- SỬ DỤNG HIỆU QUẢ WEBSITE VÀ MẠNG XÃ HỘI TRONG HOẠT ĐỘNG HƢỚNG DẪN NGƢỜI DÙNG TIN. - Tóm tắt: Bài viết trình bày những lợi ích khi các thƣ viện sử dụng hiệu quả website và mạng xã hội trong hoạt động hƣớng dẫn ngƣời dùng tin. - Đồng thời, trình bày qui trình thiết kế cụ thể để có thể áp dụng website và mạng xã hội vào hoạt động hƣớng dẫn ngƣời dùng tin một cách hợp lý và hiệu quả.. - Sự gia tăng không ngừng của các nguồn tài nguyên thông tin cùng với khả năng đa dạng trong việc tiếp cận và sử dụng thông tin đòi hỏi thƣ viện phải thực hiện việc hƣớng dẫn để ngƣời dùng tin có thể sử dụng hiệu quả và đúng đắn các nguồn lực thông tin. - Bên cạnh đó, nhu cầu tin của mỗi cá nhân ngày càng phức tạp hơn, xuất hiện và thay đổi nhanh hơn, vì vậy để gia tăng hiệu quả cho quá trình sống, làm việc, học tập, ngƣời dùng tin cần đƣợc trang bị các kỹ năng thông tin giúp xác định và xử lý đƣợc nhu cầu tin của chính mình. - Chính vì vậy, các hoạt động hƣớng dẫn ngƣời dùng tin trở nên vô cùng quan trọng và ngày càng đƣợc đẩy mạnh trong các thƣ viện.. - Tại nhiều nƣớc tiên tiến, các hoạt động mang tính hƣớng dẫn ngƣời dùng tin đã xuất hiện khá sớm, với nội dung xoay quanh kỹ năng sử dụng kho sách thƣ viện, sử dụng các công cụ mục lục và thƣ mục. - Lúc này, những thuật ngữ tiếng Anh thƣờng dùng chỉ loại hoạt động hƣớng dẫn là Bibliographic instruction hay Library guidance.. - Dần dần, nội dung hƣớng dẫn ngƣời dùng tin trở nên phong phú hơn do nguồn lực của thƣ viện trở nên phong phú hơn, cộng thêm khả năng kết nối của thƣ viện với các nguồn lực từ bên ngoài, bên cạnh đó là sự ứng dụng ngày càng sâu sắc của công nghệ khiến cho các công cụ tra cứu và các phƣơng thức khai thác, sử dụng thông tin ngày càng đa dạng và phức tạp hơn. - Giờ đây, việc hƣớng dẫn ngƣời dùng tin bao gồm những nội dung mới nhƣ hƣớng dẫn sử dụng các dịch vụ thông tin và tiện ích của thƣ viện, các công cụ tra cứu tự động, các nguồn tài nguyên trực tuyến, các cách thức khai thác, sử dụng thông tin một cách hiệu quả và theo đúng luật định. - Cũng vì thế mà đã xuất hiện thêm khá nhiều thuật ngữ đề cập đến nhiều mức độ hoặc hình thức khác nhau của hoạt động hƣớng dẫn ngƣời dùng tin, nhƣ là Library orientation, Library instruction, User education, User training, Information literacy instruction,. - Các nội dung cơ bản nhƣ vừa nêu của hoạt động hƣớng dẫn ngƣời dùng tin đƣợc nhiều thƣ viện triển khai thành những nội dung cụ thể, dƣới nhiều mức độ (tính sâu sắc và hệ thống của các nội dung) và dƣới nhiều hình thức (cách truyền đạt các nội dung đến với ngƣời dùng) khác nhau. - Có ba mức độ hƣớng dẫn cơ bản, bao gồm: Hƣớng dẫn ngƣời dùng tin nhận biết các nguồn lực của thƣ viện và cách sử dụng thƣ viện;. - Hƣớng dẫn ngƣời dùng tin sử dụng thƣ viện thành thạo. - Huấn luyện các kỹ năng thông tin cho ngƣời dùng tin. - Các hình thức hƣớng dẫn phổ biến bao gồm: Hƣớng dẫn trực. - Hƣớng dẫn thông qua website và mạng xã hội. - Có thể thấy, trong các hình thức hƣớng dẫn ngƣời dùng tin nêu trên, hƣớng dẫn thông qua website và mạng xã hội là hình thức đang nhận đƣợc sự quan tâm của các thƣ viện vì những hiệu quả và lợi ích mà hình thức này đem lại.. - Sử dụng hiệu quả website trong hoạt động hƣớng dẫn. - Sự ra đời của WWW và mạng Internet đã tạo cho các thƣ viện những cơ hội và tiện ích thiết thực, giúp thƣ viện ứng dụng các kỹ thuật và công nghệ tiên tiến nhƣ công nghệ web vào việc nâng cao chất lƣợng hoạt động và dịch vụ của mình. - Vai trò của website thƣ viện ngày càng trở nên quan trọng, là một trong những yếu tố thiết yếu thể hiện hình ảnh và giá trị của thƣ viện.. - Hiện nay, hầu hết các thƣ viện đã có website nên thuận lợi để thƣ viện có thể tận dụng nhiều hình thức hƣớng dẫn ngƣời dùng tin cũng nhƣ quảng bá về hoạt động này với ngƣời dùng tin.. - Cung cấp thông tin trực tuyến về các nguồn lực dƣới dạng in của thƣ viện và công cụ giúp ngƣời dùng kết nối và truy cập tới các nguồn lực ấy.. - Môi trƣờng giao lƣu với các nhóm ngƣời dùng tin của thƣ viện, ngƣời hỗ trợ thƣ viện khác nhau.. - Quảng bá thƣ viện và các dịch vụ thƣ viện, tạo ra hình ảnh và các mối quan hệ với công chúng một cách thân thiện.. - Các thƣ viện còn cần tạo riêng một mục hƣớng dẫn ngƣời dùng tin trên website để phục vụ cho việc triển khai hoạt động hƣớng dẫn ngƣời dùng tin của thƣ viện, bao gồm các nội dung:. - Các bài giảng trực tuyến trình bày các mức độ hƣớng dẫn ngƣời dùng tin, nhƣ:. - Hƣớng dẫn ngƣời dùng tin nhận biết các nguồn lực của thƣ viện và cách sử dụng thƣ viện với các nội dung nhƣ hƣớng dẫn làm thẻ, quy định về mƣợn trả tài liệu,. - đƣợc hƣớng dẫn một cách rõ ràng, chi tiết ngay trên website thƣ viện.. - Hƣớng dẫn ngƣời dùng tin sử dụng thƣ viện thành thạo: Bao gồm những hƣớng dẫn cụ thể, chi tiết cách tra cứu mục lục trực tuyến của thƣ viện, hình thức sử dụng các sản phẩm – dịch vụ thƣ viện bằng các file, các hình ảnh, các video đính kèm.. - Huấn luyện các kỹ năng thông tin cho ngƣời dùng tin: Bao gồm thông tin về nội dung các lớp huấn luyện kỹ năng thông tin, file đính kèm nội dung một số kỹ năng thông tin cơ bản nhƣ: Kỹ năng tra cứu, tìm kiếm thông tin trên Internet. - Quảng bá hình ảnh về hoạt động hƣớng dẫn ngƣời dùng tin.. - của hoạt động hƣớng dẫn ngƣời dùng tin.. - Các thƣ viện có thể tham khảo website của một số thƣ viện/ trung tâm thông tin trong nƣớc đã đƣợc sử dụng hiệu quả để thông tin, quảng bá về hoạt động hƣớng dẫn ngƣời dùng tin nhƣ website Thƣ viện Trung tâm Đại học Quốc gia Tp. - website Thƣ viện Trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Tp. - Ứng dụng mạng xã hội trong hoạt động hƣớng dẫn ngƣời dùng tin. - Bên cạnh website, các thƣ viện có thể ứng dụng mạng xã hội trong hoạt động hƣớng dẫn ngƣời dùng tin để đem lại hiệu quả tốt hơn, sinh động, sáng tạo và tốc độ lan tỏa mạnh hơn. - Đây là cách thức đang đƣợc nhiều thƣ viện vận dụng.. - Khi thƣ viện ứng dụng mạng xã hội vào hoạt động hƣớng dẫn ngƣời dùng tin sẽ đem lại những lợi ích nhất định:. - Nâng cao tính trực quan, sinh động thông qua các hình ảnh, video hƣớng dẫn cụ thể, chi tiết.. - Tăng cƣờng sự tƣơng tác giữa thƣ viện và ngƣời dùng tin, rút ngắn dần khoảng cách với ngƣời dùng tin.. - Cung cấp một không gian riêng cho việc quảng bá đầy đủ và chi tiết nhất về thƣ viện.. - Giúp ngƣời dùng tin tiết kiệm thời gian, công sức.. - Hỗ trợ ngƣời dùng tin tiếp cận thƣ viện, hệ thống sản phẩm – dịch vụ thƣ viện thƣờng xuyên thông qua mạng Internet.. - Nâng cao trình độ sử dụng công nghệ cho đội ngũ cán bộ thƣ viện, bản thân đội ngũ này phải không ngừng vận động để tích lũy thêm kỹ năng chuyên môn, khả năng công nghệ để thích ứng với môi trƣờng thƣ viện đang phát triển.. - Làm thay đổi diện mạo của thƣ viện: Đƣa thƣ viện ra khỏi bức tƣờng chật hẹp, tiến tới một không gian mở và tự do hơn để ngƣời dùng tin tiếp cận và khai thác.. - Các trang mạng xã hội phổ biến hiện nay, có thể kể đến: nhóm kết nối nhanh, nhƣ Facebook, Twitter. - Để ứng dụng mạng xã hội một cách hiệu quả, thƣ viện cần có một qui trình thiết kế hƣớng dẫn ngƣời dùng tin trực tuyến với mạng xã hội. - Các bƣớc xây dựng qui trình thiết kế hƣớng dẫn ngƣời dùng tin nhƣ sau:. - Bƣớc 1: Xác định nội dung hƣớng dẫn. - Cần dựa trên thực tiễn hoạt động của mỗi thƣ viện, nhu cầu và kỳ vọng của ngƣời dùng tin để xác định nội dung.. - Bƣớc 2: Thiết kế nội dung hƣớng dẫn. - Bƣớc 3: Xác định mạng xã hội phù hợp cho từng nội dung hƣớng dẫn sử dụng.. - Tùy theo tính chất, mục đích, nội dung của hƣớng dẫn mà lựa chọn ứng dụng chia sẻ hình ảnh hay chia sẻ video để đạt hiệu quả cao nhất.. - Chẳng hạn, thƣ viện có thể sử dụng:. - Nhóm kết nối nhanh: Facebook là lựa chọn hàng đầu, vì ngƣời dùng tin Việt Nam, cũng nhƣ ngƣời dùng tin thƣ viện sử dụng Facebook đông đảo nhất. - Twitter dù đƣợc sử dụng phổ biến ở nƣớc ngoài nhƣng ở Việt Nam ít ngƣời dùng tin có thói quen dùng. - Thƣ viện có thể sử dụng Facebook để giới thiệu đầy đủ về năm thành lập, chức năng, nhiệm vụ, bản đồ đi đến thƣ viện ở mục Thông tin giới thiệu trên Facebook. - ở mục chia sẻ trạng thái/ status sẽ đăng những nội dung thông tin đƣợc cập nhật thƣờng xuyên, những thông tin mới và thay đổi thƣờng xuyên nhƣ lịch hƣớng dẫn ngƣời dùng tin. - hình ảnh hoạt động. - thông báo và nội qui mới… Thƣ viện cũng có thể dùng Facebook để liên kết chia sẻ video từ YouTube, hình ảnh từ Flickr để tăng tốc độ lan truyền, cũng nhƣ cập nhật các video mới nhất cho ngƣời dùng tin.. - Nhóm chia sẻ video: Cán bộ thƣ viện có thể sử dụng YouTube để chia sẻ video giới thiệu chung về mọi hoạt động của thƣ viện mình cũng nhƣ video hƣớng dẫn cách sử dụng thƣ viện. - quảng bá về chƣơng trình hƣớng dẫn ngƣời dùng tin. - Đây là một kênh giúp ngƣời dùng tin không bị nhàm chán khi đọc thông báo hay tài liệu hƣớng dẫn. - Ngoài ra, thƣ viện có thể ứng dụng liên kết đến các trang YouTube hữu ích từ những thƣ viện hoặc trƣờng đại học lớn trên thế giới để ngƣời dùng tin của mình tham khảo, học hỏi. - Nhóm chia sẻ hình ảnh: Thƣ viện có thể dùng các mạng xã hội nhƣ Flickr, Instagram để chia sẻ hình ảnh về các hoạt động của thƣ viện nói chung, cũng nhƣ về hoạt động hƣớng dẫn ngƣời dùng tin nói riêng.. - Bƣớc 4: Xây dựng nội dung hoàn chỉnh dựa trên việc sắp xếp hình ảnh, video theo một kịch bản hƣớng dẫn.. - Bƣớc 5: Thu nhận ý kiến của đồng nghiệp về nội dung, hình thức của hƣớng dẫn để điều chỉnh (nếu cần thiết) trƣớc khi gửi tới ngƣời dùng tin tham khảo và đánh giá.. - Bƣớc 6: Tạo lập các trang mạng xã hội và xuất bản các hƣớng dẫn ngƣời dùng tin để ngƣời dùng tin tiếp cận, dùng thử và đánh giá.. - Chính vì vậy, trƣớc hết thƣ viện cần tìm hiểu hình thức tạo các trang mạng xã hội thông qua:. - Tài liệu trên Internet: Tìm kiếm và tham khảo các bài viết hƣớng dẫn tạo lập và quản lý mạng xã hội trên Internet để học hỏi và tích lũy kinh nghiệm.. - Tham khảo các trang mạng xã hội của một số thƣ viện/ trung tâm thông tin có quy mô lớn.. - Có thể thấy, Facebook và Flickr là hai trang mạng xã hội dễ tạo lập, nhanh chóng. - mạng xã hội này trƣớc, đặc biệt là đối với Facebook vì kênh này có khả năng kết nối và lan truyền đến ngƣời dùng tin rất nhanh.. - Tuy nhiên, cán bộ thƣ viện cần phải chuẩn bị các file và video giới thiệu hoặc Powerpoint để chuyển thành video nên cũng mất khá nhiều thời gian. - Do đó, thƣ viện có thể tạo lập YouTube sau Facebook và Flickr.. - Bƣớc 7: Hoàn thiện và quảng bá các trang mạng xã hội. - Sau khi tạo lập và xuất bản nội dung hƣớng dẫn lên các trang mạng xã hội, thƣ viện cần điều chỉnh (nếu có) những nội dung hƣớng dẫn ngƣời dùng tin một cách phù hợp dựa trên những nhận xét, đánh giá của ngƣời dùng tin và thực tiễn hoạt động của thƣ viện sao cho phù hợp nhất. - Sau đó, tiến hành quảng bá các trang mạng xã hội này.. - Để quảng bá các trang mạng xã hội, thƣ viện có thể áp dụng các hình thức nhƣ:. - Đƣa các trang mạng xã hội lên website của thƣ viện.. - Thông qua các lớp hƣớng dẫn ngƣời dùng tin.. - Thông qua bảng thông báo của thƣ viện.. - Bƣớc 8: Tổ chức và quản lý mạng xã hội. - Để các trang mạng xã hội hoạt động tốt thì thƣ viện phải phân công cán bộ quản lý các trang mạng xã hội này, và ngƣời quản lý phải thƣờng xuyên cập nhật, tổ chức trang mạng xã hội một cách tốt nhất. - Vì nếu thông tin không đƣợc cập nhật thì ngƣời dùng tin sẽ không còn thói quen vào các trang mạng xã hội của thƣ viện nữa.. - Tạo lập, tổ chức và quản lý tốt sẽ giúp cho các trang mạng xã hội của thƣ viện hoạt động tốt. - Thƣ viện có thể đánh giá bằng cách:. - Các thƣ viện có thể tham khảo facebook của một số thƣ viện/ trung tâm thông tin đã đƣợc sử dụng hiệu quả trong việc thông tin, quảng bá về hoạt động hƣớng dẫn ngƣời dùng tin nhƣ facebook Thƣ viện Đại học KHXH và NV Tp. - HCM (tại địa chỉ https://www.facebook.com/libhcmussh?fref=ts), facebook Thƣ viện Trung tâm ĐHQG Tp. - Thƣ viện cũng có thể tham khảo việc tạo lập và chia sẻ video về hoạt động hƣớng dẫn ngƣời dùng tin tại trang youtube của một số thƣ viện/ trung tâm thông tin thƣ viện nhƣ youtube của Thƣ viện Trung tâm Đại học Quốc gia Tp. - HCM (tại địa chỉ https://www.youtube.com/user/HuongdanKNTT), đặc biệt, ngƣời dùng tin của Thƣ. - viện Trung tâm có thể link trực tiếp đến trang youtube của Thƣ viện Trung tâm ở mục. - “Xem video” trên trang facebook của Thƣ viện.. - Nhƣ vậy, sử dụng website và mạng xã hội trong hoạt động hƣớng dẫn ngƣời dùng tin sẽ đem lại những hiệu quả và lợi ích nhất định. - Tuy nhiên, để có thể sử dụng website và mạng xã hội một cách hiệu quả các thƣ viện cần có hiểu biết nhất định về website và mạng xã hội, đồng thời, cần có một qui trình thiết kế cụ thể.. - [2] Khoa Thông tin – Thƣ viện trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Hà Nội (2006), Ngành thông tin – thƣ viện trong xã hội thông tin: Kỷ yếu hội thảo khoa học. - [4] Nguyễn Hồng Sinh, Nguyễn Thị Hồng Nhung (2014), Hoạt động hƣớng dẫn ngƣời dùng tin trong thƣ viện, Tạp chí Thông tin Tƣ liệu, Số 3.. - [5] Thƣ viện Trung tâm Đại học Quốc gia TP.HCM (2011), Kỷ yếu Hội thảo – Tập huấn “Nội dung và phƣơng pháp thực hiện các khóa huấn luyện kỹ năng thông tin cho độc giả”.. - Giảng viên khoa Thƣ viện – Thông tin, Trƣờng Đại học Văn hóa Tp