- Nghiên cứu xác lập một số mô hình hệ kinh tế sinh thái phục vụ định hƣớng phát triển bền vững. - Abstract: Nghiên cứu cơ cở lý luận về mô hình kinh tế sinh thái. - Phân tích và đánh giá tổng hợp nguồn lực tự nhiên, kinh tế-xã hội và nhân văn thị xã Ayun Pa, tỉnh Gia Lai. - Nghiên cứu đánh giá thực trạng và hiệu quả các mô hình hệ kinh tế sinh thái có tại khu vực nghiên cứu. - Xác lập một số mô hình hệ kinh tế sinh thái phù hợp với tiềm năng của khu vực nghiên cứu. - Keywords: Kinh tế sinh thái. - Chính vì vậy, tác giả đã lựa chọn đề tài nghiên cứu với tên gọi: “Nghiên cứu xác lập một số mô hình kinh tế sinh thái phục vụ định hướng phát triển bền vững thị xã Ayun Pa, tỉnh Gia Lai”. - Xây dựng các căn cứ khoa học trên cơ sở phân tích và đánh giá tổng hợp nguồn lực tự nhiên, kinh tế - xã hội và nhân văn để xác lập một số mô hình hệ kinh tế sinh thái phục vụ định hƣớng phát triển bền vững thị xã Ayun Pa, tỉnh Gia Lai.. - Nghiên cứu cơ sở lý luận về mô hình hệ kinh tế sinh thái;. - Phân tích và đánh giá tổng hợp nguồn lực tự nhiên, kinh tế - xã hội và nhân văn thị xã Ayun Pa, tỉnh Gia Lai;. - Nghiên cứu đánh giá thực trạng và hiệu quả các mô hình hệ kinh tế sinh thái hiện có tại khu vực nghiên cứu;. - Xác lập một số mô hình hệ kinh tế sinh thái phù hợp với tiềm năng của khu vực.. - Phạm vi khoa học: nghiên cứu đánh giá các nguồn lực tự nhiên, kinh tế - xã hội, nhân văn và các mô hình hệ kinh tế sinh thái hiện trạng từ đó xác lập một số mô hình hệ kinh tế sinh thái phù hợp với tiềm năng của khu vực nghiên cứu.. - Các nguồn lực tự nhiên, kinh tế - xã hội, nhân văn và các mô hình hệ kinh tế sinh thái thị xã Ayun Pa, tỉnh Gia Lai.. - Trong quá trình thực hiện đề tài tác giả đã sử dụng những tài liệu nhƣ sau: Các tài liệu về mô hình hệ kinh tế sinh thái, đánh giá cảnh quan (theo tiếp cận kinh tế sinh thái). - Các công trình khoa học liên quan đến các mô hình hệ kinh tế - sinh thái. - Các báo cáo quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội thị xã Ayun Pa đến năm 2020. - Đánh giá hiệu quả của các mô hình hệ kinh tế sinh thái thị xã Ayun Pa, tỉnh Gia Lai;. - Xác lập một số mô hình hệ kinh tế sinh thái phù hợp với tiềm năng của thị xã Ayun Pa, tỉnh Gia Lai.. - Vận dụng lý thuyết đánh giá tổng hợp xác định tiềm năng của thị xã Ayun Pa kết hợp với đánh giá thích nghi sinh thái làm cơ sở cho việc xác lập mô hình hệ kinh tế sinh thái.. - Cơ sở lý luận về mô hình hệ kinh tế sinh thái. - Khái niệm chung về kinh tế sinh thái và mô hình hệ kinh tế sinh thái. - Mô hình hệ kinh tế sinh thái (Ecological Economic System Model) là một hệ kinh tế sinh thái cụ thể được thiết kế và xây dựng trong một vùng sinh thái xác định - nơi diễn ra hoạt động sinh hoạt, sản xuất, khai thác, sử dụng tài nguyên của con người [15].. - Cấu trúc và mối liên hệ giữa các hợp phần trong mô hình hệ kinh tế sinh thái [9]. - Nguyên tắc nghiên cứu và phân loại hệ mô hình kinh tế sinh thái a) Nguyên tắc nghiên cứu mô hình hệ kinh tế sinh thái. - Các mô hình hệ kinh tế sinh thái đƣợc xây dựng trên cơ sở: (1) Kiểm kê, đánh giá hiện trạng môi trƣờng, tài nguyên và tiềm năng sinh học, bao gồm công tác điều tra tự nhiên, điều tra kinh tế xã hội, cơ sở vật chất kỹ thuật và tổ chức sản xuất xã hội. - Sản phẩm kinh tế:. - Năng suất - Hiệu quả kinh tế. - Khi tiến hành phân tích mô hình kinh tế sinh thái cần đảm bảo 2 nguyên tắc chính là: cấu trúc - chức năng và kinh tế - sinh thái. - b) Phương pháp nghiên cứu mô hình kinh tế sinh thái. - Xuất phát từ bản chất của hệ kinh tế sinh thái, phƣơng pháp nghiên cứu mô hình kinh tế sinh thái phải dựa trên cơ sở khái quát hoá các phƣơng pháp từ các khoa học bộ phận có liên quan.. - c) Cơ sở phân loại và chỉ tiêu đánh giá mô hình hệ kinh tế sinh thái. - Mô hình hệ kinh tế sinh thái có thể đƣợc phân loại theo các tiêu chí khác nhau theo mục đích sử dụng.. - Các chỉ tiêu đánh giá mô hình hệ kinh tế sinh thái: Để đánh giá tính bền vững của một mô hình kinh tế sinh thái cần xem xét tổng hợp theo các chỉ tiêu sau:. - Chỉ tiêu bền vững môi trƣờng: mô hình hệ kinh tế sinh thái không chỉ với mục đích đạt hiệu quả kinh tế cao mà còn phải đạt mục tiêu phát triển bền vững, bảo vệ môi trƣờng.. - Một mô hình hệ kinh tế sinh thái bền vững khi đảm bảo đƣợc các chỉ tiêu trên, một trong các chỉ tiêu không đảm bảo thì mô hình trở nên kém bền vững.. - Cơ sở lý luận về đánh giá cảnh quan 1.2.1. - Khái niệm cảnh quan. - Hệ thống phân loại cảnh quan. - Lớp (phụ lớp cảnh quan. - Kiểu (phụ kiểu cảnh quan. - Đánh giá cảnh quan. - Từ các kết quả nghiên cứu cơ bản thực hiện đánh giá kinh tế sinh thái các cảnh quan để cho ra mức độ phù hợp của cảnh quan đối với loại hình sử dụng. - Quan điểm kinh tế sinh thái - Quan điểm phát triển bền vững + Các phương pháp nghiên cứu. - ĐẶC ĐIỂM ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN VÀ KINH TẾ - XÃ HỘI THỊ XÃ AYUN PA, TỈNH GIA LAI. - Đặc điểm kinh tế - xã hội 2.2.1. - Nhƣ vậy, cơ cấu lao động của thị xã Ayun Pa chƣa phản ánh đúng với một đô thị đang trên đà phát triển kinh tế - xã hội.. - Thực trạng phát triển kinh tế. - Kể từ khi tách huyện Ayun Pa thành thị xã Ayun Pa và huyện Phú Thiện, tình hình phát triển kinh tế - xã hội của thị xã đã có những bƣớc chuyển rõ rệt. - Khu vực I . - Đặn điểm cảnh quan khu vực nghiên cứu. - Hệ thống phân loại cảnh quan khu vực thị xã Ayun Pa. - cảnh quan. - 2 Phụ lớp cảnh quan. - Kiểu cảnh quan. - Loại cảnh quan. - Bao gồm 38 loại cảnh quan. - Từ những nghiên cứu và phân tích đặc điểm điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội khu vực thị xã Ayun Pa có thể rút ra một số các kết luận sau:. - ĐÁNH GIÁ TỔNG HỢP NGUỒN LỰC TỰ NHIÊN, KINH TẾ - XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN LÀM CƠ SỞ CHO VIỆC ĐỀ XUẤT CÁC MÔ HÌNH KINH TẾ SINH THÁI. - Đánh giá tổng hợp điều kiện địa lý cho việc đề xuất mô hình hệ kinh tế sinh thái thị xã Ayun Pa. - Đánh giá tổng hợp nguồn lực tự nhiên, kinh tế - xã hội và tài nguyên nhân văn a) Đánh giá tổng hợp nguồn lực tự nhiên. - b) Nguồn lực kinh tế - xã hội và tài nguyên nhân văn. - Nguyên tắc, đối tượng, mục tiêu đánh giá cảnh quan thị xã Ayun Pa. - Ngành kinh tế Hệ Chỉ tiêu. - Số cảnh quan đánh. - Phân tích hiện trạng và hiệu quả kinh tế các mô hình hệ kinh tế sinh thái trên địa bàn thị xã Ayun Pa, tỉnh Gia Lai. - Phân tích cấu trúc các mô hình hệ kinh tế sinh thái hiện trạng. - Các mô hình hệ kinh tế sinh thái có thể đƣợc phân loại theo các tiêu chí khác nhau (thành phần của hệ, cơ cấu thu nhập, cơ cấu và quy mô sản xuất, hình thức tổ chức quản lý, hình thức sở hữu tƣ liệu sản xuất, hoặc phƣơng thức điều hành sản xuất), trong đó phân loại theo cơ cấu và thành phần của hệ là phổ biến nhất. - Ayun Pa là khu vực chủ yếu ngƣời Kinh (cƣ dân các nơi đến sinh sống và làm kinh tế) và Jrai sinh sống nên tập quán canh tác tạo ra các mô hình hệ kinh tế sinh thái khác nhau.. - Qua phân tích 43 phiếu điều tra kinh tế sinh thái dành cho cán bộ quản lý (03 phiếu) và hộ gia đình (40 phiếu) tại Ayun Pa cho thấy, các hợp phần chủ đạo trong mô hình là rừng (ký hiệu R), ruộng (Rg), vƣờn (V), nƣơng rẫy (NR), ao (A), chuồng (C), thủ công nghiệp (TCN) và các hợp phần phi nông lâm nghiệp khác (K).. - Mô hình kinh tế sinh thái hiện trạng thị xã Ayun Pa STT Mô hình kinh tế sinh thái Số hộ (hộ) Tỷ lệ. - Đánh giá hiệu quả kinh tế các mô hình hệ kinh tế sinh thái trên địa bàn thị xã Ayun Pa phục vụ xây dựng hệ mô hình kinh tế sinh thái phù hợp cho lãnh thổ nghiên cứu. - Mô hình kinh tế sinh thái của Ayun Pa chia làm hai khu vực khá rõ rệt: khu vực thung lũng (phía bắc và đông bắc thị xã) và khu vực đồi núi thấp (phía tây, nam và tây nam).. - a) Một số mô hình kinh tế sinh thái hộ gia đình điển hình vùng thung lũng Ayun Pa - Mô hình kinh tế Vườn - Chuồng. - Mô hình kinh tế Ruộng - Vườn - Chuồng - Thủ công nghiệp. - Đây là một mô hình tuy diện tích không lớn nhƣng lại mang hiệu quả kinh tế tƣơng đối cao, phù hợp với các khu vực nội thị.. - b) Một số mô hình kinh tế sinh thái hộ gia đình điển hình vùng đồi núi thấp Ayun Pa - Mô hình kinh tế Rừng - Vườn - Chuồng. - Trong đó, trồng ngô hiệu quả kinh tế cao hơn. - Đem lại hiệu quả kinh tế thứ hai là mô hình R-V-C-TCN. - Xác lập mô hình hệ kinh tế sinh thái bền vững thị xã Ayun Pa, tỉnh Gia Lai 3.3.1. - Không chỉ thế, các mô hình đề xuất phải đảm bảo vừa có hiệu quả kinh tế cao (đảm bảo chức năng kinh tế), vừa đảm bảo yêu cầu bảo vệ môi trƣờng (đảm bảo chức năng sinh thái).. - Nhƣ vậy, mục tiêu của mô hình hệ kinh tế sinh thái đề xuất là:. - Phát huy tối đa tiềm năng kinh tế của khu vực nhƣ: sức sản xuất của đất, tài nguyên lao động của địa phƣơng. - Mô hình sinh thái thích hợp nhất với điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của khu vực là mô hình nông lâm kết hợp có sự tham gia của các hoạt động khác (hoạt động sản xuất phi nông nghiệp: hoạt động xã hội, hoạt động thủ công nghiệp. - Định hướng sử dụng cảnh quan và đề xuất mô hình hệ kinh tế sinh thái bền vững khu vực thị xã Ayun Pa. - Phục hồi tự nhiên và khai thác kinh tế. - khai thác kinh tế Phát triển rừng sản xuất 2,7 Trảng cỏ cây bụi ở vùng. - Khai thác kinh tế Trồng cây hằng năm, hoa màu.. - năm Khai thác kinh tế Trồng cây lâu năm. - 5 Khu vực ƣu tiên trồng lúa Khai thác kinh tế Trồng lúa. - Trên cơ sở quan điểm và tiêu chí định hƣớng đã đề ra, luận văn đƣa ra phƣơng án sử dụng cảnh quan và đề xuất các mô hình kinh tế sinh thái cho khu vực nghiên cứu nhƣ sau:. - Nghiên cứu, ứng dụng phƣơng pháp đánh giá cảnh quan, xác lập mô hình kinh tế sinh thái là hƣớng đi hiệu quả mang tính khoa học và thực tiễn cao, cần tiếp tục đƣợc nghiên cứu.. - Các mô hình kinh tế khá đơn giản, phụ thuộc nhiều vào điều kiện tự nhiên, chƣa đƣợc áp dụng khoa học kỹ thuật nên năng suất thấp. - hình hệ kinh tế sinh thái nông lâm kết hợp bền vững cho khu vực, nâng cao hiệu quả sản xuất giúp tăng thu nhập cho ngƣời dân.. - Thị xã Ayun Pa cho đến nay các công trình nghiên cứu về mô hình kinh tế sinh thái và cảnh quan còn quá ít và gần nhƣ chƣa có. - Đào Đình Bắc và nnk (2005), Cơ sở khoa học về mô hình hệ kinh tế sinh thái đối với các cư dân miền núi tái định cư sau công trình thuỷ điện nhỏ Chu Linh, huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai, Hà Nội.. - Đặng Trung Thuận, Trƣơng Quang Hải (1999), Mô hình hệ kinh tế sinh thái phục vụ phát triển nông thôn bền vững, NXB Nông nghiệp, 242tr.. - Nguyễn Văn Trƣơng, Nguyễn Pháp (1993), Vấn đề kinh tế sinh thái Việt Nam, NXB Nông nghiệp.. - UBND thị xã Ayun Pa (1998), Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội thị xã Ayun Pa đến năm 2010, Ayun Pa.. - UBND thị xã Ayun Pa (2011), Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội thị xã Ayun Pa đến năm 2020, Ayun Pa.