- QUAN NIỆM NGHỆ THUẬT VỀ CON NGƯỜI. - Quan niệm nghệ thuật, thông điệp tư tưởng, yếu tố tính dục, triết lí, hoài nghi, tiểu thuyết Coetzee Keywords:. - Ngay từ khi xuất hiện trên văn đàn, Coetzee đã gây ấn tượng mạnh mẽ trong lòng độc giả bởi những tiểu thuyết phục dựng một thế giới rạn nứt, vỡ vụn với đầy sự bất tín và hoài nghi. - Nghiên cứu tiểu thuyết Coetzee ở phương diện quan niệm nghệ thuật về con người, người viết muốn chỉ ra một trong những yếu tố làm nên thành công của tiểu thuyết Coetzee, đồng thời khám phá, khai thác các thông điệp tư tưởng mà nhà văn đã gửi gắm.. - Quan niệm nghệ thuật về con người trong tiểu thuyết John Maxwell Coetzee. - Quan niệm nghệ thuật là yếu tố quan trọng chi phối hành trình sáng tạo nghệ thuật của nhà văn.. - Nghiên cứu quan niệm nghệ thuật về con người là hướng tiếp cận tối ưu nhằm khám phá chiều sâu, giá trị triết lí của tác phẩm mà nhà văn đã gửi gắm.. - Do vậy, tìm hiểu quan niệm nghệ thuật về con người trong tiểu thuyết của Coetzee là công việc hữu ích, có ý nghĩa cho việc nghiên cứu, học thuật.. - Với dung lượng bài viết, chúng tôi không có tham vọng tìm hiểu tất cả các tiểu thuyết của Coetzee, mà chỉ tập trung nghiên cứu, tiếp cận những tiểu thuyết đã được tuyển dịch và xuất bản ở Việt Nam, đặc biệt là các tiểu thuyết được độc giả quan tâm như Ruồng bỏ, Người chậm, Đợi bọn mọi, Tuổi sắt đá, Cuộc đời và thời đại của Michael K.. - Quan niệm nghệ thuật về con người là khái niệm để chỉ cách nhìn, cách cảm, cách lí giải của nhà văn về con người được thể hiện trong tác phẩm nghệ thuật. - Trong Dẫn luận thi pháp học, Trần Đình Sử đã xác định: "Quan niệm nghệ thuật về con người là một cách cắt nghĩa, lí giải tầm hiểu biết, tầm đánh giá, tầm trí tuệ, tầm nhìn, tầm cảm của nhà văn về con người được thể hiện trong tác phẩm của mình” (Trần Đình Sử, 2004). - “Quan niệm nghệ thuật về con người là hình thức bên trong của sự chiếm lĩnh đời sống, là hệ quy chiếu ẩn chìm trong hình thức nghệ thuật, nó gắn với các phạm trù phương pháp sáng tác, phong cách nghệ thuật, làm thành thước đo của hình thức văn học và là cơ sở của tư duy nghệ thuật” (Lê Bá Hán, Trần Đình Sử và Nguyễn Khắc Phi, 2011).. - Quan niệm nghệ thuật về con người biểu hiện chủ quan sáng tạo của chủ thể, là thước đo để đánh giá tầm nhìn và tài năng nghệ thuật của người nghệ sĩ trong sáng tác văn chương. - Nhìn chung, quan niệm nghệ thuật về con người trong tiểu thuyết Coetzee khá sâu sắc, biểu hiện cho một hành trình dài chiêm nghiệm và suy ngẫm về con người.. - 2.1 Con người trong sự chi phối của bản năng tính dục. - Coetzee quan niệm tình dục là phần bản năng tất yếu trong đời sống con người. - Tình dục đóng vai trò như sợi dây vô hình níu kéo, ràng buộc và chi phối nhận thức của con người. - Viết về con người với những vấn đề tính dục, Coetzee khai phá các giá trị sâu thẳm của con người, đồng thời bóc trần con người thực với phần bản năng vốn có.. - Dễ thấy các nhân vật trong tiểu thuyết của ông luôn có những khát khao tình dục mãnh liệt. - Trong tiểu thuyết Người chậm, Paul Rayment, nhiếp ảnh gia bị mất một chân vì tai nạn giao thông, dù đi lại bất tiện nhưng vẫn có những khao khát thầm kín với nữ điều dưỡng Marizana. - Trong tiểu thuyết Ruồng bỏ, David Lurie, vị giáo sư đã li hôn, dù đã năm mươi hai tuổi nhưng vẫn thường xuyên quan hệ với các du khách trong quán rượu, gái điếm và người đàn ở trại thú y để “giải quyết vấn đề tình dục” (John Maxwell Coetzee, 2004, Ruồng bỏ, tr 5). - Coetzee quan niệm tình dục là phần thiết yếu của cuộc sống, là niềm vui, là khoái cảm cá nhân cần được thỏa mãn. - Ông quan niệm tính dục là nhân tính tự nhiên của con người. - Do vậy, con người tính dục trong tiểu thuyết của ông được phản ảnh một cách chân thực và “trần trụi” như nó vốn có.. - Với Coetzee, tình dục là phần bản năng tự nhiên của con người và phần bản năng này phải song hành với tình yêu. - Con người tính dục trong tiểu thuyết của ông luôn có những khát khao hòa hợp nhu cầu ái ân với tình yêu đúng nghĩa. - “nếu tình dục ổn định trong hệ giá trị tôn vinh con người, đánh thức năng lực tiềm ẩn của con người, truyền cho con người năng lực và ý nghĩa cuộc. - Coetzee tập trung khai thác mảnh vỡ tính dục của con người. - Con người tính dục trong tiểu thuyết của ông là con người bản năng, con người tự nhiên với những khát khao trần thế. - Khi phản ánh phần bản năng tính dục, Coetzee không chỉ đơn thuần đề cập đến nhu cầu sinh lý tự nhiên của con người, mà quan trọng hơn, ông khai phá đời sống tâm lí và những ẩn ức sâu thẳm của con người.. - Coetzee bộc lộ cái nhìn trân trọng đối với những khát vọng chân chính của con người: khát vọng sẻ chia, có được những giây phút thăng hoa với sự giao hòa giữa tình dục và tình yêu. - Trong quan niệm của Coetzee, nếu phá vỡ sự giao hòa giữa tâm hồn và thể xác thì con người chẳng khác gì là chiếc máy của bản năng, và khi ấy con người sẽ tồn tại trong nỗi cô đơn, trống rỗng bởi mỗi cá nhân đang hiện hữu như một thế giới biệt lập, khép kín. - Đó là những điều giản dị hiện sinh trong cuộc sống của con người với tính nhân bản và nhân văn sâu sắc.. - 2.2 Con người triền miên giữa những mối hoài nghi. - Con người hoài nghi chiếm vị trí chủ đạo trong tiểu thuyết của Coetzee. - Khi niềm tin đổ vỡ, con người hoài nghi tất cả, thậm chí hoài nghi chính mình.. - Con người trong tiểu thuyết của ông thường băn khoăn, trăn trở về nhiều vấn đề trong cuộc sống. - Trong tiểu thuyết Người chậm, Paul Rayment là nhân vật phát ngôn thay cho nhà văn về những vấn đề cần suy ngẫm, luận bàn: Trong cuộc sống của mỗi người, điều gì là quan trọng nhất? “Tổ ấm” là gì? Được yêu thương hay được chăm nom, điều nào tốt đẹp hơn? Ở tuổi sáu mươi, một tai nạn bất ngờ ập đến, Paul nhìn lại quãng đời đã qua và nghĩ đến gia đình. - Paul hoài nghi về hai tiếng. - Paul hoài nghi cuộc sống thực tại. - Trong tiểu thuyết Đợi bọn mọi, viên Quan tòa hoài nghi về Đế chế, về ý nghĩa công việc mà ông thực hiện bấy lâu. - Thế nhưng, khi trực tiếp chứng kiến biết bao cảnh tàn bạo và bất công với tù nhân chiến tranh, viên Quan tòa xót thương cho họ và hoài nghi về bản chất của Đế chế. - Viên Quan tòa tự hỏi có gì khác nhau giữa Đế chế với tộc người mọi kia khi những con người mang danh văn minh lại thực hiện những hành động dã man, phi nhân tính. - Hoài nghi về bản chất của Đế chế, viên Quan tòa hoài nghi về bản chất con người:. - Hoài nghi thực tại, con người trong tiểu thuyết Coetzee luôn tìm cách lí giải những thắc mắc của bản thân. - Không chỉ hoài nghi mọi thứ xung quanh, con người còn hoài nghi chính mình. - Vị giáo sư David Lurie (Ruồng bỏ), viên Quan tòa (Đợi bọn mọi), nhà nhiếp ảnh Paul Rayment, nữ văn sĩ Elizabeth Costello (Người chậm), người thợ làm vườn Michael K (Cuộc đời và thời đại của Michael K) đều hoài nghi về sự tồn tại của cá nhân trong xã hội. - Niềm tin tuyệt đối của con người bị phá vỡ, đứt gãy và phân mảnh. - Con người giờ đây không tròn vẹn, không đủ đầy, mà là những phiến vỡ phi trung tâm được đặt gần nhau nhưng lại bất lực trong việc làm tròn lẫn nhau. - Khắc họa con người hoài nghi, Coetzee vừa muốn phản ánh hiện thực, vừa muốn nghiền ngẫm hiện thực. - Coetzee mang đến một thế giới rạn nứt, vỡ vụn, đầy sự bất tín và hoài nghi về các giá trị nhân bản trong việc giải quyết các xung đột xã hội.. - 2.3 Con người cô đơn, xa lạ với thực tại đời sống Con người trong tiểu thuyết Coetzee thường cô đơn, lạc lõng và xa lạ với thực tại đời sống. - Nổi trội trong tiểu thuyết Coetzee là những con người cô đơn vì bị cộng đồng ruồng bỏ, xa lánh với nhiều lí do khác nhau. - Trong tiểu thuyết Tuổi sắt đá, Vercueil, một kẻ lang thang và nát rượu, là hình ảnh tiêu biểu cho con người cô đơn, lạc lõng. - Michael K trong tiểu thuyết Cuộc đời và thời đại của Michael K cũng là nhân vật tiêu biểu cho hình tượng con người cô đơn, lạc lõng. - Đúng như tên gọi Cuộc đời và thời đại của Michael K, tiểu thuyết này là câu chuyện về cuộc đời và thời đại của nhân vật chính Michael K. - Bên cạnh những con người mang cảm giác cô đơn, lạc lõng vì bị cộng đồng ruồng bỏ và xa lánh, trong tiểu thuyết Coetzee, hình tượng con người này còn được phục dựng sâu sắc hơn khi chính họ tự ý thức bản thân không thể hòa nhập với thực tại đời sống. - Ý thức bản thân lạc lõng và thừa trong cuộc sống dẫn họ rơi vào bi kịch, chịu nhiều đau khổ và giằng xé.. - David Lurie trong tiểu thuyết Ruồng bỏ là con người như thế. - Trong tiểu thuyết Tuổi sắt đá, Curren cũng là con người như thế. - Nhìn chung, Coetzee chiêm nghiệm khá sâu sắc về con người hiện đại.. - Con người hoài nghi về sự tồn tại cá nhân, cô đơn, lạc lõng và không hòa nhập với thực tại. - Do vậy, con người trong tiểu thuyết của ông thường đau khổ, giằng xé và rơi dần vào bi kịch. - 2.4 Con người chiêm nghiệm với những suy tư giàu triết lí. - Đọc tiểu thuyết của Coetzee, người đọc luôn nhận thấy một tâm hồn nặng trĩu suy tư về cuộc sống và con người. - Con người trong tiểu thuyết của ông là con người triết lí. - Coetzee khéo léo xây dựng hình tượng những con người từng trải, nếm đủ mùi vị của cuộc sống và khi đã đạt đến “độ chín” nhất định thì những con người ấy phát ngôn thay cho nhà văn những suy tư, nhận định đậm chất triết lí về cuộc đời. - Trong tiểu thuyết Người chậm, khi đã ngoài năm mươi tuổi, Paul Rayment ý thức sâu sắc rằng: “Đồng hồ thì đứng yên, còn thời gian thì không” (John Maxwell Coetzee, 2015, Người chậm, tr 21). - Do vậy, ông quan niệm con người cần sống đúng nghĩa, sống lạc quan và biết. - Tiếp đến là triết lí về ý nghĩa và sức mạnh của tình thương trong cuộc sống. - Trong tiểu thuyết Tuổi sắt đá, Curren là người có đời sống nội tâm khá sâu sắc. - Chứng kiến biết bao cảnh bất công trong xã hội, bà chán nản và thất vọng về cuộc sống hiện tại.. - Dù vậy, bà vẫn tin tưởng vào sức mạnh tình thương trong cuộc sống. - Bà quan niệm tình thương, sự cưu mang lẫn nhau là điều quan trọng để gắn kết con người với con người: “Mẹ đã ngã xuống và anh ta đã kịp đỡ mẹ. - Dễ thấy con người trong tiểu thuyết của Coetzee mang nhiều ẩn ức và hoài nghi cuộc đời, song họ không bi quan mà luôn có cái nhìn lạc quan trong cuộc sống, thậm chí khi nói về cái chết. - Thật vậy, suy nghĩ của con người về cái chết cũng đậm chất triết lí. - Con người quan niệm chết là điều tất nhiên trong cuộc đời và họ đón nhận cái chết với một tinh thần khá lạc quan: “Nếu chết chẳng là gì ngoài một trò bịp bợm, biết đâu cũng hay ho như trò chơi chữ, nếu cái chết chỉ là tiếng nấc đúng lúc sau đó sự sống tiếp tục như trước kia, thì sao phải rối rít om sòm? Liệu con người có được khước từ sự bất tử này, định mệnh đáng thương này?” (John Maxwell Coetzee, 2015, Tuổi sắt đá, tr 177). - Con người quan niệm chết chỉ đơn thuần là sự chuyển giao và do vậy, con người vẫn “sống” mãi: “Mẹ sẽ không chết, mẹ vẫn sống mãi trong con” (John Maxwell Coetzee, 2004, Tuổi sắt đá, tr 93), “Nhưng khi có đứa con trong mình, thì ta cho nó cuộc sống của ta, nhất là với đứa con đầu lòng. - Con người trong tiểu thuyết Coetzee luôn cất lên những tiếng nói đậm chất triết lí về cuộc đời và con người. - Tiếng nói ấy được đúc kết từ sự trải nghiệm, trăn trở của cá nhân trước những vấn đề thiết yếu trong cuộc sống.. - Quan niệm nghệ thuật về con người trong tiểu thuyết Coetzee bộc lộ cái nhìn khá tinh tế và chân thực về con người. - Điều dễ nhận thấy là quan niệm của nhà văn chịu ảnh hưởng khá sâu sắc từ tình hình lịch sử xã hội của Nam Phi thời kì hậu Aparthied – sắc tộc bị chia rẽ, con người bị cô lập và sống trong xã hội hỗn loạn, phi chính phủ.. - Coetzee đã mang đến cho độc giả một cái nhìn đầy nghiệt ngã về hiện thực và con người trong kỉ nguyên mới của nhân loại. - Ông phô bày phần bản năng vốn có của con người, phục dựng một thế giới rạn nứt, vỡ vụn với đầy nỗi ám ảnh về sự cô đơn, lạc lõng của con người.. - Mặc dù quan niệm của Coetzee về con người có phần bi quan nhưng không vì thế mà ý nghĩa nhân sinh của tác phẩm bị suy giảm. - Nghiên cứu tiểu thuyết Coetzee, chúng tôi đọc được sự thương cảm, lo lắng của nhà văn về số phận con người trong xã hội hậu hiện đại. - Con người giờ đây không còn tròn vành, rõ nét nhưng cũng không phải là hoàn toàn mất đi. - Con người vẫn tồn tại nhưng tồn tại một cách đầy vụn vỡ, lạc lõng và cô đơn. - Con người trong xã hội hậu hiện đại là bản thể của nhiều phiến đoạn, luôn phân mảnh, bị “phân tán thành “một chủ thể phi trung tâm”, bao hàm nhiều mảnh vụn và tất cả đều bị hòa tan trong bối cảnh xám xịt chung quanh” (Phương Lựu, 2011, tr 63-64).. - Quan niệm thực tại và con người trong văn học hậu hiện đại. - Hiện tượng đa văn bản trong tiểu thuyết “Người chậm” của John Maxwell Coetzee. - Đa văn bản trong tiểu thuyết