- KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA I. - Một số giống hoa có thể trồng được trong điều kiện khí hậu nhiệt đới cận của nước ta như Dendrobium, Mokara, Cattleya, Vandaccous,…Trong đó lan Mokara được trồng nhiều và có giá trị kinh tế cao. - Bên cạnh giá trị thẩm mỹ, lan Mokara còn được sử dụng để tách chiết một số hợp chất phục vụ ngành công nghiệp mỹ phẩm. - Do đó giá thành của các cây giống còn rất cao, mỗi cây Lan Mokara kích cỡ trung bình 35 – 40 cm có giá trị từ đồng/cây. - Để giải quyết vấn đề này người ta áp dụng nhân giống bằng kỹ thuật nuôi cấy mô Kỹ thuật này thực sự cần thiết vì hệ số nhân cao, có thể nhân nhanh được hàng loạt các cây con giống có năng suất và phẩm chất tốt như bố mẹ chọn lọc. - Hiện nay đã có nhiều phương pháp nhân giống lan Mokara dễ thực hiện và đạt hiệu quả cao. - 1 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA II. - TỔNG QUAN VỀ LAN MOKARA II.1. - Phân loại Lan Mokara là loài lan thuộc: Giới : Plantae Ngành: Angiospermatophyta (hiển hoa bí tử) Lớp:Monocotyliedoneae (đơn tử diệp) Bộ: Orchiddales Họ: Orchidaceae Loài: Vandaneous Giống: Vandan Jones Tên lai: Mokara (viết tắt Mkra) Tên Việt Nam: Lan đất II.2. - Hình 1: Lan Arachnis, Ascoentrum và Vanda 2 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA II.3. - Hình thái Lan Mokara có đặc điểm tương tự như nhóm Vanda: là loài Lan đơn thân, thân hình trụ dài tiếp tục mọc cao lên mãi, không có giả hành, lá dài hình lòng máng hay hình trụ mọc cách hai bên thân. - Lan Mokara là loài dễ trồng, dễ tách chiết, hệ số nhân cao, sinh trưởng và phát triển tốt trong điều kiện khí hậu nóng ẩm. - 3 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA Hình 2: Phát hoa chỉ xuất hiện ở nách lá Hoa Lan Mokara có cấu trúc giống như cấu trúc tổng quát của bất kỳ cây Lan nào: Bên ngoài là 3 phiến hoa gọi là 3 lá đài thường cùng màu và cùng kích thước với nhau. - Cánh môi của Lan Mokara thường nhỏ hơn cánh bên, có rìa nhăn, và màu sắc cũng rất đa dạng. - Vĩ phấn có thể gắn vào một cọng chung gọi là gót phấn. - Đáy gót có thể có đĩa nhầy giúp cho 4 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA phấn khối dễ dàng dính vào côn trùng trong sự vận chuyển để thụ phấn. - Hình 3: Cấu trúc hoa Lan Mokara Nằm bên dưới hoa là bầu noãn và cọng hoa. - Hoa Lan Mokara có thể tươi trong hai tuần kể từ khi cắt, phụ thuộc vào giai đoạn hoa mới nở và điều kiện môi trường. - Phân bố 5 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA Phần lớn hoa Lan trên thế giới đều mọc tự nhiên ở vùng nhiệt đới và á nhiệt đới, nhất là ở Châu Á, Châu Phi, Châu Mỹ la-tinh. - Loài Lan Mokara được nhập từ Bangkok và Singapore,phân bố trên các vùng thuộc Châu Á nhiệt đới, tập trung nhiều nhất ở Đông Nam Á với điều kiện sinh thái vô cùng đa dạng. - Hiện nay lan Mokara được trồng với mục đích thương mại ở nhiều nơi kéo dài từ Philippin đến Nam Á, Hawaii,… Hình 4: Bản đồ sự phân bố hoa Lan trên thế giới Ở Việt Nam: thuộc vùng nhiệt đới, Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM) cùng với các tỉnh miền Đông và Tây Nam Bộ có điều kiện khí hậu thích hợp cho loại Lan Mokara phát triển. - Lâm Đồng là tỉnh có diện tích trồng Lan và sản lượng lớn nhất cả nước, là nguồn 6 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA cung cấp hoa Lan chủ yếu cho TP.HCM. - Ở Củ Chi hiện nay mô hình trồng lan Mokara cũng được triển khai mạnh mẽ. - Hình 5: Một vườn Lan Mokara ở Củ Chi Danh sách các loài lan Mokara lai Mokara Chark Kuan “Pink” pink with spot. - Mokara Khaw Paik suan X Kultana Gold gold MokaraWalter Oumea Pink pink Mokara Mak Chin On red Mokara Sayan dark pink Mokara Khaw Paik Suan yellow Mokara Chark Kuan Red red red Mokara Yellow yellow Mokara Orange orange spot Mokara Pink pink Mokara Red red Mokara New Nora Blue blue .Một số hình ảnh về các loại Lan Mokara: 7 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA Chark Kuan Super Pink Mokara Chark Kuan Pink Mokara Chark Kuan Blooming size 8 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA Mokara Chark Kuan Orange 9 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA Mokara Dinah Shore Mokara Chao Praya Sunrise III. - CHĂM SÓC VÀ NUÔI TRỒNG LAN MOKARA III.1. - Nhiệt độ thích hợp cho lan Mokara phát triển là từ 20-300C. - Nhiệt độ là yếu tố quan trọng quyết định sự ra hoa của lan Mokara. - 10 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA Cây thiếu nước vì hiện tượng thoát hơi nước qua lá. - Cây lan Mokara không chịu úng nên cũng phải trồng thật thoáng. - Lan Mokara là loài ưa sáng trung bình, cường độ ánh sáng từ 50-60% là phù hợp. - Hình 6: Nhà lưới trồng lan Mokara Nên xem xét kĩ lưỡng hướng nắng phù hợp cho lan, đảm bỏa thời gian chiếu sáng từ 5-6h. - 11 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA III.1.4. - Độ thông thoáng và giá thể: Nhóm Lan Mokara rất cần độ thông thoáng nhiều, nhất là trường hợp cây trồng trong chậu vì hệ rễ của cây rất phát triển mà giá thể (chất trồng) lại bí. - Lưu ý vấn để vàng lá và tuột lá ở chân là do thiếu nước, thiếu dinh dưỡng (nhất là đạm) 12 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA III.2. - Các giai đoạn phát triển của Lan Mokara III.2.1. - Giai đoạn nảy mầm của hạt Hạt Lan Mokara quá nhỏ không có chất dự trữ để sữ dụng lúc nảy mầm nên nó phải lấy thức ăn từ nấm cung cấp. - Giai đoạn gieo hạt này được thực hiện trong các phòng nuôi cấy, nhân giống. - Hình 8: Hạt Lan Mokara nảy mẩm III.2.2. - Mọi yếu tố tác động vào việc ra hoa phải được đáp ứng vào giai đoạn này nếu không thì cây Lan sẽ không ra 13 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA hoa. - Nếu không được đáp ứng tốt thì cây Lan phát triển không tốt, có thể tàn lụi hoặc không ra hoa. - Cách trồng và chăm sóc Lan Mokara IV.1. - Cách trồng Lan Mokara có thể được trồng trên lưới, trồng trong luống có chứa vỏ đậu, trồng trong các chậu gốm, nhựa không có chất trồng hoặc có chất trồng là xơ dừa, vỏ đậu, than. - 14 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA Hình 9: Trồng Lan Mokara trên lưới Hình 10: Trồng Lan Mokara trên luống 15 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA Mokara là loài lan đơn trụ, phát triển nhanh. - Đất trồng Lan Mokara cần chọn đất nơi khô ráo thoáng mát sạch sẽ, chủ yếu là đất phù sa ven sông có tỉ lệ cát cao là tốt. - Lá có thể ngả vàng nhưng cây mạnh, ra hoa nhiều. - Phục hồi và ra rễ: Một số loại phân thường dùng: 16 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA – Terra sorb – 4 dùng với liều lượng 2ml/lít nước – NPK 30-10-10 hoặc NPK 30-15-10 liều lượng dùng 1g/lít – Vitamin B1 dùng với liều lượng 1ml/lít Cách phun: Phun định kỳ cho lan 5 ngày/ lần để cung cấp dinh dưỡng cần thiết. - Phòng trừ sâu bệnh hại: Một số bệnh thường gặp ở cây Lan Mokara: Bệnh đen lá non thường xuất hiện trên những vườn trồng lan Mokara. - 17 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA Bệnh thiếu các yếu tố đa vi lượng: Đạm, Lân, Kali, Magie, Canxi, Sắt, Bor, Mangan. - Bệnh thường phát triển phổ biến ở những vườn lan trồng Dendrobium và lan Mokara. - 18 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA Phòng ngừa bệnh đốm vàng lá. - Sâu : ấu trùng của các loài Bướm 19 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA ngày và đêm cũng phá hoại lá Phong lan khá mạnh (Phá hoại lá có Chliaria, phá hoại rễ có lọi Creatonotus, Diacrisia). - tất cả đều có thể bị tiêu diệt bằng cách phun thuốc [4] V. - NHÂN GIỐNG HOA LAN MOKARA Như các loại Lan khác, Mokara cũng được nhân giống bằng 2 phương pháp: phương pháp nhân giống truyền thống và phương pháp nhân giống hiện đại bằng kỹ thuật nuôi cấy mô. - Nhân giống Mokara truyền thống 20 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA a). - Nhân giống bằng hạt Cây Lan rất khó hình thành hạt do khó thụ phấn. - Ca(PO4)2 0,2g nước cất + 2 giọt HCl 0,1N + K3NO3 0,53g 21 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA + MgSO4.7H2O 0,5g + (NH4)2SO4 0,25g + KHSO4 0,225g + Fe2(CuH4O3).3H2O 0,28g + MnSO4.4H2O 0,007g + Saccharose 20g + Thạch agar 10g + Nước cất 1 lít Khi nhân giống bằng hạt thông thường, kết hợp tạo hoa giống có màu sắc đẹp hấp dẫn b). - Nhân giống bằng cách cắt ngọn Cây mẹ có độ tuổi từ 6 tháng đến 1 năm có thể cho ghép cắt cành để nhân giống. - Tuy nhiên sau khi cắt 22 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA ngọn, cây mẹ nếu chăm sóc tốt từ các nách lá, tập trung phần trên gần chỗ cắt sẽ ra tiếp tục các mầm cây con. - Nhân giống hiện đại Nhân giống Mokara bằng kĩ thuật in -vitro a.) Các bước nhân giống in-vitro Nhân giống vô tính các cây trồng in-vitro thường trải qua các bước sau - Tạo thể nhân giống in-vitro - Nhân giống in-vitro - Tái sinh cây hoàn chỉnh in-vitro - Chuyển cây in-vitro ra vườn ươm Việc nhân giống bằng kỹ thuật nuôi cấy mô in-vitro tạo ra hàng loạt cây con ổn định về mặt di truyền và đáp ứng giá cả phải chăng là vô cùng hữu ích. - Quy trình cơ bản nhân giống Lan bằng phương pháp nuôi cấy mô in-vitro được tiến hành qua các giai đoạn sau: 1. - Hình 13: Đỉnh sinh trưởng 23 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA Mỗi mầm được đặt trong đĩa petri vô trùng và cẩn thận tách các lá non. - Nhiệt độ lý tưởng để nhân giống Lan là 22°C - 26°C và tuỳ vào mỗi loài. - Mỗi đỉnh sinh trưởng sẽ phát triển ra một thể chồi mới sau khoảng 4 tuần, có thể cắt tiếp và cấy chuyền sang môi trường mới. - 24 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA Hình 14: Thể protocorm 3. - Hình 15: Cây Lan Mokara con 4. - Sau một thời gian cây phát triển ổn định ta 25 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA đem chuyển vào chậu. - 26 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA B6: Một tháng sau, khi cây đã có rễ thật thì trồng chuyển túi P.E (nylon) hay chậu sành đựng dớn băm. - Như vậy, có thể tóm tắt quy trình nuôi cấy đỉnh sinh trưởng của Lan Mokara như sau: Hình 16: Tóm tắt quy trình nuôi cấy đỉnh sinh trưởng Lan Mokara 5. - 27 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA - Được nuôi cấy trong điều kiện vô trùng, cây khỏe mạnh, sạch bệnh thông qua xử lý nhiệt hay nuôi cấy đỉnh sinh trưởng. - Nhân giống trên môi trường agar thì giá thành cao và thời gian nhân giống dài. - Các bước tiến hành thí nghiệm nhân giống Thí nghiệm 1: Tạo chồi Mẫu cấy: Cây Lan Mokara nuôi cấy in vitro, cao 4-5 cm, có 4-5 lá. - 28 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA Trong thí nghiệm này, lượng cytokinin BA được bổ sung kết hợp với lượng Auxin nội sinh tích trữ sẵn trong mẫu đã kích thích sự phân chia tế bào, nồng độ BA 0,5ppm là thích hợp nhất cho sự tạo chồi. - Thí nghiệm 3: Ra rễ Mẫu cấy : cây Lan Mokara nuôi cấy in-vitro, cao 4-5cm, có 4-5 lá. - 29 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA Hình 16: Cây lan trong chậu nhỏ Trước khi sang chậu lớn có thể ngâm toàn thể chậu cây Lan trong nước (có thể pha thuốc sát trùng để diệt trùng những cây bị bệnh) để cho rễ mềm, dễ tách ra khỏi chậu con. - Đôi khi người ta có thể trồng các cây con chung một lưới Lan (đã xếp lại 2 hoặc 3 lớp). - Trước mùa sinh trưởng nếu là cây nhiều thân thì cắt Lan làm nhiều đơn vị, mỗi đơn vị từ 2-3 đốt (giả hành), ngâm giò Lan trong nước khoảng 30 phút để rễ bong ra rồi 30 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA nhấc các đoạn thân đưa ra giá thể mới, nếu dung chậu nhựa thì cho gạch nhuyễn dưới đáy hay than nhuyễn ở trên rổ đặt đốt đó. - GIÁ TRỊ CỦA LAN MOKARA VI.1. - Tuy không được sử dụng nhiều như lan Dendrobium, nhưng Lan Mokara cũng có được những vị trí quan trọng trong thẩm mỹ. - 31 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA Hình 17: Hoa Lan Mokara trang trí tiệc cưới 32 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA VI.2. - Giá trị kinh tế Hiện tại trồng Lan Mokara có hiệu quả cao và chăm sóc tương đối dễ hơn, không khó tính như Dendrobium. - Nếu chăm sóc đúng kỹ thuật thì với một giống cây cao cỡ 50-60cm, chỉ sau khoảng 2-3 tháng trồng đã có thể cho một cành hoa và các tháng tiếp theo sau đó năng suất tăng dần, 12 cành hoa/năm là điều có thể đạt được. - Gốc cây còn lại có thể cho 1-5 cây con từ nách lá. - Các cây con này có thể tách để trồng sau 4-6 tháng. - Nhìn chung khả năng tiêu thụ vẫn còn tốt so với sức sản xuất hoa lan Mokara của thành phố hiện nay. - Nhu cầu tiêu thụ hoa lan Mokara có thời điểm tăng rất cao chủ yếu vào dịp cuối năm như trong các ngày lễ động thổ xây dựng, khai trương, khánh thành, cưới hỏi, hội nghị, tổng kết, ngày 8/3, ngày 20/10, ngày 20/11, Tết cổ truyền,… TP.Hồ Chí Minh có hàng trăm nhà hàng và khách sạn cao cấp có nhu cầu tiêu thụ hoa Lan ngày càng nhiều. - Do nhập khẩu Lan Mokara từ nước ngoài nên hiện nay giá của nó tăng khá cao so với năm 2004, trên 45.000 đồng/cành hoa Mokara. - Cho nên 33 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA thời điểm này trồng Lan Mokara hiệu quả cao vì cành hoa cắt và giống cây trồng đang có nhu cầu lớn, được giá. - Rất nhiều hộ dân ở nông thôn triển khai mô hình trồng Lan Mokara và đã thành công. - “Cắt cành và nhân giống hoa lan Mokara mang lại hiệu quả kinh tế gấp 1,5 lần so với việc chỉ thu hoạch cành hoa”. - HCM) sau khi áp dụng “mô hình sản xuất hoa cắt cành và nhân giống hoa lan Mokara”. - Hình 18: Một nhà vườn tại Củ Chi áp dụng “mô hình sản xuất hoa cắt cành và nhân giống hoa lan Mokara” (Ảnh: Bích Nhàn) Đây cũng là dự án nghiên cứu do TS. - 34 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA Hoa lan Mokara có nhiều hoa trên một cành, màu sắc rực rỡ, ra hoa quanh năm. - Hình 19: Hoa Lan trong bồn tắm spa 35 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA VII. - Lan Mokara dù không được sử dụng phổ biến như Dendrobium hay lan Hồ Điệp, nhưng số lượng tiêu thụ vẫn rất lớn, cho nên việc mở rộng mô hình nhân giống và trồng Lan Mokara vẫn cần thiết để giảm chi phí nhập khẩu hoa từ nước ngoài. - Hiện các nhà vườn Việt Nam sản xuất Lan Mokara cắt cành có chất lượng không thua kém Lan nhập khẩu, nhưng do chưa có hướng, cũng như chưa tạo được thị trường ổn định nên việc sản xuất còn nhiều hạn chế. - Trong số các phương pháp nhân giống Lan Mokara, phương pháp nuôi cấy mô sử dụng đỉnh sinh trưởng là phương pháp mang lại hiệu quả cao hơn so với những phương pháp khác. - 36 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA VIII. - Dương Công Kiên, 2006, Giáo trình nuôi cấy mô tập 3 [2] Nguyễn Thiện Tịch, 2006, Kỹ thuật nuôi trồng hoa lan Nxb Nông Nghiệp TpHCM. - [4] Vườn Lan Mokara 3Di: bệnh của Mokara và cách phòng trị, http://mokara- 3di.blogspot.com/p/benh-cua-mokara-va-cach-phong-tri.html [5] Cắt cành, nhân giống Lan có lợi lớn, Báo điện tử Khoahoc.tv [6] Kinh nghiệm mới nhất để trồng và chăm sóc Lan Mokara, Báo điện tử Hoalandep.net 37 KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG LAN MOKARA MỤC LỤC 38