- Nghiên cứu áp dụng các phƣơng pháp đánh giá và lựa chọn thông tin trong xử lý – phân tích số. - liệu địa vật lý. - Abstract: Nghiên cứu tìm hiểu các phƣơng pháp đánh giá lựa chọn thông tin trong lý thuyết xử lý số liệu. - Áp dụng một số phƣơng pháp đánh giá và lựa chọn thông tin vào xử lý, phân tích số liệu địa vật lý máy bay phục vụ giải đoán địa chất, tìm kiếm và dự báo triển vọng khoáng sản. - Đánh giá và dự báo triển vọng khoáng sản vùng Tây Nam Tuy Hòa trên cơ sở áp dụng hệ phƣơng pháp đánh giá lựa chọn thông tin.. - Keywords: Địa vật lý. - Phân tích số liệu. - Thông tin. - Tuy nhiên, trong thực tế công tác địa vật lý máy bay cũng bộc lộ một số hạn chế, mà chủ yếu là ở khâu xử lý và phân tích tài liệu, cần đƣợc đầu tƣ nghiên cứu khắc phục, nhằm không ngừng nâng cao hiệu quả của phƣơng pháp. - Đó là: Nguồn tài liệu của các phƣơng pháp địa vật lý máy bay là rất phong phú, khối lƣợng các tài liệu địa vật lý máy bay trong đó tài liệu phổ gama đóng vai trò chủ đạo ở nƣớc ta hiện nay là hết sức lớn. - Xử lý phân tích tài liệu, khai thác triệt để. - Trong khi đó, do tính khẩn trƣơng về mặt thời gian đối với các đề án điều tra địa chất, chƣa cho phép đầu tƣ thỏa đáng cho công tác xử lý phân tích tài liệu làm hạn chế phần nào hiệu quả của phƣơng pháp.. - Các phƣơng pháp nhận dạng đóng vai trò hết sức quan trọng trong xử lý, phân tích tài liệu địa vật lý, đặc biệt là đối với các dạng số liệu có đặc tính phân bố ngẫu nhiên, nhƣ các số liệu địa hóa, phổ gamma v.v.. - Hiện nay, trong địa vật lý có rất nhiều thuật toán nhận dạng hiện đại, đƣợc tự động hóa bằng các hệ phần mềm chuyên dụng mạnh, đáng chú ý có bộ chƣơng trình phân tích phổ - thống kê do GS.VS. - Trong khi đó, số lƣợng các tham số đầu vào của các chƣơng trình phân tích nhận dạng hiện có thƣờng bị giới hạn. - Việc sử dụng các tổ hợp thông tin khác nhau để tiến hành phân tích nhận dạng nhiều khi cho những kết quả rất khác nhau. - Mặt khác, kể cả khi số lƣợng các tham số đầu vào của các chƣơng trình phân tích nhận dạng đƣợc mở rộng thì việc sử dụng đồng thời tất cả các loại thông tin có đƣợc để phân tích nhận dạng lại cho kết quả thiếu tin cậy hơn khi chỉ sử dụng một tổ hợp thông tin nhất định trong đó có chất lƣợng cao. - Với thực tế và cách đặt vấn đề trên cho thấy để nâng cao hơn nữa chất lƣợng của các phƣơng pháp phân tích nhận dạng, trƣớc hết cần phải giải quyết tốt bài toán đánh giá lựa chọn thông tin. - Theo hƣớng này, chúng tôi đã nghiên cứu tìm hiểu và áp dụng phƣơng pháp phân tích tần suất theo thuật toán Griffiths - Vinni và phƣơng pháp phân tích khoảng cách khái quát theo thuật toán Poguônôv trong đánh giá và lựa chọn thông tin để xác định tổ hợp các chủng loại thông tin có độ tin cậy cao phục vụ các mục đích nghiên cứu.. - Nghiên cứu áp dụng một số phƣơng pháp đánh giá, lựa chọn thông tin trong xử lý số liệu địa vật lý máy bay phục vụ giải đoán địa chất, tìm kiếm và dự báo triển vọng khoáng sản, góp. - phần đẩy nhanh và nâng cao chất lƣợng của công tác xử lý phân tích tài liệu địa vật lý máy bay ở nƣớc ta hiện nay.. - Nghiên cứu tìm hiểu các phƣơng pháp đánh giá lựa chọn thông tin trong lý thuyết xử lý số liệu.. - Áp dụng một số phƣơng pháp đánh giá và lựa chọn thông tin vào xử lý, phân tích số liệu địa vật lý máy bay phục vụ giải đoán địa chất, tìm kiếm và dự báo triển vọng khoáng sản.. - Chương 2: Các phương pháp đánh giá lưa chọn thông tin trong xử lý và phân tích số liệu địa vật lý. - Chương 3: Áp dụng các phương pháp đánh giá và lựa chọn thông tin trong xử lý phân tích số liệu địa vật lý máy bay vùng Tây Nam Tuy Hòa.. - CÁC BƢỚC XỬ LÝ TỔ HỢP SỐ LIỆU ĐỊA VẬT LÝ.. - Xây dựng mô hình và xác định phƣơng pháp nhận dạng.. - Đặc điểm chứa thông tin của số liệu gốc.. - CÁC PHƢƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ LỰA CHỌN THÔNG TIN TRONG XỬ LÝ VÀ PHÂN TÍCH SỐ LIỆU ĐỊA VẬT LÝ. - 2.1 CÁC PHƢƠNG PHÁP XỬ LÝ PHÂN TÍCH TÀI LIÊU ĐỊA VẬT LÝ MÁY BAY HIỆN NAY.. - 2.1.1 Các phƣơng pháp phân tích tài liệu địa vật lý máy bay trên thế giới.. - Các phƣơng pháp tách trƣờng.. - Các phƣơng pháp thống kê nhận dạng.. - Các phƣơng pháp thống kê thực nghiệm 4. - Các phƣơng pháp khác.. - 2.1.2 Các phƣơng pháp phân tích tài liệu địa vật lý máy bay ở Việt Nam.. - Công tác phân tích tài liệu địa vật lý hàng không ở nƣớc ta trong những năm gần đây cũng đã có đƣợc những bƣớc tiến đáng kể. - Trong tổ hợp các phƣơng pháp phân tích tài liệu đang đƣợc sử dụng trong các đề án bay đo ngoài một số phƣơng pháp định tính với các thuật toán tƣơng đối đơn giản căn cứ trực tiếp vào đặc điểm hình thái của các bản đồ trƣờng thì một số phƣơng pháp phân tích hiện đại nhƣ: Dominnal, tƣơng quan, nhận dạng v.v…cũng đã đƣợc đƣa vào áp dụng.. - Thông qua các đề tài nghiên cứu, một số tập thể tác giả cũng đã tiến hành những nghiên cứu, phân tích thử nghiệm trên các tài liệu thực tế bằng nhiều phƣơng pháp khác nhau, đặc biệt là nhóm các phƣơng pháp thống kê- nhận dạng và đã thu đƣợc những kết quả tốt. - Trong các công trình trên các tác giả đã sử dụng một số phần mềm đƣợc xây dựng trong nƣớc, đồng thời khai thác một số phƣơng pháp trong hệ chƣơng trình phân tích phổ - thống kê COSCAD và hệ chƣơng trình ERMAPPER.. - 2.2 NGHIÊN CỨU TÌM HIỂU MỘT SỐ PHƢƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ VÀ LỰA CHỌN THÔNG TIN TRONG LÝ THUYẾT XỬ LÝ SỐ LIỆU. - Hiện nay trong công tác phân tích tổ hợp các tài liệu địa vật lý ngƣời ta sử dụng rất nhiều loại phƣơng pháp khác nhau, trong đó nhóm các phƣơng pháp thống kê - nhận dạng đƣợc ứng dụng rộng rãi và rất có hiệu quả. - Tuy nhiên trên thực tế khi tiến hành các phƣơng pháp phân tích nhận dạng đối với nhiều loại tài liệu địa vật lý, đặc biệt là các tài liệu địa vật lý máy bay ở nƣớc ta, một số hạn chế vẫn đang gặp phải, cần đƣợc nghiên cứu khắc phục. - Đó là: Khối lƣợng tài liệu cũng nhƣ số lƣợng các chủng loại thông tin rất lớn, trong khi đó số lƣợng các tham số đầu vào của các chƣơng trình phân tích nhận dạng hiện có thƣờng bị giới hạn. - Việc sử dụng các tổ hợp thông tin khác nhau để tiến hành phân tích nhận dạng cho những kết quả rất khác nhau. - và áp dụng phƣơng pháp phân tích tần suất theo thuật toán Griffiths - Vinni và phƣơng pháp phân tích khoảng cách khái quát theo thuật toán Poguônôv trong đánh giá và lựa chọn thông tin để xác định tổ hợp các chủng loại thông tin có độ tin cậy cao phục vụ các mục đích nghiên cứu.. - 2.2.1 Phƣơng pháp phân tích tần suất. - Hiện nay, trong lớp các bài toán đánh giá-lựa chọn thông tin có rất nhiều phƣơng pháp để xác định giá trị của loại thông tin thứ “i” trong tập hợp nhiều chủng loại thông tin nhận đƣợc của đối tƣợng nghiên cứu. - Phƣơng pháp phân tích tần suất với việc sử dụng tần suất trung bình của sự xuất hiện đồng thời các tính chất do Griffiths và Vinni đƣa ra có dội dung tóm tắt nhƣ sau:. - Nhƣ vậy bản chất của phƣơng pháp phân tích tần suất theo thuật toán Giffiths - Vinni là đƣa ra đƣợc một cách đánh giá về chất lƣợng của từng chủng loại thông tin trong nhận thức đối tƣợng, trên cơ sở đó lựa chọn tập hợp các chủng loại thông tin có giá trị cao phục vụ các mục đích nghiên cứu.. - 2.2.2 Phƣơng pháp phân tích khoảng cách khái quát. - Phƣơng pháp phân tích khoảng cách khái quát do Paguônôp đề xuất nhằm xác định mức độ thông tin của các tính chất có khả năng phân biệt đối tƣợng thông qua độ dài khoảng cách khái quát trong không gian dấu hiệu giữa 2 loại đối tƣợng mẫu đối nghịch nhau. - Nội dung phƣơng pháp đƣợc tóm tắt nhƣ sau:. - Từ nội dung của 2 phƣơng pháp phân tích nhƣ đã nêu (Phƣơng pháp Phân tích Khoảng cách khái quát và Phƣơng pháp Phân tích Tần suất), cho thấy về bản chất chúng là các phƣơng. - 2.3 ỨNG DỤNG CÁC PHƢƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ VÀ LỰA CHỌN THÔNG TIN TRONG XỬ LY PHÂN TÍCH SỐ LIỆU ĐỊA VẬT LÝ MÁY BAY. - Ứng dụng trong phƣơng pháp đánh giá và phân loại cụm dị thƣờng. - Để góp phần khắc phục khó khăn nói trên theo hƣớng từng bƣớc nâng cao hơn nữa hiệu quả khai thác sử dụng thông tin, các nhà địa vật lý Việt Nam đã đề xuất và xây dựng một phƣơng pháp phân tích bổ sung mới với tên gọi “Phƣơng pháp đánh giá và phân loại cụm dị thƣờng” theo cách sau:. - Các kết quả phân tích thử nghiệm trên tài liệu thực tế cho thấy đây là những tham số chỉ tiêu rất tốt trong việc tham gia đánh giá và phân loại bản chất phóng xạ của cụm mà khi xử lý trên các dị thƣờng đơn không thể có đƣợc.. - 2.3.2 Ứng dụng trong phƣơng pháp Tần suất-Nhận dạng. - Phƣơng pháp đánh giá, lựa chon thông tin theo thuật toán phân tích tần suất của Griffiths - Vinni đƣợc đƣa vào áp dụng trong phƣơng pháp - Tần suất - Nhận dạng với các nội dung chính nhƣ sau:. - Phƣơng pháp xây dựng ma trận thông tin của đối tƣợng mẫu.. - Phƣơng pháp đánh giá lựa chọn tổ hợp thông tin.. - Phƣơng pháp phân tích đối sánh, xác định các đối tƣợng đồng dạng 4. - Xây dựng chƣơng trình và phân tích thử nghiệm. - 2.3.3 Ứng dụng trong phƣơng pháp Khoảng cách-Tần suất-Nhận dạng. - Các phƣơng pháp đánh giá, lựa chon thông tin theo thuật toán phân tích tần suất của Griffiths - Vinni và thuật toán phân tích khoảng cách khái quát của Paguônôv cũng đã đƣợc đƣa vào áp dụng trong phƣơng pháp Khoảng cách - Tần suất - Nhận dạng với các nội dung tƣơng tự phƣơng pháp Tần suất-Nhận dạng:. - Phƣơng pháp xây dựng ma trận thông tin đối tƣợng mẫu 2. - Phƣơng pháp đánh giá lựa chọn tổ hợp thông tin. - Phƣơng pháp phân tích đối sánh xác định các đối tƣợng đồng dạng 4. - Xây dựng chƣơng trình và phân tích thử nghiệm.. - ÁP DỤNG CÁC PHƢƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ VÀ LỰA CHỌN THÔNG TIN TRONG XỬ LÝ PHÂN TÍCH SỐ LIỆU ĐỊA VẬT LÝ MÁY BAY VÙNG TÂY NAM TUY HÒA. - 3.1.2 Lịch sử nghiên cứu Địa vật lý.. - Đặc điểm Địa vật lý 1. - Tìm kiếm và dự báo triển vọng khoáng sản là mục tiêu chính của công tác địa vật lý máy bay tỉ lệ lớn, tong đó phƣơng pháp phổ gamma hàng không đóng vai trò chủ đạo. - Áp dụng bổ sung “Phƣơng pháp đánh giá và phân loại cụm dị thƣờng” vào phân tích tài liệu dị thƣờng của phƣơng pháp phổ gamma hàng không.. - Bằng phƣơng pháp đánh giá và phân loại cụm dị thƣờng (theo chƣơng trình Q.20) toàn bộ 70 cụm dị thƣờng đƣợc mã hóa và xác định bản chất phóng xạ. - Để đánh giá và phân loại mức độ triển vọng khoáng sản của các đới theo tiêu chuẩn địa vật lý đã sử dụng hai phƣơng pháp nhận dạng mới là phƣơng pháp Tần suất – Nhận dạng và phƣơng pháp Khoảng cách – Tần suất - Nhận dạng. - Toàn bộ số liệu địa vật lý máy bay ( từ và phổ gamma hàng không) trên diên tích 4200km 2 bao gồm 405.500 điểm đo, mổi điểm đo gồm 5 số liệu đã đƣợc xử lý phân tích tổ hợp theo 2 phƣơng pháp nhận dạng mới nói trên và kết quả nhƣ sau:. - Để áp dụng đƣợc phƣơng pháp tần suất – nhận dạng, ở đây các đối tƣợng mẫu đƣợc chọn là các cụm triển vọng (loại 1 và loại 2) đại diện cho các khoáng sản và các nhóm bản chất phóng xạ khác nhau.. - Tiến hành phân tích với cụm 68 làm đối tƣợng chuẩn (triển vọng vàng), kết quả đƣợc đƣa ra ở Bảng 3.1. - Kết quả phân tích theo phƣơng pháp Tần suất – Nhận dạng và so sánh với kết quả kiểm tra mặt đất đối tƣợng mẫu - cụm 68 (K).. - Tiến hành phân tích với cụm 38 làm đối tƣợng chuẩn (triển vọng Au, Sn, W). - Kết quả phân tích theo phƣơng pháp Tần suất – Nhận dạng và so sánh với kết quả kiểm tra mặt đất đối tƣợng mẫu - cụm 38 (Th-K).. - Từ kết quả phân tích đối với 2 nhóm bản chất phóng xạ phổ biến nhất trên vùng (K và Th - K) với 2 cụm đối tƣợng mẫu điển hình là 68 và 38 đã đƣợc kiểm tra thực tế. - Kết quả phân tích bằng phƣơng pháp Khoảng cách-Tần suất-Nhận dạng cho kết quả tƣơng đối trùng với kết quả phân tích bằng phƣơng pháp Tần suất-Nhận dạng và phù hợp với tài liệu thực tế trên những vùng đã đƣợc kiểm chứng.. - Kết quả phân tích theo phƣơng pháp khoảng cách – tần suất – nhận dạng và so sánh với kết quả kiểm tra mặt đất đối tƣợng mẫu: 68 và 88.. - So sánh kết quả phân tích của 2 phƣơng pháp trên với 2 nhóm bản chất phóng xạ điển hình (K và Th- K) thì cho thấy kết quả phân tích trên 2 phƣơng pháp là tƣơng đối trùng nhau và phù hợp với tài liệu thực tế trên những diện tích đã đƣợc kiểm tra.. - Điều này cho thấy phƣơng pháp tính toán đúng đắn và cho phép dự báo triển vọng khoáng sản trên những cụm đồng dạng tiếp theo chƣa đƣợc kiểm tra mặt đất là hoàn toàn có cơ sở.. - Các kết quả phân tích nói trên là những cơ sở quan trọng để xây dựng “Sơ đồ dự báo triển vọng khoáng sản” theo tài liệu địa vật lý máy bay trên toàn diện tích vùng Tây Nam Tuy Hoà (Hình 3.9). - Triển vọng loại A là các đới chƣa đƣợc tiến hành kiểm tra đánh giá mặt đất nhƣng đạt các tiêu chuẩn địa vật lý từ các kết quả phân tích nhận dạng.. - Triển vọng loại B là các đới chƣa đƣợc tiến hành kiểm tra mặt đất và các kết quả phân tích nhận dạng theo các phƣơng pháp đã tiến hành không hoàn toàn trùng nhau.. - Bên cạnh việc áp dụng các phƣơng pháp đánh giá lựa chọn thông tin để nâng cao chất lƣơng, độ tin cậy của các phƣơng pháp phân tích nhận dạng, chúng tôi cũng đã áp chúng để lựa chọn các chủng loại thông tin cho bài toán phân lớp để phân chia các miên trƣờng, phục vụ khoanh định ranh giới các thành tạo địa chất và thành lập “ Sơ đồ giải đoán địa chất theo tài liệu địa vật lý máy bay” (Hình 3.10). - Các kết quả áp dụng thực tế đối với tài liệu địa vật lý máy bay vùng Tuy Hoà đã góp phần nói lên tính đúng đắn, độ tin cậy của các phƣơng pháp phân tích mới, cũng nhƣ ý nghĩa thực tiễn và phạm vi áp dụng của chúng.”Sơ đồ dự báo triển vọng khoáng sản” (Hình 3.9) và “ Sơ đồ giải đoán địa chất theo tài liệu địa vật lý máy bay” (Hình 3.10) đƣợc thành lập là những kết quả mới, khách quan góp phần làm sáng tỏ thêm về đặc điểm và triển vọng khoáng sản của vùng nghiên cứu.. - Đã lựa chọn và đƣa vào áp dụng có hiệu quả một số phƣơng pháp đánh giá, lựa chọn thông tin trong xử lý – phân tích các tài liệu địa vật lý hàng không, phục vụ giải đoán địa chất, tìm kiếm thăm dò khoáng sản.. - Góp phần hoàn thiện và nâng cao độ tin cậy đối với một số phƣơng pháp phân tích tài liệu nhƣ:. - Phƣơng pháp đánh giá và phân loại cụm dị thƣờng + Phƣơng pháp Tần suất – Nhận dạng. - Phƣơng pháp Khoảng cách – Tần suất – Nhận dạng. - Góp phần làm rõ ý nghĩa khoa học cũng nhƣ khả năng ứng dụng thực tế của các phƣơng pháp phân tích mới, làm cơ sở cho việc tiếp tục đƣa vào áp dụng trong công tác xử lý phân tích tài liệu địa vật lý máy bay, phục vụ giải đoán địa chất và tìm kiếm thăm dò khoáng sản. - Nguyễn Thế Hùng, Nguyễn Tài Thinh,Võ Thanh Quỳnh (2002), Tổng hợp phân tích các tài liệu địa lý để nhận dạng đánh giá triển vọng khoáng sản nội sinh các dị thường địa vật lý ở Miền Trung Việt Nam, Lƣu trữ Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam, Hà Nội.. - Vũ Thu Hƣơng và n.n.k (1992), Xây dựng thư viện chương trình xử lý và phân tích tài liệu Địa vật lý đã có và khai thác các chương trình nội hợp dụng, Báo cáo tổng kết đề tài NCKH cấp Bộ