- NGHIÊN CỨU BIỆN PHÁP KỸ THUẬT TẠO TRÁI DƯA HẤU HÌNH VUÔNG PHỤC VỤ CHƯNG TẾT. - Đề tài “Nghiên cứu biện pháp tạo hình trái dưa hấu hình vuông phục vụ chưng tết”. - Kết quả dưa hấu hình vuông đạt tốt nhất: (1) khung bằng nẹp nhôm và dây gút, (2) chất liệu khuôn bằng kiếng, (3) đặt trái vào khuôn một lần lúc đường kính trái 11 và 12 cm và (4) sử dụng giống dưa hấu F 1 Yellow và Thành Long, trọng lượng trái trung bình 1,9-2,0 kg/trái, chu vi hoành 45,5 cm và chu vi đứng 49,4 cm.. - Keywords: dưa hấu vuông, hộp, khuôn, kiếng. - Dưa hấu là loại trái cây biểu tượng cho ngày Tết cổ truyền của dân tộc ta, hình ảnh trái dưa hấu hình tròn, ruột đỏ, vỏ đen đã in sâu vào lòng người, vào thơ ca Việt Nam. - Trái dưa hấu có hình dạng khác với hình tròn thông thường sẽ làm tăng thêm giá trị vốn có của nó. - Trái dưa hấu hình vuông chưng cùng với trái dưa hấu hình tròn mang một ý nghĩa thiêng liêng đó là hình tượng của trời và đất, thêm vào đó với hình dạng đặc biệt dưa hấu vuông sẽ dễ dàng vận chuyển khi được đóng gói, dễ dàng sắp xếp trong tủ lạnh đem đến sự tiện lợi cho người tiêu dùng.. - Nhật Bản là nước đầu tiên thành công trong việc tạo trái dưa hấu vuông, nhưng mỗi năm sản xuất không nhiều mà giá bán lại rất đắt. - Sở dĩ có điều nghịch lý trên là do chi phí đầu tư cao và tỉ lệ thành công thấp. - Tại Việt Nam, cho đến nay chưa có công trình nghiên cứu nào được công bố về việc tạo ra dưa hấu vuông và cũng. - chưa nghe nói có nghệ nhân nào đã tạo hình được trái dưa hấu vuông mà chỉ có nghệ nhân khắc hình trên vỏ trái dưa hấu để chưng Tết.. - Chính vì vậy đề tài “Biện pháp kỹ thuật tạo trái dưa hấu hình vuông phục vụ chưng tết” được thực hiện nhằm tạo ra trái dưa hấu vuông để làm phong phú thêm mặt hàng trái cây tết và góp phần tô đẹp thêm bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam trong ngày lễ Tết và hướng đến xuất khẩu trong nền kinh tế hội nhập.. - Vật liệu thí nghiệm:. - Giống dưa hấu lai F 1 nhập nội (1) Thành Long có hạt (Oval, vỏ trái xanh đen, đây là giống mới chất lượng cao đang được người tiêu dùng ưa chuộng để ăn tươi). - nẹp nhôm 10 mm. - Các chỉ tiêu theo dõi: tỉ lệ. - trái vuông đạt tiêu chuẩn, kích thước trái, trọng lượng trái, màu sắc vỏ trái, sự xuất hiện của sâu bệnh và ghi nhận nhiệt độ vỏ trái.. - 3.1 Khảo sát sự phát triển của trái dưa hấu ép trong khuôn kiếng vuông với các kiểu khung khác nhau. - Mục đích nhằm xác định kiểu khung thích hợp giữ chặt 6 mặt kiếng để trái dưa hấu hình tròn được ép thành hình vuông và thao tác thực hiện dễ dàng nhất. - Kiểu khung (4) cột dây nhựa gút, (7) nhôm V quanh mặt trên và mặt đáy+4 vòng nẹp nhôm quanh chiều đứng và (10) 2 vòng nẹp nhôm quanh chiều đứng+2 vòng nẹp nhôm quanh chiều ngang có phần trăm trái vuông đạt tiêu chuẩn cao tương đương nhau (60%) và có khác biệt qua phân tích thống kê ở mức ý nghĩa 5%, dễ thực hiện nhất, chi phí thấp, khối lượng nhẹ, khi đặt trái dưa vào trong khuôn khá tiện lợi, thu hoạch trái nhanh chóng, trái ít bị biến dạng và dễ theo dõi sự phát triển của trái bên trong khuôn, đồng thời bề mặt vỏ trái cũng ít nóng. - nẹp nhôm bao quanh+2 vòng nẹp nhôm quanh chiều ngang khá chắc chắn nhưng tháo lắp gặp nhiều khó khăn, chi phí cao và nhiệt độ vỏ trái dưa khá cao (35,5 o C).. - Khung (5) sắt V25mm có kiếng nặng đến 6,5 kg/khuôn, vỏ trái dưa nóng hơn các kiểu khung khác 1-2 o C (36,5 o C) vào giờ đã xảy ra hiện tượng rám nắng phần vỏ trái ở gần khung sắt nên tỉ lệ thành công rất thấp (20. - Bảng 1: Tỉ lệ. - trái dưa hấu đạt tiêu chuẩn hình vuông với các kiểu khung khác nhau cố định 6 mặt kiếng ép trái dưa. - Kiểu khung khác nhau Tỉ lệ trái vuông đạt. - tiêu chuẩn. - 3 Nhôm V quanh các cạnh+cột dây chì 40 ab. - 6 Nhôm V quanh các cạnh+4 vòng nẹp nhôm bao quanh +2 vòng nẹp nhôm quanh chiều ngang. - 60 a 7 Nhôm V quanh mặt trên và mặt đáy+4 vòng nẹp nhôm quanh. - 60 a 8 Nhôm V quanh các cạnh đứng+2 vòng nẹp nhôm quanh. - chiều đứng+2 vòng nẹp nhôm quanh chiều ngang. - 40 ab 9 4 vòng nẹp nhôm bao quanh chiều dứng 20 b 10 2 vòng nẹp nhôm quanh chiều đứng+2vòng nẹp nhôm quanh. - Hình 1: Các kiểu khung cố định 6 mặt kiếng ép trái dưa. - 3.2 Nghiên cứu vật liệu phù hợp để làm khuôn ép trái dưa hấu. - Mục đích nhằm xác định vật liệu thích hợp cho sự phát triển trái dưa hấu, dễ áp dụng và chi phí thấp. - Gồm 5 nghiệm thức vật liệu làm khuôn (Bảng 2 và Hình 2).. - Đặt khuôn 1 lần vào thời điểm đường kính gần bằng 11-12 cm.. - Bảng 2: Tỉ lệ. - trái dưa hấu đạt tiêu chuẩn hình vuông với các vật liệu làm khuôn vuông ép trái dưa hấu. - Vật liệu làm khuôn Tỉ lệ trái vuông đạt tiêu chuẩn. - 3 Khuôn kiếng 60 a. - mica (nắp) Hình 2: Các vật liệu làm khuôn hình vuông ép trái dưa hấu. - Kết quả cho thấy có sự khác biệt qua phân tích thống kê giữa các vật liệu khuôn ép dưa hấu vuông. - Vật liệu mica và kiếng dùng làm khuôn tỉ lệ trái vuông đạt tiêu chuẩn cao nhất (60%) với trọng lượng trái trung bình 2 kg, trong đó khuôn kiếng cho dạng trái vuông đẹp hơn bởi vì bề mặt vỏ trái tiếp xúc với mặt kiếng rất phẳng và các góc vuông rất rõ nét trong khi khuôn mica có sự co dãn và chi phí đầu tư của khuôn mica (95.000 đồng/cái), cao gấp 2 lần so với khuôn kiếng. - Còn khuôn bằng gỗ cho kết quả thấp nhất bởi vì vỏ trái không nhận được ánh sáng, không kiểm soát được sâu bệnh, không xác định đúng vị trí đặt trái nên hầu hết trái đều bị lệch tâm. - Hình 3: Một số trở ngại của việc ép khuôn trái dưa hấu (a) trái bị lệch tâm, (b) trái bị nứt, (c) khuôn bị bể. - 3.3 Khảo sát thời điểm đặt trái dưa hấu vào khuôn hình vuông trong vụ dưa tết (Đông Xuân) và Xuân Hè. - Mục đích xác định kích cỡ trái dưa hấu thích hợp nhất đặt vào khuôn để tỉ lệ trái vuông đạt tiêu chuẩn cao nhất. - Sử dụng vật liệu từ thí nghiệm 2 (1/ nhôm V25 mm quanh mặt trên và mặt đáy+4 vòng nẹp nhôm quanh chiều đứng và 2/ Hai vòng nẹp nhôm quanh chiều đứng+2 vòng nẹp nhôm quanh chiều ngang). - Gồm 5 nghiệm thức: 1/ Đặt khuôn 3 lần với đường kính trái: 10, 11 và 12 cm, 2/ Đặt khuôn 2 lần đường kính trái: 10 và 12 cm, 3/ Đặt khuôn 2 lần với đường kính trái: 11 và 12 cm, 4/ Đặt khuôn 1 lần với đường kính trái 11 cm và 5/ Đặt khuôn 1 lần với đường kính trái 12 cm (Hình 4). - Giai đoạn đặt trái vào khuôn có đường kính 10, 11 và 12 cm vào khoảng 45, 48 và 51 NSKT, tương ứng. - Hình 4: Đường kính trái: (a) 10 cm, (b) 11 cm, (c) 12 cm. - Kết quả cho thấy trái dưa hấu khi thu hoạch có chu vi hoành 45,5cm, chu vi đứng 49,4cm, trọng lượng trung bình 2 kg/trái, màu sắc vỏ trái dưa hấu trong khuôn kiếng không khác với trái trồng bình thường bên ngoài.. - Kết quả Bảng 3 cho thấy có sự khác biệt qua phân tích thống kê ở các thời điểm đặt khuôn hình vuông dưa hấu cả 2 vụ Đông Xuân và Xuân Hè. - Đặt khuôn 1 lần khi đường kính trái 11-12 cm đạt tỉ lệ trái hình vuông cao nhất trong vụ Đông Xuân (60. - Bảng 3: Tỉ lệ. - trái dưa hấu đạt tiêu chuẩn vuông với số lần đặt khuôn theo kích thước trái Nghiệm. - Số lần đặt khuôn theo kích thước trái Tỉ lệ trái vuông đạt tiêu chuẩn. - Vụ Đông Xuân. - Vụ Xuân Hè 1 Đặt khuôn 3 lần với đường kính trái: 10, 11 và 12 cm 20 b 0 c 2 Đặt khuôn 2 lần với đường kính trái: 10 và 12 cm 40 ab 40 a 3 Đặt khuôn 2 lần với đường kính trái: 11 và 12 cm 40 ab 20 b 4 Đặt khuôn 1 lần với đường kính trái 11 cm 60 a 20 b 5 Đặt khuôn 1 lần với đường kính trái 12 cm 60 a 40 a. - Đặt khuôn 3 lần có nghĩa là lần đầu đặt trái khuôn nhỏ, lần 2 và 3 thay khuôn lớn hơn Những số trong cùng một cột có chữ theo sau giống nhau thì không khác biệt thống kê.. - Hình 5: (a), (b) trái dưa được đặt khuôn 2 lần và (c), (d) trái dưa được đặt khuôn 1 lần. - Vụ Đông Xuân (dưa tết) đặt trái vào tháng 01 dl, thời tiết mát mẻ (nhiệt độ trong khuông kiếng 34 o C), thuận lợi nhất để ép trái dưa hấu trong khuôn nên tỉ lệ trái vuông đạt tiêu chuẩn (bình quân 44%) cao hơn vụ Xuân Hè (22%) đặt trái tháng 4 dl. - Điều này cho phép khẳng định vụ Đông Xuân thích hợp nhất để tạo hình dưa hấu vuông chưng tết.. - Tóm lại, Vụ Đông Xuân đặt trái dưa hấu và khuôn vuông 1 lần, lúc đường kính trái gần bằng chiều rộng của khuôn đạt kết quả tốt nhất. - Vụ Xuân Hè (2-5dl) không nên ép trái dưa hấu vào khuôn.. - 3.4 So sánh các giống dưa hấu dùng ép khuôn vuông. - Mục đích nhằm xác định giống dưa hấu thích hợp đặt vào khuôn. - Sử dụng vật liệu là kiểu khuôn bằng nhôm V25 mm quanh mặt trên và mặt đáy + 4 vòng nẹp nhôm quanh chiều đứng, chất liệu khuôn làm bằng kiếng 8mm có kích thước 12x12x14cm. - Đặt khuôn 1 lần thời điểm đường kính trái gần bằng 12 cm. - Gồm 3 nghiệm thức tương ứng 3 giống dưa hấu lai F 1 nhập nội: (1) Oval, vỏ trái xanh đen (Thành Long có hạt, đây là giống mới chất lượng cao đang được người tiêu dùng ưa chuộng để ăn tươi), (2) Tròn, vỏ trái sọc (Thành Long không hạt, đây là giống mới ở Việt Nam, nhưng đã được nhiều nước trên thế giới ưa chuộng vì ăn không phải nhả hột), (3) Oval, vỏ trái vàng (Yellow có hạt, vỏ trái màu vàng, rất ưa chuộng để chưng Tết) (Hình 7).. - Hình 7: Các giống dưa hấu (a) Thành Long có hạt, (b) Thành Long không hạt, (c) Yellow. - Kết quả giống Thành Long và Yellow có trọng lượng trái không ép khuôn khoảng 2-2,5 kg, dạng trái oval vỏ mỏng, khi được ép trong khuôn kiếng 12x12x14cm có tỉ lệ trái vuông đạt tiêu chuẩn cao do có chiều cao tương ứng dễ biến dạng theo hình dáng khuôn. - Giống Thành Long không hạt có trọng lượng trái không ép khuôn từ 3-3,5 kg, dạng trái tròn, vỏ dày, tỉ lệ đạt tiêu chuẩn thấp, tỉ lệ nứt trái cao, khuôn bị bể nhiều do trái biến dạng chiều dài khó. - Màu sắc trái dưa hấu ép khuôn không khác biệt so với giống được trồng tự nhiên. - Giống Yellow có tỉ lệ trái vuông đạt tiêu chuẩn khác biệt qua phân tích thống kê so với giống Thành Long không hạt. - Tuy nhiên, giống Yellow có màu vàng đẹp, có tỉ lệ trái vuông đạt tiêu chuẩn nhưng vỏ trái khi chín rất mỏng gây khó khăn trong việc vận chuyển và tồn trữ (chỉ tồn trữ khoảng 10-15 ngày sau khi thu hoạch). - Bảng 4: Tỉ lệ. - trái dưa hấu đặt khuôn vuông với 3 giống khác nhau Nghiệm. - Các giống dưa hấu Tỉ lệ trái vuông đạt tiêu chuẩn. - 1 Oval, vỏ trái xanh đen (Thành Long có hạt) 60 ab 2 Tròn, vỏ trái sọc (Thành Long không hạt) 40 b. - 3 Oval, vỏ trái vàng (Yellow) 80 a. - Để tạo trái dưa hấu hình vuông cho ngày Tết, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng ngày càng cao của người dân thành phố nên áp dụng kỹ thuật: (1) Làm khung ngoài bằng nẹp nhôm hoặc dây gút, (2) Sử dụng kiếng dầy 8mm, kích thước 12x12x14 cm làm khuôn trong, (3) Đặt trái vào khuôn một lần lúc đường kính trái gần bằng chiều rộng của khuôn và (4) Chọn giống dưa hấu F 1 chẩt lượng cao vỏ vàng Yellow và vỏ sọc xanh Thành Long không hạt (trọng lượng trái 1,9-2,0 kg/trái và chu vi 45,5 cm).. - Ảnh hưởng của màng phủ nông nghiệp đến tiểu môi trường, bù lạch (Thrips palmi Karny), rầy mềm (Aphis gossypii Glover), sự sinh trưởng và năng suất dưa leo và dưa hấu ở đồng bằng sông Cửu Long