ỨNG DỤNG PHƯƠNG PHÁP THÂN CHỦ TRỌNG TÂM (CLIENT - CENTERED) VÀO MỘT CA THAM VẤN TRÊN BÁO IN

- ứng dụng phương pháp thân chủ trọng tâm ỨNG DỤNG PHƯƠNG PHÁP THÂN CHỦ TRỌNG TÂM (CLIENT - CENTERED) VÀO MỘT CA THAM VẤN TRấN BÁO IN Lờ Thị Lan Phương Trung tõm nghiờn cứu về Phụ nữ.
- Đại học Quốc Gia Hà Nội Trong mười năm trở lại đõy, cựng với sự phỏt triển nhanh chúng của nền kinh tế do chớnh sỏch mở cửa của Nhà nước, nhiều trung tõm, dịch vụ tư vấn, tham vấn được thành lập và đi vào hoạt động (chủ yếu phỏt triển ở cỏc thành phố lớn như Thành phố Hồ Chớ Minh, Hà Nội).
- Tham vấn vốn là một ngành khoa học ứng dụng, trợ giỳp những người cú khú khăn tõm lý.
- Ở Việt Nam, dịch vụ giỳp đỡ này chưa thể được coi là một nghề chuyờn nghiệp với nghĩa đớch thực khi chỳng hoạt động hoàn toàn tự phỏt, khụng cú bất kỳ quy định về trỏch nhiệm phỏp lý, tiờu chuẩn đạo đức cũng như hiệp hội nào để bảo vệ cho cả nhà tham vấn (NTV) và thõn chủ (TC).
- Cú rất nhiều phương phỏp trong tham vấn chuyờn nghiệp.
- “Thõn chủ - trọng tõm” (client-centered) được đỏnh giỏ là một phương phỏp tham vấn tương đối hiệu quả theo trường phỏi Nhõn văn do nhà tõm lý học người Mỹ Carl Rogers sỏng lập.
- Rogers giả thiết rằng mỗi người đều sở hữu những tiềm năng cho sự lớn lờn, tiềm năng cho những hành vi cú hiệu quả và cú khuynh hướng tự hiện thực hoỏ những tiềm năng của mỡnh.
- Mục đớch của phương phỏp tham vấn thõn chủ - trọng tõm khụng phải là cho lời khuyờn, chữa trị cho TC hoặc tỡm kiếm những nguyờn nhõn từ quỏ khứ, mà cỏi chớnh là khuyến khớch TC tỡm lại động lực căn bản nơi mỡnh để tự hiện thực hoỏ những tiềm năng của mỡnh.
- Trờn quan điểm Thõn chủ trọng tõm, bài viết này sẽ phõn tớch một ca tham vấn đăng trờn tạp chớ Kiến thức gia đỡnh số 226 năm 2002 [5].
- Từ đõy, chỳng tụi xin được dựng thuật ngữ Tư vấn thay cho Tham vấn vỡ bài bỏo đó sử dụng thuật ngữ này, cho dự nội dung của bài bỏo là giải quyết vấn đề tõm lý của khỏch hàng.
- Lắng nghe và thấu cảm là hai kỹ năng cơ bản cần được vận dụng khi bắt đầu một ca tư vấn.
- Thế nhưng, NTV lại bắt đầu tiếp cận với TC và vấn đề của họ bằng việc phờ phỏn, khụng chấp nhận TC, cũng như cảm xỳc đang cú của TC.
- NTV dựng từ ngữ khụng phự hợp để diễn tả hành vi của TC: “Đỳng là chỏu cứ tự chuốc lấy sự rắc rối khụng đỏng cú vào mỡnh.
- Tuy nhiờn, trong thư tư vấn, NTV nhắc lại lời của TC khụng phải để phản hồi cho TC nhận diện lại vấn đề, mà để thỏch đố TC, giễu cợt hành vi của TC, coi việc TC đó làm với những lý do riờng là “cỏi trũ ương bướng, ngạo ngược”, khụng cú nghĩa lý gỡ.
- Tụi mày gỏn tao với anh ấy à, thỡ tao ngược lại kết anh em với anh ấy.
- Chơi cỏi trũ ương bướng ngạo ngược ấy làm gỡ? Lẽ nào với chỏu tỡnh cảm chỉ là trũ thỏch đố.
- Tiếp tục tư vấn cho TC, NTV viết: “Ừ nhỉ, cứ tha hồ mà trỏch chỏu đi, nhưng cỏi bản tớnh chỏu nú thế, biết làm sao đõy? Nhưng điều mấu chốt nhất khụng phải là núi xuụi núi ngược, ta đú, ta đõy mà là chỏu cú thực sự yờu anh ấy khụng? Cỏi thúi quen xưa nay luụn nhận được thư anh ấy rồi cho là bỡnh thường chả cú gỡ đặc biệt, đựng cỏi bặt thư, bặt tin mới thấy thiếu thiếu cỏi gỡ đú, mới thấy hỡnh như mất cỏi gỡ đú rồi mới đõm ra tiếc.
- Ở đõy, NTV đó tự cho mỡnh cỏi quyền bỡnh luận và suy đoỏn vấn đề của TC, thậm chớ khụng tin vào khả năng nhận thức, xỏc định tỡnh cảm của TC, nờn đó bỡnh luận vấn đề của TC bằng những cõu núi đầy lập luận của người “ngoài cuộc”..
- Rồi anh được nghỉ hố, hai anh em chỏu đó đi lũng vũng suốt, chẳng đỗ xe ở đõu cả”, NTV vẫn tiếp cận vấn đề của TC bằng kinh nghiệm, sự hiểu biết của bản thõn mỡnh.
- NTV dường như khụng hề lắng nghe để hiểu những gỡ TC bày tỏ mà lại đi đến kết luận vấn đề của TC bằng một sự phỏn đoỏn như là một sự giảng giải, chỉ bảo: “Tỡnh yờu khụng phải là thứ đong đếm trạng thỏi như thế, thực ra chỏu chưa hề yờu C bao nhiờu, mà chỏu chỉ thấy hẫng hụt khi khụng cú sự hiện diện của C.
- Ở đõy, rừ ràng là NTV đó khụng đỳng trong sự phỏn đoỏn chủ quan của mỡnh bởi trong thư xin tư vấn, TC đó núi “trong hai năm qua cú nhiều người con trai tới đặt quan hệ với chỏu đó bị chỏu từ chối hết vỡ trong trỏi tim chỏu, anh đó ở đú khụng ai thay thế được”, nghĩa là TC đó tự mỡnh kiểm chứng tỡnh cảm trong suốt một thời gian dài rồi mới đi đến kết luận về tỡnh yờu khi viết thư cho NTV.
- Theo chỳng tụi, sẽ rất tốt cho TC nếu NTV tập trung vào những điều đang khiến cho TC bối rối, lỳng tỳng, chỉ ra những bằng chứng khiến cho TC chưa cú niềm tin vào tỡnh cảm của mỡnh, hơn là khẳng định hay lập luận, vừ đoỏn cho TC thấy điều hay, lẽ phải mang tớnh chung chung.
- Bởi vỡ nếu khụng yờu thỡ tại sao lại viết mực đỏ đặc biệt vào cỏi ngày 14/2 - ngày tỡnh yờu ấy? Nếu khụng yờu thỡ tại sao cú thể viết biết bao lỏ thư cho chỏu với lời lẽ tỡnh cảm bất chấp chỏu khụng thốm viết trả lời lấy một lỏ? Cú thể C đang cú bạn gỏi dẫn đến sự hiểu lầm của em gỏi C nhưng từ bạn gỏi đến người tỡnh lại là hai cung bậc hoàn toàn lệch nhau”.
- NTV đó quỏ tự tin vào kinh nghiệm của mỡnh.
- Những gỡ NTV biết được về C chỉ qua lăng kớnh tỡnh cảm của TC, nờn NTV khụng đủ cơ sở cho những kết luận về con người C.
- Mặt khỏc, việc chạy theo những bằng chứng để chứng minh cho suy luận của mỡnh đó làm cho NTV xa rời TC trọng tõm, tự cho mỡnh vị trớ ở trờn TC, được quyền phờ phỏn, chỉ bảo dạy dỗ TC mà khụng để cho TC đương đầu với cỏc vấn đề đang xảy ra với mỡnh.
- Khụng những thế, NTV cũn đưa ra lời dăn dạy cho TC: “Cũn chỏu, cụ nhắc lại nếu tự kiểm thấy đó yờu C thật thỡ mau chúng đỏnh tớn hiệu cho C biết.
- NTV đó tự cho mỡnh quyền khuyờn bảo TC phải làm như thế nào, thậm chớ chẳng cần biết giải phỏp mỡnh đưa ra cú đỳng và hợp với khả năng của TC khụng.
- Khụng chỉ dừng lại ở đú, NTV kết thỳc ca tư vấn bằng việc rỳt ra cho TC một bài học đầy trừu tượng: “Rỳt bài học sõu sắc nhộ, yờu đừng cú lờn vờn như mốo vờn chuột, khổ chuột lắm, mốo ơi.
- Trờn đõy chỉ là một trong cỏc ca tư vấn ngẫu nhiờn trờn bỏo in.
- Xột trờn khớa cạnh chuyờn mụn, tiếp cận TC và vấn đề của họ theo cỏch tư vấn cho lời khuyờn như trờn cú thể hữu ớch trong những trường hợp khẩn cấp/ tức thời nhưng khụng hề đem lại cho TC khả năng “tự đương đầu” chỉ làm cho TC cảm thấy yếu kộm đi, tự ti, dựa dẫm vào NTV hơn mà thụi.
- Do đú, ca tư vấn khụng đạt được mục đớch cuối cựng của cụng tỏc tư vấn tõm lý là “giỳp TC tự giỳp chớnh họ”.
- Cú thể núi, hỡnh thức tư vấn trờn bỏo in hiện nay mới chỉ dừng lại ở việc truyền tin - đưa ra cỏc sự kiện tõm tỡnh đang tồn tại trong xó hội với mục đớch nõng cao nhận thức cho người đọc.
- Cỏc ca tư vấn chỉ thuần tuý nghiờng về giỏo dục, tuyờn truyền điều hay lẽ phải.
- Mặc dự cỏc chủ đề tư vấn mang nặng tỡnh cảm nhưng việc phõn tớch cỏc ca thường mang tớnh bàn luận đỳng sai, phải như thế này, đỏng lẽ như thế kia mà chưa giỳp khỏch hàng tự “mổ xẻ”, tự đối diện với những mõu thuẫn trong đời sống nội tõm của họ.
- Vỡ vậy sức thuyết phục từ “chất tư vấn” bị hạn chế rất nhiều [3].
- Chỳng tụi đồng ý rằng những hạn chế là khú trỏnh khỏi do đặc điểm chung của hỡnh thức tư vấn trờn bỏo in và do thực tế ngành Tham vấn hiện nay ở nước ta (đa số TC cũng khụng hiểu rừ tham vấn là như thế nào và đến với NTV với mục đớch để xin một lời khuyờn) nhưng NTV cú thể trỏnh đến mức tối đa những sai phạm bằng “tay nghề” (chuyờn mụn) của mỡnh.
- Sau đõy chỳng tụi sẽ tư vấn lại ca tư vấn trờn theo phương phỏp Thõn chủ - trọng tõm, mà chỳng tụi cho là cú hiệu quả hơn với TC trong tỡnh huống này.
- Vẫn bằng một bài bỏo, NTV cú thể trợ giỳp TC như sau: Thu Trang thõn mến, Cụ hiểu những băn khoăn, bối rối của chỏu hiện nay khi đọc thư chỏu.
- Chỏu đang khụng biết phải làm thế nào với tỡnh cảm của mỡnh.
- Một mặt, chỏu đang tự dằn vặt mỡnh vỡ đó để cho sự bướng bỉnh lấn ỏt, vụ tỡnh khụng quan tõm đến tỡnh cảm của anh C khi hai năm trước anh ấy cú biểu hiện dành tỡnh cảm cho chỏu.
- Hậu quả là, chỏu khụng nhận được thư từ hay sự quan tõm mà anh ấy luụn dành cho chỏu.
- Lỳc đú, sự thiếu vắng dường như giỳp chỏu nhận ra tỡnh cảm đớch thực của mỡnh.
- Mặt khỏc, chỏu quan tõm đến C theo cỏch riờng của mỡnh, nhưng lại khụng làm gỡ để anh ấy biết vị trớ khụng ai cú thể thay thế trong lũng chỏu của anh ấy trong suốt hai năm qua.
- Chỉ đến khi biết tin C cú người yờu, niềm tin đú mới sụp đổ và chỏu thấy chỏu cần làm điều gỡ đú để nớu giữ tỡnh cảm đang tuột khỏi tầm tay mỡnh.
- Cụ chỉ cú thể là người lắng nghe, chia sẻ, giỳp chỏu hiểu rừ hơn vấn đề của mỡnh mà thụi.
- C là người như thế nào? Chỏu tin C hay tin em gỏi C? Điều gỡ khiến em gỏi của C núi với chỏu "sự thật" đú? Nếu quả thật C đó cú người yờu khỏc thỡ theo chỏu lý do gỡ khiến C "núi dối"? Chỏu cảm thấy như thế nào nếu C cú cảm tỡnh với người khỏc? Liệu chỏu cú đủ mạnh để núi với C những tỡnh cảm yờu thương của mỡnh với anh ấy khụng? Thời gian quen biết 6 năm, thõn nhau như anh em sẽ giỳp chỏu cú cõu trả lời thớch đỏng cho vấn đề mà chỏu đó đặt ra.
- Chỳc chỏu thành cụng! Với cỏch chấp nhận, tụn trọng, khụng ỏp đặt cả trờn bỡnh diện cảm xỳc lẫn hành vi của TC, NTV sẽ giỳp TC tự đương đầu với vấn đề, thấy được trỏch nhiệm trong việc giải quyết vấn đề, tự tỡm ra giải phỏp tối ưu phự hợp nhất với khả năng và hoàn cảnh của mỡnh.
- Hơn nữa, TC sẽ tự chịu trỏch nhiệm với những quyết định của bản thõn và cú thể ứng phú tốt hơn với những vấn đề nảy sinh trong tương lai.
- Thực tế cho thấy việc triển khai bài bản một phương phỏp tiếp cận thõn chủ cụ thể vào một ca tư vấn trờn bỏo là vụ cựng khú khăn bởi vỡ tất cả những phương phỏp này đều được tiến hành trong tham vấn trực tiếp - mặt đối mặt - giữa NTV và TC.
- Do đú, NTV khi tư vấn trờn bỏo phải tuõn thủ cỏc nguyờn tắc đạo đức cơ bản của nghề như “tụn trọng TC vụ điều kiện với những với những giỏ trị tự tại của họ” (C.
- khụng ỏp đặt cỏc quan điểm, giỏ trị của NTV cho TC.
- thấu cảm trọn vẹn vấn đề của TC và tin vào khả năng tiềm tàng của TC để hạn chế một cỏch tối đa những nhược điểm của loại hỡnh tư vấn này, để cú thể trợ giỳp cho TC một cỏch tốt nhất, để chuyờn mụn hoỏ và phỏt triển ngành tham vấn ở Việt Nam.
- Bàn về hiệu quả của tư vấn trờn bỏo.
- Cỏc phương phỏp tiếp cận thõn chủ trong tham vấn