- KHẢO SÁT SỰ SINH TRƯỞNG VÀ NĂNG SUẤT CỦA RAU XÀ LÁCH THỦY CANH TRÊN GIÁ THỂ BÔNG GÒN LỌC NƯỚC HỒ CÁ. - Bông gòn lọc nước hồ cá, giá thể, thủy canh, xà lách Keywords:. - Đề tài được thực hiện tại nhà lưới nghiên cứu rau sạch khoa Nông nghiệp và Sinh học Ứng dụng, Trường Đại học Cần Thơ từ tháng nhằm xác định độ cao giá thể bông gòn lọc nước hồ cá thích hợp cho thủy canh xà lách hướng tới sản xuất qui mô lớn, khắc phục được trở ngại giá thể mụn xơ dừa là vật liệu hữu cơ dễ làm bẩn dung dịch dinh dưỡng và làm nghẹt đường lưu thông của dung dịch dinh dưỡng. - Thí nghiệm được bố trí theo thể thức hoàn toàn ngẫu nhiên với 4 lần lặp lại, gồm 4 nghiệm thức là 4 độ cao giá thể bông gòn lọc nước hồ cá: (1) 1 cm, (2) 2 cm, (3) 3 cm và (4) 4 cm. - Kết quả cho thấy, xà lách trồng trong rọ chuyên dùng, sử dụng giá thể bông gòn lọc nước hồ cá ở độ cao 4 cm cho sinh trưởng tốt nhất về chiều cao cây, số lá trên cây, kích thước lá (chiều dài và đường kính), đường kính gốc thân, chiều dài rễ và cho năng suất tổng, năng suất thương phẩm cao nhất (238,61 và 169,69 g/m 2. - Năng suất xà lách thủy canh tỷ lệ nghịch với độ cao giá thể bông gòn lọc nước hồ cá, thấp nhất ở độ cao 1 cm (154,15 và 95,69 g/m 2 , tương ứng với năng suất tổng và. - Trồng rau bằng phương pháp thủy canh đã trở nên phổ biến ở nhiều nước tiến tiến trên thế giới, những năm gần đây nước ta cũng có nhiều trang trại thủy canh xuất hiện nhằm giải quyết vấn nạn về rau không an toàn, ứng phó với tình hình biến đổi khí hậu và gia tăng dân số, trong đó rau xà lách được trồng nhiều nhất, chủ yêu dùng ăn tươi. - Mặc dù thủy canh là trồng cây không dùng đất nhưng cũng cần một ít giá thể để gieo hạt, ở nước ta mụn xơ dừa được sử dụng phổ biến nhất vì là vật liệu dễ tìm và rẽ tiền, tuy nhiên với phương pháp thủy canh màng mỏng (Nutrient Film Technique: NFT), cây rau được trồng trong ống, dung dịch dinh dưỡng được bơm hoàn lưu khép kín suốt ngày đêm, mụn xơ dừa thường rơi vãi làm bẩn và gây tắt nghẽn đường lưu thông dung dịch dinh dưỡng. - Việc lựa chọn giá thể phải đáp ứng yêu cầu thông thoáng, giữ nước (Gruda et al., 2013), dễ tìm, dễ sử dụng, sạch bệnh, nhẹ nhàng, ổn định trong suốt vụ trồng và giá thành thấp mà vẫn đảm bảo được sự sinh trưởng và năng suất của rau. - Bước đầu khảo sát các loại giá thể thủy canh đã xác định được giá thể bông gòn lọc nước hồ cá thích hợp cho thủy canh xà lách và đáp ứng được các yêu cầu trên. - Tuy nhiên, giá thể bông lọc nước thường bị khô nhanh ở lớp mặt và rất ẩm ở tầng đáy sau khi tưới. - “Khảo sát sinh trưởng và năng suất của Xà lách thủy canh trên bốn độ cao giá thể bông lọc. - nước” được thực hiện nhằm xác định độ cao giá thể bông lọc nước phù hợp cho sự sinh trưởng và năng suất xà lách thủy canh.. - Giống: xà lách Minetto No.4 do công ty TNHH Phú Nông phân phối.. - Bông gòn lọc nước hồ cá (giá thể): Được làm từ polyester, polypropylen, có độ bền kéo cơ học cao (độ bền kéo đứt), không mềm dẻo, không bị kéo giãn dài nên được chế tạo thành sợi. - Với cấu trúc nhiều sợi nhỏ đang xen vào nhau nên tạo được nhiều khoảng trống thoáng khí, khả năng giữ nước ổn định, giá thành thấp rất thích hợp dùng làm giá thể thủy canh.. - Dinh dưỡng thủy canh Hydro green, công ty TNHH GWALL. - Bảng 1: Thành phần dinh dưỡng thủy canh Hydro green dùng trong thí nghiệm. - Bố trí thí nghiệm: Theo thể thức hoàn toàn ngẫu nhiên có 4 nghiệm thức là 4 độ cao giá thể bông. - gòn lọc nước hồ cá với 4 lần lặp lại, mỗi lặp lại gồm 10 cây (Hình 1).. - Nghiệm thức 1. - Giá thể cao 1 cm (1 x 1 cm). - Nghiệm thức 2. - Giá thể cao 2 cm (2 x 1 cm). - Nghiệm thức 3. - Giá thể cao 3 cm (3 x 1 cm). - Giá thể cao 4 cm (4 x 1 cm). - Hình 1: Giá thể bông gòn lọc nước hồ cá, độ cao từ trái qua phải 1 cm, 2 cm, 3 cm và 4 cm Kỹ thuật canh tác: khoan lỗ mốp xốp đường. - Chuẩn bị giá thể: cắt bông gòn lọc nước hồ cá thành những miếng vuông, mỗi cạnh rộng 1 cm và chiều cao 1, 2, 3 và 4 cm (theo nghiệm thức bố trí thí nghiệm). - Xé nhẹ bề ngang miếng giá thể có độ rộng khoảng 0,8 - 1 cm và sâu khoảng 0,5 - 0,8cm. - Đặt từng miếng giá thể vào khay ươm 84 lỗ.. - Gieo hạt: Dùng kẹp nhọn đặt hạt giống khô vào từng miếng giá thể, khoảng 3 hạt xà lách trên một miếng giá thể (gieo hạt giống khô).. - Giai đoạn nảy mầm: Đặt khay ươm trong phòng tránh gió, phía dưới khay có lót một lớp xơ dừa mỏng 1 cm để tránh tổn thương rễ khi trời quá nóng, đặc biệt vào giữa trưa. - Giai đoạn 7 ngày: đặt cây con xà lách vào rọ thủy canh, cây có chiều dài rễ trung bình là 5 cm.. - Chiều cao cây (cm): dùng thước nhựa dẻo đo từ bề mặt giá thể đến chóp lá cao nhất của cây.. - Chiều dài rễ (cm): đo từ cổ rễ đến đỉnh sinh trưởng của chóp rễ dài nhất.. - Chỉ tiêu về năng suất. - Năng suất tổng và năng suất thương phẩm (g/m 2. - cắt ngang gốc thân xà lách, vị trí ngay trên bề mặt mốp xốp, cân toàn bộ thân và lá xà lách thu được của từng nghiệm thức trên diện tích trồng để có năng suất tổng và loại bỏ phần lá già, vàng úa rồi cân cân phần năng suất thương phẩm, sau đó qui ra năng suất trên 1 m 2. - Chiều cao cây xà lách thủy canh trên 4 độ cao. - trưởng đầu không khác biệt thống kê là do đặc tính của cây xà lách, đây là giai đoạn cây con, nếu trồng đất thì đây là giai đoạn vườn ươm, cây có kích thước và trọng lượng rất nhỏ nên sự khác biệt không ý nghĩa thống kê, nhưng sau khi trồng ra đồng thì cây sinh trưởng rất nhanh tạo nên sự khác biệt rõ nét ở nửa giai đoạn sinh trưởng sau. - Giai đoạn 32 NSKG, chiều cao cây xà lách 17,91 cm ở nghiệm thức độ cao giá thể 4 cm và thấp nhất ở nghiệm thức độ cao giá thể 1 cm (14,70 cm), khác biệt có ý nghĩa qua phân tích thống kê so với hai nghiệm thức độ cao giá thể 2 (15,61 cm) và 3 cm (16,39 cm) tương đương nhau và không khác biệt. - với độ cao 1 và 4 cm vì đây là giai đoạn cây đã chuyển sang sinh trưởng nhanh và tiếp tục duy trì cho đến khi thu hoạch (Bảng 1). - Điều này là do càng gần ngày thu hoạch cây tăng trọng lượng nhanh, độ cao giá thể thấp thì bộ rễ bị ngập hoàn toàn trong nước, do thiếu oxy mà đặc điểm của cây xà lách là không mọc rễ khí sinh xung quanh gốc thân để lấy oxy và dưỡng chất nên hoạt động rễ suy yếu, dẫn đến cây sinh trưởng kém, trái lại giá thể càng cao càng tạo điều kiện thuận lợi cho bộ rễ phát triển. - Độ cao giá thể Ngày sau khi gieo. - Những số trong cùng một cột có chữ theo sau giống nhau không khác biệt ý nghĩa qua phân tích thống kê. - ns: khác biệt không có ý nghĩa. - khác biệt ở mức ý nghĩa 5. - khác biệt ở mức ý nghĩa 1%. - Số lá xanh trên cây xà lách thủy canh trên 4 độ cao giá thể bông gòn lọc nước hồ cá khác biệt không ý nghĩa qua phân tích thống kê giai đoạn 12 và 22 NSKG (dao động từ 5,2 - 6,1 lá/cây). - Kết quả này phù hợp với nghiên cứu của Trịnh Thị Thu Hương (2001), cây xà lách độ tuổi 18 - 20 ngày trung bình có khoảng 4 - 5 lá thật. - Giai đoạn 32 và 42 NSKG, xà lách thủy canh khác biệt có ý nghĩa qua phân tích thống kê (Bảng 2), cao nhất ở giá thể. - bông gòn lọc nước hồ cá cao 4 cm (cho 8,30 và 12,3 lá xanh/cây, tương ứng), thấp nhất bông lọc nước cao 1 cm (7,2 và 11,32 lá/cây, tương ứng).. - Điều này được giải thích tương tự ở chiều cao cây, rõ ràng độ cao giá thể bông lọc nước có ảnh hưởng đến chiều cao cây và số lá xanh trên cây giai đoạn từ 32 NSKG đến thu hoạch. - Theo Nguyễn Bảo Vệ và Nguyễn Huy Tài (2010), lá là cơ quan quang hợp chủ yếu, số lá trên cây càng nhiều thì càng góp phần gia tăng năng suất về sau.. - Trong cùng một cột, những số có chữ theo sau giống nhau thì khác biệt không ý nghĩa thống kê. - ns: khác biệt không ý nghĩa thống kê. - khác biệt có ý nghĩa thống kê 5. - khác biệt có ý nghĩa thống kê 1%. - Thủy canh xà lách, sử dụng giá thể bông gòn lọc nước hồ cá với độ cao 4 cm luôn cho kích thước lá lớn nhất và khác biệt có ý nghĩa thống kê so với giá thể cao 1 cm qua 3 lần khảo sát từ 22. - Ở 12 NSKG, chiều dài và đường kính lá (vị trí lá lớn nhất trên cây) đều không khác biệt ý nghĩa qua phân tích thống kê vì đây là thời kỳ cây con, sự sinh trưởng rất chậm (xà lách thuộc họ Cúc – Compositae có đặc tính sinh trưởng chậm hơn các loại rau trong. - Có lẽ vì vậy mà cây xà lách chưa bị ảnh hưởng bởi độ cao của giá thể, các giai đoạn sau cây lớn dần, giá thể càng cao bộ rễ càng phát triển tốt nên cây càng cao, số lá càng nhiều và kích thước lá càng lớn, có nghĩa là diện tích quang hợp. - Tạ Thu Cúc, 2005 cho biết quang hợp quyết định năng suất cây trồng, quang hợp tạo ra 90 - 95% chất khô trong cây nên tăng diện tích bộ lá làm tăng năng suất cây trồng.. - Hình 2: Chiều dài lá (cm) xà lách thủy canh trên 4 độ cao giá thể bông gòn lọc nước hồ cá, tại nhà lưới khoa Nông nghiệp và Sinh học Ứng dụng, Trường Đại học Cần Thơ (tháng . - Sự sinh trưởng bắt đầu tăng nhanh ở giai đoạn 22 NSKG cho đến khi thu hoạch. - Giai đoạn thu hoạch 42 NSKG, chiều dài lá xà lách đạt 18,11 cm (dài nhất) ở nghiệm thức độ cao giá thể 4 cm, và đạt 16,03 cm (ngắn nhất) ở độ cao giá thể 1 cm,. - chiều rộng lá đạt 10,93 cm (rộng nhất) ở nghiệm thức độ cao giá thể 4 cm và đạt 9,78 cm ở độ cao giá thể 1 cm (hẹp nhất), khác biệt không ý nghĩa so với 10,04 cm ở độ cao 2 cm.. - Vậy độ cao giá thể bông lọc nước có ảnh hưởng đến kích thước lá trên cây xà lách thủy canh. - tiêu sinh trưởng ở nghiệm thức giá thể cao 4 cm là tiền đề dẫn đến năng suất cao sau này.. - Chiều dài lá (cm). - Độ cao giá thể Đường kính gốc (cm). - khác biệt có ý nghĩa 5%. - 3.5 Chiều dài rễ. - Chiều dài rễ xà lách thủy canh trên 4 độ cao giá thể bông gòn lọc nước hồ cá khác biệt có ý nghĩa thống kê giai đoạn qua các giai đoạn khảo sát (Bảng 5), luôn cao nhất (từ 8,31 cm ở 12 NSKG đến 14,26 cm ở 42 NSKG) ở độ cao giá thể 4 cm và thấp nhất (từ 7,60 cm ở 12 NSKG đến 12,40 cm ở 42 NSKG) ở độ cao giá thể 1 cm. - Chiều dài rễ cây xà lách thủy canh có khác biệt qua phân tích thống kê ngay lần khảo sát đầu tiên (12 NSKG), trong khi các chỉ tiêu sinh trưởng thân lá chỉ khác biệt thống kê ở giai đoạn 22 – 32 NSKG. - Điều này được giải thích là do đặc tính sinh trưởng của thực vật, giai đoạn nảy mầm thì mầm rễ lú ra trước mầm chồi, dẫn đến sự sinh trưởng chiều dài rễ nhanh hơn chiều dài thân ở giai đoạn cây mầm. - Giai đoạn nảy mầm yêu cầu điều kiện môi trường tối hảo, yếu tố quan trọng nhất là độ ẩm. - cao giá thể thích hợp thì sự khác biệt về sinh trưởng biểu hiện rất sớm (sớm hơn thân lá) và là tiền đề cho sự sinh trưởng thân lá tốt và tạo năng suất cao sau này. - Bộ rễ cây hoạt động mạnh sẽ dẫn đến cây sinh trưởng khỏe (Lê Văn Hòa và Nguyễn Bảo Toàn, 2004). - Mặc dù thủy canh là canh tác trong môi trường nước, nhưng để đảm bảo sản xuất rau thành công thì vấn đề quan trọng nhất là đảm bảo bộ rễ thở được, yêu cầu ít nhất 2 cm phần rễ sát gốc thân (rễ trên cùng) không chìm trong nước (Lê Đình Lương, 1993 và Crearser, 2006). - Bông gòn lọc nước hồ cá có cấu trúc nhiều sợi nhỏ đang xen vào nhau tạo được nhiều khoảng trống thoáng khí, khả năng giữ nước ổn định nên rất thích hợp cho sự sinh trưởng của rễ xà lách ngay từ giai đoạn nảy mầm, nếu xác định độ cao phù hợp cho sự sinh trưởng rễ và thân lá ở giai đoạn sau thì đây là giá thể lý tưởng để sản xuất xà lách thủy canh.. - Bảng 5: Chiều dài rễ (cm) xà lách thủy canh trên 4 độ cao giá thể bông gòn lọc nước hồ cá, tại nhà lưới khoa Nông nghiệp và Sinh học Ứng dụng, Trường Đại học Cần Thơ (tháng 6-8/2014). - Độ cao giá. - Trong cùng một cột, những số có chữ theo sau giống nhau thì khác biệt không ý nghĩa thống kê. - Hình 3: (a) Chiều dài rễ ở độ cao giá thể 4 cm và (b) độ dày mốp xốp 5 cm trồng xà lách thủy canh trên giá thể bông gòn lọc nước hồ cá, tại nhà lưới khoa Nông nghiệp và Sinh học Ứng dụng, Trường. - 3.6 Năng suất. - Năng suất tổng và năng suất thương phẩm (g/m 2 ) của xà lách thủy canh trên 4 độ cao giá thể bông gòn lọc nước hồ cá khác biệt có ý nghĩa qua phân tích thống kê (Bảng 6), cao nhất ở giá thể có độ cao 4 cm (238,61 và 169,69 g/m 2 , tương ứng), kế đến ở độ cao 3 cm (222,15 và 154,69 g/m 2 , tương ứng), tiếp theo là giá thể cao 2 cm và năng suất thấp nhất ở giá thể cao 1 cm (154,15 và 95,69 g/m 2 , tương ứng). - Giá thể bông lọc nước hồ cá càng thấp thì càng oi nước vì khi đặt vào đáy rọ trên hệ thống bè nổi, chúng luôn trong tình trạng bảo hòa nước, thiếu oxy cho bộ rễ phát triển, đây là nguyên nhân chính dẫn đến năng suất xà lách thấp.. - Trái lại, giá thể cao 4 cm xấp xỉ độ cao bè nổi (dầy 5 cm) sẽ giúp cho phần rễ trên cùng luôn trong trạng thái đầy đủ oxy, vì vậy bộ rễ phát triển mạnh nhất (sâu nhất) dẫn đến sự sinh trưởng thân lá cũng tốt nhất, năng suất đạt. - Tuy nhiên, cần lưu ý phun nước thường xuyên hơn ở giai đoạn hạt nảy mầm vì giá thể bông lọc nước càng cao thì bề mặt giá thể càng khô nhanh sau tưới. - dụng vào sản xuất rau thủy canh dạng màng dinh dưỡng (NFT: trồng trên ống, dinh dưỡng bơm hoàn lưu khép kín) ở Việt Nam với qui mô trang trại, có thể tự động hóa trong khâu tưới phun (sử dụng đồng hồ hẹn giờ – timer) mà không còn lệ thuộc vào giá thể hữu cơ (xơ dừa) nhiều trở ngại như hiện nay.. - Bảng 6: Năng suất tổng và năng suất thương phẩm của xà lách thủy canh trên 4 độ cao giá thể bông gòn lọc nước hồ cá, tại nhà lưới khoa Nông nghiệp và Sinh học Ứng dụng, Trường Đại học Cần Thơ (tháng 6-8/2014). - Độ cao giá thể. - Năng suất tổng (g/m 2. - Năng suất thương phẩm (g/m 2. - Hình 4: Sinh trưởng của xà lách thủy canh: từ trái qua phải độ cao giá thể bông gòn lọc nước hồ cá 1 cm, 2 cm, 3 cm và 4 cm đặt trong rọ ở 27 NSKG. - Sản xuất xà lách bằng phương pháp thủy canh, sử dụng giá thể bông gòn lọc nước hồ cá càng cao cho năng suất và các chỉ tiêu sinh trưởng (chiều cao cây, số lá trên cây, chiều dài và đường kính lá, đường kính gốc thân, chiều dài rễ) càng tốt. - cho năng suất thương phẩm 49% cao hơn giá thể cao 1 cm.. - Có thể sử dụng bông gòn lọc nước hồ cá với độ cao 4 cm dùng làm giá thể sản xuất xà lách thủy canh dạng bè nổi với qui mô trang trại thay thế giá thể truyền thống là xơ dừa (nhưng. - Thủy canh R&D