- NGUỒN TÀI NGUYÊN ĐẤT VÀ SỰ PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP Ở ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG. - Với nền nông nghiệp lúa nước, người dân Việt Nam đã tìm mọi cách bắt thiên nhiên phục vụ cho những nhu cầu của mình. - Đặc điểm này được thể hiện rõ rệt ở những vùng đất khác nhau trên lãnh thổ, tạo nên nét riêng biệt trong nền văn hoá nông nghiệp của người dân các địa phương.. - Đồng bằng sông Cửu Long, vùng đất hạ lưu của con sông lớn nhất khu vực Đông Nam Á, được bồi đắp hàng năm một lượng phù sa màu mỡ. - Nhờ vậy, đồng bằng sông Cửu Long có điều kiện phát triển một nền nông nghiệp trù phú với nhiều loại cây trồng phong phú và đa dạng. - Điều này đã ảnh hưởng rõ rệt đến đặc điểm sản xuất nông nghiệp ở các địa phương khác nhau trong vùng. - Đây là một biểu hiện của văn hoá ứng xử với thiên nhiên của vùng nông nghiệp trù phú này.. - Điều kiện hình thành đất ở đồng bằng sông Cửu Long. - Đồng bằng sông Cửu Long là phần cuối cùng của lưu vực sông Mê Kông với tổng diện tích tự nhiên là 3,96 triệu ha bằng 5% diện tích toàn lưu vực, bao gồm 12 tỉnh Long An, Tiền Giang, Đồng Tháp, Vĩnh Long, Trà Vinh, Cần Thơ, Sóc Trăng, Bến Tre, An Giang, Kiên Giang, Bạc Liêu và Cà Mau, chiếm khoảng 12% diện tích tự nhiên. - Vùng đồng bằng sông Cửu Long được hình thành từ những trầm tích phù sa và bồi dần qua những kỷ nguyên thay đổi mực nước biển;. - Những hoạt động hỗn hợp của sông và biển đã hình thành những vạt đất phù sa phì nhiêu dọc theo đê ven sông lẫn dọc theo một số giồng cát ven biển và đất phèn trên trầm tích đầm mặn trũng thấp. - Sự tham gia của sông Cửu Long đóng vai trò rất quan trọng trong suốt quá trình hình thành vùng châu thổ. - Lượng nước trung bình hàng năm của sông cung cấp vào khoảng 4.000 tỷ m³ nước (và vào khoảng 100 triệu tấn vật liệu phù sa), những mảnh vỡ bị bào mòn từ lưu vực sông, mặc dù một phần có thể dừng lại tạm thời dọc theo hướng chảy, cuối cùng được mang đến cửa sông và được lắng tụ như một châu thổ.. - Những vật liệu sông được lắng tụ dọc theo sông để hình thành những đê tự nhiên có chiều cao 3–4 m, và một phần của những vật liệu phù sa phủ lên trên những trầm tích pyrit thời kỳ Holocen với sự biến thiên khá rộng về độ dầy tầng đất vùng và không gian vùng. - Các con sông nằm được chia cắt với trầm tích đê phù sa nhưng những vùng rộng lớn mang vật liệu trầm tích biển chứa phèn tiềm tàng vẫn còn lộ ra trong vùng đầm lầy biển. - Đặc điểm nguồn tài nguyên đất ở đồng bằng sông Cửu Long Tổng diện tích đồng bằng sông Cửu Long, không kể hải đảo, khoảng 3,96 triệu ha, trong đó khoảng 2,60 triệu ha được sử dụng để phát triển nông nghiệp và nuôi trồng thuỷ sản chiếm 65%. - Đất chuyên canh các loại cây màu và cây công nghiệp ngắn ngày khoảng 150.000 ha, đất cây lâu năm chiếm trên 320.000 ha, khoảng 8, 2% diện tích tự nhiên.. - Vùng bãi triều có diện tích khoảng 480.000 ha, trong đó gần 300.000 ha có khả năng nuôi trồng thuỷ sản nước mặn, nước lợ. - Các nhóm đất chính ở đồng bằng sông Cửu Long gồm:. - ‑ Đất phù sa sông (1,2 triệu ha): loại đất này tập trung ở vùng trung tâm Đồng bằng sông Cửu Long. - Nhiều loại cây trồng có thể được canh tác trên nền đất này.. - ‑ Đất phèn (1,6 triệu ha): loại đất này được đặc trưng bởi độ axit cao, nồng độ độc tố nhôm tiềm tàng cao và thiếu lân. - Nhóm đất này cũng bao gồm cả các loại đất phèn nhiễm mặn nặng và trung bình.. - Các loại đất phèn tập trung tại Đồng Tháp Mười và Tứ Giác Long Xuyên còn các loại đất phèn mặn tập trung tại vùng trung tâm bán đảo Cà Mau.. - ‑ Đất nhiễm mặn (0,75 triệu ha): loại đất này chịu ảnh hưởng của nước mặn trong mùa khô. - Các vùng đất này khó có thể được cung cấp nước ngọt. - Hiện nay lúa được trồng vào mùa mưa và ở một số khu vực người ta nuôi tôm trong mùa khô.. - ‑ Các loại đất khác (0,35 triệu ha): Gồm đất than bùn (vùng rừng U Minh), đất xám trên phù sa cổ (cực Bắc của đồng bằng sông Cửu Long) và đất đồi núi (phía Tây ‑ Bắc đồng bằng sông Cửu Long).. - Nhìn chung ở đồng bằng sông Cửu Long rất thuận lợi cho phát triển nông nghiệp không có hạn chế lớn. - Sự phân hóa nguồn tài nguyên đất ở đồng bằng sông Cửu Long Tuy là một đồng bằng trẻ nhưng do trong quá trình hình thành chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của thủy triều, thường xuyên bị ngập lụt nên tài nguyên đất của đồng bằng sông Cửu Long có tính chất rất phức tạp mặc dù chúng có chung nguồn gốc là đất phù sa. - Có thể chia tài nguyên đất ở đồng bằng thành các vùng chính sau:. - Vùng đất phù sa ven sông Tiền, sông Hậu. - Vùng đất này là đất phù sa mới trẻ nhất, không mặn, không phèn.. - Diện tích gần 1 triệu ha, độ phì rất cao thuận nước, ngay cả trong mùa khô cũng không thiếu nước. - Do ngập lũ nên ở đây hàng năm được bồi đắp thêm phù sa mới. - Phía nam của vùng không bị ngập lũ, vừa thuận nước, đất tốt đã phát triển mạnh lúa tăng vụ cao sản với năng suất 8‑10 tấn/ha/năm, có nơi đã làm hai vụ lúa và một vụ đậu nành có kết quả tốt.. - Nhìn chung, đây là một vùng đất phì nhiêu nhất của đồng bằng có nhiều khả năng thâm canh tăng vụ, tăng năng suất cây trồng. - tuy là cao nhất so với toàn đồng bằng nhưng còn thấp so với tiềm năng. - Trên đất phù sa cát ven sông trên các giồng có thể trồng hai vụ đậu, một vụ lúa. - Trên đất phù sa không bị ngập có thể trồng hai vụ lúa một vụ đậu. - Các loại cây trồng khác cũng thích nghi với vùng phù sa như ngô, mía, đay, dâu tằm, vừng, dưa hấu, khoai lang và bông.. - Vùng đất phù sa mặn ven biển. - Đây là một vùng có mùa khô dài khắc nghiệt, thiếu nước ngọt. - Đất chủ yếu là các loại đất mặn và đất cát biển phát triển trên trầm tích không chứa lưu huỳnh nên sau khi thoát mặn hoặc được rửa mặn thì đất rất tốt. - Điều kiện cơ bản hạn chế hiện nay là trong mùa khô từ tháng 4 đến tháng 7 thiếu nước ngọt cho nên vẫn chỉ trồng một vụ lúa trong mùa mưa, thu hoạch vào đầu mùa khô. - Năng suất bình quân có thể đạt 2,0‑2,5 tấn/ha.. - Tuy chỉ trồng một vụ nhưng là nơi có bình quân diện tích cao từ 2.500 đến 4.000 m 2 /người nên vùng này vẫn là một vùng lúa hàng hoá quan trọng của đồng bằng.. - Đây là vùng trọng điểm thâm canh lúa mùa một vụ. - Nhìn chung, tiềm năng nông nghiệp của vùng này còn lớn, vấn đề đặt ra là khắc phục tình trạng mặn xâm nhập và hiện tượng bốc mặn trong mùa khô. - Vùng đất mặn phèn U Minh và bán đảo Cà Mau. - Phần bán đảo Cà Mau do phù sa sông Cửu Long sau khi ra biển được dòng hải lưu kéo về bồi ở phía tây, có đặc trưng trong nhiều lạch triều, rừng ngập mặn phát triển. - Đất mặn phèn tiềm tàng đang hình thành và phát triển thành nhiều dạng khác nhau: đất mặn than bùn phèn tiềm tàng, đất mặn phèn, đất phèn mặn.. - Đây là vùng đất có tiềm năng nông nghiệp lớn, đất có điều kiện thuận lợi còn có thể khai thác nhiều. - Đây cũng là địa bàn trọng điểm thâm canh lúa mùa một vụ năng suất cao và là vùng lúa hàng hoá quan trọng, có thể kết hợp khai thác cả tôm, trồng các loại cây đỗ tương, gừng, dưa hấu, mía, dứa… trên đất than bùn. - Vùng đất phèn Đồng Tháp Mười và lân cận. - Trừ vùng đất xám phía bắc và đông bắc, đất Đồng Tháp Mười chủ yếu là đất phèn. - Vùng đất xám ven biên giới cao ngập lũ sớm và lũ rút sớm hơn không bị phèn bốc trong mùa khô nên sau vụ lúa nổi có thể tăng vụ màu đậu đỗ hoặc đay – trong vùng có diện tích khá lớn đay tự nhiên và cỏ bàng có thể khai thác lâu dài nuôi dưỡng cho cây tái sinh thuận lợi.. - Nhìn chung, đồng bằng sông Cửu Long có nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển nông nghiệp. - Mối quan hệ giữa nguồn tài nguyên đất và nền nông nghiệp ở đồng bằng sông Cửu Long. - Đồng bằng sông Cửu Long – vùng trọng điểm lương thực số 1 cả nước Nguồn tài nguyên đất cho phép đồng bằng sông Cửu Long phát triển nền nông nghiệp hàng hóa với rất nhiều sản phẩm phong phú, trong đó nổi bật nhất là cây lúa gạo. - diện tích và 51,3% sản lượng lúa của cả nước. - Chính vùng đất này đã góp phần quan tọng nhất đưa Việt Nam từ một nước phải nhập khẩu lương thực trở thành một trong ba nước xuất khẩu gạo nhiều nhất thế giới.. - Ở Đồng bằng sông Cửu Long, nghề ruộng là nghề gốc. - Thau chua, rửa mặn – biện pháp hàng đầu cho sản xuất nông nghiệp Sự phân hóa của nguồn tài nguyên đất đã tác động mạnh mẽ tới phương thức canh tác của người nông dân. - Tùy vào tính chất và độ phì nhiêu của các loại đất, người ta có thể sử dụng các biện pháp khác nhau để hạn chế thấp nhất những ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của cây trồng. - Tiêu biểu nhất là cách canh tác trên đất phèn, loại đất có diện tích lớn và gây nhiều khó khăn nhất trong sản xuất nông nghiệp ở đồng bằng sông Cửu Long.. - Ở các vùng đất phèn, nông dân đào kênh dẫn nước ngọt vào ruộng và giữ nước ngọt để “ém phèn”, tức là để phèn ở lớp sâu (60 – 100cm). - Sau khi gặt lúa, nếu ruộng bị khô, nông dân cày ải để cắt đứt mao dẫn, phèn vẫn bị giữ ở lớp dưới. - Ở những vùng phèn không trồng được lúa nước, chỉ trồng được hoa màu, người nông dân lên liếp để lớp đất trên liếp được cách ly với đất sinh phèn ở dưới, đồng thời đào mương để lấy nước tưới cho cây trồng trên liếp.. - Trên các vùng đất phèn ngập lũ ở Đồng Tháp, Long An, Hậu Giang, An Giang, nông dân sạ ngầm lúa đông ‑ xuân: Khi nước rút còn khoảng 10 – 15 cm, họ sạ giống đã ngâm ủ nẩy mầm để khoảng 20 ngày sau cây lúa non vươn khỏi mặt nước, nhờ đó tiết kiệm được xăng dầu bơm tưới, giảm chi phí làm đất, trừ cỏ. - Trên vùng đất phèn cấy lúa hè – thu, nông dân dùng phương pháp sạ khô. - Bằng cách này người nông dân đã kéo thời vụ lên trước lúc “lóng phèn” đến 1 – 2 tháng, cho cây lúa đủ sức chống chịu phèn ở giai đoạn sau.. - Đất mặn và xâm nhập mặn cũng là một trong những khó khăn trong sản xuất nông nghiệp của đồng bằng sông Cửu Long. - Khảo sát quy hoạch thủy lợi Nam Bộ, đến nay toàn vùng đồng bằng sông Cửu Long đã có 2 triệu ha đất trồng lúa, cây ăn trái, hoa màu, nuôi trồng thủy sản. - Nghiêm trọng nhất là nước mặn đã xâm nhập, ảnh hưởng đến 1,4 triệu ha diện tích sản xuất toàn vùng. - Ở những vùng nhiễm mặn, nông dân đắp đê bao ngăn mặn. - Hệ thống đê bao, bờ bao cũng giúp người nông dân xả nước mặn, nước phèn ra ngoài đồng ruộng khi mùa mưa tới.. - Tùy theo các điều kiện tự nhiên, nhất là điều kiện đất đai, thủy văn và thủy lợi, người nông dân áp dụng ba kỹ thuật cấy lúa: cấy lúa một lần, cấy lúa hai lần (có nơi 3 lần) và gieo sạ lúa nổi.. - Lúa cấy một lần được áp dụng phổ biến ở vùng dưới của châu thổ, chiếm 2/3 diện tích của đồng bằng sông Cửu Long. - Tùy thuộc độ cao thấp của ruộng, mực nước trong mùa canh tác mà người nông dân gieo giống lúa sớm, lúa trung hay lúa muộn. - Vào đầu mùa mưa người ta gieo mạ trên những ruộng mạ chiếm khoảng 2% diện tích ruộng lúa. - Khi ruộng mạ thứ nhất bị ngập mạ được chuyển đến ruộng mạ thứ hai ở cao hơn, chiếm khoảng 20% diện tích ruộng lúa. - Việc cấy hai hoặc ba lần cốt làm chậm lại quá trình phát triển của cây lúa trên những mảnh đất cực kì giàu chất hữu cơ, khắc phục tình trạng cây lúa nhiều lá ít hạt. - Cách cấy lúa 2 lần là điểm độc đáo của đồng bằng sông Cửu Long, trên thế giới không có nơi nào có.. - Vào mùa ngập lũ, cây lúa có thể mọc dài 10 cm mỗi ngày, thân cây có thể dài 3 – 5m. - Vào đầu mùa mưa (tháng 5 – 6), nông dân gieo hạt trên các cánh đồng cày sẵn, hạt lúa nảy mầm và lớn nhanh theo nước lũ, lúa thu hoạch tháng 12 – 1 vào đầu mùa khô. - Vì vậy diện tích lúa nổi đã dần được cải tạo chuyển thành vùng tăng vụ, với các giống lúa cao sản, năng suất có thể đạt 8 – 9 tấn/ha.. - Đồng bằng sông Cửu Long, vùng đất của các miệt vườn. - Ở các vùng đất phù sa ven hai bên các sông ngòi, kênh rạch hay trên các cù lao giữa sông, các vườn chuyên canh cây ăn quả đã được hình thành. - Đồng bằng sông Cửu Long hiện có 55.000 ha đất trồng chuyên canh 9 loại cây ăn quả đặc sản có lợi thế cạnh tranh cao: bưởi Năm Roi, bưởi da xanh, cam sành, xoài cát Hòa Lộc, sầu riêng cơm vàng hạt lép 9 hóa và Ri6, thanh long, vú sữa Lò Rèn với sản lượng trên 360.000 tấn, mỗi năm đạt giá trị trên 4.000 tỉ đồng.. - Có lẽ không ở đâu, cây ăn quả lại đa dạng, phong phú như ở đồng bằng sông Cửu Long. - Chính nhờ vậy, trong những năm gần đây, du lịch sinh thái đã phát triển mạnh mẽ trong vùng.. - Vùng đồng bằng sông Cửu Long là món quà mà thiên nhiên trao tặng cho người dân địa phương. - Với nguồn tài nguyên đất dồi dào và màu mỡ, nền nông nghiệp trong vùng có điều kiện phát triển trở thành vùng trọng điểm lương thực số 1 của cả nước. - [1] Nguyễn Công Bình (1990), Văn hóa và cư dân Đồng bằng sông Cửu Long, Nxb Khoa học xã hội.. - [4] Sơn Nam (2004), Đồng bằng sông Cửu Long, Nét sinh hoạt xưa và văn minh miệt vườn, Nxb Trẻ,.. - [5] Lê Bá Thảo (1986), Địa lý Đồng bằng sông Cửu Long, Nxb Tổng hợp Đồng Tháp.. - [8] Lê Anh Trà (1984), Mấy đặc điểm văn hóa Đồng bằng sông Cửu Long, Nxb Văn hoá.. - [9] Phạm Thị Yến Tuyết (1993), Văn hóa Đồng bằng sông Cửu Long, Nxb Khoa học xã hội.. - [10] Nhiều tác giả (1987), Mấy đặc điểm văn hóa Đồng bằng sông Cửu Long, Nxb Tổng hợp Hậu Giang.