Nghiên cứu truyện cổ Grimm từ lí thuyết hiện đại

- Nghiên cứu truyện cổ Grimm từ lí thuyết hiện đại Nghiên cứu truyện cổ Grimm từ lí thuyết hiện đại.
- "Truyện cổ tích bay lượn, truyện dân gian thì đi bộ, gõ vào cánh cửa bằng cây gậy đi đường, truyện cổ tích có thể được sáng tạo ra một cách tự do từ một bài thơ nào đó, còn truyện dân gian thì ít nhất có một nửa cơ sở là lịch sử"([1]) (J.Grimm).
- Bất cứ một dân tộc nào trên thế giới cũng có truyện cổ tích.
- Truyện cổ tích với "những sợi chỉ màu sặc sỡ" (Grimm) đã đi vào tâm trí mỗi con người từ tuổi ấu thơ.
- Truyện cổ tích là thơ của những mộng ước không thành trong đời sống, là ẩn ức tự giác / bất tự giác vùi trong đống tro còn ấm nóng vào buổi bình minh nhân loại khi con người vừa bước ra khỏi những hãi sợ thần linh, khỏi đêm tối lạnh lẽo, u mê hang động để ra với mặt trời, để "đấu tranh giai cấp".
- Trở lại với truyện cổ tích lần này.
- Căn cứ vào hình ảnh của Grimm mà tôi dẫn làm lời đề từ, có lẽ ông so sánh truyện cổ tích thần kì ("conte merveilleux") với truyền thuyết ("légence.
- Bài viết đi vào nghiên cứu loại "bay lượn" và đầy chất "thơ" của cổ tích thần kì với một số nội dung chính như sau: điểm sơ lược về lịch sử hình thành và phát triển của truyện cổ tích phương Tây.
- nghiên cứu truyện cổ Grimm từ một số lí thuyết hiện đại (cấu trúc, phân tâm học, kí hiệu học)..
- Song, những công trình trên đã như những ánh lửa lúc bập bùng, khi le lói kêu gọi, khích lệ người viết tiến vào khu rừng cổ tích thần kì mà bản thân tự thấy vẫn đang còn là thâm u..
- Sự hình thành và phát triển của truyện cổ tích phương Tây.
- Dưới đây là điểm qua đôi nét từ một số tài liệu về cổ tích phương Tây.
- Những tác giả đầu tiên ở phương Tây đã ghi chép lại các truyện cổ tích từ các truyện thơ tiếu lâm của thời Trung Cổ.
- Sang thế kỉ XVII, các truyện cổ tích của Perrault, truyện thần tiên ("Contes des Fées") của Bà d'Aulnoy.
- Chính anh em nhà Grimm của Đức được coi là những người đi tiên phong trong việc sưu tầm, biên soạn lại các truyện cổ tích để mang xuất bản.
- Họ đã mở ra một con đường cho các nhà folklor phương Tây bắt đầu tìm hiểu truyện cổ tích và truyền thuyết trong nước và các vùng lân cận.
- đã chép lại được những truyện kể dân gian rất thú vị.
- Ở Anh, trước hết cần phải kể đến Chaucer với các truyện kể của ông về truyện cổ tích Cantorbery, vay mượn khá nhiều ở các truyện tiếu lâm của Pháp và của Boccacio, nhưng không vì thế mà chúng không phải là những kiệt tác về nghệ thuật kể chuyện phong phú và mang chất trí tuệ.
- Ở Đức, Hans Sachs là một trong những tác giả đầu tiên ghi chép truyện cổ tích.
- Burkard Waldis, người đã khiến cho truyện cổ tích thịnh vượng vào nửa đầu thế kỉ XVI, đã lồng truyện cổ tích bằng thơ với các truyện kể mà ông đã rút ra trong các tác phẩm của Boccaccio..
- Truyện cổ tích thuộc về văn học truyền khẩu của dân gian.
- Ở phương Tây, vào thời Trung cổ, mọi tầng lớp nhân dân đều yêu thích truyện cổ tích.
- Sang thế kỉ XVIII, tầng lớp trung lưu coi truyện cổ tích là dành cho trẻ con.
- Truyện cổ tích đã lui về các làng quê vào thế kỉ sau đó.
- Người kể chuyện cổ tích giữa đám đông thường phải luyện giọng, luyện cử chỉ, có khi cùng một truyện, nhưng mỗi lần kể họ lại có "diễn xuất" khác nhau.
- Schelling, anh em nhà Schlegel, anh em nhà Grimm xem truyện cổ tích là "những mảnh vỡ của thần thoại cổ".
- Frazer xây dựng lý thuyết về cơ sở thế sự và tâm lý của cái mà họ gọi là "các cốt truyện tự sinh của truyện cổ tích", nhấn mạnh rằng truyện cổ tích trùng hợp đồng thời với sự tồn tại của hoang dã"([10.
- Nội dung truyện kể Grimm: Qua khảo sát truyện cổ tích Grimm, tôi nhận thấy, cũng như mọi truyện cổ tích ở các nơi khác, nhìn chung (trừ loại truyện cười hoặc giai thoại, kiểu Ả Grêten thông minh.
- Trong các truyện cổ tích của anh em nhà Grimm, hầu như tôi không thấy có loại truyện gọi là "Sự tích.
- Hai học giả folklor nổi tiếng của Pháp Delarue-Tenèze([14]) đã lập ra một danh mục về các truyện cổ tích của Pháp và của các nước nói tiếng Pháp dựa vào danh mục mang tính quốc tế của Aarne-Thompson (A-T), được phân ra làm bốn loại cổ tích như sau: I.
- Truyện cổ tích đích thực: 1.
- Truyện cổ tích về loài vật.
- Phân tích truyện kể Grimm .
- Cơ sở lí thuyết và phương pháp phân tích: Trong mục "Truyện cổ tích"([16.
- Võ Quang Nhơn đã nghiên cứu sự hình thành của các truyện cổ tích dân tộc Việt và các dân tộc ít người.
- Ông cho rằng truyện cổ tích ra đời sau thần thoại, khi đã tách khỏi nghi lễ, gắn với sinh hoạt thường ngày, đã bị giảm yếu tố quái dị, thần kì và tăng tính chất hiện thực, thế tục.
- Nhà nghiên cứu chủ yếu phân loại cổ tích theo loại hình các nhân vật: nhân vật thần (trong thần thoại).
- nhân vật người khỏe.
- Ta nhận thấy, cũng như chính tác giả quan niệm, loại cuối cùng gần với truyền thuyết hơn là cổ tích.
- Còn hai loại trên cùng có chút ít gặp gỡ với cách phân loại của Propp và Lévi-Strauss về nội dung: sự gần gũi mang tính nguyên tắc của thần thoại với cổ tích.
- Trong khi Propp gọi truyện cổ tích thần kì là cổ tích "thần thoại".
- Việc phi thần thoại hóa của truyện cổ tích ở thời gian và hành động đã phân biệt chúng với thần thoại một cách rõ nét: trong khi thời gian của thần thoại là "cụ thể" về sự tạo lập vũ trụ, sự ra đời của lửa, nước([18.
- thì ở truyện cổ tích mọi việc đó đã "xong xuôi".
- các hành động trong thần thoại mang tính tập thể thì trong truyện cổ tích mang tính cá nhân.
- Nhân vật của truyện cổ tích có được phép ma thuật một cách cơ giới từ bên ngoài giúp.
- Nhưng, như ta thấy, ông tiến hành phân tích truyện cổ tích thần kì theo hướng nhân vật hành động (chứ không phải là nội dung của nhân vật như: nhân vật thần, nhân vật khỏe, hay mồ côi, nghèo khổ).
- những cái không thay đổi, đó là những hành động của chúng, hoặc các chức năng của chúng.
- Ta có thể kết luận rằng truyện cổ tích thường gán các hành động như nhau cho các nhân vật khác nhau.
- Điều đó cho phép chúng ta nghiên cứu truyện cổ tích xuất phát từ các hành động của các nhân vật"([19.
- Về cấu trúc, mỗi truyện cổ tích đều có một tình tiết hạt nhân nào đó (đi tìm vật báu, cứu người đẹp, v.v.) với một số lượng nhân vật mang chức năng hành động xoay quanh đó cho đến khi hoàn thành nhiệm vụ.
- Theo Propp, truyện cổ tích thần kì dựa vào bảy nhân vật, trong đó mỗi nhân vật có phạm vi hành động riêng: Người anh hùng - Héros(Nhân vật trung tâm - chủ thể của cuộc kiếm tìm), Đối tượng - Objet (công chúa, kho báu).
- Tôi sẽ đi theo hướng nghiên cứu này đồng thời phân tích truyện kể theo lí thuyết về sơ đồ hành động của Greimas, nhà kí hiệu học người Pháp.
- Sơ đồ hành động này, được chia làm 6 ô: 1.
- Sơ đồ hành động của Greimas: .
- Sơ đồ của truyện kể tối giản bao gồm 5 bước sau: 1.
- hành động: các đột biến.
- Bên cạnh đó, trong bài này, sau phần phân tích cấu trúc, tôi sẽ đi vào tìm hiểu phân tâm học truyện kể để nghiên cứu truyện cổ tích trên bình diện của các biểu tượng từ trong chính văn bản.
- Từ cơ sở lí thuyết về nhân vật hành động của Propp vừa nêu, bên cạnh việc thuyết minh sơ đồ hành động của nhà kí hiệu học Greimas và truyện kể tối giản, tôi sẽ phân tích truyện kể của Grimm.
- Tôi sẽ chia thành các lớp truyện kể.
- Phân tích cấu trúc truyện kể Chim ưng thần: .
- Trong truyện kể này còn có các đề tài khác mang tính hồi quy như chàng út thường bị gọi là chàng Ngốc, nhưng lại gặp may hoặc do thật thà, trung thực, hoặc do chức năng "quản lí" mà nó phải lãnh đạo cả vương quốc, như đã thấy trong nhiều truyện cổ tích thế giới.
- Ngay trong các truyện cổ tích của Grimm ta đã thấy có hàng loạt truyện kể lặp lại việc người con út hay người thứ ba gặp may: Ba anh em, Bà lão chăn ngỗng, Cây củ cải, Con mèo đi hia, Con thỏ biển, Con ngỗng vàng, Chọn vợ, Gã thợ xay nghèo khó, Hai anh em, Học rùng mình, Ngôi nhà trong rừng, Nước trường sinh, Ong chúa, tất cả đều là người em trai út (người thứ ba) hoặc em gái út được hưởng hạnh phúc, (trừ truyện Cô bé hai mắt lại là cô thứ hai có hai mắt được hạnh phúc vì nhân hậu không độc ác như cô chị một mắt và cô em ba mắt).
- (Nhân đây cũng nhắc tới con số 3 trong các truyện cổ tích nói chung: người anh hùng bao giờ cũng phải trải qua ba thử thách, lần cuối cùng mới thành công.
- Những lặp lại (répétion) của đề tài, chi tiết, tình tiết (ba anh em, ba chị em, những lần ra đi và trở về, tha / thả và được đền ơn), con số 3 (về sự kiện, thời gian, địa điểm) liên tục xuất hiện trong các truyện cổ tích Grimm.
- Con số 3 trong truyện kể dân gian nói chung và truyện kể Grimm nói riêng có thể đã là một đề tài khoa học hấp dẫn).
- Tôi chia truyện kể làm 6 lớp ứng với mỗi giai đoạn quan trọng của nhân vật trung tâm: .
- đoạn khởi đầu của truyện kể - vua thất hứa không gả công chúa cho Jeannot.
- Lấy công chúa.
- Hai mục đích này có quan hệ hữu cơ với nhau, có cái nọ để có cái kia, cái 2 là điều kiện để được cái 1 trong hầu hết các truyện cổ tích.
- Ta có sơ đồ hành động 1: .
- Ý nghĩa của các tác tố hành động: .
- RIÊNG PHÂN ĐOẠN 1 ĐÃ CÓ THỂ LÀ MỘT TRUYỆN CỔ TÍCH ĐỘC LẬP, BỞI NÓ ĐÃ CÓ ĐẦY ĐỦ CÁC BƯỚC CỦA MỘT TRUYỆN KỂ TỐI GIẢN, GỒM 5 BƯỚC: .
- (Trong một bài viết khác tôi đã cho rằng các nhân vật trong truyện cổ tích đều bị "mù", cô công chúa đẹp không phải do hoàng tử hay nhân dân nhìn thấy hoặc chàng hoàng tử dũng cảm cũng không phải do cô công chúa hoặc ai đó chứng kiến - mà đó chỉ là chức năng "đẹp.
- Các nhân vật của truyện cổ tích chỉ là những "hình nộm" chức năng, còn bản thân chúng không hề có chiều sâu tâm lí.
- Dưới đây bài viết sẽ đi vào phân tích phân tâm học truyện kể Chim ưng thần.
- Phân tích phân tâm học truyện kể .
- Mà đã không phải là táo thần thì sao đến Vua cũng không có? Đúng là xưa nay ta vẫn coi cái gì cũng có thể "thần kì" xảy ra trong truyện cổ tích được (tấm thảm biết bay, việc chết đi sống lại, phù thủy, tiên, bụt.
- Thứ nhất, nếu đó không phải là dụng ý của dân gian, mà là vô ý thật, thì qua bao thế kỉ tồn tại, bao thế hệ đã kể, đã nghe nó, không lẽ người ta lại không phát hiện ra sự phi lí để sửa chữa? Nhất là nó lại được anh em Grimm, những chuyên gia trong lĩnh vực này sưu tầm, biên soạn? Sao họ không sửa? (Bởi vẫn có thông lệ: một truyện cổ tích có thể có những dị bản do quan điểm của tác giả, thời đại, truyền thống, thói quen, phong tục, hoặc mục đích giáo dục.
- Thứ hai, còn nếu đó là dụng ý của dân gian để có cái cớ cho sự xuất hiện người anh hùng đi cứu người đẹp thì không thuyết phục, vì dân gian không thiếu gì cách làm như vẫn thường thấy ở các truyện cổ tích.
- Nói thú vị, bởi, từ một lăng kính lí thuyết khác, chúng ta sẽ "nội soi" vào truyện cổ tích, gạt đi lớp "bụi" che phủ trên bề mặt của nó để nghiên cứu vào chiều sâu ý nghĩa..
- Ý nghĩa rút ra từ biểu tượng "quả táo": Đến đây, ta có thể đi đến nhận xét: nếu ví truyện cổ tích là một tấm thảm màu sặc sỡ, được đan dệt nên từ những sợi chỉ lấp lánh, thì những trang trí hoa văn lớp nổi, "bay lượn", nhìn thấy được là dành cho thế giới tuổi thơ, đưa chúng vào giấc ngủ hằng đêm.
- Vốn nằm trong truyền thống văn hóa này, các truyện kể phương Tây không thể không biết đến các biểu tượng về quả táo.
- Hình ảnh con thỏ nhảy khỏi tạp dề của công chúa khi Jeannot thổi còi là hành động "giữ gìn" của nàng khi ra đồng một mình (hành động mà Propp gọi là "vi phạm cấm đoán" về không gian được lặp lại trong nhiều truyện cổ tích như cô con gái mang cơm ra đồng, vào rừng cho cha.
- Phân tích các mối quan hệ chức năng và phân tâm học không có nghĩa là "lên án" hoặc "bào chữa" cho nhân vật nào đó trong một truyện kể hư cấu.
- (Trong truyện kể mafia hay trinh thám hiện đại thì X.
- Người đọc, người nghe chúng ta, qua bao đời nay, vốn có quán tính nương theo "khát vọng", "ước mơ" ngàn đời của dân gian là chính thắng tà, thiện thắng ác, thế giới trong truyện cổ tích chia làm hai phe rõ ràng: nhân vật "chính diện" và "phản diện".
- Về bề nổi của truyện kể thì Vua "thua" (chết đuối).
- lấy lông đuôi chim ưng thần.
- Trong cổ tích thần kì, hành động có thực đó của người nguyên thủy đã được "chuyển vị" sinh động sang các hình tượng nhân vật như ta vừa thấy.
- Truyện cổ tích ở phương Tây cũng như khắp mọi nơi đều mang chất thơ và những chiều sâu triết lí ngàn đời của dân gian.
- Nhưng, cổ tích còn là tiếng nói của bản năng, của cái vô thức sâu xa, thâm trầm vang vọng hồn nhiên như cái tất yếu của đời sống về tình yêu, cái chết, tính dục, tình cảm gia đình, quyền lực,....
- Các biểu tượng giàu ý nghĩa vẫn còn tiếp tục cần khám phá từ các công cụ lí thuyết mới, hiện đại để chỉ ra cấu trúc tư duy, cái vô thức của các dân tộc đã được khảm vào trong truyện cổ tích qua các hình tượng..
- Truyện cổ tích thần kì bao gồm hai lớp nổi và chìm: lớp nổi sặc sỡ, "bay lượn", kì thú.
- Đến đây người viết như vừa bước ra khỏi khu rừng cổ tích thâm u mà chói lọi, mắt còn thấy hơi quáng.
- Tôi chỉ muốn nói thêm: Cổ tích là muôn đời.
- ([4]) Nguyễn Thị Huế, Nhân vật xấu xí mà tài ba trong truyện cổ tích Việt Nam, Nxb.
- ([6]) Trần Thị An, Motif đứa trẻ bị bỏ rơi và kết cấu cổ tích trong Không gia đình và Oliver Twist, Tạp chí Văn học nước ngoài, số 5-2007..
- ([8]) Đặng Thị Thu Hà, Thử sắp xếp truyện cổ phật giáo Việt Nam theo bảng tra cứu các types truyện dân gian của A.Aarne và S.Thomson (A-T), Tạp chí nghiên cứu Văn học số 10.2009..
- Khoa học xã hội, 2001, có một số bài đáng lưu ý của Cao Huy Đỉnh, Nguyễn Tất Đắc, Đức Ninh, Vũ Tuyết Loan, Đỗ Thu Hà so sánh một số truyện cổ tích quen thuộc (Tấm Cám, Dũng sĩ diệt đại bàng) hoặc đi vào so sánh hẳn nền văn học đương đại của hai quốc gia (Đức Ninh)..
- Mục "Truyện cổ tích", tr