- W: www.hoc247.net F: www.facebook.com/hoc247.net T Trang | 1. - ĐỀ BÀI: PHÂN TÍCH ĐOẠN TRÍCH ĐẤT NƯỚC CỦA NHÀ THƠ. - Giới thiệu về đoạn trích Đất Nước được học trong SGK ( Là một trong những đoạn thơ hay về đề tài đất nước trong thơ hiện đại Việt Nam). - Đoạn trích Đất Nước là phần đầu chương V của trường ca.. - W: www.hoc247.net F: www.facebook.com/hoc247.net T Trang | 2. - Nội dung đoạn trích: Thể hiện những cảm nhận mới mẻ có tính khám phá của nhà thơ về đất nước trên ba phương diện: lịch sử, địa lí, văn hóa dân tộc. - Tác phẩm nhấn mạnh tư tưởng đất nước của nhân dân với nhận thức về vai trò và những đóng góp to lớn trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước.. - o Phần đầu: Đất nước được cảm nhận từ những gì gần gũi, bình dị trong cuộc sống hằng ngày đến mở rộng ra và nhắc nhở trách nhiệm của mỗi con người đối với Đất Nước. - o Phần sau: Cảm nhận về Đất Nước được mở rộng ra về các bình diện khác: không gian địa lí, thời gian lịch sử, chiều sâu văn hóa và tâm hồn dân tộc. - Tất cả các bình diện ấy đều nhất quán trong quan điểm, tư tưởng: Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại.. - Đất nước được hình thành từ những gì gần gũi, thân thương trong cuộc sống của mỗi con người.. - o Không gian gia đình: Thể hiện sự yêu mến tự hào về vùng đất thiêng liêng có quá trình hình thành và phát triển lâu dài (đất nước có từ lâu đời, đất nước có từ “Ngày xửa ngày xưa”..). - o Chính nhân dân đã làm ra Đất Nước: Với hàng loạt các biểu tượng của văn hóa dân gian tác giả đã lí giải quan niệm nhân dân tạo ra Đất Nước.. - Đất nước bất chợt trở thành nơi chứng kiến, ghi dấu tình yêu đôi lứa ngọt ngào. - W: www.hoc247.net F: www.facebook.com/hoc247.net T Trang | 3. - Đất nước gắn liền với không gian sinh tồn lâu đời, rộng lớn, tráng lệ, giàu đẹp của dân tộc. - o Đất nước là tất cả những gì thiên liêng, vĩ đại ( là nơi chim về, là nơi rồng ở), là nơi rộng lớn (hòn núi bạc, biển khơi). - đất nước còn là những hình ảnh tráng lệ, âm thanh da diết qua âm hưởng ca dao dân ca được thể hiện trong đoạn trích.. - o Đất nước được cảm nhận qua bề dày lịch sử, chiều sâu văn hóa với truyền thống tốt đẹp “uống nước nhớ nguồn” (đi đâu về đâu cũng nhớ ngày giỗ tổ). - Đất nước là sự hòa quyện không tách rời giữa cá nhân với cộng đồng dân tộc, gắn với ý thức trách nhiệm của mỗi con người.. - o Đất nước tồn tại, kết tinh trong cuộc sống của mỗi cá nhân, đất nước hàm chứa mỗi người nên mỗi người là một phần của đất nước.. - Tư tưởng “ Đất nước của nhân dân được thể hiện qua ba chiều cảm nhận: phương diện địa lí, lịch sử, bản sắc văn hóa.. - o Phương diện địa lí: những khung cảnh thiên nhiên kì thú, gắn liền với cuộc sống nhân dân, và nó chỉ trở thành thắng cảnh khi gắn liền với con người, được tiếp nhận, cảm thụ qua tâm hồn nhân dân, lịch sử dân tộc. - Và tác giả khẳng định đất nước trong tâm tưởng của người Việt Nam nói chung luôn thống nhất, không chia cắt. - o Phương diện lich sử: Nhân dan muôn đời là người chiến đấu, xây dựng bảo vệ Đất Nước. - Khi thanh bình, nhân dân cũng là người xây dựng Đất nước, góp phần xây dựng Đất Nước giàu đẹp.. - o Phương diện bản sắc văn hóa: Nhân dân là người mở đường, giữ gìn và truyền lại cho thế hệ mai sau ngon lửa niềm tin và sự sống. - Nhân dân là người để lại cho con cháu mai sau những giá trị tốt đẹp( vẻ đẹp của tình yêu chung thủy, say đắm, lối sống giàu tình nghĩa và biết căm thù giặc). - W: www.hoc247.net F: www.facebook.com/hoc247.net T Trang | 4. - Khẳng định giá trị nội dung bài thơ (Bài thơ đã hình thành nên một cách định nghĩa, một cách cảm nhận mới về hình tượng Đất Nước. - Đồng thời khơi gợi trong mỗi cá nhân niềm tự hào, niềm tin vào dân tộc vào giá trị bản thân…). - Trong thơ của lớp nhà thơ này nổi bật lên sự tự ý thức của tuổi trẻ về vai trò, trách nhiệm của mình trong cuộc chiến đấu và sự tự ý thức sâu sắc về đất nước, về nhân dân qua những trải nghiệm của chính mình.. - Trong thơ thời chống Mĩ, chủ đề đất nước vốn là chủ đề bao trùm. - Những cảm nhận về đất nước của các nhà thơ trẻ thời kỳ này có những nét riêng biệt mang dấu ấn của sự trải nghiệm bằng chính cuộc sống của mình. - Trong sự cảm nhận về đất nước của các nhà thơ trẻ thời chống Mĩ, tư tưởng về nhân dân là vấn đề cốt lõi: Nhân dân là người tạo dựng nên đất nước, là người gánh chịu những gian lao, làm nên chiến công vĩ đại mà hết sức thầm lặng, vô danh.. - Đất nước là chương V trong trường ca Mặt đường khát vọng- sự thức tỉnh của thế hệ trẻ ở các thành thị miền Nam, và rộng ra, sự tự nhận thức của tuổi trẻ Việt Nam trong những năm chiến tranh này là đi đến sự lựa chọn quyết định: đứng về phía nhân dân, Tổ. - W: www.hoc247.net F: www.facebook.com/hoc247.net T Trang | 5. - quốc, chia sẻ vận mệnh và trách nhiệm với dân tộc trong cuộc đấu tranh thiêng liêng để giải phóng và bảo vệ đất nước.. - Cái riêng biệt, độc đáo của đoạn thơ này là sự cảm nhận, phát hiện về đất nước trong một cái nhìn tổng hợp, toàn vẹn, mang đậm tư tưởng nhân dân, sử dụng phong phú các yếu tố của văn hóa, văn học dân gian một cách sáng tạo và rất thích hợp với tư tưởng nhân dân của tác phẩm.. - Đoạn thơ về đất nước bắt đầu một cách rất bình dị, tạo một sự gần gũi, thân thiết mà không bắt đầu một cách trang trọng. - Đất nước ở ngay trong cuộc sống của mỗi gia đình chúng ta, từ lời kể chuyện của người mẹ, miếng trầu của bà, các phong tục tập quán quen thuộc (tóc mẹ thì bới sau đầu) cho đến tình nghĩa thủy chung của cha mẹ, hạt gạo ta ăn hàng ngày, cái kèo cái cột trong nhà. - Tất cả những điều đó làm cho đất nước trở thành cái gần gũi, thân thiết, bình dị trong cuộc sống hằng ngày của con người:. - Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi. - Đất nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa” mẹ thường hay kể.. - Đất nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn. - Đất nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc.. - Tiếp đó là sự cảm nhận đất nước từ các phương diện địa lí, lịch sử. - Tác giả khai thác các thành tố của đất nước. - Việc tìm về từ gốc của từ đất nước là để khai thác cách quan niệm có nét riêng biệt của dân tộc ta về khái niệm này. - Ở nhiều ngôn ngữ khác, đất nước thường được cấu tạo từ những gốc là nơi sinh, quê hương. - Nhưng trong tiếng Việt, đất nước gồm hai yếu tố hợp thành “đất” và “nước”. - Từ huyền thoại Lạc Long Quân và Âu Cơ, truyền thuyết Hùng Vương và ngày giỗ Tổ đã nói lên chiều sâu lịch sử của đất nước Việt Nam. - Về mặt không gian địa lí, đất nước không chỉ là núi sông, rừng bể (con chim Phượng Hoàng. - W: www.hoc247.net F: www.facebook.com/hoc247.net T Trang | 6. - trường, Nước là nơi em tắm, Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm”. - Và cũng là không gian sinh tồn của cộng đồng dân tộc qua bao thế hệ Những ai đã khuất. - Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm...”). - Trên chiều rộng của không gian địa lí và chiều dài của thời gian lịch sử, đất nước được cảm nhận như sự thống nhất các phương diện văn hóa, truyền thống, phong tục, cái hàng ngày và cái vĩnh hằng, trong đời sống mỗi cá nhân và cả cộng đồng.... - Trong anh và em hôm nay Đều có một phần Đất Nước.. - Đất nước không ở đâu xa mà kết tinh, hóa thân trong cuộc sống của mỗi con người.. - Em ơi em, Đất Nước là máu xương của mình. - W: www.hoc247.net F: www.facebook.com/hoc247.net T Trang | 7. - Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở Làm nên Đất Nước muôn đời.... - Tư tưởng cơ bản của phần này là tư tưởng đất nước của nhân dân. - Đây là điểm quy tụ mọi cách nhìn về đất nước trong phần này, cũng là đóng góp của Nguyễn Khoa Điềm làm sâu sắc thêm ý niệm về đất nước của thơ chống Mĩ.. - gắn liền với con người, được tiếp nhận, cảm thụ qua tâm hồn và lịch sử dân tộc. - Chẳng mang một hình dáng, một ao ước, một lối sống ông cha Ôi đất nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy. - W: www.hoc247.net F: www.facebook.com/hoc247.net T Trang | 8. - Nhưng họ đã làm ra Đất Nước.. - Nói đến đất nước và dân tộc là nói đến lãnh thổ chủ quyền và văn hóa. - Nhưng tất cả các giá trị đó lại được tạo nên bởi người, bởi nhân dân.. - đâu đâu cũng hiện lên bóng dáng nhân dân - giá trị cao nhất trong mỗi giá trị.. - Mạch suy nghĩ của bài thơ dẫn đến tư tưởng cốt lõi. - “Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân”.. - Và khi nói đến đất nước của Nhân dân, một cách tự nhiên, tác giả trở về với nguồn phong phú đẹp đẽ của văn hóa, văn học dân gian mà tiêu biểu là trong ca dao. - “Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại”. - Câu thơ gồm hai vế song song, đồng đẳng là một cách định nghĩa về đất nước. - W: www.hoc247.net F: www.facebook.com/hoc247.net T Trang | 9. - Tư tưởng đất nước của nhân dân thật ra đã có từ trong lịch sử xa xưa. - Những nhà tư tưởng lớn, những nhà văn lớn của dân tộc đã từng nói lên nhận thức về vai trò của nhân dân trong lịch sử (Nguyễn Trãi, Nguyễn Đình Chiểu, Phan Bội Châu) hoặc cảm thông sâu sắc với số phận của nhân dân, của mọi lớp người trong nhân dân (Nguyễn Du với Văn Chiêu hồn, Truyện Kiều). - Đến nền văn học hiện đại, được soi sáng bằng tư tưởng xã hội chủ nghĩa, bằng quan điểm Mác-xít về nhân dân và nảy nở từ trong thực tiễn vĩ đại của cuộc cách mạng mang tính nhân dân sâu sắc, văn học từ sau Cách mạng tháng Tám đã đạt đến một nhận thức sâu sắc về nhân dân và cảm hứng về đất nước mang tính dân chủ cao.. - Có thể nhớ đến các bài: Tình sông của Trần Mai Ninh, Đất nước của Nguyễn Đình Thi, Bên kia sông Đuống của Hoàng Cầm...).. - Đến giai đoạn chống Mĩ, tư tưởng đất nước của nhân dân một lần nữa được nhận thức sâu sắc thêm bởi vai trò và những đóng góp to lớn, những hi sinh vô vàn của nhân dân trong cuộc chiến tranh dài lâu và cực kỳ ác liệt này.. - Tư tưởng ấy được các nhà thơ trẻ chống Mĩ phát biểu một cách thấm thía qua sự trải nghiệm của chính mình như những thành viên của nhân dân, cùng chia sẻ mọi gian lao, hi sinh và được nhân dân che chở, đùm bọc, nuôi dưỡng (Hơi ấm ổ rơm của Nguyễn Duy, các trường ca Những người đi tới biển của Thanh Thảo và Đường tới thành phố của Hữu Thỉnh đều tập trung nói về gương mặt của những con người bình thường, vô danh trong nhân dân và không phải ngẫu nhiên mà đều bắt đầu bằng hình ảnh người mẹ).. - Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm góp thêm một thành công trong dòng thơ về đất nước thời chống Mĩ, làm sâu sắc thêm nhận thức về nhân dân và đất nước.. - Thành công của bài Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm còn là việc tạo ra một không khí, một giọng điệu, một không gian nghệ thuật riêng. - Đất nước đưa ta vào thế giới gần gũi, mĩ lệ và bay bổng của ca dao, truyền thuyết, của văn hóa dân gian nhưng lại mới mẻ qua cảm nhận và tư duy hiện đại, qua hình thức thơ tự do. - Đó chính là nét đặc sắc thẩm mĩ, thống nhất với tư tưởng “Đất Nước của Nhân dân, Đất nước của ca dao thần thoại”. - W: www.hoc247.net F: www.facebook.com/hoc247.net T Trang | 10. - Đất nước là đoạn thơ trữ tình - chính luận. - Chất chính luận ở dây cũng như trong toàn trường ca Mặt đường khát vọng là năm trong ý đồ tư tưởng của tác giả: thức tỉnh tinh thần dân tộc của thế hệ trẻ thành thị miền Nam, để dứt khoát trong sự lựa chọn đứng về phía nhân dân và cách mạng, trong lúc cuộc kháng chiến chống Mĩ đang diễn ra ác liệt.. - W: www.hoc247.net F: www.facebook.com/hoc247.net Y: youtube.com/c/hoc247tvc 1 Website HOC247 cung cấp một môi trường học trực tuyến sinh động, nhiều tiện ích thông minh, nội dung bài giảng được biên soạn công phu và giảng dạy bởi những giáo viên nhiều năm kinh nghiệm, giỏi về kiến thức chuyên môn lẫn kỹ năng sư phạm đến từ các trường Đại học và các trường chuyên danh tiếng.