- Thuật ngữ điểm nhìn (point of view, perspestive, focalization) đã được nói đến nhiều trong lí luận văn học. - Henry Jame cho rằng, điểm nhìn chính là "mô tả cách thức tồn tại của tác phẩm như một hành vi mang tính bản thể hoặc một cấu trúc hoàn chỉnh, tự trị đối với cá nhân nhà văn". - và "Điểm nhìn là sự lựa chọn cự li trần thuật nào đó loại trừ được sự can thiệp của tác giả vào các sự kiện được miêu tả và cho phép văn xuôi trở nên tự nhiên hơn, phù hợp với cuộc sống hơn". - Điểm nhìn cũng được hiểu là "vị trí của người kể trong mối quan hệ với câu chuyện của anh ta". - Điểm nhìn có thể được phân thành ba loại chính: người kể chuyện toàn tri (người kể thông suốt mọi sự), người kể chuyện ngôi thứ ba, và truyện kể ngôi thứ nhất.. - Điểm nhìn đã được trình bày một cách hệ thống trong các công trình nghiên cứu của P.. - ừ điển ách hoa về ngôn ngữ và ngôn ngữ học thì cho rằng: Điểm nhìn là ch đứng từ đó người ta ể chuyện hay nhìn vào một sự iện nào đó [1].. - Với cách hiểu này, điểm nhìn có vai trò quan trọng trong việc xác định "ch đứng". - Chúng tôi sẽ gọi lời thoại được đưa vào văn ản thông qua sự dẫn thoại của người viết là thoại dẫn (reported speech).. - Các nhân vật văn học thể hiện tâm lí, tính cách, đặc điểm. - không chỉ qua lời miêu tả của tác giả. - (người kể), qua hành động của nhân vật trong tác phẩm, mà còn thông qua giao tiếp - tức qua hội thoại của nhân vật với nhân vật. - Vì thế, “hội thoại vẫn thường là một kĩ thuật quan trọng để đặc tả nhân vật và được dùng thường xuyên trong tác phẩm văn học” [1].. - thoại dẫn trực tiếp và thoại dẫn gián tiếp.. - Điểm nhìn có trong cả thoại dẫn trực tiếp và thoại dẫn gián tiếp. - Bài viết sẽ bàn đến điểm nhìn nhìn từ lí thuyết hội thoại - c thể trong thoại dẫn trực tiếp, chứ hông nói điểm nhìn ao quát trong việc dẫn thoại của tác giả.. - Thoại dẫn trực tiếp là cách gọi một kiểu hội thoại có mặt trong văn ản nói chung và trong tác phẩm văn học nói riêng trong sự phân biệt với thoại dẫn gián tiếp.. - heo Katie Wales trong “ he dictionnary of stylictics”, thoại dẫn trực tiếp (lời dẫn trực tiếp) là sự thể hiện lời nói c thể với các từ và cấu trúc cú pháp chân thực của nó được tái hiện nguyên vẹn trong thoại dẫn. - <1>. - Thoại dẫn trực tiếp “đảm bảo được cả bản chất tự nhiên của người phát ngôn và cả nội dung, giá trị chân ng y của lời nói”. - Thoại dẫn gián tiếp, theo Katie, là lời của người nói được đưa vào một câu có liên từ. - Khi thuật lại gián tiếp (dẫn lại) thì lời trực tiếp được chuyển dạng. - Lời nói này sẽ được biến đổi thành “She would go there the next day” trong thoại dẫn gián tiếp sau:. - <2>. - thì rõ ràng thoại dẫn gián tiếp được xây dựng từ thoại dẫn trực tiếp theo những quy tắc nhất định. - Có thể hình dung quá trình chuyển từ lời thoại thực sự trong đời sống thành thoại dẫn trong diễn ngôn (và trong văn ản nói chung bao gồm cả tác phẩm văn học) là như sau:. - ời thoại thực sự TDTT TDGT M.A.K Halliday gọi quá trình dẫn thoại bằng thuật ngữ câu chiếu xạ và câu được chiếu xạ, hình thức trực tiếp là đẳng cú, còn hình thức gián tiếp là ph cú. - “A Paratical English Grammar” [4] nói rất đầy đủ về sự chuyển dạng của lời nói từ trực tiếp sang gián tiếp. - Theo A.S Thomson và A.V Martinet thì lời nói trực tiếp là lặp lại nguyên vẹn câu của người nói. - <3>. - <4>. - ột thoại dẫn dù trực tiếp hay gián tiếp thường gồm hai thành phần: thứ nhất là l i dẫn của người dẫn (người ể, nói, viết) thứ hai l i đ c dẫn (lời thoại của nhân vật). - hư vậy, cấu trúc tổng quát của một thoại dẫn là:. - nhân vật). - Lí thuyết về hội thoại cho rằng, do việc phải “trình diễn” lại tình huống lời nói, (hoặc nghĩ thực sự) nên thoại dẫn trực tiếp (hay ý nghĩ trực tiếp) có hai trung tâm chỉ xuất: thứ nhất, tình huống của lời nói thực sự được dẫn, tình huống của nghĩ thực sự được dẫn thứ hai, tình huống của lời dẫn (của người dẫn) dẫn lời nói hoặc nghĩ của nhân vật. - rong hi đó, thoại dẫn gián tiếp (hay nghĩ gián tiếp) chỉ có một trung tâm chỉ xuất: tình huống nói năng, tình huống dẫn nghĩ đang diễn ra của người dẫn thoại.. - hư vậy, thoại dẫn gián tiếp ( nghĩ gián tiếp) chỉ có một điểm nhìn. - C n ở thoại dẫn trực tiếp (hay nghĩ trực tiếp) thì có hai điểm nhìn gồm điểm nhìn của người nói, người nghĩ và điểm nhìn của người dẫn.. - rở lại các ví d 1 , thì She said và He said chính là sự iển hiện điểm nhìn của người dẫn thoại ở lời được dẫn. - Còn I shall come here again to tomorrow và I have lost my umbrella iểu hiện điểm nhìn của nhân vật hi nói lời nói đó. - ví d , 4 thì toàn ộ thoại dẫn gián tiếp chỉ c n lại điểm nhìn của người dẫn. - đem tất cả ph thuộc vào cái nhìn của mình.. - Trong tiếng Việt nói chung và các văn bản tiếng Việt nói ri ng, đặc biệt là tác phẩm văn học, thoại dẫn trực tiếp có thể được đẫn theo các cách thức cơ ản sau:. - Thứ nhất, dẫn tr c ti : là thoại dẫn có lời dẫn và lời được dẫn. - <5>. - Thoại dẫn này được dẫn theo cách thức trực tiếp, có lời dẫn “Chàng nói” và lời được dẫn “Con sống trung th c. - Đây cũng là một thoại dẫn được dẫn theo cách thức trực tiếp, có lời dẫn “Chị Hiên bảo:” và lời được dẫn “ Th là … nh bỡn”.. - Hai kiểu dẫn trực tiếp này hông đồng nhất về giá trị. - Thứ hai, dẫn tr c ti t do: là thoại dẫn trực tiếp hông có lời dẫn. - <7>. - ẫn ha trộn: Có nghĩa là vừa ết hợp thoại dẫn trực tiếp vừa ết hợp cả thoại dẫn trực tiếp tự do. - Có thế nói, nếu như thoại dẫn trực tiếp theo cách thức tự do, chủ yếu là dẫn một lượt lời thì dẫn theo cách thức tự do lớn hơn một lượt lời thường là dẫn pha trộn.. - Điểm nhìn thực ra là một phương thức để iểm soát thông tin tu theo việc thông tin đó được nhìn theo thức của người ể hay của nhân vật. - Qua khảo sát, chúng tôi nhận thấy rằng, phần lớn điểm nhìn trong thoại dẫn trực tiếp ở truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp là điểm nhìn của nhân vật.. - Powler, theo spen s y, phân iệt điểm nhìn n trong và điểm nhìn n ngoài [8].. - heo điểm nhìn n trong, thì thế giới của truyện được lọc qua nghĩ và ấn tượng của nhân vật, thể hiện ở phương thức độc thoại nội tâm, nhưng cũng có hi ằng phương thức lời thoại tự do hoặc ằng lời tự sự.. - Điểm nhìn n ngoài là điểm nhìn của người ể.. - thoại dẫn trực tiếp, nội tâm của nhân vật hi nói thường hông quan sát được, chỉ ộc lộ ra trong cách dùng từ, ngữ điệu của lời nhân vật. - Dù là thoại dẫn trực tiếp cũng hông thể dẫn đầy đủ lời thoại thực sự. - o đó, lời dẫn, về nguy n tắc là sự thể hiện điểm nhìn n ngoài, tức điểm nhìn của tác giả.. - uy nhi n, cũng có hi thoại dẫn trực tiếp thể hiện điểm nhìn n trong, điểm nhìn của nhân vật trong lời được dẫn. - Lời dẫn có thể thể hiện điểm nhìn bên ngoài của tác giả - người kể và lời được dẫn là sự thể hiện điểm nhìn bên trong - điểm nhìn của nhân vật.. - hư vậy, ở thoại dẫn trực tiếp có hai điểm nhìn chính: Điểm nhìn của người nói (nhân vật thể hiện ở lời được dẫn) và điểm nhìn của người được ể (tác giả thể hiện ở lời dẫn). - Điểm nhìn của nhân vật được thể hiện thoại lời được dẫn, tức lời thoại của anh ta là một điều hiển nhiên.. - hư đã iết, lời được dẫn trực tiếp dù. - “trực tiếp” đến đâu cũng hông thể dẫn lại nguy n vẹn như lời thoại thực sự, n n lời dẫn vừa phải đảm đương việc thể hiện điểm nhìn của tác giả, vừa phải đảm đương được điểm nhìn n trong của nhân vật, vì thế vừa chứa đựng yếu tố chỉ điểm nhìn của nhân vật, vừa chứa đựng yếu tố chỉ điểm nhìn của tác giả.. - Vậy làm thế nào để nhận iết điểm nhìn thực sự của tác giả trong lời dẫn hi mà lời dẫn có thể có cả điểm nhìn của nhân vật Chúng tôi cho rằng: Có thể nhận iết điểm nhìn c a tác giả trong lời dẫn từ những căn cứ sau:. - (i) Qua lời ình luận của tác giả về những cái được nói tới trong lời được dẫn của nhân vật. - ời ình luận của tác giả về điều được nói tới trong lời được dẫn của nhân vật. - Ng i quen à? (Nguyễn Thị Lộ, NHT) Thực tế thì chúng ta ,những người đọc, khi đọc tác phẩm đến đây hông thể biết và hiểu được rằng câu hỏi “Ng i quen à ” là “định mệnh” hay hông Cũng như nhân vật Thái Quân Thực thốt ra câu hỏi đó hông ao giờ ngờ rằng một ngày nào đó “duy n ì ngộ”. - tác giả mà thôi.. - Trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp, kiểu dẫn thể hiện điểm nhìn của tác giả trong những lời bình, lời nhận xét về những điều. - nhân vật trong tác phẩm xuất hiện tương đối nhiều - 76/321.. - (ii) Những mi u tả về tâm lí nhân vật, hông phải là những mi u tả iểu hiện ề ngoài của tâm l nhân vật của tác giả. - o lắng”, “chua chát” là trạng thái tâm lí của nhân vật “ ng phủ ĩnh ường” và. - ng giáo” được mi u tả trong lời dẫn của tác giả.. - (iii) Những sự iện đi m ngôn ngữ của nhân vật, phải lựa chọn cái nào để đưa vào lời dẫn là điểm nhìn của tác giả. - <6>. - (Cánh buồm nâu thuở ấy, NHT) Có thể nói, khi nhân vật nói lời thoại “Đây là đôi hoa tai bạc ” có thể c n có nhiều động tác “ hổ sở” và “lưu luyến” nữa, nhưng tác giả chỉ đưa vào lời dẫn “Bà Hân đi vào góc buồng”, “với tay lên xà nhà lấy một cái gói nhỏ giúi cho con gái” và “ cười". - Cử chỉ đó của nhân vật “y” được tác giả đưa vào lời dẫn, thay cho. - (iv) Cách dùng từ để gọi t n nhân vật. - <8>. - (Sang sông, NHT) “Tên cao gầy”, “y” và “Chị lái đò” là cách gọi t n nhân vật của tác giả.. - Có thể nói, Nguyễn Huy Thiệp đã gọi tên nhân vật của mình trong tác phẩm một cách hết sức phong phú (Ông B ng, Chị Hiên, tên c ớp, chàng trai trẻ, lão, phu nhân, y, thị, ông giáo, nhà thơ, cái My, nhà s , đứa con ông hàng xóm, ông hàng xóm. - hư đã nói, điểm nhìn của nhân vật được tường minh hoá ằng chính lời thoại của anh ta - tức lời được dẫn. - uy nhi n, điểm nhìn của nhân vật c n có thể thể hiện ngay trong lời dẫn. - Thứ nhất, người dẫn trong lời dẫn hông phải là tác giả mà chính là nhân vật. - Thứ hai, trong lời dẫn có hi điểm nhìn là sóng đôi. - Có nghĩa là lời dẫn vừa thể hiện điểm nhìn của tác giả vừa thể hiện điểm nhìn của nhân vật. - “Anh không tin chắc điều mình nói nữa” là sự thể hiện điểm nhìn của nhân vật. - Đó là điểm nhìn n trong, ởi vì chỉ có “Anh” mới có thể “không tin chắc điều mình nói”. - “Nhà thơ lắp bắp” là sự thể hiện điểm nhìn của tác giả - miêu tả nhân vật của tác giả trong cuộc thoại của anh ta.. - “Anh B ng s ớng lắm” là sự thể hiện điểm nhìn của nhân vật. - à đây cũng là điểm nhìn n trong, ởi vì chỉ có “Anh” mới có thể iết mình “s ớng lắm”. - C n “cầm tay chị Thục lắc lấy lắc để” là sự thể hiện điểm nhìn của tác giả - mi u tả nhân vật của tác giả trong cuộc thoại của anh ta với chị Th c.. - Điểm nhìn là một vấn đề thường được nói đến một cách hết sức khái quát, nếu không muốn nói là chung chung, thì với thực tế hội thoại trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp - thoại dẫn trực tiếp chúng tôi đã chỉ ra một cách c thể. - Từ kết quả nghiên cứu, chúng tôi nhận thấy rằng, thoại dẫn trực tiếp chỉ có thể có hai điểm nhìn với điều kiện: chủ thể của lời dẫn và chủ thể của lời được dẫn khác nhau. - Nếu chủ thể của lời dẫn và chủ thể của lời được dẫn là một (người kể đồng thời là nhân vật "tôi") thì dù là thoại dẫn trực tiếp vẫn chỉ có một điểm nhìn. - Ngoài ra, quan niệm về điểm nhìn trong lời dẫn của thoại. - dẫn trực tiếp luôn luôn là người kể cũng không hoàn toàn chính xác, mặc dù điểm nhìn của người kể trong lời dẫn là cơ ản, nhưng đôi hi c n là của một trong các nhân vật của tác phẩm nữa
Xem thử không khả dụng, vui lòng xem tại trang nguồn hoặc xem
Tóm tắt