- TRONG CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC CẤP TRUNG HỌC PHỔ THÔNG BAN HÀNH NĂM 2018. - Dạy học phân hóa là một trong những định hướng cơ bản của giáo dục phổ thông trong chương trình giáo dục phổ thông mới. - Dạy học phân hóa (DHPH) là vấn đề được quan tâm nghiên cứu, vận dụng từ lâu ở nhiều quốc gia trên thế giới. - Bài viết tập trung trình bày tổng quan một số vấn đề cơ sở giáo dục học và tâm lý học của DHPH, và một số lý thuyết làm cơ sở của DHPH: lý thuyết về vùng phát triển gần nhất. - Từ đó đi đến cái nhìn rõ nét hơn về DHPH và vận dụng được DHPH vào thực tiễn dạy học cấp trung học phổ thông ở Việt Nam.. - Từ khóa: Dạy học phân hóa. - cơ sở khoa học của dạy học phân hóa.. - Đảng Cộng sản Việt Nam qua các kỳ đại hội đều xác định, nhấn mạnh về tầm quan trọng của vấn đề phát triển giáo dục. - Phát triển năng lực, thế mạnh của mỗi học sinh (HS) là yêu cầu tất yếu, mang tính quốc tế và đã được hoạch định khá rõ trong chiến lược giáo dục quốc gia của Việt Nam. - Nghị quyết số 29-NQ/TW Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành TW khóa XI đã nhấn mạnh mục tiêu cụ thể của đổi mới căn bản toàn diện giáo dục phổ thông là “Tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho HS. - Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kĩ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn”. - “Đổi mới chương trình nhằm phát triển năng lực và phẩm chất người học” [1].. - Chương trình giáo dục phổ thông mới (2018) là: “Chương trình giáo dục phổ thông bảo đảm phát triển phẩm chất và năng lực người học”[2]. - Để thực hiện tốt nội dung đó, dạy học phân hóa (DHPH) phải được xem như một trong những định hướng cơ bản của đổi mới giáo dục phổ thông Việt Nam nhằm phát triển nền giáo dục nước nhà theo định hướng tiếp cận năng lực người học.. - Trong lịch sử giáo dục, vấn đề dạy học phân hoá đã có từ lâu, đã được thực hiện và đạt được những kết quả rất đáng khích lệ. - Đã có nhiều nhà khoa học trên thế giới cũng như ở Việt Nam nghiên cứu vấn đề dạy học phân hóa. - Dạy học phân hóa là định hướng trong đó giáo viên tổ chức dạy học tùy theo đối tượng, nhằm bảo đảm yêu cầu giáo dục phù hợp với đặc điểm tâm - sinh lý, nhịp độ, khả năng, nhu cầu và hứng thú khác nhau của những người học. - trên cơ sở đó phát triển tối đa tiềm năng vốn có của mỗi học sinh.. - tăng môn học, chủ đề và hoạt động giáo dục tự chọn”. - Chương trình giáo dục cấp THPT năm 2018 của hầu hết các môn học còn có hệ thống các chuyên đề học tập nhằm phân hóa sâu, giúp học sinh tăng cường kiến thức và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức giải quyết các vấn đề của thực tiễn, đáp ứng yêu cầu hướng nghiệp.. - Như vậy, DHPH chính là chiến lược giảng dạy dựa trên nhận thức của giáo viên (GV) về nhu cầu hoặc năng lực của từng cá nhân người học, từ đó hướng tới xây dựng một môi trường học tập mới trong đó người học tùy theo năng lực, đặc điểm cá nhân, có được các cơ hội lựa chọn để phát triển. - Để triển khai tốt vấn đề DHPH trong chương trình giáo dục cấp trung học phổ thông năm 2018 cần có những cơ sở khoa học về những khác biệt cá nhân người học, trong đó kết quả nghiên cứu giáo dục học và các lý thuyết tâm lý học là một nguồn tư liệu quan trọng.. - Cơ sở khoa học của dạy học phân hóa. - Cơ sở giáo dục học của dạy học phân hóa. - Chức năng của giáo dục chính là chức năng phát triển, là giúp mỗi cá nhân phát triển và trên cơ sở đó tạo ra động lực thúc đẩy xã hội phát triển. - Mục tiêu sự nghiệp giáo dục và đào tạo hướng tới chính là việc nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. - Cá nhân chỉ có thể có sự phát triển tối đa khi nhà giáo dục và hệ thống giáo dục đáp ứng khả năng, nhu cầu, nguyện vọng bằng nội dung và cách thức phù hợp. - Xã hội sẽ có điều kiện phát triển tốt hơn nếu nguồn nhân lực được đào tạo theo định hướng phân hoá, phù hợp với cơ cấu lao động xã hội và định hướng phát triển của từng loại ngành nghề khác nhau, từ đó đáp ứng những yêu cầu phát triển của thời kỳ mới CNH-HĐH và hội nhập quốc tế.. - Lý luận giáo dục học luôn luôn nhất quán nguyên tắc “tính phù hợp” đối tượng cho các hoạt động dạy học và giáo dục. - Nguyên tắc này thể hiện rõ tư tưởng về dạy học phân hoá:. - đảm bảo sự thống nhất giữa tính vừa sức chung và tính vừa sức riêng trong dạy học. - đảm bảo tính vừa sức và tính cá biệt trong quá trình giáo dục. - Sau này, trong các tài liệu giáo dục khác, nguyên tắc đó được khẳng định lại: đảm bảo tính vừa sức, phù hợp với đặc điểm lứa tuổi. - Trong giảng dạy, nếu biết tôn trọng sự khác biệt đó và tiến hành dạy học theo năng lực của học sinh thì có thể thu hẹp sự khác biệt về năng lực tiếp thu và vận dụng tri thức mới. - Bên cạnh đó, nếu chú ý đến tình cảm, ý chí và tính cách, biết phát huy tính tích cực tham gia học tập của từng học sinh thì chất lượng dạy học được nâng lên một cách thực chất, bền vững.. - Dạy học phân hóa là chiến lược dạy học dựa vào sự khác biệt của cá nhân người học.. - Căn cứ vào đặc điểm, nhu cầu của HS trong lớp học GV có thể điều chỉnh nội dung, tiến trình và sản phẩm học tập theo sự sẵn sàng, sự quan tâm của HS. - Điều chỉnh nội dung dạy học khi GV tin là việc điều chỉnh sẽ làm HS hiểu được các nội dung và sử dụng thành thạo các kĩ năng quan trọng của bài học.. - Cơ sở tâm lý học của dạy học phân hóa. - Tâm lý học là khoa học về các quy luật phát triển và vận hành của tâm lý với tư cách là một dạng đặc biệt của hoạt động sống. - Tâm lý học cung cấp thông tin về sự khác biệt cá nhân của con người, đồng thời cung cấp các phương pháp đo lường, đánh giá, xác định chính xác những khác biệt cá nhân của con người (trí tuệ, các phẩm chất nhân cách, sự khác biệt của nhóm học tập…) để cho các ngành khoa học khác sử dụng cũng với mục đích cuối cùng là phát triển con người, trong đó có giáo dục.. - Đến những năm giữa thế kỉ 20, khi tâm lý học đang trong giai đoạn phát triển những nghiên cứu về các giai đoạn phát triển tâm lý trẻ em và những phương pháp đo lường tâm lý đã trở thành cơ sở lý luận quan trọng của các cải cách về kiểm tra, đánh giá, thi cử, đồng thời làm cơ sở cho việc biên soạn tài liệu học tập.. - Đây là vấn đề mà các nhà giáo dục cần đặc biệt quan tâm.. - Một số lý thuyết làm cơ sở cho dạy học phân hóa. - Dạy học lấy học sinh làm trung tâm. - Quan điểm “dạy học lấy HS làm trung tâm” ra đời là sản phẩm trí tuệ của nhiều nhà sư phạm, tiêu biểu là nhà sư phạm người Mỹ J. - Bởi vì, dạy học không chỉ là công việc truyền thụ một khối kiến thức mà còn là sự phát triển một số kỹ năng cho người học. - Nhà sư phạm Mỹ Bruner cho rằng lấy hứng thú từ chính HS làm xung lực cho dạy học là phi lý. - Hứng thú - theo ông chỉ có được từ tài liệu học tập, bằng cách hình thành việc học tập như một hành vi khám phá.. - Đặc trưng cơ bản của “dạy học lấy HS làm trung tâm” là coi người học vừa là mục đích vừa là chủ thể của quá trình học tập, để người học tham gia tích cực vào hoạt động học, huy động kinh nghiệm và nguồn lực của họ, tôn trọng nhu cầu và mong muốn của họ, để họ tự lực hiện thực những tiềm năng của bản thân nhằm phát triển năng lực sáng tạo, giải quyết những vấn đề của đời sống thực tế.. - Lí thuyết phát triển nhận thức:. - Nhà tâm lí học Jean Piaget người Thụy Sĩ cho rằng quá trình phát triển nhận thức của con người phải trải qua 4 giai đoạn và trong đó giai đoạn từ khi trẻ 11 tuổi trở lên là giai đoạn trẻ đã biết sử dụng phép logic để tư duy và mọi trẻ em đều trải qua một trình tự giống nhau có tốc độ khác nhau và thừa nhận những khác biệt cá nhân phát triển. - Thuyết về vùng phát triển gần nhất:. - Lý thuyết của Vygotsky cho rằng trong quá trình phát triển tâm lí của HS diễn ra ở hai mức độ: vùng phát triển hiện tại và vùng phát triển gần nhất. - Chỗ tốt nhất của sự phát triển của trẻ em là vùng phát triển gần. - Vùng đó là khoảng cách giữa trình độ hiện tại của HS và trình độ phát triển cao hơn cần vươn tới. - Đó là thực chất của việc rèn luyện phong cách học tập sáng tạo” [9]. - Vygotsky chỉ ra rằng HS khác nhau không chỉ ở giai đoạn phát triển mà còn khác nhau trong vùng phát triển gần nhất. - Do vậy dạy học phải đi trước quá trình phát triển để tạo ra vùng phát triển gần nhất, là điều kiện để bộc lộ sự phát triển, đòi hỏi GV phải có các chiến lược dạy học phù hợp với từng đối tượng HS nhằm phát huy tối đa khả năng học tập của các em.. - Lí thuyết đa trí tuệ chỉ ra rằng mỗi người trong chúng ta đều tồn tại một vài dạng trí tuệ hoặc tất cả các dạng trí tuệ trên, nhưng sẽ có kiểu trí tuệ trội hơn trong mỗi người và đa số chúng ta có thể phát triển mỗi dạng trí tuệ tới một mức độ thích đáng.. - Nhà trường phải là nơi giúp đỡ, khơi gợi tiềm năng, tạo điều kiện học tập theo các hướng khác nhau cho các chủ nhân tương lai của xã hội. - Thuyết đa trí tuệ là cơ sở nền tảng của mô hình dạy học phân hóa.. - Thuyết về phong cách học tập. - Thuyết về phong cách học tập đã được các nhà khoa học nghiên cứu từ những năm 1960 với nhiều mô hình khác nhau nhưng đều hướng đến các nội dung sau:. - Phong cách học tập là những đặc điểm riêng của cá nhân, tương đối bền vững, bao gồm các đặc điểm về nhận thức, cảm xúc, sinh lí.. - Phong cách học tập chỉ ra cách thức ưu thế của cá nhân tiếp nhận, xử lí và lưu trữ thông tin trong môi trường học tập.. - Một trong những mô hình phổ biến nhất hiện nay về phong cách học tập là mô hình của Neil Fleming. - Mô hình này chia phong cách học tập của HS ra thành 4 nhóm chính:. - Từ đó cho thấy GV cần xác định phong cách học tập của HS để phát huy điểm mạnh của từng cá nhân và làm tăng hứng thú học tập của học sinh.. - Thang mức độ nhận thức của Bloom được sử dụng để đánh giá mức độ tiến bộ và để phân hóa các nhiệm vụ học tập phù hợp với khả năng học tập của từng HS (Lewis và Batts). - Fox và Hoffman khuyên GV: “Nên sử dụng thang Bloom để phán đoán HS có khả năng thực hiện được nhiệm vụ học tập không. - Hay Tomlinson xác định DHPH là một triết lí dạy học dựa trên tiền đề cho rằng HS học tốt nhất khi GV điều chỉnh quá trình dạy học cho phù hợp với trình độ, sở thích và phong cách học tập của các em. - Mục tiêu chính của DHPH là nhằm “tối đa hóa khả năng học tập của HS”. - Ngoài ra, Tomlinson cũng chỉ ra DHPH có thể được thực hiện theo nhiều cách khác nhau và nếu GV sẵn sàng sử dụng triết lí dạy học này trong quá trình dạy học thì nhu cầu học tập của HS sẽ được đáp ứng nhiều hơn. - Tomlinson cho rằng “DHPH không chỉ là một chiến lược dạy học, cũng không phải là một công thức để dạy học mà là một cách tư duy mới về quá trình dạy và học” [8].. - Vận dụng dạy học phân hóa vào thực tiễn dạy học cấp trung học phổ thông ở Việt Nam Thực tiễn cho thấy, mỗi HS bình thường, không có khuyết tật gì, đều có thể học được, nắm được chương trình giáo dục cấp trung học phổ thông. - có những HS học tốt nhất khi có một mình, trong khi một số khác lại thành công khi học tập theo nhóm…. - Đặc điểm HS trong học tập là khác nhau. - Chính vì vậy, việc tổ chức DHPH trong chương trình giáo dục cấp THPT cần phải căn cứ vào cách phân loại đặc điểm HS trên các tiêu chí như:. - Phân hoá theo phong cách học tập của HS: Phong cách học tập gồm các đặc điểm nhận thức, xúc cảm, tâm lí riêng của mỗi cá nhân, nó chỉ ra cách thức, ưu thế riêng của mỗi cá nhân khi tiếp nhận, xử lí và lưu giữ thông tin trong môi trường học tập và tương đối bền vững. - GV căn cứ vào hiểu biết về phong cách học tập của mỗi HS, từ đó lên kế hoạch dạy học phù hợp với từng đối tượng để kích thích hứng thú học tập của HS. - Hiện nay, trên thế giới có nhiều mô hình phong cách học tập khác nhau nhưng mô hình VAK/VARK của Fleming được sử dụng phổ biến hơn cả trong trường học. - Mô hình VAK/VARK chia phong cách học tập thành 4 loại sau: nhóm người học theo kiểu nhìn, nhóm người học theo kiểu nghe, nhóm người học theo kiểu đọc - viết, nhóm người học bằng xúc giác hoặc vận động. - Khi được học tập theo đúng phong cách của mình HS sẽ hứng thú, chủ động, tích cực hơn trong giờ học.. - Dạy học theo hứng thú của từng người học: Căn cứ vào đặc điểm hứng thú học tập của từng học sinh từ đó giáo viên tổ chức cho học sinh tìm hiểu, khám phá nhận thức của các em theo niềm cảm hứng đối với từng môn học, từng vấn đề mà người học quan tâm.. - Dạy học theo sự nhận thức của từng người học: Lấy sự phân biệt nhịp độ nhận thức làm căn cứ phân hóa. - Lớp học có nhiều nhịp độ nhận thức khác nhau thì người dạy phải phân ra nhiều nhóm đối tượng để dạy học cho phù hợp.. - Dạy học theo sức học của từng người học: Căn cứ vào thực chất năng lực, trình độ của học sinh để giáo viên tổ chức những tác động sư phạm phù hợp với học sinh để kích thích tính tích cực học tập của học sinh. - Dạy học theo động cơ, lợi ích học tập của từng người học: Đối với những nhóm học sinh có nhu cầu tìm tòi, nghiên cứu, giáo viên cần xác định nhiệm vụ học tập cao hơn và đưa thêm nhiều nội dung học tập cho học sinh nhóm này tự học. - Đối với nhóm học sinh có nhu cầu học tập không cao thì giáo viên phải chú ý đến nhiệm vụ, nội dung cơ bản và bổ sung, liên hệ những vấn đề thực tiễn giúp học sinh tăng sự hứng thú, động cơ học tập.. - “Dạy học hiệu quả là sự kết hợp linh hoạt, sáng tạo giữa hàng loạt các phương pháp dạy học với những hiểu biết phong phú về cá nhân người học và nhu cầu của các em tại mỗi thời điểm của quá trình dạy học” [3]. - DHPH là một trong những nguyên tắc sư phạm quan trọng nhằm nâng cao hiệu quả dạy học. - DHPH có bản chất dân chủ, nhân văn, hướng đến xây dựng môi trường học tập mới, giúp học sinh nhận thức thế giới một cách sáng tạo, linh hoạt, tích cực, chú trọng phát triển cá tính, quan tâm phát huy sở trường của học sinh, trong đó người học được lựa chọn phát triển tùy theo năng lực cá nhân. - đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học mà nghị quyết của Đảng đã đề ra.. - Đảng Cộng sản Việt Nam, Nghị quyết 29-NQ- TW (2013), Nghị quyết hội nghị Trung ương 8 Khóa XI về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo.. - Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể.. - Marzano, Nguyễn Hữu Châu (dịch) (2010), Nghệ thuật và khoa học dạy học, NXB Giáo dục Việt Nam.. - Nguyễn Thị Mỹ Lộc - Đặng Quốc Bảo - Nguyễn Trọng Hậu - Nguyễn Quốc Chí - Nguyễn Sĩ Thư (2012), Quản lý giáo dục một số vấn đề lý luận và thực tiễn, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội.. - Đào Thị Oanh (2017), “Vài nét về cơ sở Tâm lý học của dạy học phân hóa”, Kỷ yếu Hội thảo DHTH &. - DHPH ở trường trung học đáp ứng yêu cầu đổi mới CT và SGK sau năm 2015, Bộ Giáo dục và Đào tạo
Xem thử không khả dụng, vui lòng xem tại trang nguồn hoặc xem
Tóm tắt