Lý Huệ Tông

- Lý Hu Tông ệ.
- Lý Hu Tông ệ là vua th 8 ứ nhà Lý, cai tr t năm 1211 đ n năm 1224.
- Ông ị ừ ế tên th t là ậ Lý S m ả hay Lý H o S m ạ ả , ng ườ ở i làng C Pháp, nay thu c v huy n ổ ộ ề ệ Từ S n ơ , t nh ỉ B c Ninh ắ , Vi t Nam ệ.
- Xem chi ti t bài: ế Lý Cao Tông.
- B t ộ ướ ng c a B nh Di là Quách B c kh i binh báo thù cho ch , đánh vào kinh thành, ủ ỉ ố ở ủ l p con th c a vua là Lý Th m làm vua.
- Tr n Lý và ầ Tô Trung Từ bèn đón v ươ ng t Sam l p làm vua, tôn x ng là Th ng ử ậ ư ắ V ươ ng.
- Thái t S m th y con gái c a Tr n Lý là ử ả ấ ủ ầ Tr n Th Dung ầ ị có nhan s c, bèn l y ắ ấ làm v .
- Cu i năm 1209, lo n Quách B c b d p, Tr n Lý t tr n, Tô Trung ớ ố ạ ố ị ẹ ầ ử ậ T đón vua Cao Tông v cung.
- Đ u năm 1210, Cao Tông đau y u, m i sai ng ầ ế ớ ườ i đón thái t S m v kinh.
- Tháng 10 ử ả ề năm 1210, Lý Cao Tông ch t.
- Thái t S m n i ngôi, t c là Lý Hu Tông.
- Vi c đ u ế ử ả ố ứ ệ ệ ầ tiên vua làm là sai Ph m B và Tô Trung T đón ạ ố ừ Tr n Th Dung ầ ị vào cung, l p làm ậ nguyên phi.
- phong anh Th Dung là Thu n L u bá ị ậ ư Tr n T Khánh ầ ự làm Ch ươ ng Thành h u ầ .
- Vua l i còn tin t ạ ưở ng, giao quy n bính cho ề Thái úy Đàm Dĩ Mông là m t ng ộ ườ i nhu nh ượ c và thi u h c th c.
- Xem thêm bài: Tô Trung Từ, Tr n T Khánh ầ ự Ng theo h Đoàn ả ọ.
- Tuy lo n Quách B c b d p nh ng nhi u n i còn cát c ch a hàng ph c tri u đình.
- ạ ố ị ẹ ư ề ơ ứ ư ụ ề Nhi u hào tr ề ưở ng đ a ph ị ươ ng, t ướ ng tri u đình mang quân ly khai.
- Xác Cao Tông ch a k p chôn, trong tri u đã x y ra bi n lo n.
- Tháng 7 năm 1211, Tô Trung T đang đêm sang Gia Lâm t thông v i công chúa Thiên ừ ư ớ C c, b quan n i h u V ự ị ộ ầ ươ ng Th ượ ng là ch ng công chúa gi t ch t ồ ế ế [2.
- Con r Trung T ể ừ là t ướ ng Nguy n Ma La b t ễ ị ướ ng d ướ i quy n Nguy n Trinh gi t.
- Tr n Th a l p k gi t Nguy n Trinh.
- Tr n T Khánh nhân lúc kinh thành b tr ng, ầ ừ ậ ế ế ễ ầ ự ỏ ố l p t c mang quân v kinh s , an táng ng ậ ứ ề ư ườ ậ i c u Tô Trung T làng Ho ch.
- Các ừ ở ạ t ướ ng cát c H ng châu là Đoàn Th ứ ở ồ ượ ng và Đoàn Văn Lôi nói vu Tr n T Khánh ầ ự v i vua Hu Tông r ng: ớ ệ ằ.
- "Tr n T Khánh đem binh v kinh s là mu n m u đ vi c ph l p".
- Hu Tông tin là th t, n i gi n, bèn h chi u cho các đ o binh đánh Tr n T Khánh và ệ ậ ổ ậ ạ ế ạ ầ ự giáng Nguyên phi Tr n th Dung xu ng làm Ng n .
- Đoàn Th ầ ị ố ự ữ ượ ng và Đoàn Văn Lôi đem binh v kinh s .
- Hu Tông h chi u t n phong t ề ư ệ ạ ế ấ ướ c h u cho Đoàn Th ầ ượ ng..
- Tuy nhiên, Tr n T Khánh liên minh v i Nguy n T Qu c Oai đánh b i h Đoàn.
- ầ ự ớ ễ ự ở ố ạ ọ Sau đó l i nhân T ch t, T Khánh d hàng t ạ ự ế ự ụ ướ ng c a T là Nguy n Cu c, kiêm tính ủ ự ễ ộ vùng Qu c Oai.
- Hu Tông không mu n d a vào h Tr n nh ng th y th l c h Tr n m nh lên, m t ệ ố ự ọ ầ ư ấ ế ự ọ ầ ạ ộ m t truy n cho văn võ bá quan đ u ph i nghe m nh l nh Tr n T Khánh.
- m t khác, ặ ề ề ả ệ ệ ầ ự ặ Hu Tông l i cùng v i Thái h u Đàm th và m t s c n th n v n ng m m u di t h ệ ạ ớ ậ ị ộ ố ậ ầ ẫ ầ ư ệ ọ Tr n.
- Đ u năm 1213, Thái h u sai ng ầ ậ ườ i đi v i các t ớ ướ ng sĩ đ o Phù L c đ o ở ạ ạ ở ạ B c ắ Giang, h n ngày cùng phát binh đánh T Khánh.
- Đúng ngày đã đ nh, các t ẹ ự ị ướ ng Phan Th Phù L c, Ngô Mãi ế ở ạ ở B c Giang ắ ti n đ n c a Đ i H ng (c a nam thành ế ế ử ạ ư ử Thăng Long).
- Lý Hu Tông bèn cùng thái s Đàm Dĩ Mông t làm t ệ ư ự ướ ng, h n v i quân H ng châu đi ẹ ớ ồ đánh T Khánh, đ n M S g p quân c a h Tr n do V ự ế ễ ở ặ ủ ọ ầ ươ ng Lê, Nguy n C i ch ễ ả ỉ huy.
- V ự ỡ ươ ng Lê, Nguy n C i b t đ ễ ả ắ ượ c thuy n r ng.
- do thái s Đàm Dĩ Mông th ng xu t t i b n An Diên (Th ư ố ấ ớ ế ườ ng Tín, Hà Tây) thì b quân ị c a Tr n Th a ti n đánh.
- Em h Tr n T Khánh là ọ ầ ự Tr n Th Đ ầ ủ ộ cùng Tr n Hi n Sâm t ng n cũng ti n đánh ầ ế ở ả ạ ế th ng quân tri u đình.
- Các t ắ ề ướ ng h Tr n khác là Phan Lân, Nguy n N n t Qu c Oai ọ ầ ễ ộ ừ ố ti n đ n ch D a đánh th ng các t ế ế ợ ừ ắ ướ ng H ng châu là Đoàn C m, Vũ H t.
- Lý Hu ở ồ ấ ố ệ Tông th t th ph i ch y lên L ng Châu, nhà phò mã, đ ng th i là quan N i h u ấ ế ả ạ ạ ở ồ ờ ộ ầ V ươ ng Th ượ ng (ch ng công chúa Thiên C c).
- Tr n T Khánh chi m đ ầ ự ế ượ c kinh đô, sai ng ườ i đem th lên L ng Châu g p Hu Tông ư ạ ặ ệ đ r ể ướ c v nh ng Hu Tông không nghe.
- Không đón đ ượ c Hu Tông v kinh, T Khánh đón m t ng ệ ề ự ộ ườ i con c a vua ủ Lý Anh Tông là Hu Văn v ệ ươ ng l p làm vua m i, hi u là Nguyên V ậ ớ ệ ươ ng, c i nguyên là ả Càn Ninh..
- Các b t ộ ướ ng c a Tr n T Khánh là Đ B , Nguy n N n ph n l i T Khánh khi n ủ ầ ự ỗ ị ễ ộ ả ạ ự ế tình hình thêm r i ren.
- Hu Tông và thái ế ớ ự ệ h u đang Nam Sách tr v ậ ở ở ề Thăng Long, phong cho Nguy n N n t ễ ộ ướ c h u đ m ầ ể ượ n tay N n ch ng h Tr n.
- C c di n trong n ộ ố ọ ầ ụ ệ ướ c lúc này đ i th hình thành ba th l c: ạ ể ế ự Phía b c là Nguy n N n, phía đông là Đoàn Th ắ ễ ộ ượ ng, phía nam là Tr n T Khánh.
- ầ ự Ngoài m y l c l ấ ự ượ ng l n, còn có nh ng th l c nh các đ a ph ớ ữ ế ự ỏ ở ị ươ ng.
- Đ u năm 1214, Hu Tông ch y đ n h ầ ệ ạ ế ươ ng Bình H p (xã Tam Hi p, huy n Phúc Th , ợ ệ ệ ọ Hà Tây), Tr n T Khánh đ ầ ự ượ c hào tr ưở ng đ a ph ị ươ ng Đ Năng T giúp đ l y l i ỗ ể ỡ ấ ạ Bình H p, r i đem quân bao vây Thăng Long, đ t cung đi n, phá nhà c a.
- Hu Tông ợ ồ ố ệ ử ệ ph i d ng l u tranh đ .
- Đ u năm 1216, Hu Tông l i l p Tr n Th Dung (tr ầ ệ ạ ậ ầ ị ướ c b giáng xu ng làm ng n ) ị ố ự ữ làm Thu n Trinh phu nhân ậ .
- Đàm Thái h u cho Tr n T Khánh là k ph n tr c, th ậ ầ ự ẻ ả ắ ườ ng ch Tr n Th Dung mà nói là bè đ ng c a gi c, b o Hu Tông đu i b đi.
- l i sai ng ỉ ầ ị ả ủ ặ ả ệ ổ ỏ ạ ườ i nói v i phu nhân b o ph i t sát.
- Hu Tông bi t bèn ngăn l i.
- Tháng 4 năm 1216, các t ướ ng C o Xã (Nh t T o, ở ả ậ ả T Liêm ừ , Hà N i ộ ) là Đ Át, Đ ỗ ỗ Nhu ch ng l i tri u đình.
- Lý Hu Tông d a vào Lý Bát, sai Bát đánh l i, nh ng ế ố ạ ề ệ ự ạ ư không th ng.
- Tr ắ ướ c tình th đó, Hu Tông đành l i quay v n ế ệ ạ ề ươ ng nh anh em h ờ ọ Tr n.
- Khi đó trong tri u, Đàm Thái h u ngày ngày mu n gi t Tr n Th Dung, sai ng ề ậ ố ế ầ ị ườ ầ i c m chén thu c đ c b t phu nhân ph i ch t.
- Hu Tông ngăn l i không cho, r i đêm y ố ộ ắ ả ế ệ ạ ồ ấ cùng v i phu nhân l n đi đ n ch quân c a T Khánh.
- g p khi tr i đã sáng, ph i ngh ớ ẻ ế ỗ ủ ự ặ ờ ả ỉ l i nhà t ạ ở ướ ng quân Lê M ch huy n Yên Duyên, g p t ị ở ệ ặ ướ ng c a T Khánh là ủ ự V ươ ng Lê đem binh thuy n đ n đón.
- Hu Tông bèn đ l i bãi C u Liên và truy n cho T Khánh đ n ch u.
- T Khánh đón ệ ỗ ạ ở ứ ề ự ế ầ ự đ ượ c Hu Tông, bèn ph Nguyên v ệ ế ươ ng mà mình t ng đ a lên ngôi xu ng làm Hu ừ ư ố ệ Văn v ươ ng..
- Tháng 12 năm 1216, Thu n Trinh phu nhân Tr n Th Dung đ ậ ầ ị ượ c phong làm hoàng h u.
- T Khánh làm ề ự Ph chính thái uý ụ , Tr n Th a làm ầ ừ N i th phán th ộ ị ủ.
- Tr n Th a ầ ừ cho đúc vũ khí, d n d n ch n ch nh l i quân đ i.
- Vua Hu Tông l i b trúng phong, đau y u luôn, không đi đâu đ ệ ạ ị ế ươ c, l i không sinh ạ đ ượ c hoàng t , ch có toàn công chúa.
- Tháng 3 năm Đinh S u (1217), vua phát điên, nhi u lúc t x ng là Thiên t ử ề ự ư ướ ng giáng tr n, tay c m giáo và m c, c m c nh vào búi tóc,và múa hát ầ ầ ộ ắ ờ ỏ.
- Ta đây là t ướ ng nhà tr i, ờ.
- Hôm nay giáng th cho ng ế ườ ợ i s oai.".
- Chính s giao phó c cho Tr n T Khánh.
- Đoàn Th ứ ủ ỗ ị ượ ng th y th l c h Tr n m nh, t m quy ấ ế ự ọ ầ ạ ạ hàng tri u đình, đ ề ượ c phong t ướ c v ươ ng và v n gi vùng H ng châu.
- Năm 1223, Tr n T Khánh ch t, quy n l c l i r i vào tay em h T Khánh là Tr n ầ ự ế ề ự ạ ơ ọ ự ầ Th Đ .
- Anh T Khánh là Tr n Th a đ ủ ộ ự ầ ừ ượ c phong là Ph qu c Thái uý ụ ố.
- Vua đem chia c n ệ ặ ơ ả ướ c làm 24 l , chia cho các ộ công chúa, l i phong ạ Tr n Th Đ ầ ủ ộ [3] làm Đi n ti n ch huy s ệ ề ỉ ứ.
- Đ n tháng 10, d ế ướ i s c ép c a Tr n Th Đ , ông chính th c nh ứ ủ ầ ủ ộ ứ ườ ng ngôi l i cho con gái là công chúa ạ Chiêu Thánh m i lên 8 tu i, t c là ớ ổ ứ Lý Chiêu Hoàng.
- Hu Tông lên làm thái th ệ ượ ng hoàng và đi tu ở chùa Bút Tháp, l y pháp danh là ấ Hu Quang đ i s ệ ạ ư.
- Không lâu sau, Tr n Th Đ s p đ t đ Lý Chiêu Hoàng nh ầ ủ ộ ắ ặ ể ườ ng ngôi cho ch ng là ồ Tr n C nh ầ ả , t c là Tr n Thái Tông.
- ừ Sau khi làm s , Hu Tông v n th ư ệ ẫ ườ ng đi d o ch i trong kinh thành.
- M t hôm đi qua ạ ơ ộ ch i ch Đông, dân chúng nh n ra, xúm l i xem, có ng ơ ợ ậ ạ ườ i còn khóc th ươ ng..
- Năm 1226, Tr n Th Đ s lòng dân nh vua cũ, bèn chuy n Hu Quang vào chùa ầ ủ ộ ợ ớ ể ệ Chân Giáo..
- M t l n Th Đ th y Hu Tông nh c v ộ ầ ủ ộ ấ ệ ổ ỏ ở ườ n, Th Đ nói: ủ ộ Nh c thì ph i nh c r sâu ổ ỏ ả ổ ả ễ.
- Hu Tông nói: ệ.
- Th Đ cho h a táng xác ông, ạ ả ọ ổ ủ ộ ỏ ch a x ứ ươ ng vào tháp chùa B o Quang, tôn mi u hi u là Hu Tông.
- Theo Đ i Vi t S ký Toàn th ạ ệ ử ư, đ i sau có ng ờ ườ i làm phép chi t t cho r ng: tên ông là ế ự ằ S m, theo Hán t thì bên trên ch ả ự ữ nh t ậ là m t tr i, bên d ặ ờ ướ i ch ữ s n ơ là núi, chữ.
- Trong Đ i Vi t S ký Toàn th ạ ệ ử ư, Ngô Sĩ Liên bàn v vi c Lý Hu Tông truy n ngôi ề ệ ệ ề cho con gái đ đ n n i c nghi p nhà Lý m t v tay nhà Tr n nh sau: ể ế ỗ ơ ệ ấ ề ầ ư.
- Đ i sau ch truy n ngôi cho con mà không truy n ngôi cho ng ờ ỉ ề ề ườ i hi n, vì là ề không có ng ườ i nào đ ượ c nh ư Thu n ấ và Vũ.
- N u không may mà không có con ế thì ch n con c a ng ọ ủ ườ i tông th t nuôi làm con mình đ n i gi nghi p l n, đó ấ ể ố ữ ệ ớ cũng là m t cách x trí trong lúc bi n v y.
- ộ ử ế ậ Lý Nhân Tông đã làm nh th r i, ư ế ồ Hu Tông sao không xét vi c cũ mà làm theo, l i đ đ n sau lúc t t b nh m i ệ ệ ạ ể ế ậ ệ ớ l p con gái mà truy n ngôi cho, th có ph i l không? Các quan b y gi không ậ ề ế ả ẽ ấ ờ ai nghĩ gì đ n xã t c, đ cho Phùng Tá Chu vi n d n vi c L h u ế ắ ể ệ ẫ ệ ữ ậ [4] và Vũ h u ậ [5] làm c mà thành ra vi c Chiêu Hoàng nh ớ ệ ườ ng ngôi cho h Tr n, y là ọ ầ ấ ng ườ i có t i v i h Lý.
- Tuy nhiên, khi đ a ra nh n đ nh này, s gia Ngô Sĩ Liên d ư ậ ị ử ườ ng nh đã không th y m t ư ấ ộ th c t r ng: ự ế ằ nhà Lý đã không còn th c quy n t lo n Quách B c, ph i d a vào các ự ề ừ ạ ố ả ự hào tr ưở ng đ a ph ị ươ ng và n u không có h Tr n, h Nguy n ho c h Đoàn cũng s ế ọ ầ ọ ễ ặ ọ ẽ.
- Do đó, vi c l p con gái làm thái t truy n ngôi dù ở ề ầ ề ệ ậ ử ề không ph i ý nguy n c a Hu Tông thì ông cũng không th c ả ệ ủ ệ ể ưỡ ng l i đ ạ ượ c..
- Ch ng điên khùng c a Lý Hu Tông th c ra xu t phát t s ph n u t, c ch và b t ứ ủ ệ ự ấ ừ ự ẫ ấ ứ ế ấ l c c a ông tr ự ủ ướ c th i cu c khi ch ng ki n c nghi p dòng h d n d n b thôn tính ờ ộ ứ ế ơ ệ ọ ầ ầ ị mà không làm gì đ ượ c.
- M t m t ra l nh các quan ng h h Tr n, m t khác v n ộ ặ ệ ủ ộ ọ ầ ặ ẫ ng m liên minh các s quân khác đ ch ng h Tr n ầ ứ ể ố ọ ầ , đi u đó ch ng t Hu Tông cũng ề ứ ỏ ệ có toan tính "hai m t".
- c a m t nhà chính tr ch không ph i là ng ặ ủ ộ ị ứ ả ườ i ngây ngô, đ n ầ đ n nh ộ ư T n Hu Đ ấ ệ ế T Mã Trung.
- Nghe Tr n Th Đ nói chuy n ầ ủ ộ ệ nh c t n g c ổ ỏ ậ ố , rõ ràng ông nh n th c đ ậ ứ ượ c thâm ý đ c ác c a quy n th n.
- b i n u là ng ộ ủ ề ầ ở ế ườ i th c s ự ự b tâm th n ị ầ thì s không th ẽ ể nào hi u đ ể ượ c, có l s d c s c c m cúi nh cho đ ẽ ẽ ố ứ ắ ổ ượ c cái r c mà thôi.
- Ch ng điên ễ ỏ ứ khùng c a Hu Tông ph n do ph n u t, ph n do phe cánh h Tr n nói vu ra cho n ng ủ ệ ầ ẫ ấ ầ ọ ầ ặ thêm đ ng ể ườ i ngoài nghĩ r ng vua không còn đ "năng l c hành vi".
- ằ ủ ự ể ị ố Hu Tông là ng ệ ườ i ch ng t t nh ng không ph i là ông vua gi i và không đ kh năng ồ ố ư ả ỏ ủ ả đ an đ nh đ i c c đã r i ren.
- Thái t S m đi l n này là vì n ử ả ầ ướ c lo n mà tránh n n, sao l i buông lòng dâm ạ ạ ạ d c ngoài mà t ti n phong t ụ ở ự ệ ướ c cho ng ườ i?.
- ở ề ạ ư ự ữ ọ ể ạ ế ế ự ọ ầ nh v y nhà vua cũng bi t thu t quy n bi n, không h n vì tình riêng v i Tr n Th ư ậ ế ậ ề ế ẳ ớ ầ ị Dung..
- Tuy nhiên, b i Hu Tông không đ tài nên sau tr n ra quân cùng Đàm Dĩ Mông so ở ệ ủ ậ g ươ m v i h Tr n th t b i, ông nói riêng và nhà Lý nói chung không còn kh năng chi ớ ọ ầ ấ ạ ả ph i c u vãn đ i c c.
- Lý Hu ạ ứ ớ ề ệ Tông không m n mà h Tr n nh ng l i th c lòng yêu Tr n Th Dung và đi u đó đ ặ ọ ầ ư ạ ự ầ ị ề ượ c h Tr n khai thác tri t đ v i vai trò ngo i thích và có v th thu n l i đ d p yên ọ ầ ệ ể ớ ạ ị ế ậ ợ ể ẹ thiên h .
- N u ông và Tr n Th Dung ch là ph ạ ế ầ ị ỉ ươ ng ti n phát tri n th l c cho Tr n T ệ ể ế ự ầ ự Khánh thì t i đ i sau, ông l i ch ng ki n đôi tr Lý Chiêu Hoàng và Tr n C nh là ớ ờ ạ ứ ế ẻ ầ ả ph ươ ng ti n đ Tr n Th Đ thi hành bá quy n ệ ể ầ ủ ộ ề [6].
- Nói m t cách khái quát, Lý Hu Tông không đ kh năng c u vãn chính s nhà Lý mà ộ ệ ủ ả ứ ự vua cha Cao Tông đã làm h ng

Xem thử không khả dụng, vui lòng xem tại trang nguồn
hoặc xem Tóm tắt