- CHẤT LƯỢNG MÔI TRƯỜNG NƯỚC VÀ NHỮNG TÁC ĐỘNG ĐẾN KHU BẢO TỒN BIỂN ĐẢO CỒN CỎ, TỈNH QUẢNG TRỊ. - Báo cáo trình bày các kết quả nghiên cứu trong khuôn khổ đề tài Khoa học và Công nghệ cấp Bộ Tài nguyên và Môi trường: “Nghiên cứu, xây dựng các chỉ thị môi trường các đảo Việt Nam, áp dụng thử nghiệm tại đảo Cồn Cỏ, Quảng Trị” thực hiện trong 2 năm 2011- 2012. - Kết quả nghiên cứu phân tích và đánh giá hiện trạng chất lượng môi trường nước biển và những tác động đến Khu bảo tồn biển đảo Cồn Cỏ tỉnh Quảng Trị, phục vụ công tác bảo tồn nguồn lợi thủy sản, các hệ sinh thái biển và nâng cao chất lượng cuộc sống cho cộng đồng dân cư địa phương. - (2) giới hạn cho phép theo tiêu chuẩn nước biển Asean. - Chỉ số RQtt được tính cho các điểm quan trắc trong tháng 9/2011 và tháng 8/2012 nhận thấy chất lượng nước quanh đảo Cồn Cỏ còn khá tốt. - Chỉ số RQtt tại các điểm quan trắc đều nhỏ hơn 0,25, và đang ở ngưỡng an toàn về môi trường. - Tuy nhiên, một số thông số có hàm lượng vượt giới hạn cho phép theo tiêu chuẩn ASEAN. - Điều này cho thấy môi trường tại một số khu vực tại Cồn Cỏ đang tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm. - dự báo, tìm ra các quy luật diễn biến của các yếu tố môi trường gây ảnh hưởng đến sự biến động môi trường, sự phân bố và sự phát triển của các loài sinh vật, đặc biệt là tác động tiềm tàng đến khu vực nghiên cứu và khu bảo tồn biển cần được ưu tiên nghiên cứu, đánh giá.. - Đảo Cồn Cỏ nằm trên vùng biển của tỉnh Quảng Trị, án ngữ cửa ngõ phía Nam của vịnh Bắc Bộ.. - Ngoài ý nghĩa chiến lược về an ninh và quốc phòng, do nằm trên tuyến giao thông biển của quốc gia và quốc tế, đảo Cồn Cỏ còn có những lợi thế đặc biệt trong việc gắn kết và thúc đẩy sự phát triển của các ngành kinh tế tỉnh Quảng Trị, đặc biệt là các ngành du lịch nghỉ dưỡng, du lịch sinh thái và du lịch lịch sử (Nguyễn Thị Nga và Lại Vĩnh Cẩm, 2007).. - Tháng 4 năm 2010, Khu Bảo tồn Biển đảo Cồn Cỏ chính thức đi vào hoạt động với quy mô diện tích mặt nước gần 4.400 ha, bao gồm: vùng bảo vệ nghiêm ngặt, còn gọi là vùng lõi (534 ha), vùng phục hồi sinh thái (gần 1.400 ha) và vùng phát triển (gần 2.400 ha). - Ngoài ra, còn có vùng phát triển cộng đồng và vành đai khu bảo tồn (Hình 1.1).. - Bản đồ ranh giới và các phân khu chức năng Khu Bảo tồn Biển đảo Cồn Cỏ Những năm gần đây, môi trường vùng ven biển, đảo nói chung vừa chịu ảnh hưởng của sự suy giảm chất lượng nước biển, vừa chịu ảnh hưởng trực tiếp từ hoạt động kinh tế-xã hội trên đảo.. - Do tình trạng khai thác thủy sản quá mức, ô nhiễm môi trường biển, biến đổi khí hậu và nước biển dâng, đã tác động, ảnh hưởng đến tài nguyên biển, nhất là đến những hệ sinh thái tiêu biểu, có đa dạng sinh học cao, vốn rất nhạy cảm và đang cần được bảo vệ (Lê Xuân Tuấn và Đàm Đức Tiến, 2012). - Để bảo tồn và phát triển bền vững hệ sinh thái Khu Bảo tồn, cần quan tâm hơn nữa đến thực trạng, các giải pháp quản lý và bảo vệ môi trường. - Báo cáo này được thực hiện trên cơ sở kết quả nghiên cứu trong khuôn khổ Đề tài khoa học và công nghệ cấp Bộ Tài nguyên và Môi trường “Nghiên cứu, xây dựng các chỉ thị môi trường các đảo Việt Nam, áp dụng thử nghiệm tại đảo Cồn Cỏ, Quảng Trị”, thực hiện trong 2 năm 2011-2012. - Mục tiêu của báo cáo là đưa ra bức tranh về hiện trạng chất lượng môi trường nước biển và những tác động đến Khu Bảo tồn Biển đảo Cồn Cỏ tỉnh Quảng Trị, phục vụ công tác bảo tồn nguồn lợi thủy sản, các hệ sinh thái biển và nâng cao chất lượng cuộc sống cho cộng đồng dân cư địa phương.. - Phạm vi nghiên cứu là Khu Bảo tồn Biển đảo Cồn Cỏ. - Đối tượng nghiên cứu gồm: các thông số môi trường nước biển: nhiệt độ, độ mặn, độ dẫn điện, pH, DO, COD, BOD 5 , SS, NO 3. - 30 mẫu nước biển ven bờ được lấy tại các vị trí cách đều nhau xung quanh đảo (Hình 2.1).. - Sơ đồ vị trí khảo sát tại khu vực đảo Cồn Cỏ 2.2. - Lấy mẫu để quan trắc chất lượng nước biển ven bờ áp dụng theo hướng dẫn của các tiêu chuẩn quốc gia:. - Chất lượng nước - Lấy mẫu - Hướng dẫn kỹ thuật lấy mẫu.. - Chất lượng nước - Lấy mẫu - Hướng dẫn bảo quản và xử lý mẫu.. - Chất lượng nước - Lấy mẫu - Hướng dẫn lấy mẫu nước biển.. - Phương pháp phân tích xác định các thông số chất lượng nước biển ven bờ thực hiện theo hướng dẫn của các tiêu chuẩn quốc gia hoặc tiêu chuẩn phân tích tương ứng của các tổ chức quốc tế.. - Sử dụng giới hạn cho phép (GHCP) theo Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia QCVN 10:2008 về Chất lượng nước biển ven bờ (dành cho mục đích nuôi trồng thủy sản, bảo tồn thủy sinh) và Tiêu chuẩn ASEAN đề nghị để so sánh đánh giá chất lượng môi trường nước.. - Cảnh báo chất lượng môi trường dựa vào Chỉ số tai biến môi trường RQ (Rick Quotient), là tỷ số giữa hàm lượng các thông số môi trường quan trắc được và giới hạn cho phép đối với thông số. - Chỉ số RQ được áp dụng cho từng thông số và RQ tt (tổng thể) được áp dụng đối với nhóm (hoặc toàn bộ) các thông số môi trường quan trắc.. - 0,25: Rất an toàn về mặt môi trường Nếu 0,25 <. - 0,75: An toàn về mặt môi trường Nếu 0,75 <. - 1: Nguy cơ tai biến môi trường Nếu RQ tt >. - 1: Ảnh hưởng tai biến môi trường 3. - Chất lượng môi trường nước khu vực đảo Cồn Cỏ. - Nhiệt độ nước biển: Tại khu vực Cồn Cỏ, nhiệt độ nước biển bị chi phối mạnh bởi nhiệt độ không khí. - Độ muối: Do nằm ở vị trí gần các cửa sông nên Cồn Cỏ chịu ảnh hưởng bởi lưu lượng nước lục địa. - Vì vậy, độ muối nước biển khu vực Cồn Cỏ có sự dao động khá mạnh. - pH: Tổng hợp kết quả quan trắc trong 2 năm 2011-2012 cho thấy, nước biển tại khu vực Cồn Cỏ mang tính kiềm yếu, trị số pH tương đối ổn định và dao động ở khoảng hẹp, từ 8,16-8,30.. - Khi nồng độ các chất dinh dưỡng trong nước quá thấp, sẽ làm hạn chế quá trình phát triển của sinh vật, nhưng khi cao quá, sẽ gây phú dưỡng, thúc đẩy sự phát triển quá mức của thực vật phù du, gây hiện tượng nở hoa, làm ô nhiễm môi trường nước. - Dưới đây là diễn biến một số muối dinh dưỡng tại vùng biển Cồn Cỏ:. - Hàm lượng NH 4 + trong nước biển khu vực quanh đảo Cồn Cỏ có sự biến động rõ nét tại các vị trí lấy mẫu, vào mùa mưa hàm lượng NH 4 + quan trắc được dao động từ 85-124 g/l, trung bình 101 g/l, cao hơn quy chuẩn QCVN . - Hàm lượng NO 2 - trong nước biển tại khu vực quanh đảo Cồn Cỏ khá thấp, dao động từ 1-6 g/l, trung bình 3 g/l, thấp hơn nhiều so với ngưỡng giới hạn cho phép của Asean là 55 g/l.. - Hàm lượng NO 3 - tại các điểm quan trắc ghi nhận được đều thấp hơn so với ngưỡng giới hạn cho phép 60 g/l theo tiêu chuẩn nước biển của Asean.. - Các kết quả nghiên cứu chất lượng nước biển quanh đảo Cồn Cỏ cho thấy, hàm lượng PO 4 3- cao hơn so với ngưỡng giới hạn cho phép 15 g/l theo tiêu chuẩn Asean.. - Phạm vi dao động hàm lượng kim loại nặng cũng khá phức tạp, do đảo Cồn Cỏ nằm xa bờ, ít dân cư sinh sống, nên chất lượng môi trường chưa chịu ảnh hưởng bởi các hoạt động của con người.. - Chỉ tiêu DO, COD: Chỉ tiêu DO trong nước biển đảo Cồn Cỏ khá ổn định, đảm bảo cho sự sinh trưởng và phát triển của các loài thủy sinh vật. - Thực tế cho thấy, khu vực ven biển đảo Cồn Cỏ nằm độc lập, cách xa đất liền khoảng 30 km, xung quanh đảo bao bọc bởi các vùng nước sâu, có nền đáy chủ yếu là các rạn san hô. - và (ii) giới hạn cho phép theo tiêu chuẩn nước biển Asean. - Chỉ số RQ tt được tính cho các điểm quan trắc trong tháng 9/2011 và tháng 8/2012 nhận thấy, chất lượng nước quanh đảo Cồn Cỏ còn khá tốt.. - này cho thấy, môi trường tại một số khu vực tại Cồn Cỏ đang tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm. - Minh chứng cho điều này là một số thông số dinh dưỡng có hàm lượng cao, vượt giới hạn cho phép như PO 4 3. - Như vậy, chất lượng môi trường biển quanh đảo Cồn Cỏ cần được quan tâm hơn nữa.. - Những tác động đến môi trường Khu Bảo tồn Biển đảo Cồn Cỏ 3.2.1. - Tác động của các hoạt động kinh tế của địa phương. - Khai thác thủy hải sản và dịch vụ hậu cần nghề cá: Khai thác hải sản bất hợp lý là một trong những nguyên nhân gây tác động không nhỏ tới nguồn lợi sinh vật, đa dạng sinh học, cảnh quan và các hệ sinh thái trong Khu Bảo tồn. - Hiện nay, áp lực khai thác và các dịch vụ hậu cần nghề cá của người dân trên đảo chưa phải là áp lực chính, mà lại do người dân từ các địa phương khác gây ra và đang là mối nguy hiểm cho tính toàn vẹn của Khu Bảo tồn. - 45 CV) (chiếm khoảng 2,0%) chuyên có các hoạt động khai thác ở các khu vực ven bờ, vùng rạn quanh đảo Cồn Cỏ.. - So với các vùng biển đảo khác như Phú Quý (418 chiếc), Nha Trang (306 chiếc), Lý Sơn (178 chiếc), Cù Lao Chàm (192 chiếc), số lượng tàu thuyền thủ công, công suất nhỏ ở vùng biển Cồn Cỏ chưa nhiều. - của nhóm tàu thuyền thủ công, công suất nhỏ này còn ảnh hưởng rất lớn đến các thế hệ con non trong các bãi sinh sản, tính đa dạng sinh học và cảnh quan của các hệ sinh thái, đặc biệt là hệ sinh thái rạn san hô trong Khu Bảo tồn. - Theo số liệu điều tra về hiện trạng đa dạng sinh học tại vùng biển Cồn Cỏ năm 2007 (Do Van Khuong và nnk., 2007) cho thấy, sự suy giảm nguồn lợi đối với một số nhóm loài thủy hải sản quý hiếm, đặc trưng tại vùng biển này như San hô sừng (Ellisellidae), San hô trúc (Isididae), Vẹm (Mytiloida), nhóm Hải sâm (Holothuriidae), nhóm cá Chình (Anguillidae), cá Mú (Serranidae), Tôm hùm gai (Palinuridae), Ốc đụn (Trochidae), Ốc xà cừ (Turbinidae), Trai tai tượng (Tridacidae), Mực nang (Sepiidae), Rong câu (Gracilariaceae, Sargassaceae), Cua đá, v.v.... - Du lịch - dịch vụ: Hiện nay, ngành du lịch ở vùng biển đảo Cồn Cỏ vẫn còn trong giai đoạn khởi điểm, chưa phát triển mạnh, nên các tác động bởi các hoạt động này đến Khu Bảo tồn chưa thể hiện rõ. - Nhưng trong Quy hoạch tổng thể phát triển huyện đảo Cồn Cỏ đến năm 2010 và các năm tiếp theo, ngành du lịch - dịch vụ được coi là một trong số những ngành kinh tế chủ đạo, với giá trị sản xuất đạt ~ 80%, trong đó số du khách ghé đảo khoảng 5.000 lượt người/năm. - Với mục tiêu phát triển như trên, dù ở mức độ nào thì hành động phát triển cũng tác động (trực tiếp hoặc gián tiếp) đến tài nguyên thiên nhiên, đa dạng sinh học trong Khu Bảo tồn Biển đảo Cồn Cỏ.. - Vận tải và xây dựng: Các hoạt động phát triển xây dựng công trình hạ tầng trên đảo (đường giao thông, nhà ở, công sở, trường học, bệnh viện, các công trình công cộng), vùng biển quanh đảo (công trình cầu cảng, nuôi hải sản. - tràn dầu cũng tác động toàn diện tới tài nguyên, các hệ sinh thái, môi trường khu vực biển đảo Cồn Cỏ. - Vì vậy, khi Khu Bảo tồn Biển đảo Cồn Cỏ được thành lập, thì Ban Quản lý Khu Bảo tồn cũng như các ban ngành liên quan cần phải có các phương án cụ thể để hạn chế tối đa các tác động xấu đối với tài nguyên, môi trường trong Khu Bảo tồn của các hoạt động này.. - Các vấn đề ngoại cảnh tác động đến Khu Bảo tồn Các tác động tự nhiên của vùng ven bờ:. - Sóng: Sóng tác động vào đới bờ đảo Cồn Cỏ có hướng và cường độ thay đổi theo mùa và khác nhau ở từng đoạn bờ, dẫn đến 3 trạng thái như: xói lở mạnh theo mùa, bồi tụ yếu theo mùa và ổn định tương đối. - Xu thế tác động của sóng và nước biển dẫn đến biến dạng bờ đảo được dự báo:. - Thu hẹp dần bờ đảo (khu vực Bến Nghè) từ Tây sang Đông do tác động xói lở của sóng biển. - Điểm nóng xói lở hiện nay là đoạn bờ phía Tây và Tây Nam đảo Cồn Cỏ (Hạ Văn Hải, 2007).. - Thu hẹp dần do ngập chìm trong điều kiện mực nước biển dâng cao trở lại, với tốc độ có thể đạt 2-3 mm/năm, lớn hơn vận động nâng kiến tạo hiện đại với tốc độ chỉ vào khoảng 1-1,2 mm/năm. - Dự báo xu thế hẹp dần và sóng lớn tần suất nhỏ là căn cứ quan trọng để thiết lập vành đai an toàn cho vùng lõi của Khu Bảo tồn.. - Nhìn chung, xu thế biến dạng bờ đảo Cồn Cỏ vẫn tiếp tục diễn ra với tốc độ cao trong các năm tiếp theo, trừ khi các giải pháp bảo vệ tích cực được phát huy kết hợp giữa công trình bờ, gia tăng thảm thực vật ven bờ, phục hồi và phát triển các hệ sinh thái như rạn san hô, hệ sinh thái vùng triều, v.v.... - làm cho vùng biển quanh đảo Cồn Cỏ rất có khả năng bị ô nhiễm cao bởi sự tích tụ các chất gây bẩn trong trầm tích. - Những nỗ lực bảo vệ môi trường trong Khu Bảo tồn được tăng cường cùng với các giải pháp khả thi sẽ đảm bảo an toàn môi trường khu vực biển đảo Cồn Cỏ trong tương lai.. - Những tác động khác ảnh hưởng đến Khu Bảo tồn Biển đảo Cồn Cỏ. - Sự cố tràn dầu: Không thể dự báo khả năng xảy ra sự cố tràn dầu trên biển cũng như trong phạm vi Khu Bảo tồn bởi tùy thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau, như chất lượng phương tiện hàng hải, điều kiện khí hậu hải văn, mức độ hoạt động của phương tiện, v.v. - Tuy nhiên, do nằm ở vị trí cửa ngõ vịnh Bắc Bộ, vùng biển Cồn Cỏ có lượng tàu thuyền qua lại rất cao, những tác động của sự cố này cũng rất cần phải được cảnh báo trong công tác bảo tồn đa dạng sinh học biển tại vùng biển này.. - Các mối đe dọa chủ yếu đến đa dạng sinh học biển của Khu Bảo tồn Biển đảo Cồn Cỏ là các hoạt động đánh bắt không bền vững, thể hiện qua việc đánh bắt luân phiên và khai thác quá mức loài tôm hùm. - Tuy nhiên, khảo sát thực tế tại đảo Cồn Cỏ cho thấy, hoạt động của con người tại đây nói chung còn ở mức thấp. - Rạn san hô sẽ bị suy giảm do tăng nhiệt độ nước biển (gây ra hiện tượng bạc mầu của san hô), giảm độ pH (nước biển bị chua hóa), ngập sâu hơn và do sự bùng nổ của các loại tảo độc. - Ngoài ra, các hoạt động từ khu dân cư, khu hành chính, khu quân sự, khu xử lý rác thải cũng được coi là nguồn tác động đáng kể tới tài nguyên đa dạng sinh học và môi trường, trong đó không khí, cảnh quan đảo, đất, nước biển quanh đảo và các hệ sinh thái trên cạn, dưới biển sẽ là những yếu tố bị chịu tác động trực tiếp. - Đánh giá chung, nước biển quanh đảo sẽ chịu tác động lớn nhất bởi tất cả các hành động phát triển kinh tế-xã hội, từ đó ảnh hưởng gián tiếp đến các hệ sinh thái biển, đặc biệt là hệ sinh thái rạn san hô quanh đảo.. - Các thông số môi trường cơ bản ở đảo Cồn Cỏ đều nằm trong giới hạn cho phép theo QCVN 10:2008 và ASEAN.. - Các muối dinh dưỡng vô cơ đều có hàm lượng thấp hơn nhiều so với giới hạn cho phép theo QCVN 10:2008. - Tuy nhiên, so với giới hạn cho phép theo QCVN 10:2008, thông số P-PO 4 3. - Hàm lượng kim loại nặng Cu, Pb, Cr, Cd, As, Hg thấp hơn nhiều giới hạn cho phép theo QCVN 10:2008. - Hàm lượng dầu quan trắc được ở đảo khá cao, các giá trị quan trắc được đều vượt giới hạn cho phép theo QCVN 10:2008.. - Chỉ số RQ tt của đảo tính theo QCVN 10:2008 đều ở mức chất lượng an toàn về môi trường.. - Chất lượng môi trường nước của đảo Cồn Cỏ có những nét đặc trưng riêng biệt, luôn tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm cục bộ.. - Để bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển du lịch sinh thái tại Khu Bảo tồn Biển đảo Cồn Cỏ, cần sự phối kết hợp chặt chẽ của các cấp, các ngành có liên quan trong việc triển khai các dự án liên quan đến giám sát chất lượng môi trường nước, dự báo, tìm ra các quy luật diễn biến của các yếu tố môi trường gây ảnh hưởng đến sự biến động môi trường, sự phân bố và sự phát triển của các loài sinh vật.. - Tác động của biến đổi khí hậu, đặc biệt là tác động của nước biển dâng đến các đảo, huyện đảo và các khu bảo tồn biển cần được ưu tiên nghiên cứu, đánh giá.. - Đặc điểm địa mạo - địa động lực hiện đại đảo Cồn Cỏ phục vụ quy hoạch, phát triển và bảo vệ môi trường. - Hội thảo khoa học Trường Đại học Mỏ - Địa chất với Hoạt động khoa học công nghệ phục vụ phát triển kinh tế-xã hội tỉnh Quảng Trị.. - Bảo tồn đa dạng sinh học biển Việt Nam.. - Quan trắc và kiểm soát môi trường nước. - Đa dạng sinh học khu vực ven đảo Cồn Cỏ, tỉnh Quảng Trị. - Trong: Tuyển tập báo cáo Hội thảo khoa học quốc gia về Khí tượng, thủy văn, môi trường và biến đổi khí hậu lần thứ 15