- NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ THUYẾT VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN TRONG PHÁT TRIỂN CHUYÊN MÔN. - Bài viết trình bày các mô hình phát triển chuyên môn cho giáo viên, công tác phát triển chuyên môn cho giảng viên, giáo viên các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long của Khoa Sư phạm, Đại học Cần Thơ với các hình thức phát triển chuyên môn (PTCM) đa dạng và cách tổ chức các lớp bồi dưỡng cho giảng viên và giáo viên. - Từ khóa: Phát triển chuyên môn cho GV. - mô hình phát triển chuyên môn. - Một trong những yếu tố then chốt tạo nên sự thành công của những cuộc đổi mới giáo dục là phát triển chuyên môn (PTCM) cho đội ngũ giáo viên (GV). - Theo Villegas-Reimers (2003), PTCM là một hoạt động quan trọng được thực hiện trong hầu hết các cuộc cải cách, đổi mới giáo dục. - Gladthorn (1995) cho rằng PTCM là sự phát triển nghề nghiệp của một cá nhân trong hoạt động chuyên môn của mình. - Ganser (2000) cho rằng hoạt động PTCM bao gồm nhiều hình thức, có những hình thức mang tính tổ chức chính qui như tham dự hội thảo, họp tổ chuyên môn, tư vấn và cũng có những hình thức mang tính chất cá nhân tự học như tham khảo tài liệu, xem các CT truyền hình về lĩnh vực chuyên môn.. - 1.1 Các mô hình phát triển chuyên môn. - Tham gia tập huấn: Tập huấn là đợt bồi dưỡng ngắn hạn do các chuyên gia chuyên ngành đó thực hiện (Craft, 1996). - tập huấn cũng được xem như là một “sự kiện mang tính xã hội và chuyên nghiệp” (Widdowson, 1987). - Các chương trình tập huấn sẽ được chuyên gia thiết kế bao gồm: mục tiêu, hoạt động, và kết quả mong muốn đạt được. - Điều quan trọng là các buổi tập huấn phải giúp phát triển tư duy cho GV. - Một chương trình tập huấn hiệu quả phải tạo điều kiện cho GV tìm hiểu các vấn đề liên quan đến lý thuyết, làm mẫu, quan sát và góp ý và tiếp tục tư vấn tại nơi làm việc của họ.. - Tư vấn là một công cụ giúp người được tư vấn phát triển năng lực nghề nghiệp chuyên môn. - Mục đích của tư vấn là trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm chuyên môn giữa người tư vấn và người được tư vấn và trợ giúp cho người được tư vấn trong hoạt động phát triển nghề nghiệp chuyên môn của bản thân. - Về quy mô và đối tượng tham gia các hoạt động PTCM, Villegas-Reimers (2003) cho rằng công việc này có thể được thực hiện trên qui mô rộng, có sự hợp giữa các cơ sở giáo dục trong và ngoài nước (mô hình liên kết). - Mô hình cá nhân bao gồm những hoạt động sau:. - Hướng dẫn chuyên môn - Đánh giá thành tích. - Hội thảo chuyên đề, tập huấn - Nghiên cứu trường hợp cụ thể - Phát triển năng lực tự định hướng - Hợp tác trong dạy học. - Trong các mô hình trên, tham gia tập huấn là mô hình phổ biến nhất, đặc biệt là ở Việt Nam. - Vì vậy trong phần sau của bài viết này chúng tôi sẽ tập trung phân tích tổ chức tập huấn như thế nào để đạt hiệu quả.. - Sơ đồ 1: Mô hình tư vấn. - 1.2 Tổ chức tập huấn cho giáo viên. - Nhược điểm của các khóa tập huấn là thường không đạt được mục đích tạo ảnh hưởng thay đổi hành vi của GV (Hayes, 1997). - Nguyên nhân quan trọng là trong các khóa tập huấn, người học thường tiếp thu kiến thức một cách thụ động, đồng thời những kiến thức, niềm tin của họ thường không được những người tập huấn lưu tâm (Atay, 2006). - Dam (2008) đề xuất một số biện pháp tổ chức tập huấn:. - Tổ chức một quá trình liên tục, điều chỉnh nội dung theo nhu cầu người học.. - Trình bày rõ ràng mục tiêu và kết quả mong muốn đạt được sau đợt tập huấn.. - Tạo bầu không khí tin cậy và cởi mở trong thời gian tập huấn.. - Lôi cuốn người học tham gia vào các hoạt động, tập trung vào việc tổ chức hoạt động học cho người học thay vì chỉ trình bày lý thuyết.. - Tổ chức phòng hội thảo sao cho giống với tổ chức của một lớp tự học.. - Các lớp tập huấn nên được thực hiện theo các bước sau:. - Thiết kế CT tập huấn.. - Lấy ý kiến đánh giá của học viên về lớp tập huấn.. - Những hoạt động trên có thể giúp khắc phục các nhược điểm thường thấy của các khóa tập huấn. - Biện pháp khác là kết hợp tập huấn với hoạt động tư vấn (Sparks &. - 2 CÔNG TÁC PTCM CHO GV CỦA KHOA SƯ PHẠM, ĐH CẦN THƠ Như đã trình bày trong phần trên, mô hình PTCM được sử dụng phố biến nhất ở Việt Nam hiện nay là mô hình tập huấn. - GV tham gia tập huấn học theo kiểu “cuỡi ngựa xem hoa”, họ học được những gì và có vận dụng được cái đã học vào thực tế giáo dục hay không thì không ai kiểm soát được. - Nhóm cán bộ này đã tổ chức 2 khóa tập huấn về Tổ chức học hợp tác và Thiết kế và sử dụng câu hỏi trong dạy học cho 20 giảng viên của khoa Nông nghiệp và Sinh học ứng dụng, khoa Khoa học chính trị, khoa Công nghệ, khoa Kinh tế và KSP. - Dự án đã tổ chức được 5 đợt tập huấn cho các GV về các PPDH và PP đánh giá kết quả học tập. - Sau đó, GV được tổ chức thành các nhóm cùng chuyên môn, GV soạn bài và dạy cho các GV khác và giảng viên dự giờ, góp ý. - hợp tác với ĐH bang Michigan (Mỹ) từ năm KSP đã tổ chức hoạt động dự giờ ở các bộ môn với mục đích tạo cơ hội cho các giảng viên dự giờ, chia sẻ kinh nghiệm với nhau. - Việc dự giờ không giới hạn giữa các giảng viên có cùng chuyên môn hẹp. - Hoạt động này có tác dụng rất tốt trong việc PTCM cho giảng viên.. - Tập huấn. - tổ chức nhiều khóa tập huấn cho CBGD trường ĐH Cần Thơ, các CBGD các trường ĐH, Cao đẳng cộng đồng khu vực ĐBCSL về Thiết kế CT đào tạo theo hệ thống tín chỉ, PP nghiên cứu khoa học giáo dục, dạy học tình huống, gắn kết đánh giá kết quả học tập với mục tiêu dạy học, tư vấn tâm lý cho SV…. - Khoa cũng đã đề cử nhiều lượt giảng viên đi tập huấn ngắn hạn tại các nước về cách biên soạn bài giảng, thiết kế CT, PPDH, PP đánh giá, sử dụng thiết bị thí. - Khoa Sư phạm- ĐHCT là đơn vị duy nhất trong vùng Đồng bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL) được Bộ GD và ĐT giao nhiệm vụ tổ chức các đợt bồi dưỡng thường xuyên theo chu kỳ và bồi dưỡng thực hiện CT, SGK mới. - Từ năm 2006 đến nay, Khoa đã tổ chức 3 khóa tập huấn theo yêu cầu của dự án Phát triển Giáo dục Trung học PT cho gần 5.000 lượt GV cốt cán của tất cả các môn của các tỉnh Cà Mau, Bạc Liêu, Kiên Giang, Đồng Tháp. - Bên cạnh các hoạt động trên, năm 2009, khoa còn mở lớp bồi dưỡng “Sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học” cho 280 GV An Giang. - Năm 2009, lớp tập huấn với chủ đề như trên tiếp tục được tổ chức cho 372 GV tỉnh Hậu Giang. - Dưới đây, chúng tôi sẽ trình bày cách tăng cường chất lượng của các lớp tập huấn.. - 2.2 Cách tổ chức các lớp bồi dưỡng GV. - Do vậy, các lớp bồi dưỡng thay SGK các hoạt động bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm đã được KSP thực hiện theo các bước (1) khảo sát nhu cầu người học. - (2) thiết kế CT bồi dưỡng dựa trên nhu cầu của người học. - (3) tổ chức bồi dưỡng. - (4) khảo sát ý kiến người học về đợt bồi dưỡng và (5) rút kinh nghiệm về cách tổ chức, nội dung và PP tập huấn.. - Công việc này giúp cho việc thiết kế nội dung tập huấn xuất phát từ nhu cầu thực tế của GV, tránh được sự áp đặt của các chuyên gia bên ngoài vì GV mới là người biết rõ nhất họ đang thiếu cái gì và cần được bồi dưỡng nội dung gì.. - 2.2.2 Thiết kế chương trình bồi dưỡng. - 2.2.3 Tổ chức bồi dưỡng. - Thông qua PP mà người làm công tác bồi dưỡng sử dụng, các GV tham gia tập huấn sẽ có cơ hội quan sát và học tập các PPDH đã được sử dụng. - Chọn 2 bài khó và dài (1 thuộc CT cơ bản, 1 thuộc CT nâng cao), tổ chức cho học viên thảo luận, phân tích, đề xuất phương pháp dạy cụ thể cho bài đó.. - Chúng tôi xem các đợt tập huấn này là cơ hội để các GV ở các trường THPT và giảng viên của Khoa trao đổi, chia sẻ kiến thức và kinh nghiệm chuyên môn và PPDH. - Do vậy, các buổi tập huấn được thực hiện theo tinh thần hợp tác, học hỏi lẫn nhau.. - 2.2.4 Khảo sát ý kiến người học về hiệu quả bồi dưỡng. - Công tác đánh giá hiệu quả của các lớp tập huấn là một khâu rất quan trọng của quy trình tổ chức tập huấn. - Khâu này giúp những người tham gia tập huấn (nhà tổ chức, báo cáo viên, học viên và các nhà quản lý của các trường PT) đánh giá xem quá trình tổ chức tập huấn có đạt được mục tiêu đề ra hay không, những điểm mạnh nào cần phát huy, nhược điểm nào cần khắc phục. - Sau mỗi khóa tập huấn, chúng tôi đều tổ chức lấy ý kiến đánh giá của người học. - Dưới đây là số liệu thu thập được từ lớp bồi dưỡng “Nâng cao năng lực thực hiện CT, SGK lớp 11” năm 2008 do Khoa tổ chức cho GV hai tỉnh Đồng Tháp và Cà Mau. - Câu 1: Mức độ hài lòng của GV về các chuyên đề của lớp tập huấn - Câu 2: Ý kiến về nội dung, PP và tài liệu của đợt tập huấn. - Ngoài ra, trong bảng hỏi chúng tôi thiết kế một câu hỏi mở lấy ý kiến của các đối tượng tham gia hội thảo về nội dung và PP mà Khoa cần điều chỉnh hay bổ sung để khóa tập huấn có thể đáp ứng được nhu cầu của người học. - Bên cạnh việc khảo sát ý kiến GV tham gia tập huấn bằng bảng hỏi, chúng đã phỏng vấn 11 GV đang tham gia giảng dạy ở các môn Toán, Khoa học tự nhiên, Khoa học Xã hội tại các trường THPH ở Kiên Giang, Bạc Liêu và Cà Mau, những GV này có thâm niên giảng dạy khác nhau. - Nội dung phỏng vấn xoay quanh 4 vấn đề: hình thức PTCM, nội dung TCM, những hỗ trợ cho hoạt động PTCM và công tác phục vụ cho các lớp tập huấn do KSP tổ chức tại ĐHCT.. - Bảng 2: Kết quả đánh giá sự hài lòng của đối tượng tham gia tập huấn Nội dung nghiên cứu đánh. - đã gần như “hài lòng” (M = 3.76) với các hoạt động trong lớp bồi dưỡng. - Về hình thức PTCM: Các đối tượng tham gia phỏng vấn cho rằng việc tham gia khóa tập huấn thay SGK là rất cần thiết vì giúp GV có cơ hội học hỏi và tìm hiểu về kiến thức chuyên môn trong lĩnh vực họ giảng dạy đồng thời được tiếp cận với những PPDH mới mà giảng viên KSP đã sử dụng trong các lớp tập huấn này. - 4/11 GV cho rằng cần phải có các hoạt động phát triển tính bền vững của các khóa tập huấn. - Ví dụ như cần có những có những hỗ trợ thường xuyên cho GV sử dụng những kiến thức và kỹ năng đã được học trong lớp tập huấn vào việc giảng dạy của họ. - 7/11 GV cho rằng ngoài cơ hội tham gia các lớp tập huấn thay SGK, họ cũng cần được tham dự các tập huấn định kỳ hàng năm,. - Về nội dung PTCM của khóa tập huấn: 11 đối tượng tham gia phỏng vấn cho rằng nội dung tập huấn do KSP tổ chức đã đáp ứng được nhu cầu học tập của đối tượng tham gia: nâng cao kiến thức chuyên môn đồng thời tập huấn các PPDH tích cực cho GV, vì thế các nội dung đã được thảo luận trong khóa tập huấn đã và sẽ đóng góp tích cực cho việc thực hiện SGK có chất lượng cao hơn. - 1/11 GV cho rằng các hoạt động tập huấn thay SGK hay các hoạt động PTCM mà GV này được tham dự chủ yếu chỉ nêu các PPDH, thực hành các PP đó, chưa trình bày các vấn đề có tính chất triết học của giáo dục (các lý thuyết về giáo dục, về quá trình học của người học…) để giúp GV có những kiến thức nền tảng về giáo dục.. - Những hỗ trợ cho hoạt động phát triển nghề nghiệp chuyên môn ở trường PT:. - Về công tác phục vụ cho lớp tập huấn: 11/11 GV cho rằng rất tốt.. - Việc phân tích các số liệu trên cho thấy các ý kiến đều đánh giá cao công tác tổ chức và phục vụ của các khóa tập huấn do KSP tổ chức. - Hiệu quả của khóa tập huấn về nội dung, PPDH đều đạt yêu cầu. - Tuy nhiên, có một ý kiến rất đáng chú ý, yêu cầu các khóa tập huấn cần trình bày các lý thuyết về giáo dục. - Một số vấn đề liên quan đến chủ đề này, lâu nay KSP đã tổ chức tập huấn cho giảng viên bậc ĐH mà chưa chú ý đến đối tượng GV các trường PT.. - Vấn đề khác rất quan trọng mà các GV nêu ra, đó là “phải có các hoạt động phát triển tính bền vững của các khóa tập huấn, có những hỗ trợ thường xuyên cho GV”. - Ví dụ, phối hợp tập huấn với tư vấn và dù thực hiện mô hình nào cũng cần phải kèm theo hoạt động thu thập, phân tích số liệu để tiến hành đánh giá (tự đánh giá, đánh giá lẫn nhau), rút kinh nghiệm…. - Việc tổ chức dự giờ lẫn nhau nên được tiến hành thường xuyên, nhằm mục đích giúp GV có hội trao đổi kinh nghiệm để dạy tốt hơn chứ không phải là nhằm mục đích đánh giá giỏi, dở, tìm những điểm yếu của GV và phê phán họ.. - Cần bồi dưỡng cho GV có năng lực nghiên cứu khoa học để có thể thực hiện dạy học tình huống, nghiên cứu thực tiễn, dạy học dựa trên đề án. - 3.2 Về hình thức tổ chức bồi dưỡng. - Qua quá trình tổ chức các lớp bồi dưỡng, chúng tôi rút ra một số bài học kinh nghiệm và đề xuất một số giải pháp sau để các lớp bồi dưỡng đạt kết quả cao hơn:. - Cần khảo sát nhu cầu người học trước khi tổ chức bồi dưỡng.. - Nội dung bồi dưỡng phải thiết thực, gắn với nhu cầu người học.. - Cần đánh giá hiệu quả của các lớp bồi dưỡng qua việc lấy ý kiến của học viên. - Công tác tổ chức của các lớp bồi dưỡng cần phải được chuẩn bị chu đáo, không bố trí quá 50 học viên/lớp, bố trí phòng thảo luận, phương tiện dạy học đầy đủ.. - Các cơ sở giáo dục cần xây dựng đội ngũ tư vấn (không phải là đội ngũ thanh tra) để trợ giúp công tác chuyên môn cho GV trong trường.. - Tài liệu tập huấn giáo viên