá rộng lớn. - Đặc trưng c ủa làng dòng họ là số lượng thành viên dòng họ cùng cư trú trong một làng với một quy mô v ừa phải.. - Dòng h ọ Nguyễn Quý phân bổ tập trung chủ yếu ở Thôn Đình và một số khu v ực xung quanh như Hà Đông, Chương Liễu. - Trước đây xã Đại Mỗ và xã Tây Mỗ cùng là m ột xã cho nên việc các thành viên của dòng họ Nguyễn Quý sống tập trung nhi ều ở hai xã này chính là điều kiện thuận lợi trong việc duy trì và phát triển cộng đồng dòng họ của mình trong khu vực này.. - M ục đích của bài nghiên cứu này là nhằm tìm hiểu văn hoá truyền thống của Vi ệt Nam ở làng dòng họ hay làng đồng tộc. - Làng dòng họ có thể được hiểu là "cộng đồng dòng họ cư trú tại một làng nhất định qua nhiều thế hệ và có vai trò chi phối tổ ch ức và hoạt động của làng". - Như chúng ta đã biết, chế độ Tông pháp không bám rễ trong xã h ội Việt Nam như ở Hàn Quốc hay Trung Quốc. - “làng dòng h ọ” Việt Nam. - Lee Chang- gi đã quy định tính chất của làng dòng họ ở 2 phương diện là “ý thức dòng họ” và “tổ chức dòng họ”. - Về nội dung của ý thức dòng họ thì bao g ồm: Ý thức nối dõi tông đường, ý thức thờ cúng tổ tiên, ý thức dòng dõi, ý thức c ố kết dòng họ. - Tổ chức dòng họ thì bao gồm: Vị thế tổ tiên, số lượng và mật độ thành viên dòng h ọ, địa vị kinh tế xã hội của thành viên dòng họ, tài sản dòng họ. - Cũng như nhiều học giả đã từng đề cập đến, Việt Nam vừa chịu ảnh hưởng của Tông pháp v ừa mang đặc trưng của chế độ lưỡng hệ. - Chính vì thế mà cũng có nhiều học giả đã từng phủ nhận sự tồn tại của làng dòng họ ở Việt Nam. - Tuy nhiên n ếu dựa trên kết quả của bài nghiên cứu này thì có thể kết luận được rằng trong làng dòng h ọ của Việt Nam có nhiều dòng họ cùng sinh sống với nhau và ý thức đồng hương phát triển mạnh mẽ hơn so với làng dòng họ của Hàn Quốc, còn những đặc tr ưng gần giống với làng dòng họ Hàn Quốc thì rõ ràng là đang tồn tại. - Các làng dòng họ Việt Nam mà bài viết này lựa chọn nghiên cứu hiện tại đang bảo tồn những đặc trưng này rất tốt như từ đường, nhà trưởng họ, bia văn, mồ mả. - Ruộng họ vẫn đang được bảo tồn, gia ph ả dòng họ không những được bảo quản rất cẩn thận mà còn tiếp tục được biên soạn m ới. - Làng Việt Nam đặc biệt là các làng thuộc lưu vực các con sông lớn thường có m ật độ dân số dày đặc với hàng trăm hộ tập trung sinh sống trong một thôn làng.. - Nguy ễn Quý là một trong khoảng hơn 30 dòng họ hiện đang cư trú trong một đơn vị xã. - V ề thôn làng thì ở Thôn Đình có rất nhiều dòng họ đang sinh sống ở đây. - Nhà Nguy ễn Quý được xem là một trong 4 dòng họ lớn ở Thôn Đình. - Như đã nói ở trên, tuy có nhi ều dòng họ cùng sinh sống nhưng dòng họ Nguyễn Quý hiện đang đóng vai trò chi ph ối hơn. - Điểm tương đối khác biệt so với làng dòng họ của Hàn Quốc ở đây chính là có nhi ều dòng họ cùng sinh sống.. - Làng dòng h ọ được chọn làm đối tượng nghiên cứu trong bài này chính là làng mà người viết đã từng nghiên cứu trong thời gian qua. - Vì đây là làng được lựa chọn m ột cách ngẫu nhiên nên khó có thể cho rằng làng này đã phản ánh được những nét đặc trưng tiêu biểu cho làng dòng họ Việt Nam. - Mặc dù có những hạn chế như vậy nhưng bài viết này lại mang một ý nghĩa là bài nghiên cứu bước đầu tìm hiểu về làng dòng h ọ Việt Nam.