- “Một số vấn đề về sử dụng thí nghiệm vật lý và các phương tiện dạy học theo quan điểm. - công nghệ dạy học hiện đại. - Quan niệm mới về công nghệ dạy học và phương tiện dạy học ...2. - Thí nghiệm vật lý...6. - Vai trò của thí nghiệm vật lý ...6. - Chức năng của thí nghiệm trong dạy học vật lí ...6. - Phương tiện dạy học ...7. - Các loại phương tiện dạy học ...8. - Thiết kế các phương tiện dạy học ...8. - Sử dụng phối hợp thí nghiệm với các phương tiện dạy học...9. - 2 Một số vấn đề về sử dụng thí nghiệm vật lý và các phương tiện dạy học theo quan điểm. - công nghệ dạy học hiện đại Nguy ễ n Minh Tân. - Dựa trên những vấn đề hiện đại của lí luận và PPDH, bài viết trình bày khái quát về một số quan niệm và nhận thức mới về phương tiện dạy học và công nghệ dạy học, bản chất và vai trò của thí nghiệm trong hoạt động nhận thức và rèn luyện kỹ năng của học sinh. - Từ đó trình bày một số nguyên tắc chung trong việc thiết kế và sử dụng các phương tiện dạy học và thiết bị thí nghiệm nhằm hỗ trợ hoạt động của giáo viên và học trong việc khai thác và phân tích nội dung học tập, áp dụng phương pháp, biện pháp và kĩ thuật dạy học, đánh giá, tổ chức, quản lí lớp…. - Đồng thời bài viết cũng câp nhật và chia sẻ một số kinh nghiệm thực tế của các nhà sư phạm liên quan đến việc phối hợp sử dụng thí nghiệm và các phương tiện dạy học hiện đại trong việc dạy học vật lý nhằm kích thích sự hứng thú, khuyến khích tính năng động sáng tạo, tiết kiệm thời gian và giảm công sức cho giáo viên trong khâu chuẩn bị bài giảng ở nhà cũng như trong giờ lên lớp, đồng thời nâng cao năng lực lĩnh hội kiến thức của học sinh, góp phần hình thành kĩ năng, kĩ xảo và thói quen tư duy khoa học, tự lực và tích cực trong hoạt động học tập của học sinh.. - Quan niệm mới về công nghệ dạy học và phương tiện dạy học. - Thuật ngữ công nghệ dạy học (CNDH) được áp dụng vào quá trình dạy học bao gồm các cách tổ chức các hoạt động để đạt được các mục tiêu giáo dục cũng như các vật liệu và thiết bị được sử dụng trong quá trình giáo dục.. - Với góc độ đó, công nghệ dạy học được quan niệm như một sản phẩm và như là một quá trình. - Với quan niệm như một sản phẩm, CNDH bao gồm các quy trình, sự thực hành và vật liệu để dạy học. - Sản phẩm phải bao gồm sản phẩm không-thực thể (học tập chương trình hoá, học tập cá thể hoá, kỹ năng dạy học…) và sản phẩm thực thể (máy ghi âm, máy video, máy vi tính, máy chiếu...).. - Công nghệ dạy học cổ điển:. - Trong dạy học truyền thống, nói đến CNDH cổ điển, chúng ta thường hiểu đó là việc sử dụng các phương tiện dạy học rất đơn giản, rẻ tiền, và phổ biến như: bảng - phấn, sách giáo khoa, tranh ảnh, bản đồ, mô hình tự tạo và vật mẫu phục phụ hoạt động truyền đạt nôi dung tri thức của bài học trên lớp…. - Đó là công nghệ cũ nhưng là phương tiện dạy học quan trọng vì nó thể hiện tiến trình dạy học, phản ánh rõ các nội dung bài học, có thể xóa sửa một cách dễ dàng, học sinh có thể trình bày bài giải trên bảng cho cả lớp cùng xem, có thể minh họa bằng hình vẽ, cách bố trí các thí nghiệm biểu diễn, cơ cấu hoạt động của các dụng cụ máy móc…. - -Tranh ảnh và các bản vẽ sẵn trên giấy, trên tấm bản trong là một phương tiện dạy học giúp cho sự mô tả các đối tượng, hiện tượng, quá trình vật lí vừa sinh động, vừa tốn ít thời gian trên lớp. - Sách giáo khoa là một trong những phương tiện dạy học quan trọng của dạy học vật lí ở trường phổ thông. - SGK thực hiện đồng thời hai chức năng: là phương tiện làm việc của học sinh và là phương tiện hỗ trợ giáo viên hiểu và thực hiện chương trình dạy học đã qui định. - Để hướng dẫn học sinh sử dụng sách giáo khoa, giáo viên cần giao cho học sinh một nhiệm vụ học tập (trả lời các câu hỏi), kích thích học sinh làm việc với sách giáo khoa (tìm, tiếp nhận và chế biến thông tin), thâu tóm nội dung của đoạn sách giáo khoa, rút ra những phát biểu cô đọng (các câu trả lời) ….Cùng với SGK, sách bài tập và sách hướng dẫn thí nghiệm cũng là phương tiện học tập cơ bản, bởi vì giải bài tập và thực hiện các bài thí nghiệm thực hành sẽ thúc đẩy tính tự lực cao của học sinh, rèn luyện kỹ năng và thói quen vận dụng kiến thức vào thực tiễn.. - Các vật thật và mô hình vật chất cũng là phương tiện dạy học truyền thống tốt, Giáo viên phải chọn lựa những vật thật có thể đưa vào lớp học và sử dụng đúng lúc ở các giai đoạn khác nhau của quá trình dạy học. - Các mô hình vật chất giữ vai trò quan trọng trong dạy học vật lí. - Phương tiện này sử dụng được tốt cho cả diễn giảng và thảo luận… Tất nhiên nói đến công nghệ overhead là nói đến cả một quy trình công nghệ dạy và học sử dụng overhead, chứ không chỉ đơn giản là việc mua một chiếc máy và dùng máy một cách tuỳ tiện. - Việc dùng overhead gắn liền với một quy trình đổi mới phương pháp và phong cách dạy học. - Là các công nghệ dạy học gắn liền với việc sử dụng những thành tựu của công nghệ thông tin và truyền thông và các thiết bị kỹ thuật số nhằm thay đổi căn bản hoạt động truyền thụ và tiếp nhận tri thức, kỹ năng, không chỉ là trong giờ học trên lớp mà cả trong các hoạt đọng tự học, tự tìm hiểu, kiểm nghiệm, nghiên cứu của học sinh sau giờ lên lớp ( Ở trường và cả ở nhà). - Điển hình nhất cho CNDH hiện đại là việc sử dụng máy tính, mạng máy tính và các phần mềm ứng dụng vào trong tất cả các khâu của quá trình dạy - học.. - Phim, video, TV cũng là những phương tiện rất quan trọng để mô tả các diễn biến của một quá trình, tạo hứng thú, và tăng tính thuyết phục, giúp người học nhớ rất tốt các sự kiện, sử liệu v..v..Tuy nhiên lưu ý rằng mặt traí của công cụ này là chúng có thể tạo tư duy thụ động, dẫn dắt nhiều hơn là tư duy phê phán. - Đa phương tiện hay thiết bị multimedia là phương pháp giới thiệu thông tin bằng máy tính, sử dụng nhiều phương tiện truyền thông tin như văn bản, đồ hoạ và âm thanh…. - 5 phỏng thí nghiệm, xây dựng thư viện bài giảng điện tử, với mạng Iternet, có thể hướng tới triển việc khai công nghệ dạy học điện tử (e-Learning), tổ chức “sân chơi” trí tuệ, áp dụng hình thức thảo luận nhóm, hội thảo trực tuyến…có thể giao tiếp với nhau bằng email, chating, blog. - Thí nghiệm vật lý. - Việc sử dụng thí nghiệm trong dạy học vật lý là một trong những biện pháp quan trọng giúp nâng cao chất lượng dạy học, góp phần tích cực hoá hoạt động nhận thức của học sinh. - Vai trò của thí nghiệm vật lý. - Thí nghiệm được sử dụng trong các giai đoạn khác nhau của tiến trình dạy học từ khâu đề xuất vấn đề nghiên cứu, giải quyết vấn đề, hình thành kiến thức, kĩ năng mới, củng cố kiến thức và kiểm tra đánh giá kiến thức kĩ năng, kĩ xảo của học sinh.. - Thí nghiệm góp phần vào việc phát triển toàn diện học sinh. - Thí nghiệm là phương tiện góp phần quan trọng vào việc giáo dục kĩ thuật tổng hợp cho học sinh.. - Thí nghiệm là phương tiện kích thích hứng thú học tập, tính tò mò, ham hiểu biết của học sinh, làm cho các em tích cực và sáng tạo hơn trong quá trình nhận thức, khơi dậy ở các em sự nhu cầu khám phá những điều mới, những điều bí ẩn và cao hơn là hình thành nên những ý tưởng cho những thí nghiệm mới. - Thí nghiệm vật lý là phương tiện tổ chức các hình thức làm việc độc lập hoặc tập thể qua đó góp phần bồi dưỡng các phẩm chất đạo đức của học sinh, phát huy vai trò cá nhân hoặc tính cộng đồng trách nhiệm trong công việc của các em.. - Thí nghiệm vật lý góp phần làm nổi bật những khía cạnh cần nghiên cứu của từng hiện tượng và quá trình, giúp học sinh dễ quan sát, dễ theo dõi và dễ tiếp thu bài.. - Chức năng của thí nghiệm trong dạy học vật lí. - 7 Trong hoạt động dạy học, thí nghiệm là phương tiện của hoạt động nhận thức của học sinh, giúp học sinh tìm kiếm và thu nhận kiến thức khoa học cần thiết. - Thí nghiệm là phương tiện kiểm tra tính đúng đắn của những tri thức, là “hòn đá thử vàng”, nói cách khác, TNVL có chức năng kiểm tra tính đúng đắn của tri thức. - Thí nghiệm được sử dụng với tư cách là phương tiện thử nghiệm cho việc vận dụng tri thức vào thực tiễn. - Trong dạy học vật lý, thí nghiệm không những có vai trò rất lớn trong việc tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh, không những chĩ ở góc độ cung cấp kiến thức, rèn luyện kỹ năng, thao tác, tác động đến giác quan. - Thí nghiệm là một bộ phận của các phương pháp nhận thức. - Phương tiện dạy học. - Phương tiện dạy học là điều kiện không thể thiếu được cho việc đổi mới phương pháp dạy học hướng vào hoạt động tích cực, chủ động của học sinh. - Đáp ứng yêu cầu này, phương tiện dạy học phải tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh thực hiện các hoạt động độc lập hoặc các hoạt động nhóm.. - Phương tiện dạy học bao gồm mọi thiết bị, dụng cụ được dùng để hỗ trợ cho quá trình dạy và học, phương tiện dạy học có những chức năng chính như:. - Ngay từ khâu biên soạn sách giáo khoa, sách giáo viên, các tác giả cần chú ý lựa chọn danh mục phương tiện và chuẩn bị các thiết bị dạy học theo một số yêu cầu để có thể phát huy vai trò của phương tiện dạy học. - Đảm bảo để nhà trường có thể đạt được phương tiện, thiết bị dạy học ở mức tối thiểu, đó là những thiết bị thực sự cần thiết không thể thiếu được. - Các nhà thiết kế và sản xuất thiết bị dạy học sẽ quan tâm để có giá thành hợp lí với chất lượng đảm bảo.. - Chú trọng thiết bị thực hành giúp học sinh tự tiến hành các bài thực hành thí nghiệm. - Những thiết bị đơn giản có thể được giáo viên, học sinh tự làm góp phần làm phong phú thêm thiết bị dạy học của nhà trường. - 8 - Đối với những thiết bị dạy học đắt tiền sẽ được sử dụng chung. - Phương tiện dạy học góp phần hỗ trợ cho quá trình nhận thức của học sinh, định hướng hoạt động trong quá trình dạy học và kích thích hứng thú hoạt động nhận thức của các em. - Ngoài ra, phương tiện dạy học còn góp phần phát triển năng lực làm việc độc lập, sáng tạo, qua đó góp phần rèn luyện phẩm chất của người lao động mới.. - Phương tiện dạy học giúp hình thành những kiến thức, kĩ năng mới, góp phần nâng cao chất lượng kiến thức, góp phần đơn giản hoá các hiện tượng, quá trình vật lý và kích thích hứng thú học tập, nâng cao cường độ lao động, học tập và hiệu suất của hoạt động dạy – học.. - Các loại phương tiện dạy học. - Gồm: các phương tiện dạy học truyền thống, các phương tiện nghe nhìn và máy vi tính.. - Phương tiện trực quan truyền thống thường được dùng phổ biến là: Các vật thật trong đời sống và kĩ thuật. - Thiết kế các phương tiện dạy học. - Các phương tiện dạy học thường được thiết kế theo một số quy tắc:. - Tuân thủ nguyên tắc thiết kế và sử dụng vốn có của phương tiện nếu đó là phương tiện kĩ thuật và thiết bị công nghiệp, nhưng có thể khai thác thêm những chức năng cụ thể của phương tiện nếu điều đó không làm nó hư hại.. - Lựa chọn ưu tiên những phương tiện và học liệu phổ biến, thông thường, giản dị và có thể tự tạo tương đối nhanh chóng, chủ động như tranh ảnh, trích đoạn băng hay đĩa ghi âm, ghi hình, các mô hình tự xây dựng, các đồ hoạ tự thiết kế, các tài liệu tự sưu tập, các đồ vật sẵn có xung quanh. - Hiện nay, câu hỏi và phiếu học tập là những phương tiện rất có hiệu quả để tổ chức các biện pháp dạy học tích cực hoá trên cơ sở các kĩ thuật thông thường như lời nói, thông tin, sự kiện, thảo luận, nghiên cứu, điều tra, luyện tập. - Các phương tiện và học được hoạch định theo 3 tiêu chí cơ bản sau:. - Các phương tiện thông thường phải có bất cứ lúc nào, ở bất cứ môn và bài học nào như bảng, sách giáo khoa, thước tính, các dụng cụ học tập như thước kẻ, bút, vở, giấy…thì đương nhiên phải chuẩn bị. - Nhưng khi thiết kế bài học thì trọng tâm là hoạch định những phương tiện và học liệu đặc thù của bài đó.. - Chẳng hạn các phương tiện hỗ trợ giáo viên gồm các loại: Cung cấp tư liệu tham khảo, Hướng dẫn giảng dạy, Trợ giúp lao động thể chất, Hỗ trợ giao tiếp và tương tác giữa thày và trò, Tạo lập môi trường và điều kiện sư phạm…Những phương tiện hỗ trợ học sinh cũng có nhiều loại được chia theo chức năng: Hỗ trợ tìm kiếm và khai thác thông tin, sự kiện, minh họa. - Sử dụng phối hợp thí nghiệm với các phương tiện dạy học. - Việc sử dụng phối hợp thí nghiệm với các phương tiện dạy học hiện đại là xu thế tất yếu trong việc đổi mới PPDH.. - Thí nghiệm vật lý và các phương tiện dạy học hiện đại có một vai trò hết sức quan trọng và có tác. - Tuy vậy, trong các trường phổ thông hiện nay, Thí nghiệm vật lý vẫn chưa có một vị trí xứng đáng, các thiết bị dạy học hiện đại được sử dụng chưa nhiều và có phần kém hiệu quả. - Mặt khác, do thí nghiệm chưa được đưa vào trong kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh, điều đó đã ảnh hưởng đến thái độ của cả người dạy và người học đối với việc sử dụng thí nghiệm trong dạy và học vật lý.. - Sử dụng thí nghiệm và các phương tiện dạy học hiện đại trong việc dạy học vật lý là một việc làm không thể thiếu trong công cuộc đổi mới phương pháp dạy học hiện nay. - Sử dụng và phối hợp hợp lý thí nghiệm vật lý và các phương tiện dạy học hiện đại sẽ dễ dàng gây được cảm hứng và sự chú ý của học sinh, tiết kiệm thời gian và giảm đáng kể khối lượng công việc cho giáo viên trong khâu chuẩn bị bài giảng ở nhà cũng như trong giờ lên lớp, rút ngắn thời gian lĩnh hội kiến thức của học sinh, góp phần hình thành kĩ năng, kĩ xảo và thói quen tư duy khoa học của học sinh trong học tập vật lý.. - Để làm nổi bật vai trò của thí nghiệm và tính hiệu quả của nó trong dạy học vật lý, các phương tiện nghe nhìn như tranh vẽ, ảnh chụp, phim đèn chiếu, phim nhựa, phim video, mô hình...cần được sử dụng kết hợp với thí nghiệm, chúng không chỉ tạo nên tính trực quan cao mà còn đảm bảo độ an toàn cho một số thí nghiệm, nhất là các thí nghiệm đắt tiền, thiếu an toàn hoặc quá cồng kềnh không thể thực hiện được trong điều kiện của nhà trường.. - Trường hợp này các thí nghiệm không thể trình bày hoàn chỉnh nhưng lại có thể mô phỏng bằng máy vi tính phối hợp các phương tiện trực quan, phương tiện nghe nhìn để đạt hiệu quả cao.. - Các phương tiện nghe nhìn hiện đại có khả năng phân tích và thiết lập các màu sắc phù hợp với các sự kiện thực hoặc nhờ màu sắc để làm nổi bật những chi tiết đặc biệt cần tập trung sự chú ý quan sát của học sinh, làm cho giờ học trở nên sinh động, hấp dẫn và hứng thú.. - Xây dựng và sử dụng các phần mềm ứng dụng nhằm sử lý số liệu cho các môn học chuyên ngành hay trong nghiên cứu khoa học, thiết kế và tính toán phục vụ cho việc dạy học các chuyên ngành kỹ thuật. - Các phần mềm mô phỏng và các phòng thí nghiệm ảo, những trang Web học tập, thư viện điện tử hay trung tâm học liệu … là những phương tiện dạy học hữu dụng và hấp dẫn đối với học sinh và gáo viên, cho phép tổ chức các hoạt động dạy và học linh hoạt như học tập từ xa, học qua mạng, tạo các forum hội thảo nhóm giữa giáo viên với học sinh, giữa các thành viên cùng lớp và bên ngoài lớp học, thậm chí quốc gia và quốc tế.. - Khi kết hợp máy vi tính với video, camera, có thể tạo nên một hệ thống phương tiện nghe nhìn hiện đại và tỏ ra hữu hiệu trong dạy học vật lý. - Thí nghiệm vật lý là nguồn cung cấp thông tin chính xác, dễ hiểu về các sự vật và hiện tượng, là phương tiện tốt để kiểm tra tính đúng đắn của các kiến thức, là phương tiện rèn luyện sự khéo léo, kỹ năng thực hành cho học sinh, góp phần đánh giá năng lực và phát triển khả năng tư duy, giúp củng cố và vận dụng kiến thức một cách vững chắc, tạo ra sự hứng thú, tích cực, tự lập trong học tập của học sinh.. - Để thí nghiệm vật lý phát huy đầy đủ chức năng của nó, việc tiến hành thí nghiệm phải tuân theo một số yêu cầu chung về mặt kĩ thuật và phương pháp dạy học, theo đó, việc xác định rõ lôgic của tiến trình dạy học, coi việc sử dụng thí nghiệm như một bộ phận hữu cơ của quá trình dạy học nhằm giải quyết một nhiệm vụ cụ thể trong tiến trình nhận thức là hết sức quan trọng.. - Cùng với các thiết bị thí nghiệm, việc sử dụng các phương tiện dạy học là hết sức cần thiết, nhất là trong giai đoạn hiện nay, khi khoa học kĩ thuật phát triển thì việc tăng cường sử dụng các phương tiện hiện đại là một hướng đi đúng đắn nhằm nâng cao chất lượng dạy và học ở trường phổ thông.. - Sử dụng phối hợp thí nghiệm với các phương tiện dạy học trên các bình diện khác nhau của hoạt động nhận thức ở các khâu của quá trình dạy học là một việc làm cần thiết, nên gắn việc sử dụng các phương tiện dạy học với các hoạt động trí tuệ – thực tiễn của HS, tạo ra kích thích đa dạng về mặt cơ học, âm học, quang học … với mối tương quan phù hợp trong quá trình thu nhận và chế biến thông tin, kích thích sự tranh luận tích cực của học sinh với các đối tượng nhận thức.. - Sử dụng phối hợp thí nghiệm vật lý và các phương tiện dạy học trong quá trình hình thành và vận dụng kiến thức phải góp phần làm sáng tỏ tính biện chứng giữa cái chung và những cái riêng. - Tăng cường sử dụng phối hợp thí nghiệm vật lý và các phương tiện hiện đại trong dạy học vật lý là một trong những nhiệm vụ quan trọng, mang tính chiến lược lâu dài, chú trọng đến việc phối hợp sử dụng thí nghiệm với các phương tiện hiện đại, sẽ làm cho việc dạy và học môn vật lý trở nên hào hứng, lôi cuốn, hấp dẫn, từ đó thực sự nâng cao chất lượng, hiệu quả của việc dạy và học môn vật lý trong các nhà trường phổ thông của chúng ta hiện nay.. - Nguyễn Văn Khải (Chủ biên): Lí luận dạy học vật lí ở trường phổ thông. - Nguyễn Đức Thâm (Chủ biên): Phương pháp dạy học vật lý ở trường phổ thông. - Phạm Hữu Tòng: Lí luận dạy học vật lí 1. - Thái Duy Tuyên: Phương pháp dạy học- Truyền thống và đổi mới. - Tags: thí nghiệm vật lý, phương tiện dạy học, công nghệ dạy học, dạy học vật lý, tự lực và tích cực, tư duy khoa học, hoạt động nhận thức
Xem thử không khả dụng, vui lòng xem tại trang nguồn hoặc xem
Tóm tắt