- TÊN ĐỀ TÀI: SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY ĐỂ ĐỊNH HƯỚNG HỌC SINH LỚP 11 NÂNG CAO GIẢI MỘT SỐ BÀI TẬP CHƯƠNG DÒNG ĐIỆN KHÔNG ĐỔI.. - Hiện nay vấn đề đổi mới PPDH nói chung cũng như đổi mới PPDH vật lý nói riêng đã được pháp chế hóa trong điều 28, Luật Giáo dục:. - tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh (HS. - Việc dạy học không chỉ dừng lại ở việc truyền thụ kiến thức mà quan trọng hơn là dạy cho học sinh phương pháp tự học, tự chiếm lĩnh kiến thức.. - Vật lý là một môn khoa học vừa lí thuyết vừa thực nghiệm với nhiều kiến thức trừu tượng và được ứng dụng rộng rãi trong đời sống. - Trong các PPDH tích cực, phương pháp sử dụng sơ đồ tư duy (SĐTD) sẽ giúp học sinh hệ thống hóa kiến thức, xác định được kiến thức cơ bản từ đó đạt hiệu quả cao trong học tập. - Mặt khác sử dụng phương pháp sơ đồ tư duy còn giúp học sinh rèn luyện, phát triển tư duy logic, khả năng tự học, phát huy tính tích cực và sáng tạo của học sinh không chỉ trong học tập môn Vật lý mà còn trong các môn học khác và các vấn đề khác trong cuộc sống.. - Xuất phát từ những lí do trên, tôi chọn đề tài: “Sử dụng sơ đồ tư duy để định hướng học sinh lớp 11 nâng cao giải một số bài tập chương dòng điện không đổi. - Dạy học môn Vật lý không chỉ giúp học sinh nắm vững lý thuyết, các định nghĩa, các định luật, các định lý, các thuyết vật lý. - giải thích và ứng dụng được các hiện tượng tự nhiên liên quan đến cuộc sống mà còn giúp các em vận dụng lý thuyết vào giải các bài tập liên quan. - Chính vì vậy tôi đưa ra sơ đồ tuy duy giúp các em học sinh lớp 11 nâng cao trường THPT Phan Châu Trinh củng cố được kiến thức trong từng bài từng chương và giúp các em dùng sơ đồ này vạch ra con đường để giải các bài tập liên quan sao cho chính xác và nhanh nhất.. - Do thời gian có hạn, chương trình nâng cao lớp 11 tôi cũng mới dạy qua lần đầu nên tôi chỉ nghiên cứu hướng dẫn các em sử dụng sơ đồ tư duy vào ôn tập và định hướng cách giải một số bài tập chương: “Dòng điện không đổi”.. - Bộ môn vật lý được đưa vào giảng dạy trong nhà trường phổ thông nhằm cung cấp cho học sinh những kiến thức phổ thông, cơ bản, có hệ thống toàn diện về vật lý. - Hệ thống kiến thức này phải thiết thực, có tính tổng hợp và đặc biệt phải phù hợp với quan điểm vật lý hiện đại. - Để học sinh có thể hiểu được một cách sâu sắc những kiến thức và áp dụng các kiến thức đó vào thực tiễn cuộc sống thì cần phải rèn luyện cho các học sinh những kỹ năng, kỹ xảo thực hành như: kỹ năng kỹ xảo giải bài tập, kỹ năng đo lường, quan sát.... - Bài tập vật lý có ý nghĩa hết sức quan trọng trong việc thực hiện nhiệm vụ dạy học vật lý ở nhà trường phổ thông. - Thông qua việc giải tốt các bài tập vật lý các học sinh sẽ có được những kỹ năng so sánh, phân tích, tổng hợp … do đó sẽ góp phần phát triển tư duy của học sinh. - Đặc biệt bài tập vật lý giúp học sinh củng cố kiến thức có hệ thống cũng như vận dụng những kiến thức đã học vào việc giải quyết những tình huống cụ thể, làm cho bộ môn trở nên hấp dẫn, lôi cuốn các em hơn.. - Trong quá trình dạy học vật lý, nếu giáo viên xây dựng và sử dụng sơ đồ tư duy một cách hợp lý và sáng tạo các bài dạy học, tổ chức cho HS tham gia các hoạt động học tập tích cực và hứng thú hơn để các em tự chiếm lĩnh kiến thức cho bản thân thì chất lượng bài dạy học sẽ được nâng cao. - Qua đó bằng việc sử dụng sơ đồ tư duy trong các bài dạy học, giáo viên đã từng bước rèn luyện cho học sinh một trong các phương pháp tự học có hiệu quả.. - Khái niệm sơ đồ tư duy. - Sơ đồ tư duy là một công cụ tổ chức tư duy nền tảng và đơn giản, là phương tiện ghi chép đầy sáng tạo và hiệu quả, sử dụng màu sắc, từ khóa và hình ảnh để mở rộng và đào sâu ý tưởng.. - Sơ đồ tư duy thể hiện ra bên ngoài cách thức mà não bộ chúng ta hoạt động. - Sơ đồ tư duy có cấu trúc cơ bản là các nội dung được phát triển rộng ra từ trung tâm, rồi nối các nhánh chính tới hình ảnh trung tâm và nối các nhánh cấp hai với nhánh cấp một, nhánh cấp ba với nhánh cấp hai..... - Cách tạo sơ đồ tư duy. - Qua thực tế giảng dạy ở trường phổ thông, hiện nay giải bài tập vật lý đối với học sinh thường gặp rất nhiều khó khăn để nhớ các công thức các định luật, các định lý, các thuyết vật lý. - Nhiều em học thuộc lòng các công thức nhưng không tìm ra được hướng giải hợp lý và nhanh chóng, không vạch ra được một sơ đồ cụ thể để giải nên nhiều em còn lúng túng trong việc áp dụng công thức nào cho từng bài tập cụ thể.. - Sử dụng sơ đồ tư duy để ôn tập lý thuyết chương: “Dòng điện không đổi”. - DÒNG ĐIỆN KHÔNGĐỔI. - Dòng điện không đổi.. - Nguồn điện. - Dòng điện. - Các tác dụng của dòng điện.. - Cường độ dòng điện.. - -Hiệu điện thế điện hóa.. - Công và công suất của dòng điện chạy qua một đoạn mạch.. - Hiệu suất của nguồn điện.. - -Dòng điện: Các điện tích dịch chuyển có hướng. - Là thiết bị để tạo ra và duy trì hiệu điện thế nhằm duy trì dòng điện.. - Sử dụng sơ đồ tư duy để định hướng học sinh giải một số bài tập chương dòng điện không đổi Vật lý 11 nâng cao.. - Nếu nối hai đầu AB vào hiệu điện thế 120 V thì cường độ dòng điện qua R 2 là 2 A và U CD = 30 V.. - Nếu nối 2 đầu CD vào hiệu điện thế 120 V thì U AB. - Dùng sơ đồ tư duy định hướng cách giải:. - Khi nối 2 đầu AB vào hiệu điện thế 120 V: ((R 3. - Nếu nối 2 đầu CD vào hiệu điện thế 120 V: ((R 1 nt R 4. - Hướng dẫn học sinh giải theo sơ đồ: Đây là sơ đồ thuận học sinh dựa vào dữ kiện đã có đi theo sơ đồ đến kết quả. - Tuy nhiên giáo viên cần hướng dẫn cho các em nhận biết được sơ đồ mạch.. - *Trường hợp đặt vào giữa A và B hiệu điện thế 120 V thì đoạn mạch có ((R 3. - Ta có: R 2. - *Trường hợp đặt vào giữa C và D hiệu điện thế 120 V thì đoạn mạch có ((R 1 nt R 4. - Khi điện trở của biến trở là 1,65 thì hiệu điện thế giữa hai cực của nguồn là 3,3 V, còn khi điện trở của biến trở là 3,5 thì hiệu điện thế giữa hai cực của nguồn là 3,5 V. - Ta có: I 1. - Tính giá trị của điện trở R và hiệu suất của nguồn.. - Theo sơ đồ trên ta lập được phương trình bậc 2 theo R. - Riêng hiệu suất của nguồn đã có công thức học sinh tìm được R chỉ việc thay số được kết quả.. - Ta có: P = I 2 R. - a) Cường độ dòng điện trong mạch chính.. - b) Hiệu điện thế giữa hai đầu R 4 , R 3 . - c) Công suất và hiệu suất của nguồn điện.. - Đọc được sơ đồ mạch.. - Hướng dẫn học sinh giải theo sơ đồ: Đây là sơ đồ ngược học sinh dựa vào dữ kiện đã có đi ngược theo chiều ngược lại để được kết quả. - Bài tập này không khó đối với học sinh nâng cao nhưng vấn đề khó ở chỗ học sinh phải biết chập hai điểm A, N để có sơ đồ mạch ngoài ((R 2. - c) Công suất của nguồn: P = EI = 14,4 W.. - Hiệu suất của nguồn: H. - Tính hiệu điện thế giữa hai điểm M và N. - Hướng dẫn học sinh giải theo sơ đồ: Muốn tìm U MN cần tìm U MA và U AN . - Ta có U MN = V M - V N . - Ta có thể suy ra điện thế ở điểm nào cao hơn thì cực dương của vôn kế mắc vào điểm đó.. - Ta có: +R AB. - Tìm số chỉ của ampe kế và hiệu điện thế giữa hai cực của nguồn điện.. - Hướng dẫn học sinh giải theo sơ đồ: Trước tiên cần nêu đúng sơ đồ mạch. - Ta có sơ đồ mạch R 1 nt (R 2 //R 4 ) nt (R 3 //R 5. - Ta có: +R N = R 1. - Hiệu điện thế giữa hai cực của nguồn điện: U N = IR N V).. - Hướng dẫn học sinh giải theo sơ đồ: Muốn tìm R 2 phải tìm U R2 , đ2 , I 2 , R đ2 . - Hướng dẫn học sinh giải theo sơ đồ: Muốn biết đèn sáng thế nào ta phải so sánh cường độ dòng điện thực tế (hoặc U) qua đèn (đặt vào hai đầu bóng đèn) với cường độ định mức (hoặc U đm. - Ta có: R đ1. - Tính cường độ dòng điện qua E 1 , E 2 , số chỉ của ampe kế, hiệu điện thế và điện tích trên tụ điện C khi K đóng và K mở.. - cho dòng điện chạy trong các nhánh tùy ý =>. - Khi K đóng, giả sử dòng điện chạy trong các nhánh mạch có chiều như hình vẽ.. - Ta có. - (3’) ta có I 1 = 1,8 A. - Sau khi sử dụng sơ đồ tư duy để định hướng học sinh giải một số bài tập chương dòng điện không đổi tôi thấy tỉ lệ học sinh hiểu, định hướng được cách giải các bài tập là rất cao (gần 90%). - Tỉ lệ học sinh làm không định hướng được cách giải hoặc mất nhiều thời gian để định hướng cách giải bài tập. - Tỉ lệ học sinh định hướng được cách giải các bài tập. - Sáng kiến kinh nghiệm này nhằm giúp các em học sinh tự vẽ sơ đồ tư duy để định hướng cách giải một bài tập. - Giúp các em tự vẽ con đường để giải một bài tập vật lý nhanh chóng chính xác. - Ngoài ra còn giúp các em tự vẽ sơ đồ tư duy ôn tập từng bài cụ thể, cho từng chương giúp các em dễ nhớ, dễ nắm vững các kiến thức trọng tâm.. - Qua kết quả thu được tôi cho rằng khi hướng dẫn học sinh giải bài tập cần hướng dẫn các em con đường để các em theo con đường đó vận dụng các công thức đã học để giải các bài tập liên quan. - Đối với học sinh 11 nâng cao tuy nhiều em có tư duy tốt có thể tự định hướng cách giải hầu hết nhiều bài tập mà không cần sự trợ giúp của giáo viên. - Tuy nhiên vẫn còn không ít học sinh không thể định hướng được con đường để giải các bài tập nên giáo viên cần định hướng cho các em sử dụng sơ đồ tư duy để giải các bài tập liên quan.. - Qua các ví dụ các em làm quen với sơ đồ tư duy, sau này gặp các bài tập liên quan khác các em có thể tự vẽ sơ đồ tư duy để định hướng cho mình cách giải, giúp tư duy các em phát triển, giúp các em có thể tự học, tự ôn tập.. - Tôi rất mong quý thầy, cô trong hội đồng khoa học góp ý bổ sung để sáng kiến này thật sự có hiệu quả giúp các em học sinh định hướng được phương pháp giải các bài tập, tiết kiệm nhiều thời gian và đạt kết quả cao hơn nữa.. - Đối với Nhà trường cần tạo điều kiện bổ sung sách tham khảo hằng năm để cho các em ngày càng có thêm tài liệu học tập.. - Đối với giáo viên bộ môn theo tôi sau mỗi bài học, mỗi chương nên cho học sinh sử dụng sơ đồ tư để tự ôn tập tự củng cố kiến thức đã học cũng như cho các em làm quen với sơ đồ tư duy để nêu được định hướng cách giải các bài tập liên quan. - Trần Đình Châu, Đặng Thị Thu Thủy (tháng 10, năm 2010), Thiết kế bản đồ tư duy giúp HS tự học và tập dượt nghiên cứu toán học, Tạp chí Toán học &. - Nguyễn Thế Khôi – Nguyễn Phúc Thuần – Nguyễn Ngọc Hưng – Vũ Thanh Khiết – Phạm Xuân Quế – Phạm Đình Thiết – Nguyễn Trần Trác, Vật lý 11 Nâng cao. - Nguyễn Thế Khôi – Nguyễn Phúc Thuần – Nguyễn Ngọc Hưng – Vũ Thanh Khiết – Phạm Xuân Quế – Phạm Đình Thiết – Nguyễn Trần Trác, Bài tập Vật lý 11 Nâng cao. - Tony Buzan (2007), Bản đồ Tư duy trong công việc, NXB Lao động – Xã hội.. - Tên đề tài: Sử dụng sơ đồ tư duy để định hướng học sinh lớp 11 nâng cao giải một số bài tập chương dòng điện không đổi.. - Giáo viên Tổ: Vật lý 3