Hiện trạng quần thể Bò tót (Bos gaurus Smith, 1827) ở Khu Bảo tồn Thiên nhiên ĐaKrông, tỉnh Quảng Trị

- HiÖn tr¹ng quÇn thÓ bß tãt ( Bos gaurus Smith, 1827) ë khu b¶o tån thiªn nhiªn §aKr«ng,.
- tØnh qu¶ng trÞ.
- §Æng Huy Huúnh ViÖn Sinh th¸i vμ Tμi nguyªn Sinh vËt, ViÖn KHCN ViÖt Nam.
- NguyÔn M¹nh Hμ, Hoμng V¨n Th¾ng Trung t©m Nghiªn cøu Tμi nguyªn vμ M«i tr−êng, §HQGHN.
- §a Kr«ng lµ Khu B¶o tån Thiªn nhiªn (KBT) ®Çu tiªn vµ còng lµ duy nhÊt hiÖn nay t¹i Qu¶ng TrÞ víi diÖn tÝch 40.625 ha, nh»m môc ®Ých b¶o tån c¸c hÖ sinh th¸i vµ c¸c loµi.
- ®éng, thùc vËt ®Æc tr−ng cho khu vùc §«ng Tr−êng S¬n (Anon, 2000).
- §a Kr«ng n»m trong vïng sinh th¸i chuyÓn tiÕp gi÷a Nam vµ B¾c Tr−êng S¬n, víi tÝnh ®a d¹ng sinh häc rÊt cao vµ lµ n¬i c− ngô cña nhiÒu loµi ®éng, thùc vËt quý hiÕm ë ViÖt Nam nh− Sao la (Pseudoryx nghetinhensis), Chµ v¸ (Pygathrix nemaeus), V−în (Nomascus leucogenys), Bß tãt (Bos gaurus), Gµ l«i lam mµo ®en (Lophura imperialis), Gµ l«i lam mµo tr¾ng (Lophura hatinhensis) vµ nhiÒu loµi thùc vËt quý hiÕm kh¸c (Lª Träng Tr¶i vµ cs., 1999.
- NguyÔn M¹nh Hµ .
- §a Kr«ng cßn lµ mét trong nh÷ng khu rõng phßng hé ®Çu nguån xung yÕu cho th−îng nguån cña c¸c con s«ng lín, nh− s«ng §a Kr«ng vµ s«ng Th¹ch H·n vµ Qu¶ng TrÞ (Anon, 2000).
- §a Kr«ng còng ®−îc biÕt ®Õn lµ n¬i c− ngô cña mét trong sè Ýt c¸ thÓ bß tãt cßn l¹i ë khu vùc §«ng Tr−êng S¬n (§Æng Huy Huúnh vµ NguyÔn M¹nh Hµ, 2004).
- V× lý do ®ã, viÖc b¶o tån c¸c loµi ®éng vËt nguy cÊp vµ quÇn thÓ bß tãt quý hiÕm nµy ®ang lµ mét vÊn ®Ò cÊp b¸ch..
- §iÒu tra thùc ®Þa.
- ®−îc tiÕn hµnh thµnh hai ®ît, vµo c¶ mïa m−a vµ mïa kh« cña n¨m 2003 vµ n¨m 2004, víi môc ®Ých lµ x¸c ®Þnh vïng ph©n bè cña bß tãt, ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng quÇn thÓ vµ t×m hiÓu c¸c ®e däa ®Õn sù tån t¹i cña bß tãt ë KBT §a Kr«ng..
- Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu.
- p dông cho nghiªn cøu nµy lµ nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra thó truyÒn thèng, ®ang.
- Mét sè ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu chÝnh ®−îc sö dông nh−: (i) ®iÒu tra pháng vÊn, ®èi t−îng lµ c¸c c¸n bé chÝnh quyÒn, kiÓm l©m vµ ®Æc biÖt lµ c¸c thî s¨n hoÆc ng−êi ®Þa ph−¬ng th−êng vµo rõng khai th¸c l©m s¶n, ®Ó n¾m b¾t th«ng tin vÒ khu vùc hä th−êng bÉy b¾t thó, gÆp thó hoÆc c¸c dÊu vÕt cña chóng trong thêi gian gÇn nhÊt.
- (ii) thu thËp th«ng tin tõ ®ång nghiÖp vµ c¸c nghiªn cøu tr−íc vµ tõ c¸c b¸o c¸o.
- thùc hiÖn ë khu vùc hoÆc c¸c vïng phô cËn.
- (iii) ®iÒu tra thùc ®Þa, lµ néi dung quan träng nhÊt cña chuyÕn kh¶o s¸t.
- Nhãm nghiªn cøu.
- tiÕn hµnh ®iÒu tra theo c¸c tuyÕn ë khu vùc nghiªn cøu.
- C¸c tuyÕn ®iÒu tra ®−îc lÆp l¹i nhiÒu lÇn, trong nhiÒu ngµy, t¹i mçi khu vùc cã sinh c¶nh thÝch hîp hoÆc nh÷ng n¬i cã nhiÒu dÊu vÕt hoÆc th«ng tin vÒ sù xuÊt hiÖn th−êng xuyªn cña c¸c ®µn bß.
- Thêi ®iÓm ®iÒu tra th−êng b¾t ®Çu tõ 4h s¸ng ®Õn 10h vµ tõ 16h ®Õn 19h.
- Ngoµi ra, nhãm nghiªn cøu còng thùc hiÖn nhiÒu chuyÕn ®iÒu tra soi ®ªm b»ng ®Ìn soi ë nh÷ng khu vùc bß th−êng ®Õn nh− c¸c ®−êng di chuyÓn vµ c¸c ®iÓm ®iÓm kho¶ng..
- C¸c dÊu vÕt cña bß nh− dÊu ch©n, ph©n, vÕt ¨n ®Òu ®−îc ®o ®Õm vµ ghi l¹i b»ng h×nh.
- C¸c ®iÓm ghi nhËn ®−îc dÊu vÕt ®−îc x¸c ®Þnh täa ®é (UTM), ®óc th¹ch cao c¸c dÊu ch©n vµ ®¸nh dÊu trªn b¶n ®å ®Þa h×nh cña khu vùc nghiªn cøu.
- Ph©n bè vµ hiÖn tr¹ng cña bß tãt ë §aKr«ng.
- thÓ ®ang sinh sèng ë khu vùc ®åi Hai Vó thuéc KBT §a Kr«ng.
- §©y còng lµ ®µn bß duy nhÊt sinh sèng trong KBT vµ còng lµ ®µn bß tãt cuèi cïng ®ang sinh sèng ë tØnh Qu¶ng TrÞ..
- §µn bß tãt sèng ®Þnh c− ë khu vùc gi¸p ranh gi÷a hai x· TriÖu Nguyªn vµ Ba Lßng, kh«ng cã dÊu hiÖu nµo chøng tá chóng di chuyÓn tõ c¸c khu vùc kh¸c ®Õn.
- Hedges, 1998) ®Ò cËp ®Õn ®µn bß tãt nµy, víi sè l−îng khi ®ã kho¶ng 10-19 c¸ thÓ.
- So s¸nh sè l−îng quÇn thÓ hiÖn nay cña ®µn bß tãt nµy kh«ng qu¸ 6 c¸ thÓ th× râ rµng sè l−îng c¸ thÓ cña ®µn bß tãt.
- Khu vùc ph©n bè hiÖn t¹i cña ®µn bß tãt n»m ë ph©n khu Phôc håi Sinh th¸i cña KBT, nªn c¸c ho¹t ®éng cña con ng−êi diÔn ra kh¸ th−êng xuyªn, ®Æc biÖt trªn c¸c tuyÕn ®−êng mßn ®i qua khu vùc.
- §µn bß ho¹t ®éng gÇn khu d©n c− vµ vïng sèng cña chóng còng rÊt æn.
- C− d©n ®Þa ph−¬ng còng th−êng xuyªn gÆp ®µn bß nµy ë cïng mét khu vùc ®åi Hai.
- §©y lµ khu vùc cã mét tr¶ng cá kho¶ng 5 ha vµ c¸c khu vùc rõng thø sinh, mét sè khu vùc hçn giao tre nøa.
- Theo chóng t«i ®¸nh gi¸, th× ®µn bß tãt ho¹t ®éng ë mét khu vùc bÞ nhiÒu t¸c ®éng cña con ng−êi t¹i §a Kr«ng mµ kh«ng di chuyÓn ®i n¬i kh¸c lµ v× chóng kh«ng thÓ di chuyÓn ®i khu vùc kh¸c, do c¸c ch−íng ng¹i tù nhiªn n¬i sèng vµ ch−íng ng¹i nh©n t¹o nh− c¸c khu d©n c− vµ c¸c tuyÕn ®−êng.
- V× lý do ®ã, ®µn bß tãt kh«ng thÓ di chuyÓn ®Õn bÊt cø mét khu vùc nµo kh¸c..
- §©y lµ mét trong sè Ýt nh÷ng ®µn bß tãt ph©n bè ë khu vùc nói thÊp thuéc §«ng Tr−êng S¬n (§Æng Huy Huúnh vµ NguyÔn M¹nh Hµ, 2004).
- V× thÕ, viÖc nghiªn cøu vµ b¶o tån ®µn bß nµy sÏ cã mét ý nghÜa rÊt quan träng, ®Ó b¶o tån nh÷ng quÇn thÓ bß tãt cuèi cïng ë §«ng Tr−êng S¬n vµ ®Ó b¶o vÖ quÇn thÓ bß tãt Ýt ái ë ViÖt Nam hiÖn nay.
- Vµ xu h−íng nghiªn cøu vµ b¶o tån c¸c quÇn thÓ ®éng vËt nhá, ph©n bè t¸ch biÖt còng sÏ trë nªn cÊp thiÕt ë ViÖt Nam khi hÇu hÕt c¸c loµi ®éng vËt hoang d· ®Òu bÞ suy gi¶m sè l−îng lµ vïng sèng cña chóng bÞ thu hÑp hoÆc chia c¾t..
- Nh÷ng mèi ®e däa sù tån t¹i bß tãt vµ bß rõng ë §a Kr«ng.
- Sinh c¶nh sèng bÞ suy tho¸i lµ nguyªn nh©n ¶nh h−ëng ®Õn sù tån t¹i cña bß tãt ë §a Kr«ng.
- Khu vùc sèng hiÖn t¹i cña ®µn bß tãt bÞ t¸c ®éng nhiÒu bëi c¸c ho¹t ®éng cña con ng−êi, nh− khai th¸c gç, canh t¸c n«ng nghiÖp vµ thu nhÆt c¸c phÕ liÖu chiÕn tranh.
- C¸c ho¹t ®éng nµy ®ang lµm cho n¬i sèng cña ®µn bß bÞ khuÊy ®éng vµ bÊt æn.
- Do c¸c ¶nh h−ëng tõ ho¹t ®éng ®ã, ®µn bß tãt.
- tá ra rÊt thËn träng víi c¸c ho¹t ®éng vµ sù cã mÆt cña con ng−êi trong khu vùc chóng sinh sèng.
- Thªm vµo ®ã, sù chia c¾t côc bé cña n¬i sèng hiÖn t¹i còng ®ang ¶nh h−ëng ®Õn sù tån t¹i l©u dµi cña ®µn bß, v× n¬i sèng cña chóng hiÖn nay bÞ giíi h¹n trong mét khu vùc t¸ch biÖt.
- S¨n b¾n bÊt hîp ph¸p còng lµ mét nguyªn nh©n ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn ®µn bß ë §a Kr«ng.
- Ho¹t ®éng s¨n vµ bÉy thó rõng vÉn cßn phæ biÕn ë ®Þa ph−¬ng, c¸c loµi thó lín nh−.
- Trong chuyÕn ®iÒu tra vµo th¸ng 7 n¨m 2004, chóng t«i.
- ®−îc Ýt nhÊt 2 nhµ hµng ë thÞ trÊn §a Kr«ng chµo b¸n thÞt bß tãt.
- §iÒu nµy cho thÊy mét thùc tÕ lµ, bß tãt hoµn toµn cã kh¶ n¨ng vÉn ®ang bÞ s¨n b¾n ë ®Þa ph−¬ng.
- Trong thêi gian tõ n¨m 1995 ®Õn 1997, hai c¸ thÓ bß tãt.
- bÞ s¨n ë khu vùc (Duckworth, J.
- Trong ®ît ®iÒu tra thùc ®Þa n¨m 2003 vµ 2004, chóng t«i ®Òu ghi nhËn ®−îc nh÷ng ng−êi ®i s¨n lµm bÉy thó rõng tr¸i phÐp trong Khu B¶o tån.
- C¸c ho¹t ®éng s¨n b¾n vµ bÉy b¾t cho thÊy §a Kr«ng còng lµ mét ®iÓm nãng vÒ s¨n b¾t ®éng vËt rõng tr¸i phÐp..
- C¸c ho¹t ®éng khai th¸c l©m s¶n kh¸c nh− khai th¸c gç, cñi, khai th¸c m©y, lÊy mËt.
- ong… vÉn ®ang diÔn ra phæ biÕn ë mäi khu vùc cña KBT.
- C¸c ho¹t ®éng khai th¸c nµy kh«ng ph¶i lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp ¶nh h−ëng ®Õn bß tãt nh−ng còng lµ nh÷ng nguyªn nh©n ¶nh h−ëng ®Õn sù yªn tÜnh cña sinh c¶nh tù nhiªn..
- Mét nguyªn nh©n tiÒm tµng kh¸c sÏ cã ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn l©u dµi cña quÇn thÓ bß tãt ë §a Kr«ng lµ n¬i sinh sèng cña chóng hiÖn t¹i coi nh− lµ bÞ c¸ch biÖt víi c¸c khu vùc kh¸c.
- V× sù c« lËp nµy, quÇn thÓ bß tãt ë Ea S« gÇn nh− kh«ng cã c¬ héi ®Ó tiÕp xóc hoÆc trao ®æi di truyÒn víi c¸c quÇn thÓ bß tãt kh¸c.
- HiÖn t¹i, ®©y ch−a ph¶i lµ vÊn ®Ò lín, nh−ng vÒ l©u dµi ®©y cã thÓ lµ mét nguyªn nh©n lµm suy tho¸i quÇn thÓ.
- Bëi lÏ, víi mét quÇn thÓ bß tãt Ýt h¬n 10 c¸ thÓ, sinh sèng ë khu vùc biÖt lËp th× kh¶ n¨ng giao phèi cËn huyÕt hoÆc bÞ tiªu diÖt do dÞch bÖnh hoµn toµn cã thÓ x¶y ra (Richard Frankham, 1998)..
- QuÇn thÓ bß tãt ë Khu B¶o tån Thiªn nhiªn §a Kr«ng lµ mét quÇn thÓ bß tãt Ýt ái, ph©n bè ë khu vùc §«ng Tr−êng S¬n.
- §©y lµ ®µn bß tãt cuèi cïng cßn sinh sèng ë tØnh Qu¶ng TrÞ.
- §µn bß tãt nµy sinh sèng ë mét khu vùc bÞ t¸ch biÖt víi c¸c quÇn thÓ bß tãt kh¸c..
- §µn bß tãt sinh sèng sèng vµ ho¹t ®éng ë ph©n khu Phôc håi Sinh th¸i cña Khu B¶o tån Thiªn nhiªn, ®©y lµ khu vùc rõng thø sinh xen lÉn nh÷ng tr¶ng cá trèng.
- bÞ t¸c ®éng nhiÒu bëi c¸c ho¹t ®éng cña con ng−êi..
- Sù tån t¹i cña bß tãt ë §a Kr«ng vÉn ®ang bÞ ®e däa do c¸c ho¹t ®éng s¨n b¾n tr¸i phÐp, sinh c¶nh sèng bÞ thu hÑp vµ nguy c¬ suy tho¸i di truyÒn do quÇn thÓ cã sè l−îng c¸.
- thÓ qu¸ Ýt, kh«ng cã kh¶ n¨ng trao ®æi di truyÒn..
- LuËn chøng kinh tÕ kü thuËt x©y dùng Khu B¶o tån Thiªn nhiªn §a Kr«ng, tØnh Qu¶ng TrÞ, UBND tØnh Qu¶ng TrÞ..
- B¸o c¸o ®iÒu tra khu hÖ thó (Mammalia) ë Khu B¶o tån Thiªn nhiªn §a Kr«ng, tØnh Qu¶ng TrÞ.
- Sinh häc vµ sinh th¸i c¸c loµi thó mãng guèc ë ViÖt Nam..
- Danh lôc c¸c loµi thó (Mammalia) ViÖt Nam.
- Nghiªn cøu kh¶ thi cho viÖc thµnh lËp Khu B¶o tån Thiªn nhiªn Phong §iÒn, tØnh Thõa Thiªn HuÕ vµ §a Kr«ng, tØnh Qu¶ng TrÞ, ViÖt Nam.
- KÕt qu¶ ®iÒu tra bß hoang (Bos spp.) ë tØnh B×nh Ph−íc.
- KÕt qu¶ ®iÒu tra V−în (Nomascus) ë Khu B¶o tån §a Kr«ng, tØnh Qu¶ng TrÞ.
- Ghi nhËn vÒ loµi Mang Tr−êng S¬n ë Khu B¶o tån Thiªn nhiªn Phong Nha, tØnh Qu¶ng B×nh.
- T¹p chÝ L©m nghiÖp ViÖt Nam