Nghiên cứu đánh giá nguy cơ tai biến trượt lở huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn La với sự hỗ trợ của công nghệ viễn thám và GIS

- ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI.
- TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN.
- NGHIÊN CỨU ĐÁNH GIÁ NGUY CƠ TAI BIẾN TRƯỢT LỞ HUYỆN BẮC YÊN, TỈNH SƠN LA VỚI SỰ HỖ TRỢ CỦA.
- CÔNG NGHỆ VIỄN THÁM VÀ GIS.
- TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC.
- CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN.
- Người hướng dẫn khoa học: PGS.
- Luận văn bảo vệ tại Hội đồng chấm luận văn thạc sỹ họp tại trường Đại học Khoa học Tự nhiên.
- Có thể tìm thấy luận văn tại:.
- Trung tâm Thư viện Đại học Quốc gia Hà Nội.
-  Tính cấp thiết của đề tài.
- Trƣợt lở đất là một dạng tai biến vừa có tính chất tiềm ẩn vừa có tính chất hiểm họa..
- Trƣợt lở đất gây rất nhiều thiệt hại lớn, những khó khăn bất lợi cho cuộc sống sinh hoạt của ngƣời dân..
- Tai biến trƣợt lở khiến môi trƣờng cảnh quan bị hủy hoại.
- Việc nghiên cứu và thành lập bản đồ nguy cơ tai biến trƣợt lở là nhu cầu cần thiết..
- Quá trình nghiên cứu, đánh giá trƣợt lởđất cóý nghĩa khoa học và thực tiễn to lớn vì trƣớc hết kết quảđƣa ra khách quan và trung thực về sự biến đổi môi trƣờng tự nhiên dƣới sự chi phối của các hiện tƣợng và quy luật tự nhiên cũng nhƣ bởi các tác động có hại của con ngƣời..
- Tại Việt Nam, tai biến trƣợt lở này xảy ra thƣờng xuyên ở các tỉnh miền núi phía Bắc, trong đó huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn La là một huyện điển hình về khả năng xảy ra trƣợt lở..
- Huyện Bắc Yên cóđặc thù địa hình rất phức tạp, chia cắt mạnh, dốc đứng, núi cao, khe sâu, diện tích đất bằng rất ít.
- Địa hình phức tạp, đi lại khó khăn, là nơi có nguy cơ xảy ra tai biến trƣợt lở cao..
- Huyện Bắc Yên nằm trên trục đƣờng quốc lộ 37, có cầu Tạ Khoa, sông Đà là tuyến giao thông quan trọng trong giao lƣu hàng hóa và phát triển kinh tế của tỉnh.
- Với những đặc điểm trên về mặt địa lý và địa hình có thể khắng định huyện Bắc Yên có những khó khăn về phát triền kinh tế - xã hội do địa hình kém ƣu đãi là dộ dốc lớn, chia cắt mạnh và phức tạp, nhiều núi cao, khe sâu song cũng có những ƣu thế về mặt vị trí địa lý do nằm trên trục quốc lộ 37 vừa có tuyến đƣờng sông vừa có tuyến đƣờng bộđể lƣu thông, phát triền kinh tế - xã hội của huyện nói riêng và của tỉnh nói chung.
- Đứng trƣớc tính cấp thiết nhƣ vậy đề tài:“Nghiên cứu đánh giá nguy cơ tai biến trượt lở huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn La với sự hỗ trợ của công nghệ viễn thám và GIS” là nhu cầu cần thiết của huyện Bắc yên nói riêng và các tỉnh miền núi nói chung..
-  Đối tượng nghiên cứu và giới hạn phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: trƣợt lở tại huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn La..
- Phạm vi nghiên cứu: Khu vực nghiên cứu là huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn La..
-  Nội dung nghiên cứu.
- Nghiên cứu lịch sử, phƣơng pháp nghiên cứu trƣợt lở trên thế giới và ở Việt Nam.
- Tìm hiểu một số mô hình đánh giá trƣợt lở trên thế giới.
- Lựa chọn mô hình đánh giá trƣợt lở.
- Xây dựng quy trình đánh giá trƣợt lở bằng GIS.
- Thành lập các bản đồđánh giá ảnh hƣởng của các yếu tố gây ảnh hƣởng đến quá trình trƣợt lở.
- Thành lập bản đồ nguy cơ trƣợt lở.
- Đƣa ra các đề xuất, biện pháp nghiên cứu phòng tránh trƣợt lởMục tiêu và phạm vi nghiên cứu của luận văn.
-  Mục tiêu nghiên cứu.
- Dự báo nguy cơ xảy ra trƣợt lở trong phạm vi khu vực nghiên cứu phục vụ cho việc cảnh báo sớm tai biến.
-  Phạm vi nghiên cứu Phạm vi lãnh thổ.
- Vị tríđịa lý: Bắc Yên là một huyện vùng cao của tỉnh Sơn La nằm cách trung tâm thị xã Sơn La 95km về phía Đông Bắc.
- có diện tích tự nhiên là : 110.371 ha, chiếm 7,78% diện tích tự nhiên của tỉnh..
- Phạm vi khoa học.
- Xác định mức độ ảnh hƣởng của các nhân tố gây ra trƣợt lở (độ dốc, địa hình, địa chất, thủy văn,…).
- Dự báo các vùng có nguy cơ xảy ra trƣợt lở đất..
-  Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài.
-  Ý nghĩa khoa học.
- Những đóng góp về mặt khoa học của đề tài.
- Đề tài đã xây dựng bản đồ dự báo nguy cơ trƣợt lở đất huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn La.
- Cơ sở dữ liệu của đề tài có thể làm cơ sở cho việc quy hoạch lãnh thổ, sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên thiên nhiên, đảm bảo tính bền vững của lãnh thổ..
- Đề tài nghiên cứu đã cho thấy đƣợc sự đa dạng trong việc kết hợp giữa Viễn thám và hệ thông tin địa lý để nghiên cứu lập bản đồ tai biến thiên nhiên cũng nhƣ các bản đồ chuyên đề khác..
- Xử lý hệ thông tin địa lý là quá trình tích hợp nhiều lớp thông tin theo các mô hình và bằng các hàm toán cụ thể.
- Trong quá trình đó, có thể kế thừa nhiều nguồn tƣ liệu đã có, bổ sung nhiều lớp thông tin mới trong một cơ sở dữ liệu thống nhất với sự trợ giúp của các phần mềm ứng dụng đa chức năng..
- Viễn thám là một phƣơng pháp nghiên cứu có thể cung cấp nhiều lớp thông tin mới trong cơ sở dữ liệu của Hệ thống thông tin địa lý..
- Muốn tích hợp thông tin tốt trong nghiên cứu tai biến để đƣa ra kết quả chính xác phải kết hợp nhuần nhuyễn kiến thức địa chất, địa mạo, thủy văn và các môn khoa học địa lý khác với kiến thức về tin học và khoa học máy tính..
- Cơ sở dữ liệu của đề tài có thể sử dụng cho những nội dung nghiên cứu khác..
- Các bản đồ sản phẩm có thể là nguồn tƣ liệu tin cậy để xây dựng các dự án quy hoạch lãnh thổ và quy hoạch môi trƣờng, đặc biệt là trong việc phòng chống và giảm thiểu tai biến trong tƣơng lai đối với lãnh thổ huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn La..
- Xử lý hệ thông tin địa lý là quá trình tích hợp nhiều lớp thông tin theo các mô hình và bằng các hàm toán cụ thể..
- Chƣơng 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU TRƢỢT LỞĐẤT.
- Chƣơng 2: PHÂN TÍCH VAI TRÒ CÁC NHÂN TỐẢNH HƢỞNG ĐẾN TAI BIẾN TRƢỢT LỞĐẤT.
- Chƣơng 3: THÀNH LẬP BẢN ĐỒ VÀĐÁNH GIÁ NGUY CƠ TAI BIẾN TRƢỢT LỞĐẤTHUYỆN BẮC YÊN TỈNH SƠN LA.
- TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU TRƯỢT LỞ ĐẤT 1.1.
- Các khái niệm về tai biến và trượt lở đất.
- Tai biến thiên nhiên:.
- Mặc dù có nhiều quan niệm khác nhau nhƣng tất cả đều thống nhất tai biến thiên nhiên là sự kiện gây nhiều tổn thất cho con ngƣời cả về mặt vật chất lẫn tính mạng, sinh ra do sự tƣơng tác giữa hệ thống quản lý tài nguyên của con ngƣời với các hiện tƣợng tự nhiên cực đoan hoặc hiếm hoi có nguồn gốc khác nhau.
- Vì vậy một hiện tƣợng trở thành tai biến chỉ khi nào có quan hệ với khả năng đối phó của xã hội hoặc cá nhân nào đó..
- Nghiên cứu để nắm vững quy luật của tai biến, nhằm tìm ra những giải pháp phòng tránh và giảm nhẹ những thiệt hại do thiên tai gây ra là một vấn đề hết sức quan trọng trong chiến lƣợc ứng xử với môi trƣờng của nhiều nƣớc, cũng nhƣ ở Việt Nam..
- Tai biến thiên nhiên đã và đang là vấn đề hết sức bức xúc của môi trƣờng và khai thác sử dụng lãnh thổ vì những tác động tiêu cực của chúng.
- Có nhiều loại tai biến, trong số đó thì trƣợt lở đất là loại hình tai biến phổ biến trên nhiều vùng lãnh thổ, gây ra những thiệt hại lớn cho tài nguyên, môi trƣờng, kinh tế và cộng đồng xã hội..
- Trượt lở:.
- Là các chuyển động khối nhƣ trƣợt đất và đá đổ , là quá trình xắp xếp lại của môi trƣờng và đó là một trong những nhân tố tai biến tự nhiên luôn tiềm ẩn trong các khu vực có năng lƣợng địa hình lớn (khu vƣ̣c có đô ̣ dốc lớn.
- của tự nhiên nhƣ: động đất, lƣợng mƣa, nƣớc ngầm, độ dốc, địa hình, tính chất cơ lý của đất đá lớp bề mặt phủ… Chuyển động khối trở nên hiểm họa khi nó ảnh hƣởng đến các hoạt động của con ngƣời..
- Trƣợt lở là dạng chuyển động khối ở các vùng đất dốc mà nguyên nhân là khi trọng lực của các khối đất đá thắng sức kháng cắt của chúng..
- Trƣợt lở xảy ra khi có sự mất cân bằng trong khối trƣợt → hình thành trạng thái cân bằng, ổn định mới..
- Trƣợt lở thƣờng xảy ra ở những nơi sƣờn dốc của đồi, núi, vách đá.
- Có thể xảy ra chậm rãi hoặc đột ngột .[8].
- Ứng dụng viễn thám và GIS trong nghiên cứu trượt lở 1.2.1.
- Lập bản đồ hiện trạng trượt lở với tư liệu viễn thám.
- Hiện tƣợng trƣợt lở đất thƣờng xảy ra ở những khu vực có địa hình đồi núi đất cấu tƣợng yếu bị mất lớp phủ thực vật trong điều kiện mƣa lũ kéo dài có cƣờng độ lớn.
- Những khu vực tiềm ẩn nguy cơ trƣợt lở đất thƣờng có một số dấu hiệu cơ bản có thể quan sát đƣợc..
- Theo Richards (1982), các đối tƣợng gây trƣợt lở có thể đƣợc quan sát trên ảnh viễn thám với độ phân giải không gian từ 10m hoặc lớn hơn.
- Tuy nhiên, việc nhận dạng còn phụ thuộc vào trình độ và kinh nghiệm của chuyên gia viễn thám cũng nhƣ khả năng cung cấp tƣ liệu ảnh lập thể trong phạm vi kinh phí cho phép.
- Bên cạnh đó, các khu vực trƣợt lở lớn cũng có thể đƣợc quan sát trên tƣ liệu ảnh.
- Tƣ liệu ảnh SPOT toàn sắc độ phân giải không gian 10m, IKONOS đa phổ 4m và toàn sắc 1m, Quickbird 0.6m ra đời về sau đã cung cấp khả năng vƣợt trội cũng nhƣ tăng cƣờng sự sẵn có của các nguồn tƣ liệu viễn thám trong việc quan sát các vụ trƣợt lở..
- Nghiên cứu dự báo trượt lở bằng Viễn thám và GIS.
- Ngày nay, việc áp dụng công nghệ GIS trong nghiên cứu trƣợt lở đang trở nên phổ biến và chiếm ƣu thế.
- Các dữ không gian liên quan có thể đƣợc mô hình hoá nhƣ DEM, hƣớng sƣờn, địa chất, thực vật,….
- để cung cấp thông tin cho việc xác định sự phân bố cũng nhƣ tần suất trƣợt lở.
- Ứng dụng GIS là xu thế trong nghiên cứu hiện nay nhƣng cũng phải nhận rằng sự không đồng nhất và mức độ chính xác của các lớp thông tin là những khó khăn mà các tác giả đã gặp phải..
- Mô hình nghiên cứu trƣợt lở đƣợc kể đến là của các tác giả sau : Colecchia (1978), Brabb (1984), A.
- Đặc biệt, quy trình nghiên cứu của C.S.Van Westen (1993) tại trƣờng Đại học quốc tế về nghiên cứu từ khoảng không và các khoa học trái đất (ITC.
- Báo cáo tổng kết bảo lũ huyện Bắc Yên tỉnh Sơn La năm 2013, báo cáo kinh tế xã hội an ninh quốc phòng huyện Bắc Yên tỉnh Sơn La năm 2013..
- Bùi Thắng (2010), Đánh giá nguy cơ xói lở bờ sông Hƣơng tỉnh Thừa Thiên Huế, tạp chí khoa học, đại học Huế, số 58, 2010.
- Đào Văn Thịnh (2004), "Các tai biến địa chất ở Tây Bắc Bộ", Tạp chí Địa chất, Số 285.
- Nguyễn Đình Hòe, Nguyễn Ngọc Thạch (2000), Viễn thám trong nghiên cứu môi trƣờng, Tập giáo trình trƣờng Đại học Khoa học tự nhiên – Đại học Quốc gia HN..
- Nguyễn Quốc Khánh (2009), Áp dụng GIS và viến thám đnáh giá độ nguy hiểm của tại biến trƣợt lở đất tại Mƣờng Lay, Việt Nam..
- Nguyễn Ngọc Thạch, Phạm Xuân Cảnh (2013), bài báo xây dựng phần mềm ra quyết định phục vụ cảnh báo sớm tai biến lũ quét và trƣợt lở đất ở vùng núi, thử nghiệm tại Bắc Kạn..
- Nguyễn Ngọc Thạch (2004), Viễn thám và GIS ứng dụng, Giáo trình trƣờng Đại học Khoa học Tự nhiên – Đại học Quốc gia Hà Nội..
- Nguyễn Ngọc Thạch, Báo cáo kết quả nhiệm vụ hợp tác quốc tế về khoa học và công nghệ theo nghị định thƣ Việt Nam -Ấn Độ: Tăng cƣờng năng lực nghiên cứu, đào tạo về viễn thám và Hệ thông tin địa lý trong việc nghiên cứu, quản lý tai biến lũ lụt, lũ quét và trƣợt lở đất, nghiên cứu điển hình tại Vĩnh Phúc và Bắc Kạn.2012..
- Nguyễn Trọng Yêm( 2006), nghiên cứu đánh giá trƣợt lở, lũ quét- lũ bùn đá tại vùng trọng điểm tỉnh Lào Cai ( H.
- Tổng cục Thống kê, Niên giám thống kê huyện Bắc Yên tỉnh Sơn La năm 2013.
- UBND huyện Bắc Yên, tháng 02 năm 2014, Báo cáo về kết quả thực hiện chƣơng trình bố trí dân cƣ các vùng thƣờng xảy ra thiên tai, dân cƣ trú trong khu rừng đặc dụng..
- Vũ Tự Lập, Địa lý tự nhiên Việt Nam, NXB Đại học Sƣ phạm Hà Nội.
- Vũ Văn Phái, Tai biến thiên nhiên, Giáo trình trƣờng Đại học Khoa học Tự nhiên – Đại học Quốc gia Hà Nội