- ĐẶC ĐIỂM PHÁT TRIỂN ỐNG TIÊU HÓA VÀ KHẢ NĂNG SỬ DỤNG THỨC ĂN CHẾ BIẾN CỦA CÁ TRÊ PHÚ QUỐC (Clarias gracilentus, NG, HONG &. - Quá trình phát triển về hình thái và cấu trúc mô ống tiêu hóa của cá trê Phú Quốc được khảo sát từ khi mới nở đến giai đoạn 30 ngày tuổi. - Kết quả cho thấy cá bột bắt đầu mở miệng vào ngày thứ 2 đến ngày thứ 5 cá mới ăn thức ăn ngoài với cỡ miệng trung bình mm. - Ống tiêu hóa phân hóa thành 4 phần gồm xoang miệng, thực quản, dạ dày và ruột. - Ngày tuổi thứ 10 dạ dày đã hình thành chức năng tiêu hóa riêng biệt. - dày được hình thành vào ngày tuổi thứ 5 và hoàn chỉnh chức năng vào ngày tuổi thứ 10 với sự xuất hiện rất nhiều tuyến dạ dày. - Nghiên cứu về khả năng sử dụng thức ăn chế biến đã ghi nhận: có thể ương cá với thức ăn chế biến từ ngày tuổi thứ 10, nhưng sinh trưởng về khối lượng của cá chậm hơn so với những cá ở nghiệm thức cho ăn ở các ngày tuổi với các giá trị lần lượt và 0,005g/ngày và rất chậm khi so sánh với sinh trưởng của cá ở nghiệm thức đối chứng (0,012g/ngày). - Ngay ở nghiệm thức cho cá ăn ở ngày tuổi thứ 19, thì sau 45 ngày ương, khối lượng của cá g) chỉ tương đượng 50% so với cá ăn hoàn toàn thức ăn tươi sống (0,53±0,23g). - Đặc điểm phát triển ống tiêu hóa và khả năng sử dụng thức ăn chế biến của cá trê Phú Quốc (Clarias gracilentus, Ng, Hong &. - Sự phát triển ống tiêu hóa của cá có liên quan đến sự bắt mồi, loại mồi bắt được, khả năng tiêu hóa và hấp thu dinh dưỡng từ thức ăn. - Nghiên cứu về phát triển ống tiêu hóa của cá bằng phương pháp mô học đã được nhiều tác giả thực hiện trên nhiều loài cá khác nhau như: nghiên cứu Ferraris et al. - Việc nghiên cứu đặc điểm phát triển của ống tiêu hóa của cá trê Phú Quốc ở giai đoạn nhỏ có ý nghĩa trong việc xác định đặc tính dinh dưỡng của cá, đặc biệt là thời gian cá sử dụng tốt thức ăn chế biến phục vụ cho xây dựng qui trình ương giống.. - Cá được cho ăn Artemia từ ngày tuổi thứ 5 đến ngày tuổi thứ 8, cho ăn Moina từ ngày tuổi thứ 9 đến ngày tuổi thứ 15, từ 15 đến 30 ngày tuổi thức ăn của cá là trùn chỉ. - Cá được thu vào ngày tuổi thứ và 30 sau khi nở. - Mẫu được thu nguyên con một cách ngẫu nhiên và cố định bằng dung dịch Bouin cho nghiên cứu cấu trúc mô ống tiêu hóa. - Tiêu bản cấu trúc mô ống tiêu hóa được thực hiện theo phương pháp cắt mẫu đúc vùi trong paraffin theo phương pháp mô tả bởi Hinton (1990).. - Thời điểm sử dụng thức ăn chế biến thích hợp của cá trê Phú Quốc được xác định bằng thí nghiệm gồm 5 nghiệm thức với 3 lần lặp lại, mỗi bể bố trí 100 con/60 L và tiến hành trong 45 ngày. - Nghiệm thức đối chứng cho ăn hoàn toàn thức ăn tự nhiên:. - thức ăn chế biến được cho ăn như nghiệm thức đối chứng. - Thức ăn chế biến là thức ăn chuyên dùng cho cá da trơn có dạng bột, hàm lượng đạm từ 40. - Cá được tập ăn 72 giờ trước khi thay thế hoàn toàn bằng thức ăn chế biến, lượng thức ăn tươi sống được thay thế bằng thức ăn chế biến theo tỉ lệ 25%/ngày bằng cách trộn hai loại thức ăn lại với nhau. - Các thời điểm phân tích sự thay đổi của ống tiêu hóa được so sánh với thời điểm các nghiệm thức cho ăn thức ăn chế biến.. - Bảng 1: Thời điểm cho ăn thức ăn chế biến trong từng nghiệm thức. - Nghiệm thức Thời điểm cho ăn Nghiệm thức 1 (NT1) 10 ngày tuổi Nghiệm thức 2 (NT2) 13 ngày tuổi Nghiệm thức 3 (NT3) 16 ngày tuổi Nghiệm thức 4 (NT4) 19 ngày tuổi. - 3.1 Sự phát triển ống tiêu hóa của cá trê Phú Quốc giai đoạn từ khi mới nở đến 30 ngày tuổi. - 3.1.1 Đặc điểm phát triển hình thái của ống tiêu hóa. - Lúc này, ống tiêu hóa của cá chỉ là một đoạn ống thẳng nằm ngay bên trên khối noãn hoàng (Hình 1A). - Ngày thứ 3, ống tiêu hóa vẫn là 1 ống thẳng, tuy nhiên, phần sau của đoạn ruột trước phình to ra phân chia ống tiêu hóa thành 3 phần là thực quản, vùng dạ dày và ruột (Hình 1C). - Nếp gấp đầu tiên của ống tiêu hóa xuất hiện vào ngày tuổi thứ 5 do phần dạ dày phình to và uốn cong như hình hạt đậu, thực quản nở rộng tạo điều kiện cho việc nuốt thức ăn (Hình 1D). - Từ ngày thứ 10 đến ngày thứ 15, ống tiêu hóa của cá đã có hình dạng và gấp khúc như cá trưởng thành, tuy nhiên, giới hạn giữa các phần chưa phân biệt rõ ràng. - Phần co thắt giữa dạ dày và ruột xuất hiện vào ngày tuổi thứ 10. - Ở ngày tuổi thứ 15, 2 điểm co thắt ở đoạn sau của ruột xuất hiện (Hình 1F) và phân chia ruột cá thành 3 phần: ruột trước, ruột sau và trực tràng và có thể nhận thấy rõ từ ngày tuổi thứ 18 (Hình 1G). - Từ ngày thứ 18 trở đi, ống tiêu hóa không có thay đổi lớn, chủ yếu là sự phát triển về chiều dài, tuy nhiên do giới hạn của xoang bụng, nên. - Hình A: Cá trê Phú Quốc 2 ngày tuổi Hình B: Cá trê Phú Quốc 3 ngày tuổi M: miệng, Y: noãn hoàng N: ống tiêu hóa, Y: noãn hoàng. - Hình C: Ống tiêu hóa cá 3 ngày tuổi Hình D: Ống tiêu hóa cá 5 ngày tuổi S: dạ dày S: dạ dày, G: thực quản. - Hình E: Ống tiêu hóa cá 10 ngày tuổi Hình F: Ống tiêu hóa cá 15 ngày tuổi S: dạ dày, I: ruột, V: thắt môn vị S: dạ dày, I: ruột, G: thực quản. - Hình G: Ống tiêu hóa cá 18 ngày tuổi Hình H: Ống tiêu hóa cá 21 ngày tuổi G: thực quản, I: ruột, V: thắt môn vị. - Hình K: Ống tiêu hóa 25 ngày tuổi Hình L: Ống tiêu hóa 30 ngày tuổi S: dạ dày, I: ruột, V: thắt môn vị S: dạ dày, I: ruột, G: thực quản. - Hình 1: Sự biến đổi về hình thái của ống tiêu hóa cá trê Phú Quốc từ ngày tuổi thứ 3 đến ngày tuổi 30 Như vậy, trong suốt giai đoạn cá bột, sự phát. - triển của ống tiêu hóa có sự thay đổi từ một ống thẳng chưa phân hóa thành một hệ tiêu hóa phức tạp và phân đoạn. - Sự xuất hiện điểm co thắt giữa dạ dày và ruột vào ngày tuổi thứ 10 chứng tỏ dạ dày đã hình thành chức năng tiêu hóa riêng biệt với chức năng của ruột.. - 3.1.2 Đặc điểm phát triển cấu trúc mô ống tiêu hóa. - Ngay tại thời điểm lấy thức ăn ngoài, có thể dễ dàng phân biệt được các phần của ống tiêu hóa gồm 5 phần cơ bản: khoang miệng, thực quản, phần dạ dày, ruột và phần trực tràng.. - Khoang miệng: được cấu tạo bằng một lớp mỏng các biểu mô hình vẩy phân lớp, sau ngày tuổi thứ 4 thì xuất hiện những tế bào tiết chất nhầy và chồi vị giác (Hình 3).. - Thực quản được hình thành với sự sắp xếp của các biểu mô hình vẩy trong các giai đoạn đầu của cá bột và bắt đầu gấp nếp theo chiều dọc vào ngày tuổi thứ 3. - Ở giai đoạn cá bắt đầu ăn thức ăn ngoài thì sự phát triển của khoang miệng và thực quản là một yếu tố rất quan trọng. - tiêu hóa sẽ phát triển thành dạ dày có thể nhận biết rõ ràng nhờ vào sự phình to có dạng túi nằm ngay phía sau của phần thực quản. - Một vài tuyến dạ dày xuất hiện rải rác vào ngày tuổi thứ 6 và bao phủ hầu hết phần dạ dày tuyến vào ngày tuổi thứ 10.. - Như vậy, từ ngày tuổi thứ 10 có thể phân biệt dạ dày chia thành 2 phần rõ rệt là dạ dày cơ và dạ dày tuyến (Hình 7). - Ruột: ruột bắt đầu phát triển từ sau khi cá nở và được xác định là đoạn giữa dạ dày và van trực tràng của ống tiêu hóa. - Lớp biểu mô bắt đầu gấp nếp vào ngày tuổi thứ 2, độ dày của lớp biểu mô tăng theo tuổi cá (Hình 6). - Các không bào lipid được nhận thấy xuất hiện ở phần sau của ruột vào ngày tuổi thứ 6. - Trực tràng: là phần tách riêng với ruột trước bởi van trực tràng, và được phân hóa vào ngày tuổi thứ 10. - Các không bào lipid có thể quan sát được ở các biểu mô trực tràng vào ngày tuổi thứ 3, sau khi cá ăn thức ăn ngoài 24 giờ. - Các tế bào biểu mô trực tràng thể hiện việc tích lũy protein vào ngày tuổi thứ 5 với việc xuất hiện các thể nhỏ bắt màu sậm nằm ở phần đỉnh của khối nguyên sinh chất của tế bào biểu mô trực tràng, các I V. - Hình 2: Lát cắt dọc 3 ngày tuổi (HE,10x) Hình 3: Lát cắt dọc 5 ngày tuổi (BC: khoang miệng, V: lớp cơ vòng) (HE,10x) (BC: khoang miệng, GC: Tế bào dạng cốc, Ce: niêm mạc, J: chồi vị giác). - Hình 4 : Lát cắt 10 ngày tuổi (HE, 40x) Hình 5: Lát cắt dọc 5 ngày tuổi (HE,10x). - Hình 6: Lát cắt vách dạ dày Hình 7: Lát cắt dạ dày 6 ngày tuổi (V: lớp cơ vòng, K: lớp cơ dọc) (N: Tuyến dạ dày, K: lớp cơ dọc). - 3.2 Xác định thời điểm sử dụng thức ăn chế biến thích hợp của cá trê Phú Quốc. - Điều này cũng đồng nghĩa với việc đây là loài có khả năng ăn thức ăn chế biến sớm từ lúc 10 ngày tuổi. - Tuy vậy, nên cho cá ăn thức ăn chế biến từ 19 ngày tuổi hoặc sau 19 ngày tuổi để cá có khả năng hấp thu dinh dưỡng và tăng tỉ lệ sống gần với cá ăn thức ăn tự nhiên hoàn toàn.. - Đối với nhóm cá trê, thời gian tập ăn thức ăn chế biến thường vào khoảng 10 ngày tuổi như ở loài C.gariepinus (Vereth et al., 1987) hay loài C.. - batrachus bắt đầu ăn thức ăn chế biến vào khoảng 11-16 ngày tuổi (Rao et al., 1994. - gariepinus, ống tiêu hóa của cá trê Phú Quốc cũng hoàn chỉnh ở 10 ngày tuổi và cá có khả năng ăn thức ăn chế biến. - lệ sống không có sự khác biệt quá lớn (Bảng 2), dao động từ ở nghiệm thức tập thức ăn chế biến ở 10 ngày tuổi và cao nhất là đối với nghiệm thức ăn hoàn toàn bằng thức ăn tự nhiên.. - tốc độ tăng trưởng của cá tăng nhanh dần theo ngày tuổi cá được ăn thức ăn chế biến. - Trong đó, tốc độ tăng trưởng của cả ở hai nghiệm thức cho cá ăn ở ngày tuổi thứ 10 và 13 ngày tuổi thấp nhất tương đương nhau (P>0,05). - Tăng trưởng của cá ở hai nghiệm thức cho cá ăn ở ngày tuổi 16 và 19 nhanh hơn và có sự khác biệt rõ rệt với nhau (P<0,05). - Điều này chứng tỏ, mặc dù cơ quan tiêu hóa của cá trê khi hoàn chỉnh chức năng và hình thái thì có thể tiêu hóa được nhiều loại thức ăn, nhưng thức ăn có hiệu quả nhất vẫn là thức ăn có nguồn gốc động vật.. - 10 ngày tuổi 0,11±0,06 a a 0,06±0,01 a 75,7±3,51. - 13 ngày tuổi 0,10±0,05 a a 0,06±0,01 a 75,3±3,51. - 16 ngày tuổi 0,19±0,09 b b 0,07±0,01 b 74,3±8,50. - 19 ngày tuổi 0,24±0,13 c c 0,08±0,01 c 74,0±7,81. - Thức ăn tự nhiên 0,53±0,23 d d 0,09±0,01 d 77,3±2,08 Ghi chú: Giá trị trung bình và độ lệch chuẩn trong cùng một cột theo sau bởi các chữ cái khác nhau thì khác biệt có ý nghĩa thống kê (p<0,05). - Kết quả nghiên cứu trong Bảng 3 đã cho thấy sau 45 ngày ương, tăng trưởng chiều dài của cá tăng theo ngày tuổi cá được cho ăn thức ăn chế biến. - Chiều dài của cá được cho ăn thức ăn chế biến ở 10 và 13 ngày tuổi ngắn nhất và tương đương nhau (p<0,05).. - Tăng trưởng chiều dài của cá ăn thức ăn chế biến ở 16 ngày tuổi chậm hơn ngày 19 ngày tuổi nhưng cũng tương đương nhau (p<0,05). - Điều này cho thấy, mặc dù cá có khả năng tiêu hóa được thức ăn chế biến khi hoàn chỉnh chức năng tiêu hóa nhưng thức ăn có nguồn gốc động vật cho hiệu quả cao nhất.. - Tốc độ tăng trưởng tuyệt đối về chiều dài (DLG) ở Bảng 3 cũng cho thấy rằng: việc duy trì thức ăn tự nhiên trong thời gian dài cho kết quả tăng trưởng cao nhất khi ương cá trê Phú Quốc.. - 10 ngày tuổi ab 0,06±0,01. - 13 ngày tuổi ab 0,06±0,01. - 16 ngày tuổi bc 0,07±0,01. - 19 ngày tuổi bc 0,09±0,10. - Thức ăn tự nhiên cd 0,10±0,02. - Bởi trong giai đoạn sớm khả năng hấp thu dưỡng chất của cá chưa thực sự tốt dù đã hoàn chỉnh về mặt cấu trúc ống tiêu hóa.. - Theo quan sát, khi cho cá trê Phú Quốc ăn thức ăn chế biến vào 10 ngày tuổi thì cá bắt mồi rất nhanh nhưng cá nhanh chóng ngưng bắt mồi. - Hiện tượng cá ngưng bắt mồi có thể là do thức ăn chế biến là loại thức ăn mới lạ và không phải là thức ăn ưa thích của loài hay thức ăn thường ngày. - Một nguyên nhân khác có thể do thức ăn không kích thích cá bắt mồi (Trần Thị Thanh Hiền và Nguyễn Anh Tuấn . - Cũng như một số loài như cá lóc, thát lát còm, cá chạch lấu, cá dầy… tất cả cần có thời gian thích nghi cho loại thức ăn mới.. - Đặc biệt các loài tập ăn thức ăn chế biến khó như:. - cá lóc, cá leo… thì việc chuyển sang thức ăn chế biến cần nhiều thời gian. - Đối với cá trê Phú Quốc là loài dễ tập ăn thức ăn chế biến, chỉ sau khoảng 72 giờ chuyển loại thức ăn, cá có thể ăn tốt loại thức ăn mới.. - Kết quả nghiên cứu thời điểm sử dụng thức ăn chế biến ở thí nghiệm 2 cùng với kết quả mô học của ống tiêu hóa ở thí nghiệm 1 cho thấy thời điểm thích hợp cho việc chuyển đổi thức ăn tươi sống sang thức ăn chế biến ở khoảng 19 ngày tuổi là thích hợp nhất.. - Qua các dữ liệu có được từ tăng trưởng về khối lượng và tỉ lệ sống của cá khá tốt, kết hợp với các hình ảnh về ống tiêu hóa và ảnh mô học ống tiêu hóa cho thấy các đặc điểm ống tiêu hóa của cá trê Phú Quốc đã hoàn chỉnh lúc 10 ngày tuổi.. - Ống tiêu hóa của cá trê Phú Quốc có sự biến đổi hình dạng từ dạng ống thẳng ở ngày tuổi thứ 2, 3 thành hình dạng gấp khúc ở ngày tuổi thứ 5, phát triển rõ nhất từ ngày tuổi thứ 21 đến 30.. - Thời điểm ống tiêu hóa của cá trê Phú Quốc hoàn chỉnh là 10 ngày tuổi và 19 ngày tuổi là thời gian bắt đầu chuyển sang thức ăn chế biến có hiệu quả.. - Tỉ lệ sống của cá ít bị ảnh hưởng bởi loại thức ăn sử dụng và đạt cao nhất khi cho cá ăn bằng thức ăn tự nhiên.. - Sự phát triển ống tiêu hóa của cá nâu (Scatophagus argus) giai đoạn bột. - Sự phát triển ống tiêu hóa của cá bống tượng (Oxyeleotris mamoratus). - Sự phát triển ống tiêu hóa cá rô biển (Pristolepis fasciata) giai đoạn cá bột đến cá hương. - Giáo trình dinh dưỡng và thức ăn thủy sản