Một số vấn đề hướng nghiệp trong lĩnh vực dạy nghề

- Một số vấn đề hướng nghiệp trong lĩnh vực dạy nghề Một số vấn đề hướng nghiệp trong lĩnh vực dạy nghề.
- Tổng cục dạy nghề 1- Khỏi quỏt tỡnh hỡnh dạy nghề.
- Theo sự phõn cụng, hiện nay Bộ giỏo dục và đào tạo quản lý việc giỏo dục phổ thụng, giỏo dục chuyờn nghiệp giỏo dục đại học và sau đại học.
- Bộ Lao động- Thương binh và Xó hội chịu trỏch nhiệm đào tạo nghề dài hạn, dạy nghề ngắn hạn và cỏc hỡnh thức dạy nghề khụng chớnh quy khỏc cho người lao động.
- đồng thời quản lý cỏc trường cao đẳng sư phạm kỹ thuật để đào tạo đội ngũ giỏo viờn dạy nghề cho toàn quốc.
- Trong hệ thống dạy nghề, ngoài cỏc trường trực tiếp do Bộ và cỏc Sở Lao động- Thương binh và Xó hội hội trực tiếp quản lý cũn cú cỏc trường thuộc Bộ/ngành, cỏc trường/trung tõm dạy nghề thuộc doanh nghiệp.
- cỏc trung tõm dạy nghề ở quận/huyện, cỏc trường/trung tõm/lớp dạy nghề trong cỏc khu cụng nghiệp (KCN).
- cỏc lớp dạy nghề trong cỏc làng nghề truyền thống… Cú thể nờu một số đặc điểm của cỏc chương trỡnh dạy nghề ở Việt Nam như sau: ã Cỏc khúa đào tạo ngắn hạn, bao gồm cả đào tạo lại cho người lao động bị thất nghiệp, bồi dưỡng tay nghề…Sau khúa học, người học nghề được nhận chứng chỉ nghề.
- ã Dạy nghề ngắn hạn dưới 1 năm cho học sinh và người lao động.
- ã Dạy nghề dài hạn từ 1 đến 2 năm cho những người đó tốt nghiệp trung học phổ thụng cơ sở, tựy theo nghề đào tạo.
- ã Chương trỡnh đào tạo 3 năm, sau khúa học, người học được cấp bằng nghề.
- Từ đú cú cỏc loại cơ sở đào tạo nghề khỏc nhau: ã Cỏc trung tõm dạy nghề, đảm nhận cỏc khúa dạy nghề ngắn hạn cho thanh niờn và người lao động.
- ã Cỏc trường trung học chuyờn nghiệp cú tham gia đào tạo nghề.
- ã Cỏc trường dạy nghề.
- ã Cỏc trường Cao đẳng sư phạm kỹ thuật.
- Ngoài ra, cũn cú cỏc dạng đào tạo khỏc như dạy nghề ở cỏc trung tõm giỏo dục định hướng, trung tõm giỏo dục thường xuyờn, trung tõm dạy nghề của cỏc hội, tổ chức đoàn thể, cỏc cơ sở dạy nghề của cỏc trung tõm giới thiệu việc làm, cơ sở đào tạo của cỏc doanh nghiệp xuất khẩu lao động… Tớnh đến nay, trong hệ thống dạy nghề trờn cả nước cú: ã 220 trường dạy nghề ã 146 trường trung học chuyờn nghiệp và cao đẳng kỹ thuật cú tham gia dạy nghề.
- ã 150 trung tõm giới thiệu việc làm cú tham gia dạy nghề.
- ã 221 trung tõm dạy nghề ở quận, huyện.
- ã 320 trung tõm giỏo dục thường xuyờn, giỏo dục định hướng cú tham gia dạy nghề.
- ã Hàng ngàn lớp dạy nghề, cỏc cơ sở dạy nghề tại doanh nghiệp, tại cỏc làng nghề truyền thống… Cựng với việc phỏt triển mạnh số lượng cơ sở dạy nghề, quy mụ đào tạo trong thời gian qua đó tăng nhanh.
- Chỉ tiờu đào tạo tăng từ 447 ngàn người năm 1997 lờn 1074,1 ngàn người năm 2003 (tăng bỡnh quõn hàng năm là 20%, trong đú đào tạo dài hạn tăng 22%/năm), cụ thể như sau:.
- Đào tạo nghề tăng nhanh đó gúp phần đỏp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu nhõn lực cho sự phỏt triển kinh tế- xó hội, gúp phần nõng cao tỷ lệ lao động qua đào tạo trong tổng lực lượng lao động của đất nước (tỷ lệ lao động qua đào tạo đạt 21% trong tổng lực lượng lao động vào năm 2003)..
- Do chỳ trọng gắn dạy nghề với giải quyết việc làm nờn số người sau khi được học nghề đó cú cơ hội tốt hơn trong tỡm việc làm hoặc tự tạo việc làm.
- Tỷ lệ học sinh sau khi tốt nghiệp cú việc làm hoặc tự tạo việc làm khỏc cao, đặc biệt là cỏc trường nghề trong cỏc doanh nghiệp.
- Cỏc cơ sở dạy nghề đó bồi dưỡng, chuyển đổi nghề, gúp phần giải quyết việc làm cho số lao động dụi dư trong quỏ trỡnh sắp xếp lại doanh nghiệp nhà nước.
- ở cỏc vựng nụng thụn, nhiều người sau khi học nghề, bồi dưỡng tay nghề đó tự tạo được việc làm, lập cơ sở sản xuất, mở trang trại, nõng cao thu nhập cho bản thõn và gia đỡnh, đồng thời gúp phần xoỏ đúi giảm nghốo ở địa phương.
- Bờn cạnh những kết quả đó đạt được, cụng tỏc đào tạo nghề cũn cú những hạn chế và tồn tại như quy mụ đào tạo cũn nhỏ, cơ cấu trỡnh độ đào tạo, cơ cấu ngành nghề chưa phự hợp, tớnh định hướng thị trường cũn thấp, chất lượng đào tạo cũn chưa đỏp ứng được yờu cầu ngày càng cao của nền kinh tế.
- 2- Hướng nghiệp trong dạy nghề: Mặc dự đó đạt được kết quả nờu trờn, nhưng để đỏp ứng yờu cầu đẩy mạnh cụng nghiệp húa- hiện đại húa, cụng tỏc dạy nghề ở Việt Nam cũn cú những tồn tại những bất cập.
- Một trong những tồn tại, đú là chưa gắn kết chặt chẽ giữa đào tạo với thị trường lao động, mối quan hệ giữa cơ sở đào tạo nghề với cỏc doanh nghiệp, với người sử dụng lao động cũn hạn chế.
- Từ khớa cạnh khỏc, quỏ trỡnh đẩy mạnh cụng nghiệp húa- hiện đại húa đất nước đũi hỏi phải cú lực lượng lao động kỹ thuật, đủ về số lượng, đảm bảo về chất lượng và phự hợp về cơ cấu trỡnh độ, cơ cấu ngành nghề.
- Tuy nhiờn, trong thực tế, lao động kỹ thuật cũn chiếm tỷ lệ thấp (khoảng 20%) trong tổng lực lượng lao động của Việt Nam.
- Phần lớn lao động, nhất là lao động từ cỏc vựng nụng thụn ra thành thị hầu hết là khụng cú bất kỳ kỹ năng nghề nào và họ phải chấp nhận làm cỏc cụng việc đơn giản, thu nhập thấp.
- Những người này vỡ nhiều lý do khỏc nhau, chưa được tiếp cận với cỏc khúa dạy nghề phự hợp, tạo điều kiện cho họ cú được kỹ năng để tỡm được việc làm tốt hơn.
- Một nghịch lý khỏc là mặc dự nền kinh tế đang rất cần nhiều lao động cú tay nghề trực tiếp vận hành cỏc mỏy múc, thiết bị tiờn tiến, nhưng đa số học sinh sau khi tốt nghiệp phổ thụng trung học đều muốn vào học đại học, dự biết rằng chỉ 15% trong số họ là cú thể trỳng tuyển vào cỏc trường đại học.
- Sự lựa chọn vào cỏc trường dạy nghề chỉ là sự lựa chọn cuối cựng của nhiều học sinh.
- Thực trạng nờu trờn do nhiều nguyờn nhõn, trong đú cú nguyờn nhõn cụng tỏc hướng nghiệp núi chung và hướng nghiệp trong cỏc trường học của Việt Nam cũn hạn chế.
- Ngay từ năm 1986 khi nền kinh tế Việt Nam chuyển đổi sang cơ chế thị trường, Nhà nước Việt Nam đó chỳ ý xõy dựng cỏc trung tõm dịch vụ việc làm để hỗ trợ cho người lao động định hướng nghề nghiệp.
- Một số trung tõm dịch vụ việc làm được sự hỗ trợ của cỏc tổ chức quốc tế đó hoạt động cú hiệu quả và kết hợp chặt chẽ với chương trỡnh việc làm quốc gia.
- Cụng tỏc giỏo dục hướng nghiệp trong cỏc trường phổ thụng cũng đó được tiến hành.
- Tuy nhiờn, nhỡn một cỏch tổng thể cỏc dịch vụ hướng nghiệp và việc làm vẫn cũn manh mỳn, chưa cú tớnh hệ thống.
- Cỏc trung tõm dịch vụ hướng nghiệp và việc làm chủ yếu hoạt động đơn lẻ, độc lập, khụng cú sự liờn kết, ứng dụng cụng nghệ thụng tin để cú thể tớch hợp, lập cơ sở dữ liệu về chỗ việc làm trống trong nền kinh tế để cung cấp cho người cú nhu cầu và cho cỏc cơ sở dạy nghề.
- Núi cỏch khỏc, cỏc trung tõm dịch vụ hướng nghiệp và việc làm chưa đúng làm tốt vai trũ trung gian giữa cung và cầu lao động qua đào tạo nghề núi riờng và cung- cầu lao động trong thị trường lao động núi chung.
- Vỡ vậy, dịch vụ hướng nghiệp và sắp xếp việc làm cú vai trũ rất quan trọng, nhằm cung cấp thụng tin cho cộng đồng, đặc biệt là cỏc thanh niờn, lao động trẻ về nghề nghiệp và những cơ hội được đào tạo.
- định hướng cho họ tham gia vào cỏc chương trỡnh đào tạo nghề phự hợp với điều kiện và khả năng của họ.
- đồng thời cung cấp cho họ những thụng tin cần thiết với những hỗ trợ hữu ớch để họ tỡm kiếm việc làm phự hợp sau khi được đào tạo nghề.
- Bài viết này tập trung vào cụng tỏc hướng nghiệp và sắp xếp việc làm trong cỏc trường dạy nghề.
- Như đó biết, hướng nghiệp (professional orientation) là những biện phỏp dựa trờn cơ sở tõm lý học, sinh học, giỏo dục học, xó hội học và nhiều khoa học khỏc, nhằm giỳp cho học sinh cú định hướng nghề nghiệp một cỏch đỳng đắn để cú thể lựa chọn nghề cho phu hợp với nhu cầu của xó hội, đồng thời thỏa món tối đa nguyện vọng, thớch hợp với năng lực, sở trường và điều kiện tõm sinh lý cỏ nhõn cũng như hoàn cảnh sống của mỗi người để họ cú thể phỏt triển tới đỉnh cao trong nghề nghiệp, cống hiến được nhiều cho xó hội cũng như tạo lập được cuộc sống tốt đẹp cho bản thõn.
- Đơn giản nhất, hướng nghiệp là giỳp cho người được tư vấn chọn được nghề đỳng nhất (phự hợp nhất với bản thõn).
- Mục đớch cuối cựng của dịch vụ hướng nghiệp và sắp xếp việc làm trong cỏc trường dạy nghề là gúp phần đỏp ứng nhu cầu của thị trường lao động về số lượng, chất lượng cũng như cơ cấu ngành nghề, cơ cấu trỡnh độ của lao động qua kỹ thuật trong nền kinh tế, gúp phần cõn bằng cung và cầu lao động trờn thị trường lao động.
- Tuy nhiờn, mục tiờu tổng thể của dịch vụ này là hỗ trợ cho học sinh và người lao động cú nhu cầu, cú thể học được nghề thớch hợp nhất, giỳp đỡ họ tỡm được nơi (khúa) đào tạo tốt, phự hợp với năng lực và điều kiện của họ.
- Dịch vụ này cũn nhằm hỗ trợ cho học sinh tốt nghiệp cỏc trường dạy nghề và những người tỡm việc núi chung, tỡm được việc làm phự hợp với trỡnh độ nghề nghiệp của họ.
- Với mục tiờu như vậy, hướng nghiệp và sắp xếp việc làm được thể hiện ở một số vấn đề sau: (1).
- Cỏc bộ phận cơ bản của hướng nghiệp: Hướng nghiệp cú ba bộ phận cú mối quan hệ liờn hoàn, chặt chẽ là định hướng nghề, tư vấn nghề và lựa chọn nghề.
- Trong ba bộ phận này, tư vấn nghề cú vai trũ đặc biệt quan trọng, nú giỳp phỏt hiện được sự phự hợp nghề thực sự cho học sinh khi tốt nghiệp và người lao động hiểu rừ bản thõn cả về năng lực và điều kiện của mỡnh trong mối quan hệ với nghề nghiệp, tạo điều kiện cho họ lao động tốt nhất trong cụng việc của mỡnh, hạn chế được những trường hợp khụng gắn bú với nghề sau này do lựa chọn nghề khụng phự hợp.
- Nội dung của cụng tỏc hướng nghiệp: Cụng tỏc hướng nghiệp cú những nội dung cơ bản, đú là: ã Làm cho đối tượng hiểu rừ mỡnh là ai ã Giỳp học sinh tỡm hiểu và làm quen với thế giới nghề nghiệp ã Cung cấp cho họ thụng tin về hệ thống cỏc cơ sở đào tạo nghề, và ã Tư vấn nghề nghiệp cho họ..
- Trong cỏc nội dung này, việc làm cho đối tượng hiểu rừ mỡnh là ai rất quan trọng.
- Thụng qua cỏc cuộc tọa đàm giữa người làm cụng tỏc hướng nghiệp và đối tượng cú thể biết được hứng thỳ nghề nghiệp, hoàn cảnh và truyền thống gia đỡnh của đối tượng.
- Ngoài ra, để đối tượng hiểu được họ là ai, cú thể thụng qua cỏc trắc nghiệm tõm lý về tố chất, năng lực tư duy, trớ nhớ, trớ tưởng tượng, khả năng tập trung chỳ ý, sức bền bỉ, khả năng giao tiếp….
- Một nội dung khỏc của cụng tỏc hướng nghiệp là giỳp học sinh tỡm hiểu và làm quen với thế giới nghề nghiệp.
- Việc tỡm hiểu, làm quen này thụng qua cỏc tài liệu mụ tả về ngành, nghề đang được đào tạo, nghề nghiệp đang cú trong đời sống xó hội.
- Cú thể thụng qua cỏc cuộc thăm quan thực tế nhà trường, thăm quan cỏc cơ sở sản xuất kinh doanh…để từ đú giỳp cho đối tượng, nhất là học sinh đang học cỏc trường nghề hiểu được những cụng việc, những ngành nghề mà sau khi tốt nghiệp mỡnh cú thể làm.
- Ngoài ra, thụng qua việc giới thiệu và cung cấp cỏc thụng tin về thị trường lao động (về những ngành, nghề xó hội đang cần.
- những vấn đề về cung-cầu, về quan hệ lao động…sẽ giỳp ớch rất nhiều cho đối tượng hiểu được về thế giới nghề nghiệp..
- Một nội dung khụng kộm quan trọng trong cụng tỏc hướng nghiệp là cung cấp cho đối tượng cỏc thụng tin về hệ thống đào tạo nghề.
- Về thực chất, đõy là một nội dung của hệ thống thụng tin thị trường lao động ( phản ỏnh mặt cung của thị trường lao động).
- Thụng qua việc được cung cấp cỏc thụng tin này, người học nghề và những người lao động cú nhu cầu nõng cao tay nghề cú thể biết được địa chỉ đào tạo cần thiết (tờn trường/cơ sở đào tạo nghề), biết được chỉ tiờu tuyển sinh, ngành/nghề đào tạo của từng trường/cơ sở đào tạo hàng năm, biết được khả năng tỡm được việc làm của cỏc học sinh đó học ở cỏc trường/cơ sở đào tạo này, để từ đú cú sự lựa chọn cần thiết cho bản thõn..
- Cuối cựng, tư vấn nghề, như đó nờu là hoạt động khụng thể thiếu được của cụng tỏc hướng nghiệp, thụng qua cỏc hoạt động núi trờn, tư vấn nghề tạo điều kiện cho cỏc đối tượng được tư vấn hiểu rừ bản thõn mỡnh, phỏt huy được sở trường của mỡnh để lựa chọn nghề nghiệp phự hợp với điều kiện của bản thõn, hạn chế được những sai lầm trong lựa chon nghề nghiệp khụng phự hợp.
- Núi túm lại, cỏc hoạt động hướng nghiệp bao gồm cung cấp và hướng dẫn cho học sinh và cỏc đối tượng khỏc (gọi chung là khỏch hàng) tỡm hiểu và thụng tin về thế giới nghề nghiệp, cung cấp cho họ thụng tin về nhu cầu của thị trường lao động (cầu) và thụng tin về hệ thống đào tạo nghề (cung), thực hiện cỏc trắc nghiệm tõm lý để tỡm hiểu khỏch hàng và làm cho khỏch hàng hiểu rừ về mỡnh, tổ chức cỏc buổi tọa đàm và tư vấn nghề nghiệp cho khỏch hàng… (3) Vai trũ của cỏn bộ hướng nghiệp trong cỏc cơ sở dạy nghề Cụng tỏc hướng nghiệp phụ thuộc rất lớn vào đội ngũ cỏn bộ hướng nghiệp của cỏc cơ sở đào tạo nghề.
- Vỡ vậy, cỏn bộ hướng nghiệp phải cú những kiến thức và những kỹ năng cơ bản và biết vận dụng những kiến thức và kỹ năng này vào thực tế cụng tỏc hướng nghiệp của cơ sở.
- Núi cỏch khỏc, cỏn bộ hướng nghiệp phải cú những phẩm chất cần thiết, đú là: ã Cú kiến thức tổng quỏt về hoạt động của cơ sở dạy nghề, về cỏc khúa đào tạo, về cỏc ngành, nghề đào tạo mà cơ sở đang tiến hành hoặc sẽ tiến hành đào tạo.
- ã Cú cỏc kỹ năng giao tiếp với học sinh.
- ã Cú những kỹ năng cơ bản về tin học, ngoại ngữ (trong một số trường hợp) Nhiệm vụ của cỏn bộ hướng nghiệp trong cỏc cơ sở dạy nghề là: ã Hướng dẫn, giỳp đỡ học sinh đang học trong cỏc trường dạy nghề, nhất là những học sinh mới vào học lựa chọn nghề đào tạo phự hợp.
- đồng thời cung cấp cỏc kỹ năng tỡm việc cho học sinh sắp tốt nghiệp cỏc khúa đào tạo.
- ã Xõy dựng cỏc cụng cụ để đỏnh giỏ và giỳp cho học sinh tự đỏnh giỏ và xỏc định được nhúm nghề phự hợp với khả năng và sở thớch của họ.
- ã Chuẩn bị những tài liệu mụ tả cụng việc chi tiết, xõy dựng những ngõn hàng dữ liệu về cỏc nhúm nghề, tạo điều kiện cho học sinh học nghề cú thể nghiờn cứu để lựa chọn nghề nghiệp.
- ã Cung cấp cho học sinh những thụng tin về chỗ việc làm trống tại địa phương và cỏc vựng lõn cận, giới thiệu họ đến những nơi tuyển dụng, phự hợp với ngành nghề đào tạo của họ.
- ã Hỗ trợ người sử dụng lao động tỡm hiểu về học sinh mà họ dự định tuyển dụng, thụng qua nghiờn cứu hồ sơ hoặc tổ chức cỏc cuộc giao lưu, tọa đàm trực tiếp… ã Tư vấn cho học sinh năm cuối về cỏc nguồn hỗ trợ tài chớnh để cú thể theo cỏc khúa học cao hơn hoặc tỡm kiếm việc làm.
- Cú thể nờu khỏi quỏt, nhiệm vụ của cỏn bộ hướng nghiệp là hướng cho học sinh và những người cú nhu cầu vào miền chọn nghề tối ưu đối với họ, đú là miền giao nhau của năng lực cỏ nhõn (tụi cú thể) (1).
- Cú thể mụ tả sự giao nhau này như sau: SHAPE.
- Hiện nay, trong hệ thống giỏo dục kỹ thuật và dạy nghề ở Việt Nam, cỏc trường trọng điểm thuộc Dự ỏn giỏo dục kỹ thuật và dạy nghề (thụng qua vốn vay của ADB và một số nhà tài trợ khỏc) đang triển khai cỏc hoạt động hướng nghiệp và sắp xếp việc làm.
- Cỏc trường này đó thành lập bộ phận hướng nghiệp và sắp xếp việc làm để hướng nghiệp cho học sinh từ năm đầu tiờn bước vào trường và giỳp đỡ cỏc học sinh năm cuối khi ra trường.
- Đồng thời bộ phận này cũng đó kết nối với cỏc trung tõm giới thiệu việc làm thuộc hệ thống ngành lao động để mở rộng cỏc dịch vụ hướng nghiệp và sắp xếp việc làm khụng chỉ cho học sinh mà cho cả người lao động cú nhu cầu.
- Nhiều học sinh đó định hướng được nghề đào tạo sau khi nhập học hoặc chuyển đổi nghề đào tạo trong quỏ trỡnh học tập.
- nhiều học sinh năm cuối đó được tư vấn nghề nghiệp và tỡm kiếm được việc làm phự hợp.
- Tư vấn nghề.
- Định hướng nghề.
- Nhu cầu xó hội