- Nghị luận xã hội - Bồi dưỡng HSG Ngữ Văn 9 I – Củng cố và mở rộng kiến thức, kỹ năng. - 1.Nhận diện kiểu bài nghị luận xã hội a) Khái niệm. - Nghị luận: nghị là xem xét, trao đổi. - Nghị luận là dùng lí lẽ, dẫn chứng và cách thức lập luận để phân tích, bàn luận, đánh giá về một hoặc một số vấn đề nào đó.. - Xã hội: các vấn đề của đời sống con người như triết học, lịch sử, kinh tế, đạo đức, văn học nghệ thuật, lối sống, cách ứng xử…. - Nghị luận xã hội là những bài văn nghị luận bàn về các vấn đề xã hội (thực trạng xã hội, các hiện tượng đời sống, vấn đề về lối sống của con người, các mối quan hệ của con người trong xã hội…) nhằm thể hiện suy nghĩ, thái độ, quan điểm, tiếng nói chủ quan của người viết về vấn đề đặt ra, góp phần tạo những tác động tích cực tới con người, bồi đắp những giá trị nhân văn và thúc đẩy sự tiến bộ chung của xã hội.. - b) Các kiểu bài nghị luận xã hội. - Nghị luận xã hội gồm ba dạng đề cơ bản: nghị luận về một tư tưởng, đạo lí;. - nghị luận về một hiện tượng đời sống. - nghị luận về một vấn đề xã hội đật ra trong một tác phẩm văn học.. - Dạng đề nghị luận về một tư tưởng, đạo lí thường mượn một câu danh ngôn, một nhận định, đánh giá nào đó để yêu cầu người viết bàn luận và thể hiện tư tưởng, quan điểm, thái độ của mình.. - Dạng đề nghị luận về một hiện tượng đời sống thường nêu lên một hiện tượng, một vấn đề có tính thời sự, được dư luận xã hội trong nước cũng như cộng đồng quốc tế quan tâm.. - Dạng đề nghị luận về một vấn đề xã hội đặt ra trong một tác phẩm văn học kết họp kiểm tra được cả về năng lực đọc – hiểu tác phẩm văn học, cả về. - kiến thức xã hội và khả năng nghị luận với hai hình thức chủ yếu sau: Từ một tác phẩm đã học, đề yêu cầu người viết bàn về một ý nghĩa xã hội nào đó. - hoặc cũng có thể từ một tác phẩm chưa được học, thường là một câu chuyện nhỏ (truyện mi ni), đề yêu cầu bàn về ý nghĩa xã hội đặt ra trong đó.. - Những yêu cầu và kinh nghiệm cần có để viết được bài văn nghị luận xã hội đúng, hay và giàu chất văn. - a) Đảm bảo kiến thức mang màu sắc chính trị – xã hội. - Nhìn chung, các dạng bài nghị luận xã hội đều đòi hỏi người viết phải vận dụng, kết họp nhuần nhuyễn những hiểu biết, kiến thức về chính trị, pháp luật. - kiến thức về lịch sử, văn hoá, đạo đức, tâm lí xã hội…. - Phải xuất phát từ một lập trường tư tưởng đúng đắn, tiến bộ, cao đẹp, vì con người, vì sự tiến bộ chung của toàn xã hội hoặc từ các nguyên tắc đạo lí làm người… để bàn bạc, phân tích, khen chê, đề xuất ý kiến. - Tuy nhiên, người viết phải thể hiện được cái nhìn, đánh giá của riêng mình về cuộc đòi, con người, về mục đích, lối sống… Những điều đó không có trong sách vở mà cần sự trải nghiệm của chính chủ thể.. - Phải thể hiện được thái độ, tình cảm, nhiệt tình của người viết. - Những cảm xúc chân thành chính là rung động của tâm hồn khi chạm vào cuộc sống, giúp bài văn không phải là bài thuyết giáo khô khan cho một tư tưởng, đạo lí mà là sự chia sẻ chân thành của người viết về những gì mình trải qua, mình chiêm nghiệm. - Người viết cần tạo cho mình tâm thế của người trong cuộc, đặt mình trong hoàn cảnh, tình huống của vấn đề. - Khi đó, người viết sẽ có những suy ngẫm, đánh giá bằng chính những trải nghiệm của bản thân, điều này sẽ chi phối thái độ, cảm xúc, suy nghĩ, giọng điệu của người viết. - “chất sống”, “chất xã hội” sẽ hiện lên một cách tự nhiên mà sống động. - Bởi vậy, để đánh giá vấn đề một cách chính xác, toàn diện thì người viết cần xác định cho mình điểm nhìn khách quan, xem xét vấn đề từ nhiều phương diện, khía cạnh khác nhau. - Khi đó, bài văn nghị luận xã hội dễ tìm được sự đồng cảm, đồng tình ở người đọc.. - c) Đảm bảo kĩ năng nghị luận. - Người viết cần xác định được yêu cầu của đề, nắm bắt tình thần của đề bài. - Phải xác định trúng, nắm bắt chính xác yêu cầu của đề bài thì người viết mói có thể có được định hướng suy nghĩ đúng đắn, khoanh vùng kiến thức, phạm vi dẫn chứng để biện giải vấn đề.. - Để giúp người đọc hiểu vấn đề, thuyết phục người đọc đồng tình với quan điểm của người viết, bài văn nghị luận xã hội không chỉ cần luận điểm mạch lạc, lập luận chặt chẽ, lí lẽ sắc bén, dẫn chứng tiêu biểu, phù họp mà còn cần có chất văn, hấp dẫn về hình thức diễn đạt. - Sau bước giải thích từ ngữ quan trọng, nên lấy từ hai đến ba ví dụ minh hoạ để cụ thể hoá khái niệm (nghĩa của những từ ngữ quan trọng). - Có thể lấy ví dụ cụ thể hoá nghĩa của từ hưởng thụ: Buổi sáng thức giấc, bạn bật tung cửa sổ để đón nhận khí trời và nắng mai. - Hoặc lấy hình ảnh gà mái và con suối nhỏ trong cuốn Đaghextan của tôi của Ra-xun Gam-za-tốp làm ví dụ cụ thể hoá cho việc con người ta không tự biết mình là ai: gà mái mơ thấy mình là chim ưng, nó bay khỏi vách đá và ngã gãy cánh. - Con suối nhỏ mơ thấy mình là dòng sông lớn, nó tràn vào bãi cát và lập tức bị hút khô… Cách diễn đạt trong văn nghị luận không cần phải “vang nhạc, sáng hình” như trong thơ, nhưng nếu HS biết đặt những câu văn có hình ảnh, có nhịp điệu một cách họp lí đôi khi lại có hiệu quả lớn. - Một điều thường thấy trong văn nghị luận, nhất là nghị luận xã hội chính là: để tạo cách diễn đạt hình ảnh, người ta thường hay sử dụng biện pháp so sánh. - Ví dụ: Người ta thường ví đời người như ngọn núi, sống là một cuộc chinh phục ngọn núi ấy. - Muốn thuyết phục người đọc cả về tư tưởng và tình cảm, bài văn nghị luận cần có chất văn. - Nếu chất nghị luận là phần xác thì chất văn được coi như phần hồn, nếu chất nghị luận tác động đến lí trí, giúp người đọc hiểu vấn đề, nắm được tư tưởng của người viết thì chất văn lại lay động trái tim người đọc, mang. - a) Kĩ năng viết mở bài, kết bài trong văn nghị luận xã hội (1) Mở bài. - Thế nào là một mở bài hay?. - Là mở bài đúng: có phần dẫn dắt vào đề và nêu vấn đề nghị luận.. - Là mở bài ngắn gọn, độc đáo, ấn tượng, sáng tạo.. - Một số cách mở bài/ nhập đề hay. - Nhập đề bằng danh ngôn (có nội dung đồng thuận hoặc ngược thuận với vấn đề được đưa ra bàn luận). - Ví dụ: Suy nghĩ của anh/chị về câu châm ngôn: “Thời gian là vàng”.. - Mở bài: Các Mác từng nhận định: “Mọi tiết kiệm suy cho cùng là tiết kiệm thời gian”. - Thật vậy, trong cái hữu hạn trăm năm của đời người, thời gian là vô cùng quý báu, không chỉ để cho chúng ta được sống, làm việc mà còn thực hiện được những ước mơ, khát vọng… Thcri gian trôi qua sẽ không thể lấy lại. - Nhập đề bằng thơ. - Ví dụ: Suy nghĩ của anh/chị về ý nghĩa của những câu sau trong bài thơ “Đừng quên” của Trần Nhuận Minh:. - Mở bài:. - Qua những câu chuyện cổ, bà đã. - Nhập đề bằng lời bài hát. - Ví dụ: Suy nghĩ của anh/chị về quan niệm sau của R. - Mở bài: “Mỗi ngày tôi chọn một niềm vui, chọn những bông hoa, chọn những nụ cười…”.. - Nhập đề bằng câu chuyện ngắn trong thực tiễn đời sống hay trong văn học Ví dụ: Viết bài vãn nghị luận bàn về lối sống đồng cảm và chia sẻ trong xã hội ta ngày nay.. - Mở bài: Có một câu chuyện khiến tôi nhớ mãi: Lão hành khất đứng bên cầu ngửa tay xin anh thanh niên. - Vậy anh thanh niên đã cho lão hành khất thứ gì? Đó phải chăng là sự đồng cảm và sự sẻ chia, một lối sống đẹp của con người trong xã hội hiện nay?. - Nhập đề bằng cách đặt ra những suy luận, những câu hỏi về vấn đề cần bàn luận. - Ví dụ: Viết bài văn nghị luận với chủ đề: Con đường phía trước.. - Mở bài: Con người sống trên mặt đất này luôn phải đấu tranh để sinh tồn. - Nhập đề bằng cách định nghĩa vấn đề cần bàn luận. - Ví dụ: Suy nghĩ của anh/chị về ý nghĩa của câu chuyện sau:. - Hai người bạn đi trên sa mạc, đến một chỗ họ có một cuộc tranh luận khá gay gắt và một người đã không kiềm chế được giơ tay tát vào mặt bạn mình, người kia rất đau nhưng không nói một lời, anh chỉ lặng lẽ viết lên cát: “Hôm nay, người bạn thân nhất của tôi đã tát tôi”.. - Họ tiếp tục đi, đến một con sông họ dừng lại và tắm ở đây, người bạn vừa bị tát sơ ý suýt chết đuối, may mà được người bạn kia cứu, khi hết hoảng sợ, anh khắc lên tảng đá dòng chữ: “Hôm nay, người bạn thân nhất của tôi đã cứu sống tôi”.. - Người bạn kia ngạc nhiên hỏi: “Tại sao khi tôi đánh anh, anh viết lên cát, còn bây giờ anh lại viết lên đá?”.. - Mỉm cười, anh đáp lại: “Khi một người bạn làm, chúng ta đau, chúng ta hãy viết điều đó lên cát, gió sẽ thổi chúng đi cùng sự tha thứ. - Còn khi chúng ta nhận được điều tốt đẹp từ người khác, chúng ta nên khắc sâu nó lên đá như khắc sâu vào kí ức của trái tim, nơi không có ngọn gió nào có thể xoá nhoà được.. - (Hạt giống tâm hồn, NXB Tổng họp Thành phố Hồ Chí Minh) Mở bài: Tĩnh bạn là viên kim cương, là tài sản có giá trị nhất mà mỗi người may mắn có được. - Dù phải đi trong bóng tối lạnh lùng nhưng có một người bạn theo cùng vẫn hon đi một mình ngòài ánh sáng với hoa thom, cỏ lạ. - (2) Kết bài. - Thế nào là một kết bài hay?. - Là kết bài đúng: thể hiện đúng quan điểm đã trình bày ở phần thân bài. - Là kết bài độc đáo, sáng tạo, tự nhiên và để lại dư vị.. - Một số cách kết bài hay. - Kết bài bằng danh ngôn hoặc ý thơ hay. - Ví dụ: Tuân Tử cho rằng: “Lời nói hay giúp người ấm hơn vải lụa, lời nói dở hại người đau hơn gươm giáo”.. - Suy nghĩ của anh/chị về nhận định trên.. - Kết bài: Câu nói của Tuân Tử thật xác đáng, dễ tìm được sự đồng ý, đồng tình của nhiều người, trở thành bài học xử thế cho muôn đời. - Mỗi chúng ta cần nhận thấy “học ăn, học nói” là bài học sơ đẳng và quan trọng của đạo làm người.. - Kết bài bằng cách kết họp phần bài học nhận thức kèm theo lòi nhắn gửi. - Ví dụ: Suy nghĩ cứa anh/chị về ý nghĩa của những câu sau trong bài thơ “Đừng quên” của Trần Nhuận Minh:. - Kết bài: Trên mỗi bước đường chúng ta bước, mỗi việc chúng ta làm luôn có hai người bạn “cùng cười đi về tương lai” với chúng ta. - Vậy, ngay từ ngày hôm nay, mỗi chúng ta hãy tự xem xét lại bản thân, nhìn lại những việc ta đã làm, những dự. - Từ những điều nhỏ nhất mỗi người hãy cố gắng hoàn thiện bản thăn, từ suy nghĩ đến hành động cũng cần hướng về Chân – Thiện – Mĩ và cùng phê phán, đào thải cái ác, cái xấu. - Xã hội được kết nối bởi mỗi cá nhân, nhiều người lương thiện thì xã hội sẽ lương thiện. - Bạn và tôi chúng ta cùng phấn đấu trở thành người lương thiện để cuộc đời này thiện – ác phân minh.. - Kết bài theo hình thức nêu câu hỏi đặt ra cho mọi người cùng suy nghĩ. - Ví dụ: Suy nghĩ của anh/chị về ý nghĩ của câu chuyện “Tình bạn” (trang 170).. - Kết bài: Viết lên cát thì dễ nhưng để tha thứ hoàn toàn thì đâu dễ dàng như vậy?