KHÔNG GIAN THIÊNG CỦA THĂNG LONG – HÀ NỘI

- KHÔNG GIAN THIÊNG CỦA THĂNG LONG – HÀ NỘI.
- Ở đây, chúng tôi muốn đề cập, phân tích, vận dụng những gợi ý quan trọng ấy vào việc tạo dựng “không gian tâm linh tôn giáo” của Thăng Long - Hà Nội nghìn năm.
- Ý nghĩa ấy không chỉ được thể hiện ngay từ điểm xuất phát, việc các vua nhà Lý lựa chọn Thăng Long làm kinh đô lâu dài cho nước Đại Việt mà còn được thể hiện trong suốt 1000 năm của Thăng Long - Hà Nội, trong đó cái “không gian.
- 510 KHÔNG GIAN THIÊNG CỦA THĂNG LONG - HÀ NỘI.
- điểm riêng biệt của đời sống tín ngưỡng tôn giáo, mà còn hòa trộn với cái “không gian xã hội - văn hiến - văn hoá” đặc biệt của đất kinh kỳ..
- Từ căn: không gian thiêng, cái thiêng, cái phàm tục, không gian tâm linh, quyền lực xã hội, vòng xoáy tâm linh, Thăng Long Tứ trấn..
- Không gian thiêng và đời sống tôn giáo.
- Từ “cái thiêng” đến “không gian thiêng”.
- Khi nghiên cứu đời sống tôn giáo của một cộng đồng, người ta rất quan tâm đến “không gian thiêng”.
- Tất nhiên, không gian thiêng có nguồn gốc sâu xa từ cái thiêng như một phạm trù, một giá trị đối diện với cái phàm tục của đời sống trần thế.
- Tuy thế, để có được “chỗ dựa lý thuyết” cho khái niệm không gian tâm linh tôn giáo mà chúng tôi dùng ở đây khi áp dụng với không gian lịch sử cụ thể của Thăng Long - Hà Nội, xin được nêu lại những ý kiến của E.
- Eliade về cái thiêng theo lối nghiên cứu hiện tượng luận tôn giáo lại giúp chúng ta hiểu thêm cấu trúc và vai trò của các thành phần được thờ phụng tạo nên trong không gian thiêng như thế nào..
- 512 KHÔNG GIAN THIÊNG CỦA THĂNG LONG - HÀ NỘI.
- Với người Thăng Long - Hà Nội cũng vậy.
- Như vậy là không gian thiêng nói cách khác là cái không gian mà đời sống tôn giáo, tín ngưỡng của Thăng Long - Hà Nội tạo ra ngay từ thuở Lý Công Uẩn ban bố Chiếu dời đô thể hiện qua những đặc điểm rất riêng biệt của mình..
- Những đặc điểm của “không gian thiêng” Thăng Long - Hà Nội.
- Một “không gian thiêng” gắn liền với biểu trưng của “hồn nước”.
- ra Đại La và đặt tên cho kinh đô mới là Thăng Long.
- Nói cách khác, Thăng Long - Hà Nội đã trở thành một không gian tâm linh nhưng lại là một địa chỉ cụ thể mang ý nghĩa tượng trưng cho nền văn minh sông Hồng cội nguồn dân tộc hay văn minh Đại Việt mà nhà Lý xứng đáng là triều đại mở đầu.
- “hồn nước”8 đã coi Thăng Long thực sự là một biểu trưng, là nơi quy tụ và lưu giữ “hồn.
- Trần Bạch Đằng đã lột tả rất đúng: “Thăng Long - Hà Nội không cảm hoá hơn.
- Thăng Long - Hà Nội có tiềm lực chinh phục con người hết sức lớn lao, đó là nếp sống, phong cách, tư thế của con người đạt trình độ văn hoá Thăng Long.
- Nhân đó bèn đổi tên thành là thành Thăng Long”..
- 514 KHÔNG GIAN THIÊNG CỦA THĂNG LONG - HÀ NỘI.
- Chính điều này - “ý trời”, sự thăng hoa của tâm thức tôn giáo dân tộc - đã tạo nên vị thế đặc biệt của tâm linh tôn giáo của Thăng Long - Hà Nội..
- “Kết cấu ba vòng” của không gian thiêng Thăng Long - Hà Nội.
- Là một trong những trung tâm tôn giáo của cả nước, mặc nhiên Thăng Long - Hà Nội có một không gian tâm linh tín ngưỡng tôn giáo khá đậm đặc và biểu trưng cho sinh hoạt tôn giáo của cả nước.
- Có thể nói chính Lý Thái Tổ đã thực hiện thành công chính sách “Tam giáo hòa nhi bất đồng” ở Thăng Long.
- Ngay cả việc Lý Thánh Tông cho xây dựng Văn Miếu (1070) ở Thăng Long thì cho đến tận đời Trần nhà nước phong kiến vẫn tổ chức thi “tam giáo” ở Hà Nội.
- Điều này khiến không gian tâm linh của Thăng Long càng có ý nghĩa biểu trưng cho sự hài hòa tôn giáo tín ngưỡng của Đại Việt.
- Nhưng cũng cần lưu ý rằng, nếu coi nền tảng của không gian tâm linh Thăng Long - Kẻ Chợ vẫn là “văn hoá làng quê” thì cũng nên phân biệt vai trò khác nhau của các tôn giáo ngoại nhập..
- Thành Thăng Long và vùng phụ cận tất nhiên cũng là nơi dồn tụ những hình thức sinh hoạt tôn giáo tín ngưỡng bản địa tiêu biểu.
- Có thể nói đặc điểm này của không gian tôn giáo Hà Nội được thể hiện ngay từ buổi đầu xây dựng kinh đô và luôn được bồi bổ vun đắp cho tới tận ngày hôm nay.
- Những triều đại đầu tiên của Thăng Long cùng với những biến thiên và thăng trầm của lịch sử đã khiến cho không gian xã hội văn hoá tinh thần của Thăng Long như không thể tách rời khỏi không gian tâm linh tín ngưỡng tôn giáo ấy, trong cung đình cũng như ngoài bách tính.
- Cần phải nói thêm rằng trong không gian văn hoá, tín ngưỡng tôn giáo ấy nhiều khi khó tách biệt, cả một hệ thống các ngôi đình, đền, miếu, quán, nhà thờ, thánh đường… của Thăng Long - Hà Nội không chỉ tạo nên bức tranh phong phú sinh động về sinh hoạt tôn giáo tín ngưỡng mà còn góp phần to lớn cho việc tạo ra văn hoá Thăng Long, phong cách nếp sống của người “Kẻ Chợ”..
- Thăng Long kế thừa “hệ thống thần linh Hùng Vương” tạo ngay ra hệ thống thần linh của Đại Việt độc lập.
- Đây cũng là một đặc điểm quan trọng của không gian tâm linh Thăng Long - Hà Nội, nó không chỉ tạo sự liên tục, chuyển dịch từ Phong Châu xuống Đại La mà còn nhanh chóng có những giá trị cộng sinh của vị thế kinh đô mới..
- Không gian tâm linh của Thăng Long - Hà Nội còn được “vật thể hoá” trong xây dựng kiến trúc đô thị và tôn giáo mà ngày nay ta quen gọi là văn hoá vật thể, đó là việc hình thành “Thăng Long tứ trấn”, tạo nên một vẻ độc đáo duy nhất của Thăng Long về một không gian tâm linh kết hợp chặt chẽ với việc xây dựng kinh thành qua các triều đại.
- nhiên, không gian tâm linh của Thăng Long - Hà Nội, theo chúng tôi được kết cấu phức.
- 516 KHÔNG GIAN THIÊNG CỦA THĂNG LONG - HÀ NỘI.
- “Thăng Long tứ trấn” luôn được coi là “vòng giữa” và có vị trí quan trọng bậc nhất..
- Chúng ta cũng lưu ý rằng về đặc điểm cảnh quan thiên nhiên, nếu như Sài Gòn là thành phố của sông rạch thì Hà Nội là thành phố của sông hồ và bản thân nó cũng là một sản phẩm “tự nhiên” của Thăng Long.
- Trên cơ sở đó, Thăng Long tứ trấn bắt đầu được xây dựng..
- “Thăng Long tứ trấn” đúng là một hiện tượng văn hoá tâm linh độc đáo của kinh thành Thăng Long xưa, phản ánh sự thống nhất giữa ý thức quốc gia độc lập chủ quyền của nước Đại Việt, với ý thức xây dựng một không gian thiêng biểu trưng cho sự trường tồn của “hồn nước” Đại Việt..
- Tên gọi “Thăng Long tứ trấn” chưa biết rõ xuất hiện vào lúc nào, nhưng chắc rằng phải có khá sớm trong buổi đầu xây dựng kinh đô.
- Nhiều tác giả ghi chép về lịch sử Hà Nội đã mô tả về sự hình thành “Thăng Long tứ trấn”.
- Đền Bạch Mã toạ lạc tại phường Hà Khẩu, tổng Đông Thọ, phủ Hoài Đức, Thăng Long.
- Thời nhà Lý, đền Bạch Mã trở thành một trung tâm sầm uất của lễ hội Thăng Long và sinh hoạt cung đình.
- Đền Bạch Mã còn gắn với những tai nạn khủng khiếp về hoả hoạn khi Thăng Long “đô thị hoá”.
- 518 KHÔNG GIAN THIÊNG CỦA THĂNG LONG - HÀ NỘI.
- trợ của Kinh đô Hoa Lư được rước về Thăng Long để làm người chủ trì”15..
- Một “không gian thiêng” hài hòa với một “không gian quyền lực” xã hội của kinh thành.
- Không gian thiêng của Thăng Long - Hà Nội còn được tạo nên bởi một địa điểm có khả năng liên kết một không gian xã hội ngày càng rộng lớn bền chắc trên cơ sở sợi dây nối kết giữa các dòng họ, dòng tộc, các tộc người, nói tóm lại là “dân tộc Việt Nam”.
- Đặc biệt ở thời cận hiện đại, sau Cách mạng tháng Tám 1945 thành công, mở ra một thời đại mới, thời đại độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, thời đại Hồ Chí Minh thì không gian thiêng về mặt xã hội của Thăng Long - Hà Nội lại càng rõ nét và có thêm những vẻ đẹp tinh thần mới..
- Trời Nam thương nhớ đất Thăng Long..
- Tuy vậy, không gian thiêng ở Hà Nội còn có một đặc điểm độc đáo khác, đó là nó không chỉ được tạo bởi yếu tố thần linh thuần tuý tôn giáo hoặc kết hợp giữa yếu tố tôn giáo với điều kiện tự nhiên.
- Không gian thiêng ở Hà Nội còn có một đặc điểm độc đáo mà không một nơi nào khác ở đất nước ta có được, đó là một không gian thiêng có sự kết hợp giữa các yếu tố tâm linh tín ngưỡng tôn giáo với một địa điểm được coi là “khởi nguồn của hồn dân tộc, hồn nước”.
- Đoạn trích dẫn trên đây cho ta thấy cái nhìn rất tinh tế của hai tác giả người Pháp có liên quan đến nhận định của chúng tôi về đặc tính của không gian thiêng của Hà Nội.
- Tôn giáo - tín ngưỡng ở khu phố cổ Hà Nội: vòng xoáy của không gian tâm linh.
- Không gian tâm linh phố cổ Hà Nội.
- Điểm nhấn thực sự của “không gian tâm linh” Thăng Long dĩ nhiên thuộc về chính khu vực phố cổ Hà Nội.
- Đến nay, đây vẫn là nơi bảo tồn được nhiều dấu tích kiến trúc đủ loại, những “di tích” về nghề thủ công cổ truyền, nguồn gốc dân cư, các sinh hoạt tín ngưỡng, tổ chức cộng đồng… Đó cũng là những đặc điểm phản ánh, hình thành và tạo nên nét riêng của đời sống kinh tế - xã hội đô thị Thăng Long - Hà Nội xưa và nay..
- 520 KHÔNG GIAN THIÊNG CỦA THĂNG LONG - HÀ NỘI.
- Thăng Long - Đông Kinh đồng thời giữ chức năng trung tâm chính trị - hành chính và trung tâm kinh tế đất nước.
- Về mặt không gian hiện nay, khu phố cổ Hà Nội được giới hạn bởi18:.
- Cần lưu ý là qua 1.000 năm lịch sử, Thăng Long - Hà Nội ở khu vực trung tâm này đã hiện hữu giữa một không gian phố cổ Hà Nội với một hệ thống các kiến trúc mang chức năng tôn giáo, tín ngưỡng cũng như hệ thống kiến trúc dân sự.
- Đặc tính các cơ sở thờ tự ở khu phố cổ Hà Nội.
- Hiểu theo cách nào đó thì cư dân Thăng Long nói chung, cư dân khu vực phố cổ nói riêng cũng là sự tích hợp của quá trình nhập cư.
- Không gian hẹp, đất quý như vàng đã khiến khu phố cổ nổi lên một đặc điểm khác: không có sự phân định, cách biệt tuyệt đối không gian kiến trúc dân sự và tôn giáo.
- Vì thế, không gian đô thị khu phố cổ Hà Nội - vốn dành cho các kiến trúc dân gian nhà ở,.
- 522 KHÔNG GIAN THIÊNG CỦA THĂNG LONG - HÀ NỘI.
- Các nhà nghiên cứu kiến trúc tôn giáo ở Hà Nội còn có nhận xét rằng, bố cục nhiều các ngôi chùa trong khu phố cổ thường là sự tiết kiệm tối đa các khoảng không gian.
- Hội quán Phúc Kiến (số 40 phố Lãn Ông) và hội quán Quảng Đông (số 22 Hàng Buồm), cũng tạo nên sự phong phú, đa dạng của không gian tâm linh Hà Nội..
- Vòng trong, “Thăng Long tứ trấn” với những di tích lịch sử, tôn giáo, tín ngưỡng đã khá tập trung đậm đặc.
- Vòng trong cùng, vòng xoáy của không gian tâm linh, đó là khu vực Hoàng thành - khu phố cổ Hà Nội, nơi tập trung nhất của không gian tâm linh, tôn giáo gắn kết với không gian quyền lực chính trị - xã hội..
- Có thể nói Thăng Long - Hà Nội là nơi gần như được coi là xuất phát của Phật giáo nước nhà (hai trung tâm đầu tiên là Luy Lâu, Thuận Thành, Bắc Ninh và Tây Thiên, Tam Đảo, Vĩnh Phúc, về mặt địa - tôn giáo khó tách biệt với Thăng Long).
- Về Đạo giáo, Hà Nội cũng là một trung tâm quan trọng như nhận xét của nhiều trí thức ở các vùng miền khác nhau khi đến với Thăng Long - Hà Nội như chúng ta đã từng đề cập ở phần trên..
- Nói đúng hơn là từ Cửa Bạng (Thanh Hoá), năm 1627, ra Thăng Long và gieo mầm đầu tiên của cộng đồng Công giáo Hà Nội.
- 524 KHÔNG GIAN THIÊNG CỦA THĂNG LONG - HÀ NỘI.
- Như đã trình bày ở phần trên đời sống tín ngưỡng - tôn giáo của người dân Hà thành hay nói cách khác là đời sống tâm linh tinh thần vừa là sản phẩm, vừa là tác nhân tạo nên cái không gian thiêng độc đáo đó.
- Trong quá trình xây dựng ngày càng rộng mở cùng với vị thế ngày càng quan trọng Thủ đô của Đại Việt, các yếu tố, cấu trúc của cái “không gian thiêng” hay “không gian tâm linh” ấy của Thăng Long - Hà Nội ngày một hoàn chỉnh với “cấu trúc ba vòng”..
- Trước hết, phải nói rằng cấu trúc của “không gian thiêng” Thăng Long - Hà Nội đặc biệt là ở chỗ nó đã tạo ra được một hệ thống không gian thiêng với ba vòng, liên hoàn chặt chẽ..
- Vòng ngoài, đó là cả một không gian rộng lớn ven sông Hồng mà sau này đô thị học gọi là “vùng ngoại thành”.
- Vòng giữa, đó là sự hình thành cấu trúc đặc biệt của “Thăng Long tứ trấn”, một hệ thống kiến trúc tôn giáo tín ngưỡng vừa có ý nghĩa biểu trưng về tâm linh của Thăng Long - Hà Nội, vừa có ý nghĩa khẳng định những giá trị của quyền lực xã hội.
- Vòng trong, “vòng xoáy tâm linh” của khu phố cổ và Hoàng thành Thăng Long, nơi tập trung nhất của những hình thái sinh hoạt tín ngưỡng tôn giáo, cũng đồng thời là nơi không gian tâm linh như được “hội tụ” mọi sắc thái và chiều kích.
- Như thế, Thăng Long - Hà Nội quả thực có một “không gian thiêng” đặc biệt so với những đô thị lớn ở nước ta, nhìn trên cả hai bình diện: cấu trúc của không gian thiêng ấy và “công năng” của nó.
- Thăng Long nằm kề với đất Tổ Hùng Vương, Phong Châu, Kinh đô cổ nhất của nước Văn Lang.
- Vòng giữa, là cấu trúc nổi tiếng của “Thăng Long tứ trấn”.
- vị cơ bản hệ thống thần linh chủ yếu của Thăng Long Hà Nội, một hệ thống đã được các.
- Vòng trong, mà chúng tôi gọi nó là “vòng xoáy tâm linh” của không gian thiêng Thăng Long - Hà Nội, đó là khu vực Hoàng thành và khu phố cổ, nơi tập trung nhất yếu tố thần linh và yếu tố quyền lực xã hội (cung đình của các triều đại).
- Khu Phố Cổ đi liền với hồ Hoàn Kiếm và tháp Báo Thiên cũng là một điểm nhấn của vòng trong nơi các nghi lễ tín ngưỡng tôn giáo và nghi lễ của cung đình pha trộn trong một không gian “Hoàng thành mở rộng”..
- Nhưng chắc hẳn không có ở đâu như Thăng Long - Hà Nội, những yếu tố Thần và Người.
- Cái thiêng với ý nghĩa tôn giáo, tâm linh lại kết hợp chặt chẽ với cái hồn nước, tạo nên cái sức mạnh tâm linh tinh thần đặc biệt của Thăng Long - Hà Nội..
- Về vai trò hay công năng của “không gian thiêng” ấy cũng có đặc điểm riêng ở chỗ khi người Thăng Long - Hà Nội thực hành đời sống tôn giáo - tín ngưỡng, bên cạnh những yếu tố tâm linh, tín ngưỡng, tôn giáo có trong bản thân các hình thức tôn giáo tín ngưỡng mà họ thể hiện thì vẫn luôn chịu những tác động tích cực của cấu trúc không gian thiêng nói trên.
- Như chúng ta đã nói, đặc điểm của không gian tâm linh Thăng Long - Hà Nội là không có sự tách biệt tuyệt đối giữa “không gian tôn giáo” và “không gian xã hội”.
- mặt khác, nó cũng là một công cụ giáo hoá tinh thần đào luyện con người, văn hoá Thăng Long - Hà Nội..
- Việc phục hiện cái “không gian tâm linh - tôn giáo - tín ngưỡng” của Thăng Long Hà Nội nói cho cùng chỉ là một cách để chúng ta có thể hiểu rõ hơn khung cảnh tự nhiên, chính trị, xã hội và văn hoá của người Hà thành trong sinh hoạt tín ngưỡng - tôn giáo.
- 526 KHÔNG GIAN THIÊNG CỦA THĂNG LONG - HÀ NỘI.
- Khi nghiên cứu đời sống tôn giáo tín ngưỡng trong xã hội cổ đại, E.
- Trần Bạch Đằng, “Ngàn năm thương nhớ đất Thăng Long“, Người Đại biểu nhân dân, số 10/10/2005