- Bắc Ninh - vùng đất văn hiến. - Bắc Ninh là vùng đất phía bắc của Kinh thành Thăng Long - Đông Đô - Hà Nội ngày nay. - Trải qua trường kỳ lịch sử đất nước và dân tộc, vùng đất Bắc Ninh có vị trí quan trọng đặc biệt. - Qua bao đổi thay của thời gian và lịch sử, trải qua nhiều triều đại, vùng quê này vẫn là nơi gặp gỡ, giao hội của các mạch giao thông thuỷ, bộ thuận lợi tạo cho Bắc Ninh trở thành trung tâm giao thương, tiếp xúc kinh tế, văn hoá giữa nước ta với các nước trong khu vực Đông Nam Á, với Trung Quốc, Ấn Độ và các nước trong vùng Trung Á.. - nay để lại hệ thống các di chỉ khảo cổ học thuộc các nền văn hoá Phùng Nguyên, Đồng Đậu, Gò Mun và Đông Sơn, phân bố rộng khắp với nhiều loại hình phong phú. - Những chứng tích khảo cổ và di tích lịch sử văn hoá ở Bắc Ninh ngày nay đã cho thấy nơi đây thuộc địa bàn sinh tụ chủ yếu của người Việt cổ ở đồng bằng Bắc Bộ, trở thành cái nôi của dân tộc Việt, bộ phận trọng yếu của quốc gia Văn Lang - Âu Lạc, đồng thời là cái nôi hình thành nền tảng văn hoá, văn minh Việt Nam.. - Trong hơn nghìn năm chống xâm lược và đồng hoá của thời kỳ Bắc thuộc, Bắc Ninh là trung tâm của cuộc đấu tranh lâu dài đầy khốc liệt của dân tộc. - Khu di tích này rộng tới hàng trăm héc ta, với hệ thống các công trình thành luỹ, đền chùa, phố xá, chợ bến, kho tàng, dinh thự, các khu sản xuất gạch ngói, gốm sứ, các làng nông nghiệp, làng chài, làng buôn, làng chợ. - trở thành khu di tích thời Bắc thuộc có quy mô to lớn nhất ở nước ta. - Trải qua trường kỳ lịch sử dân tộc, làng xã Bắc Ninh đã được củng cố, sự liên kết ngày càng bền vững. - Quá trình giao lưu, tiếp xúc hội nhập kinh tế diễn ra trên đất Bắc Ninh xưa đã tạo cơ hội cho người Việt làm ăn, phát triển kinh tế. - Người dân Bắc Ninh ngày càng làm ăn thành thạo, vừa giỏi nghề nông, vừa thạo nghề thợ, lại tài. - Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ Bắc Ninh.. - Những yếu tố đó đã bổ sung và làm giàu thêm cá tính con người Bắc Ninh.. - Có thể xác định rằng: Bắc Ninh là nơi đầu tiên có trường dạy chữ Hán và truyền văn hoá Hán ở nước ta. - Đây là lực lượng quan trọng giữ vai trò tiếp xúc, thâu nhận các thành tựu và tinh hoa văn hoá Trung Hoa cổ đại, góp phần tích cực vào công cuộc bảo vệ và phát triển văn hoá dân tộc, hình thành và phát triển văn hoá Bắc Ninh - Kinh Bắc sau này.. - Bước vào kỷ nguyên Đại Việt, Bắc Ninh không còn giữ vị trí trung tâm chính trị, kinh tế, văn hoá của đất nước mà trở thành phên dậu phía bắc của Kinh thành Thăng Long. - Miền quê địa linh này là đất phát tích ra nhà Lý - một triều đại khai mở và phát triển nền văn minh Đại Việt, gắn liền với tên tuổi các danh nhân lịch sử văn hoá của quê hương như: Lý Vạn Hạnh, Lý Công Uẩn, Lý Nhân Tông, Nguyên Phi Ỷ Lan, Lê Văn Thịnh. - Bắc Ninh còn là vùng quê trù phú, kinh tế phát triển vào bậc nhất trong “tứ trấn”. - Hầu hết các bậc danh nhân khoa bảng đều ra làm quan và đã có những đóng góp quan trọng vào sự nghiệp bảo vệ xây dựng đất nước, phát triển văn hoá Việt Nam. - Trải qua gần 1000 năm tồn tại, chế độ thi cử thời phong kiến được đánh dấu từ khoa thi Hội đầu tiên năm Ất Mão (1075) vào thời Lý, đến khoa thi Hội cuối cùng năm Kỷ Sửu (1919) vào thời Nguyễn, nước ta có 188 khoa thi và 2971 nhà khoa bảng, trong đó Kinh Bắc - Bắc Ninh xưa chiếm 677 vị. - Bắc Ninh theo địa danh hành chính hiện nay có gần 400 vị, đồng nghĩa với gần 400 vị quan, đã được vua chúa, danh thần và danh sỹ trong nước tôn trọng và kính phục.. - Bắc Ninh - quê hương Lý Công Uẩn - người định đô Thăng Long. - Theo thống kê bước đầu, hiện nay ở Bắc Ninh có 131 di tích có liên quan đến nhà Lý, đây là nguồn sử liệu quan trọng và phong phú, góp phần vào việc nghiên cứu, làm sáng tỏ nhiều vấn đề lịch sử thời Lý và vai trò của quê hương Bắc Ninh đối với vương triều Lý và Thăng Long - Hà Nội.. - Trong chừng mực nhất định, đạo Phật có những mặt tích cực phù hợp với tư tưởng, nguyện vọng của nhân dân Đại Việt thời Lý. - Nhờ vào địa vị quốc giáo của đạo Phật, hầu hết các chùa tháp lớn thời này đều do triều đình đứng ra xây dựng. - Không những chỉ riêng ở Kinh đô mà ngay ở quê hương Bắc Ninh, chùa tháp được xây dựng ở khắp các làng xã. - Đặc biệt ở các di tích, kiến trúc thời Lý mà tiêu biểu là hai di tích chùa Phật Tích (xã Phật Tích, huyện Tiên Du) và chùa Dạm (xã Nam Sơn, thành phố Bắc Ninh). - Ở mỗi một công trình đó, người nghệ sỹ Bắc Ninh - Kinh Bắc đã biểu hiện tâm hồn yêu quý thiên nhiên và tư tưởng tự do, phóng khoáng của mình. - phẩm trang trí, điêu khắc, kiến trúc đều biểu hiện ước mơ hạnh phúc, chí khí hào hùng hiên ngang và những suy nghĩ táo bạo.. - Chùa là một công trình kiến trúc nghệ thuật và tạo hình nổi tiếng thời Lý được ghi lại trong bia đá cũng như trong sử sách.. - Năm 2008, việc phát hiện ra chân tháp thời Lý có những viên gạch in dòng chữ “Lý Gia đệ tam đế Long Thuỵ Thái Bình tứ niên tạo”, hoặc “Lý Gia đệ tam đế Chương Thánh Gia Khánh thất niên tạo” đã cho biết công trình được xây dựng vào thời vua Lý Thánh Tông từ năm 1057 đến năm 1065 vẫn còn tiếp tục, đây là một trong những phát hiện quan trọng, không chỉ góp phần khẳng định rõ hơn về lịch sử gần 1000 năm của chùa Phật Tích, cùng với sự hưng thịnh Phật giáo vào thời Lý mà còn là bằng chứng sinh động minh chứng về trình độ kỹ thuật, mỹ thuật đỉnh cao của thời Lý trong lịch sử dân tộc.. - Dựa vào lời mô tả của văn bia, sử sách, truyền thuyết và kết quả của những lần khai quật, thám sát ở khu vực chùa, thì đây quả là một đại danh lam thời Lý. - Hiện nay trong khu di tích còn lưu giữ một số hiện vật thời Lý là những tác phẩm điêu khắc đá dùng để trang trí kiến trúc và một số tác phẩm điêu khắc đá dùng trong kiến trúc xưa, mặc dù số lượng các tác phẩm nghệ thuật không nhiều, nhưng cũng cho ta thấy được tài năng của những người thợ, người nghệ sỹ thời Lý ở Bắc Ninh như: Tượng A Di Đà, tượng đầu người mình chim đánh trống, hàng thú đá, chân cột, các viên gạch, đầu rồng bằng đá, ngói ống có trang trí chim phượng, một số đồ gốm.... - Như vậy, có thể khẳng định rằng chùa Phật Tích là công trình văn hoá tín ngưỡng Phật giáo to lớn, có quy mô đồ sộ, trang trí kiến trúc đẹp và nhiều hiện vật tiêu biểu hoành tráng ở thời Lý - thế kỷ XI - XII.. - Chùa Dạm có tên chữ là Đại Lãm tự nằm trên núi Dạm thuộc địa phận thôn Tự, xã Nam Sơn, thành phố Bắc Ninh. - Chùa do nhà Lý - Nguyên Phi Ỷ Lan xây dựng, trong chùa có nhiều công trình nguy nga đồ sộ, xếp vào hàng đại danh lam kiêm hành cung.. - Vua Lý Nhân Tông rất chăm lo đến công trình chùa Dạm.. - tất cả là bằng chứng xác thực nhất của các công trình chạm khắc kiến trúc thời Lý.. - Phần khối hộp vuông không trang trí hoa văn, phần trụ tròn chạm nổi đôi rồng ngoắc đuôi nhau, quấn quanh cột, đầu ngóc cao chầu nhau, chân trước mỗi con chụm nhau nâng đỡ một viên ngọc tròn. - Đôi rồng này có đầy đủ đặc điểm của rồng thời Lý. - Các nghệ sỹ thời Lý đã chạm nổi đôi rồng tinh tế và rất hoàn chỉnh.. - Như vậy, chúng ta có thể thấy nơi đây là địa điểm tập trung những công trình chính, đồ sộ của ngôi chùa.. - Qua hai công trình kiến trúc Phật giáo được xây dựng vào thời Lý ở Bắc Ninh và một số hiện vật tiêu biểu trong di tích, cho thấy nơi đây có mối quan hệ tương đối giống nhau với Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội. - Về lịch sử - xã hội. - Sau khi vua Lý Thái Tổ dời đô từ Hoa Lư ra Thăng Long là thời kỳ Phật giáo Việt Nam phát triển lên một bước mới. - Do vậy việc xây dựng chùa tháp ở thời Lý cũng thấy được phần nào sự phát triển của Phật giáo. - Khi ta đọc cuốn Đại Việt sử lược hay Đại Việt sử ký toàn thư thì thấy gần như trong tất cả các đời vua Lý, đời nào cũng có ghi việc xây dựng chùa tháp. - Khi vừa dời đô về Thăng Long, năm 1010, Lý Thái Tổ đã cho xây dựng một loạt chùa ở đây như. - Đến thời Lý Thái Tông, Lý Thánh Tông, Lý Nhân Tông, Lý Thần Tông lên ngôi cũng xây dựng hàng loạt các ngôi chùa ở trong thành cũng như ở các địa phương trong nước. - Về kiến trúc. - Trải qua thời gian, các kiến trúc chùa tháp, cung điện thời Lý không còn nữa.. - Nhưng dựa vào vết tích còn lại, cũng như dựa vào bia ký, chúng ta cũng biết được phần nào quy mô và đặc điểm của một số kiến trúc đó.. - Cuộc khai quật ở Hoàng thành Thăng Long năm 2002 cho đến nay do Viện Khảo cổ học tiến hành tại 18 Hoàng Diệu. - Cuộc khai quật khảo cổ có quy mô lớn này đã phát lộ một phức hệ di tích - di vật rất phong phú, đa dạng để từ đó có thể dựng lại cả một chiều dài lịch sử liên tục qua nhiều triều đại của Thăng Long - Hà Nội. - Những hiện vật như tượng, phù điêu hình rồng, phượng, uyên ương trang trí trên ngói úp nóc hay đầu ngói ống, bệ đá trang trí cánh sen, những viên gạch ghi chữ Hán, trang trí nổi hình rồng, hoa lá… ở Hoàng thành Thăng Long cũng tương đồng với các hiện vật được tìm thấy ở chùa Phật Tích và chùa Dạm.. - Riêng các ngôi chùa thời Lý ở Bắc Ninh đa số được xây trên núi. - Đối với loại chùa này, các kiến trúc được xây trên những bậc thềm khá cao, có bó đá, bạt sâu vào sườn núi.. - chùa Phật Tích và chùa Dạm. - Nhìn chung, kiến trúc thời Lý thường là những quần thể gồm các kiến trúc đăng đối, đối xứng qua một trục hay một trung tâm.. - Tháp Báo Thiên ở Thăng Long có 12 tầng cao đến vài chục trượng giống như “cây trụ chống trời”, tháp chùa Phật Tích ở Bắc Ninh cao ngàn trượng “ỷ tầng tầng trên thế cổ kim” (Nguyễn Xưởng - nhà thơ thời Trần), tháp Sùng Thiên Diên Linh chùa Đọi ở Hà Nam cao 13 tầng, tháp Chiêu Ân chùa Linh Xứng ở Thanh Hoá cao 9 tầng.... - Kiến trúc thời Lý thường được trang trí các tượng tròn và các phù điêu đẹp, một số được chạm khắc trên đá, tượng Sóc trên thành bậc, tượng Khỉ, tượng Vịt, hình đoàn tiên nữ múa hát, cùng với rất nhiều rồng, phượng và các hoa văn mềm mại, chạm trên đá như cúc dây, hoa sen, sóng nước. - Ngoài các đặc điểm Việt Nam, một ảnh hưởng Champa biểu hiện khá rõ trên điêu khắc kiến trúc thời Lý với những hình chim thần Garuda, vũ nữ Apsara, nữ thần người - chim Kinnari. - Ngoài ra các trang trí kiến trúc thời Lý còn có nhiều những bích hoạ. - Trong kiến trúc thời Lý mỗi một cây cột được dựng lên trên một bông sen đá, tượng người và thú cùng ngự trên toà sen, mỗi viên ngói ống lại có hình hoa sen. - Tất cả đã tạo ra một thế giới trang nhã, thanh khiết và đã làm sáng tỏ nền văn minh rực rỡ với trình độ khoa học và một tri thức kiến trúc hoàn mỹ của người Việt ở thời Lý.. - Về nghệ thuật tạo hình. - Qua các tác phẩm tạo hình thời Lý còn để lại tới ngày nay, chúng ta thấy các nghệ sỹ thời Lý có cái nhìn toàn diện về thế giới mà mình đang sống. - Những mẫu trang trí như rồng, sen, cúc đều được thể hiện thống nhất cả trong quan niệm và phương pháp sáng tác với bố cục cân xứng và có nguyên tắc chặt chẽ. - Các khoảng trống trong mỗi mảng chạm các nghệ sỹ thời Lý thường tìm các hoa văn để đắp kín mảng trống. - Lối tạo hình cũng vậy, nghệ sỹ thời Lý ưa các dáng thanh, hình lẳn và sắp xếp lại tự nhiên khá cầu kỳ. - Về đường nét, nghệ thuật thời Lý đặc biệt đi vào đường cong nét lượn uyển chuyển, nhịp nhàng, thanh. - Song song với nền kiến trúc, nghệ thuật tạo hình thời Lý cũng phát triển mạnh và ngày càng được củng cố, nâng cao hơn, nó còn tiếp thu được cả một nền kỹ thuật tinh xảo, một kho tàng kinh nghiệm phong phú và đặc biệt tiếp thu được tinh hoa của một nền nghệ thuật kiến trúc truyền thống dân tộc mà cha ông ta hun đúc trong quá trình dài lao động sáng tạo. - Vì lẽ đó mà hàng trăm cung điện, lầu gác, chùa tháp được mọc lên có nghệ thuật tạo hình tương đối đồng nhất với Hoàng thành Thăng Long cũng như những nơi thôn dã.. - Về các hiện vật. - Ở thời Lý được dựng khá nhiều các công trình kiến trúc có quy mô lớn, như ở Hoàng thành có các cung điện, lầu gác hoành tráng. - ở các công trình kiến trúc Phật giáo nói chung có các chùa, tháp. - Do vậy về cơ bản có nhiều hiện vật dùng để trang trí kiến trúc đẹp và cầu kỳ. - Trong việc sử dụng các hiện vật trang trí kiến trúc, các kiến trúc sư thời Lý mạnh dạn đưa các hiện vật bằng đất nung và có cả kết hợp với đá. - Về kỹ thuật, các hiện vật đã có sử dụng các mộng én và hồ vữa kết dính để gắn các hiện vật với thành phần kiến trúc. - Nhưng nếu qua các di vật được khai quật ở Hoàng thành Thăng Long và các di vật hiện còn lưu tồn ở các di tích được xây dựng vào thời Lý ở Bắc Ninh cũng thấy có sự tương đồng như viên gạch có niên đại tuyệt đối. - Hơn nữa, các di tích thời Lý ở Bắc Ninh lại do nhà vua trực tiếp xây dựng. - Do vậy về quy mô kết cấu kiến trúc, các hiện vật trang trí kiến trúc có sự tương đồng giữa cung điện và các công trình Phật giáo. - Nền Phật giáo thời Lý rất lớn mạnh. - Bắc Ninh hướng tới Đại lễ 1000 năm Thăng Long - Hà Nội. - Hướng tới kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội năm 2010, tỉnh Bắc Ninh đã tổ chức một số hoạt động sau:. - 2) Tổ chức Hội thảo khoa học quốc gia “Bắc Ninh với Vương triều Lý”.. - 4) Tổ chức chương trình biểu diễn nghệ thuật “Chào xuân Canh Dần, mừng Thăng Long - Hà Nội 1000 năm tuổi”.. - 5) Tổ chức Festival Bắc Ninh 2010.. - 6) Tổ chức Lễ dâng hương tưởng niệm các vua và các hoạt động lễ hội, các hoạt động văn hoá thể thao tại các di tích lịch sử văn hoá tiêu biểu liên quan đến Vương triều Lý trong 10 ngày Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội.. - 7) Tổ chức triển lãm di sản văn hoá thời Lý.. - 8) Xây dựng phim tài liệu lịch sử về vùng đất, con người, quê hương nhà Lý.. - 9) Tham gia Lễ hội giao lưu văn hoá vùng, miền các dân tộc Việt Nam kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội. - Các hoạt động tham gia: hát Quan họ, trình diễn trang phục Quan họ, triển lãm, trưng bày giới thiệu sản phẩm làng nghề truyền thống của tỉnh Bắc Ninh.. - 10) Phối hợp trưng bày cổ vật tiêu biểu thời Lý.. - 11) Biểu diễn nghệ thuật dân ca quan họ Bắc Ninh.. - 13) Tham gia mít tinh trong ngày Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội.. - Đây là những hoạt động có ý nghĩa nhằm thể hiện tình cảm, đạo lý uống nước nhớ nguồn đối với các thế hệ cha ông đã có công dựng nước và giữ nước, là dịp để tôn vinh các giá trị truyền thống lịch sử và cách mạng của dân tộc, giới thiệu với bạn bè trong nước và khách quốc tế về truyền thống lịch sử văn hiến của đất nước, của quê hương nhà Lý;. - đồng thời làm sáng rõ thêm các giá trị văn hoá lịch sử của đất nước, đặc biệt là các giá trị di sản văn hoá về Vương triều nhà Lý trên quê hương Bắc Ninh cũng như Thăng Long - Hà Nội. - Tỉnh Bắc Ninh mong được sự quan tâm phối hợp, giúp đỡ của Ban Chỉ đạo kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội, Uỷ ban Nhân dân thành phố Hà Nội, các tỉnh thành và bộ, ngành Trung ương để các hoạt động trên đạt kết quả tốt đẹp.