- Quan niệm chưa đúng về quy hoạch không gian và quy hoạch kinh tế - xã hội. - Công tác “quy hoạch đô thị” ở Việt Nam thường được hiểu là quy hoạch không gian và là công việc thuần tuý của các kiến trúc sư. - Quy hoạch đô thị là một khoa học liên ngành, trong đó kinh tế - xã hội đóng một vai trò cực kỳ quan trọng, nếu không muốn nói là quan trọng nhất. - Ở nhiều nước trên thế giới chủ tịch hội đồng quy hoạch là nhà xã hội học hoặc là nhà lịch sử, Việt Nam coi đó là đặc quyền của các kiến trúc sư (KTS). - Thành phố Hồ Chí Minh là nơi ra đời đầu tiên khái niệm “quy hoạch treo” là từ chính hiện tượng này. - Nếu biết rằng từ năm 1982 đến nay Thành phố Hồ Chí Minh đã 4 lần thay đổi quy hoạch không gian có tính chiến lược và rất nhiều kế hoạch bị phá sản do phi kinh tế, nhiều nơi vẽ trên giấy đó là khu công nghiệp, khu công nghệ cao nhưng không có nhà đầu tư nào nhòm ngó nên trở thành đất hoang nhiều năm, trong khi người dân cần đất sản xuất lại không được phép sử dụng, thậm chí họ đang sống ngay trên mảnh đất bỏ hoang mà trước đó là của họ nhưng bị lấy đất làm công trình công cộng, nhưng không có kinh phí đầu tư. - Điều này không chỉ ở Thành phố Hố Chí Minh mà cũng diễn ra ở Đồng Nai, Bình Dương. - Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh.. - hoành tráng từ năm 2006 đến nay, nhưng là một thành phố chết vì không có người ở. - Khi quy hoạch Hà Nội thì cần bám thật sát vào tiềm lực kinh tế thực tế của nhà nước, người dân và nhà đầu tư và các yếu tố kinh tế chi phối (lực hút, lực đẩy, giá cả đất đai. - Điều này khó có thể tránh khỏi quy hoạch treo và rất nhiều hệ quả kinh tế - xã hội nảy sinh không thể lường trước được, bởi 90 tỷ đôla là một con số rất lớn không dễ gì có được và thời gian quy hoạch quá dài. - Theo dư luận thì quy hoạch Thủ đô Hà Nội hiện nay là sản phẩm chỉ của một nhóm KTS, sự tham gia của người dân và các chuyên gia liên ngành là rất ít.. - Có một kinh nghiệm quí từ các nước phát triển là trong trường hợp chưa làm gì thì đừng quy hoạch xí đất mà cứ để đất trống trồng rừng làm đất dự trữ cho con cháu mai sau, tuyệt đối tránh tư tưởng “thấy đất trống là phải lấp đầy bằng mọi giá”. - Chính phủ Hàn Quốc quy hoạch hẳn một vùng đất rất lớn (khoảng 35%) diện tích của Seoul làm đất dự trữ cho con cháu mai sau cho thấy một tầm nhìn xuyên thế kỷ.. - Một trong số các nguyên tắc quan trọng cần nói đến là việc phát triển dự án của bất kỳ ai, chính phủ hay tư nhân đều không được phép làm ảnh hưởng và xáo trộn đời sống nhân dân. - Không thể tước đoạt đất của họ rồi để đấy trong hàng chục năm, còn người dân bị đẩy vào khu tạm cư hàng chục năm trời như đang xảy ra ở Thành phố Hồ Chí Minh, như thế là không nhân đạo, chưa kể là lấy đất sạch ngày hôm nay để đấy cho hàng chục năm sau mới đưa vào sử dụng sẽ làm nảy sinh một hệ quả kiện tụng lâu dài vì khi lấy đất thì tiền đền bù nhỏ như hạt tấm mà khi bán nền thì giá bằng con voi.. - Định hướng quy hoạch và phát triển không gian chưa đúng. - Theo nguyên lý thì bất kỳ thành phố nào cũng có thể phát triển theo 6 hướng chính (đông - tây - nam - bắc), hướng lên cao, và chui xuống lòng đất. - Nhưng trên thực tế người ta cần chọn hướng phát triển ưu tiên, hướng phát triển chính và các hướng thứ yếu. - Điều này vô cùng quan trọng, bởi vì việc phát triển dàn trải sẽ mang lại hiệu quả thấp, hay định hướng sai sẽ dẫn đến những sai lầm chết người.. - Khi chọn hướng ưu tiên phát triển có nghĩa là nhà quy hoạch, nhà chính trị cho phép đầu tư tập trung với số lượng lớn các công trình có quy mô lớn, chiều cao không bị hay ít bị không chế, lượng dân cư lớn, mật độ dân số cao, độ bao phủ bề mặt bởi các công. - Nếu quyết định hướng ưu tiên phát triển sai có thể dẫn đến những hệ lụy xấu và kéo dài nhiều thế hệ. - Trong trường hợp này chúng tôi đề cập đến tình trạng ngập lụt nội thị trầm trọng tại Thành phố Hồ Chí Minh do quyết định định hướng phát triển sai.. - Thành phố Hồ Chí Minh có độ dốc từ Bắc xuống Nam, cao ở phía Bắc (Đông Bắc và Tây Bắc) và thấp dần xuống phía Nam, hướng thoát nước là Bắc -Tây Bắc - Đông Bắc xuống Nam - Đông Nam - Tây Nam. - Ngay khi hình thành một Sài Gòn hiện đại với quy hoạch kiểu châu Âu vào năm 1860, các nhà quy hoạch người Pháp như Cofyn đã đưa ra một nguyên tắc là không được phép phát triển xuống phía Nam bởi đó là khu đất trũng.. - Khu vực này như túi chưa nước cứu nguy cho toàn thành phố khi mưa to, triều cường và nước từ các sông Đồng Nai, Sài Gòn đổ về với lưu lượng lớn. - Nếu xây nhà thì chỉ là thấp tầng, mật độ thưa và giữ nguyên các kênh rạch, đầm hồ để đảm bảo an toàn cho thành phố Sài Gòn. - Nhưng rất tiếc là Thành phố Hồ Chí Minh đã phát triển quá mạnh mẽ và quá nhanh về phía Nam, bắt đầu là Phú Mỹ Hưng (khởi công 1996 với hơn 350ha). - Tuy nhiên cần nhấn mạnh rằng bản thân Phú Mỹ Hưng không có lỗi, bởi vì trong quy hoạch Phú Mỹ Hưng, Công ty Tư vấn Kiến trúc SOM (Skidmore, Owings &. - Hệ quả của việc phát triển sai hướng này là Thành phố Hồ Chí Minh bị ngập nặng, lượng nước mưa và triều cường lúc trước được chứa ở túi nước Nam Sài Gòn thì nay bị đẩy sâu vào trong nội địa làm cho gần như toàn bộ thành phố bị ngập rộng và sâu, vào những lúc mưa đạt vào khoảng 70mm gặp thêm triều cường dâng cao là hết phương cứu chữa, nhiều nơi chưa bao giờ bị ngập thì nay bị ngập nước với các cơn mưa chỉ ở mức trung bình như Ủy ban Nhân dân thành phố, đường Lê Thánh Tôn, thậm chí Củ Chi, Thủ Đức là nơi cao nay cũng bị ngập nước. - Hậu quả này không thể khắc phục được nữa và cũng chưa biết tính như thế nào trong một dự báo 62% diện tích của Thành phố Hồ Chí Minh sẽ nằm dưới mặt nước biển nếu như nước biển dâng lên 0,7m trong bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu. - Cho dù Hà Nội không gần biển, nhưng bài học này không thể không có ý nghĩa khi các ao hồ, sông chứa và thoát nước mưa bị lấp hết để xây dựng công trình thì một thảm kịch sẽ diễn ra như ở Thành phố Hồ Chí Minh.. - Khu vực nội thành của Thành phố Hồ Chí Minh bao gồm 12 quận, vào thời Việt Nam Cộng hoà họ nâng cấp hệ thống cơ sở hạ tầng kỹ thuật lên để phục vụ cho khoảng 2,5 triệu người. - Vào thời ông Võ Văn Kiệt làm Thủ tướng đã chỉ thị cho Thành phố Hồ Chí Minh phải kéo dân số của các quận trung tâm xuống dưới 3 triệu nhưng đến nay cho thấy là hoàn toàn thất bại.. - Vào năm 1990, khi mới bắt đầu quá trình tái đô thị hoá, nếu Thành phố Hồ Chí Minh sớm nhận thức ra là phải giữ nguyên hiện trạng khu vực trung tâm chỉ chỉnh trang, nâng cấp thì có thể còn giữ được nguyên vẹn một trung tâm mang đậm nét của kiến trúc thuộc địa (như Phnom Penh đã làm được). - Lẽ ra thành phố kiên quyết phát triển ra bên ngoài trên cơ sở đầu tư cơ sở hạ tầng kỹ thuật hoàn chỉnh, nhất là giao thông thì nhà đầu tư sẽ chuyển hướng theo quan niệm “thóc đâu bồ câu đấy”.. - Việc nén vào trung tâm quá mức ở Thành phố Hồ Chí Minh cũng là một sai lầm nghiêm trọng làm phá vỡ cảnh quan kiến trúc và không gian sống nhưng không sửa chữa được nữa. - Bài học kinh nghiệm này cũng có ích cho Hà Nội khi phát triển các khu vực trung tâm, nhất là trung tâm của Hà Nội cũ đảm bảo không để cho mất trung tâm theo hai nghĩa là: di chuyển đi nơi khác làm triệt tiêu trung tâm lịch sử truyền thống lâu đời và một nghĩa khác là phát triển các công trình hiện đại mới làm cho các công trình lịch sử văn hoá bị mất hết ý nghĩa. - Các quốc gia trí tuệ khi xây dựng và phát triển thủ đô bao giờ người ta cũng hướng đến 3 điều quan trọng nhất: nhỏ, tinh và linh.. - Không thành công trong việc phát triển đa tâm, phi tập trung hoá. - Bắt đầu từ năm 1988 thành phố cũng có nói xa gần đến việc phát triển đa cực phi tập trung hoá nhưng không thực hiện được vì nhiều lý do khác nhau, có thể nhận thức chưa tới hoặc hành động không quyết liệt, do vậy mà nơi đây trở thành một đại đô thị. - đơn cực (một trung tâm) và phát triển theo kiểu vết dầu loang từ trung tâm ra phía bên ngoài theo hình thái chỗ nào đất rẻ thì nhà cửa mọc lên, chỗ nào có đường là có nhà dọc tuyến phố khiến cho diện mạo đô thị rất xấu. - Đến năm 2007 mới có ý tưởng rõ rệt hình thành 2 thành phố vệ tinh là Hiệp Phước với dân số dự tính là 250.000 dân trên cơ sở của một cảng biển và Tây Bắc Củ Chi với 320.000 dân trên cơ sở của khu công nghệ sinh học và nông nghiệp cao. - Từ quận 1 của Thành phố Hồ Chí Minh đến Củ Chi - nơi định xây dựng trở thành thành phố mới chỉ có 25km mà phải mất 3-4 tiếng chạy xe, do vậy mà không hút được nhà đầu tư tới làm ăn. - Lẽ ra Thành phố Hồ Chí Minh phải đặc biệt coi trọng và ưu tiên hàng đầu phát triển hệ thống giao thông trục và vành đai trong quá trình mở ra bên ngoài, nhưng trong một thời gian rất dài từ năm 1985 đến 1995 không có dự án giao thông nào có quy mô như đường, cầu. - Cả 5 hướng chính của thành phố đều sử dụng các cây cầu cũ kỹ, nhỏ bé và tải trọng thấp từ thời trước năm 1975 nên không đáp ứng nhu cầu giao thông của thành phố lớn, do vậy mà hoạt động chính từ giáo dục, y tế, đến vui chơi giải trí đều dồn vào nội thành làm cho thành phố quá tải, phát sinh ra rất nhiều vấn nạn kinh tế và xã hội.. - Hà Nội cần tránh hai kiểu phát triển một là vết dầu loang từ trung tâm và thứ hai là chảy dài theo các trục đường quốc lộ. - Chúng ta hình dung hai kiểu phát triển này qua hai hình ảnh mô tả kiểu thứ nhất giống như ném một hòn đá to xuống nước, các vòng song của nó lan toả ra xung quanh, và hình ảnh các hòn đá nhỏ hơn được ném xuống nước ở các vị trí khác nhau và các vòng sóng từ nhiều trung tâm khác nhau giao thoa nhau. - Kiểu thứ hai chính là sự lựa chọn khôn ngoan của việc phát triển các đô thị hiện đại. - Hà Nội dự tính phát triển 5 thành phố vệ tinh, nếu phát triển trên cơ sở nâng cấp của thành phố, thị xã đã có thì không phải bàn nhiều, nhưng nếu là các thành phố vệ tinh mới thì cần xem xét về tính pháp lý trong quản lý. - Vì vậy, thành phố Hà Nội nên cùng Bộ Xây dựng xây. - dựng quy chế quản lý mới để gọi các khu đô thị mới là thị trấn, thị xã hay thành phố nhỏ nếu chúng đạt đến một tiêu chí nào đó của cấp quản lý.. - Hà Nội nên thận trọng chọn mô hình phát triển và khi chọn thì kiên quyết thực hiện nếu không chỉ đa tâm trên giấy còn thực tế là phát triển đơn tâm và loang lổ tự phát.. - Như đã nói ở phần trên, thành phố có quy hoạch và có đầy đủ các thiết chế công như sở, ban, ngành, thanh tra xây dựng nhưng không kiểm soát được quá trình đô thị hoá khiến cho tình trạng phát triển tự phát diễn ra rất mạnh. - Từ năm 1990 đến 2006 tình trạng chung là phát triển tủn mủn, manh mún với hàng nghìn nhà đầu tư nhỏ bé. - Do dự báo sai khu vực tiềm năng phát triển cho nên không kiểm soát được việc xây dựng. - Trong dự tính của thành phố thì huyện Bình Chánh chỉ là huyện nông nghiệp thuộc hướng phát triển phụ, chưa cần đầu tư cơ sở hạ tầng, nhưng do giá đất ở rẻ cho nên người dân đổ xô về mua và xây cất nhà cửa, trong một thời gian ngắn hàng nghìn căn nhà mọc lên nhanh chóng mà không có giấy phép xây dựng, thậm chí sau một đêm là có vài trăm căn mọc lên như có bàn tay phù thuỷ. - Sau nhiều lần cố gắng giải toả không thành, cuối cùng chính quyền thành phố lại phải cho người dân hợp thức hoá. - Hiện tượng phát triển tự phát này không chỉ ở Bình Chánh mà diễn ra hầu hết ở các quận huyện.. - Có thể nói không quá lời là Thành phố Hồ Chí Minh rơi vào một trạng thái phát triển bị động, các chính sách mang nặng tính chất đối phó và thường là đi giải quyết các hậu quả đã xảy ra trước đó. - Hà Nội có quỹ đất đô thị rất lớn, nếu không kiểm soát tốt thì sẽ nảy sinh tình trạng tự phát như ở Thành phố Hồ Chí Minh. - Quy hoạch phát triển vùng và liên kết vùng yếu. - Một thành phố cho dù lớn đến đâu thì cũng không thể phát triển một mình được má nó cần có sự liên kết phát triển theo vùng. - Quan điểm phát triển của vùng là:. - Khi xây dựng một chương trình phát triển ở bất cứ cấp độ nào đều phải đặt nó trong một bối cảnh rộng lớn hơn, vượt ra khỏi giới hạn hành chính để tới toàn vùng, khu vực và quốc tế.. - Phải đặt kế hoạch phát triển và hành động trong trục thời gian không chỉ hiện tại và tương lai gần cho kế hoạch trung hạn và xa hơn cho chiến lược dài hạn.. - Phải hiểu một nguyên tắc phát triển hiện đại với nội dung có tính bản chất là chúng ta phải phụ thuộc vào nhau. - Khi coi toàn vùng là một cơ thể hữu cơ thì cùng lúc có thể sử dụng thế mạnh của một lĩnh vực trở thành khâu đột phá cho cả vùng phát triển nhanh.. - Quay trở lại với trường hợp Thành phố Hồ Chí Minh, chúng ta nhận thấy nó là hạt nhân của vùng kinh tế trọng điểm phía Nam gồm 8 đơn vị: Tiền Giang, Long An, Bình Dương, Tây Ninh, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu, Bình Phước, và Thành phố Hồ Chí Minh.. - Do không có bộ máy quản lý và điều phối (ban hay hội đồng lãnh đạo cấp cao cũng như hội đồng điều phối) cho nên sự phát triển không theo. - Phát triển chồng chéo nhau, các tỉnh thành đua nhau xây cảng biển, khu công nghiệp, khu chế xuất, sân bay, sân golf, trường đại học, các khu nghỉ mát, các resort,…. - Mỗi tỉnh thành có một số thế mạnh nếu biết dựa vào nhau thì sẽ khai thác hiệu quả, chẳng hạn Đồng Nai, Bình Dương là khu sản xuất công nghiệp, Vũng Tàu là khu nghỉ dưỡng cuối tuần, Phan Thiết là khu nghỉ dưỡng dài, Thành phố Hồ Chí Minh là khu dịch vụ cao (tài chính, giáo dục, y tế,...).. - Vũng Tàu lẽ ra chỉ nên tập trung khai thác thế mạnh là thành phố du lịch biển thì lại cũng phát triển khu công nghiệp, nhà máy gang thép làm cho thành phố bị ô nhiễm rác thải công nghiệp, tình hình an ninh xã hội bị giảm đi.. - Không phối hợp phát triển vùng tốt cho nên những vấn nạn liên vùng không giải quyết được, chẳng hạn như sông Đồng Nai, sông Sài Gòn chảy qua nhiều tỉnh, thành nhưng vấn nạn ô nhiễm không ai chịu trách nhiệm và giải quyết triệt để, mỗi tỉnh, thành có một cách ứng xử khác nhau đối với các cơ sở sản xuất gây ô nhiễm, trong khi hầu hết các cơ sở sản xuất gây ô nhiễm lại tập trung ở đầu nguồn sông. - hơn, do vậy cần tính toán sao cho không bị chồng chéo nhau và làm cho mỗi vùng phát huy hết thế mạnh của mình, chẳng hạn khu công nghiệp, khu đại học, khu nông nghiệp cao, khu tài chính, khu dịch vụ,… hết sức tránh việc phát triển giống như người trồng rau trên mảnh sân nhỏ trước nhà loại nào cũng có, mỗi thứ một tí.. - Coi nhẹ phát triển ngoại thành, tạo sức ép vào các quận trung tâm, cần thiết thay đổi cách nhìn nhận nội ô và ngoại vi trong vùng đô thị đa tâm. - Một trong số các khiếm khuyết lớn của Thành phố Hồ Chí Minh là quá tập trung vào phát triển các quận mà coi nhẹ sự phát triển của các huyện ngoại thành. - Thành phố Hồ Chí Minh có 5 huyện là Củ Chi, Hóc Môn, Bình Chánh, Cần Giờ, Nhà Bè với 1.700km 2 chiếm 81% diện tích của toàn thành phố, dân số khoảng 1.100.000 người chiếm khoảng 12% dân số toàn thành. - Sự phát triển thiên vị này đã tạo ra những khiếm khuyết sau đây:. - Bức tranh chung của khu vực ngoại thành là phát triển lốm đốm da báo, đất nông nghiệp bị thu hẹp lại theo từng năm, các nhà máy, xưởng sản xuất đan xen giữa các làng xã tạo ra các đốm ô nhiễm (lò gạch, xưởng thuộc da, nhuộm vải. - Ở vùng Củ Chi dự tính quy hoạch thành khu nông nghiệp công nghệ cao, nhưng tiến triển rất chậm chạp và có nguy cơ đổ vỡ sau khi công bố quy hoạch đô thị mới sẽ hình thành tại khu vực này.. - Do vậy mà vào giờ cao điểm tất cả các cửa ngõ thành phố đều bị tắc nghẽn lâu và trầm trọng. - Phát triển vùng Thủ đô Hà Nội bền vững phải tính toán thật kỹ mối quan hệ giữa thành thị và phần nông thôn rộng lớn mới sát nhập vào nêu không sẽ rơi vào tình trạng thành không ra thành mà thị không ra thị trên quy mô toàn thành phố. - Việc phân chia này hoàn toàn đúng với một thành phố “đơn cực” tức là có một khu vực duy nhất được coi là trung tâm và được gọi là phần “nội”, còn các khu vực xung quanh được coi là ngoại. - nghiệp, vùnh sinh thái đan xen vào nhau không phân biệt nội - ngoại thành và chính điều này không đưa đến việc phát triển thiên vị.. - Vùng Thủ đô Hà Nội quá ư là rộng lớn và đông dân cho nên cần có những dự báo thật tốt và dài hạn, cũng như đưa ra lộ trình phát triển thật hợp lý nếu không sẽ luôn rơi vào bị động. - Thành phố Hồ Chí Minh đã phát triển sai do dự báo sai tốc độ và quy mô mở rộng thành phố. - Có hai ví dụ điển hình cho trường hợp này, thứ nhất là khu công nghiệp Tân Bình, khi ra quyết định xây dựng khu công nghiệp này thì thấy nó nằm ở rìa thành phố thuộc huyện Hóc Môn, nhưng chỉ 5 năm sau nó đã nằm sâu trong nội thành và trở thành điểm ô nhiễm và ách tắc giao thông ở cửa ngõ Tây - Bắc thành phố. - Trường hợp thứ hai là quy hoạch khu công nghiệp ô nhiễm đặc biệt ở Tây - Bắc thành phố tại xã Tân Phú Trung, huyện Củ Chi cách thành phố 25km. - Khu công nghiệp này là nơi tiếp nhận hàng trăm cơ sở sản xuất ô nhiễm nhất thành phố di đời ra, nhưng nay khu công nghiệp ô nhiễm này lại là trung tâm của đô thị mới Tây - Bắc quy hoạch năm 2005. - Sau hơn 20 năm tái đô thị hoá, Thành phố Hồ Chí Minh đã thu nhận được rất nhiều thành tựu, nhưng cũng gặp không ít thất bại. - Việc điều hành một siêu đô thị hoàn toàn không phải là dễ, có lẽ vì thế mà xu hướng chủ đạo trên thế giới hiện nay là phát triển các thành phố có quy mô vừa và nhỏ. - Laquian, nguyên Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Định cư của Đại học British Columbia, Canada: “Kiến tạo vùng đô thị và phân quyền mạnh mẽ là hai hoạt động chính yếu trong phát triển và quản lý các thành phố lớn trên thế giới ở trong thế kỷ XXI”.. - Dự án quốc gia VIE/95/051, Tăng cường năng lực quản lý và quy hoạch đô thị tại Thành phố Hồ Chí Minh.. - Dự báo dân số Thành phố Hồ Chí Minh đến 2025 , Viện Quy hoạch - Kiến trúc Thành phố Hồ Chí Minh, 2005.. - Hoàng Như Tiếp, Quan hệ giữa quy hoạch vùng lãnh thổ và quy hoạch xây dựng đô thị, NXB Khoa học Xã hội, 1978.. - Kỷ yếu hội thảo, Quy hoạch không gian Thành phố Hồ Chí Minh: thực trạng và định hướng, 10-2003.. - Nguyễn Minh Hoà, Vùng đô thị châu Á và Thành phố Hồ Chí Minh, NXB Thành phố Hồ Chí Minh, 2006.. - Nikken Skkei (Nhật Bản) và Viện Quy hoạch - Kiến trúc Thành phố Hồ Chí Minh, Báo cáo nghiên cứu điều chỉnh quy hoạch chung Thành phố Hồ Chí Minh đến 2025, báo cáo 4-2007.. - Ủy ban Nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh, thành phố Hà Nội, Phát triển đô thị bền vững, 5-2010.