- DOI:10.22144/ctu.jsi.2019.093 TÁC ĐỘNG CỦA PHƯƠNG PHÁP DẠY VIẾT DỰA TRÊN TIẾN TRÌNH ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VIẾT VĂN NGHỊ LUẬN XÃ HỘI CỦA HỌC SINH Nguyễn Thị Kim Hoa 1* và Nguyễn Văn Nở 2.
- *Người chịu trách nhiệm về bài viết: Nguyễn Thị Kim Hoa (email:
[email protected]) Thông tin chung:.
- Dạy viết dựa trên tiến trình, năng lực tư duy, phương pháp, văn nghị luận xã hội.
- Phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình là phương pháp được nhiều nhà giáo dục trên thế giới nghiên cứu, ứng dụng vào thực tiễn giảng dạy và đạt được hiệu quả khả quan.
- Tuy nhiên, ở các trường trung học phổ thông nước ta hiện nay, vận dụng phương pháp này vào dạy học chưa nhiều..
- Trong bài viết này, chúng tôi trình bày cách hướng dẫn học sinh viết dựa trên 4 giai đoạn.
- (a) Việc dạy viết dựa trên tiến trình có tác động như thế nào đối với việc phát triển năng lực viết văn nghị luận xã hội của học sinh.
- (b) việc dạy viết dựa trên tiến trình có góp phần nâng cao năng lực tư duy cho học sinh hay không?.
- (c) Có thể vận dụng phương pháp này vào dạy Làm văn ở trường phổ thông? Cũng trong bài viết này, chúng tôi trình bày kết quả thử nghiệm của dạy viết dựa trên tiến trình của học sinh lớp 11..
- Tác động của phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình đối với sự phát triển năng lực viết văn nghị luận xã hội của học sinh.
- Thứ hai, bản thân GV và cả học sinh (HS) chưa ý thức rõ vai trò của việc tạo lập văn bản theo tiến trình.
- Nhằm góp phần khắc phục thực trạng trên, chúng tôi đã thử nghiệm dạy tạo lập văn bản NLXH dựa trên tiến trình đối với HS lớp 11A12 của Trường THPT Thốt Nốt..
- 2 KHÁI QUÁT VỀ DẠY TẠO LẬP VĂN BẢN DỰA TRÊN TIẾN TRÌNH.
- Theo nghiên cứu của tác giả Nguyễn Thị Hồng Nam và Trần Nguyên Hương Thảo (2017), có ba khái niệm về dạy viết dựa trên tiến trình.
- Thứ nhất, “Nunan David (1991) cho rằng dạy viết dựa trên tiến trình tập trung vào từng bước tạo lập từng đoạn văn bản (VB) và tiến trình viết cho phép sai sót và không có VB nào hoàn hảo nhưng người viết sẽ tiến tới sự hoàn hảo bằng cách viết, suy ngẫm về cái đã viết, thảo luận và viết lại nhiều lần các bản nháp của VB”..
- Thứ hai, “Theo Graham Stanley (1993), dạy viết trên tiến trình xem viết là hành động sáng tạo, đòi hỏi phải có thời gian và những phản hồi tích cực (của GV và bạn học) để tạo ra bài viết tốt hơn”..
- Thứ ba, “Murray giải thích về dạy viết dựa trên tiến trình như sau: Thay vì dạy tạo ra sản phẩm cuối cùng chúng ta nên dạy cho HS hiểu tạo lập VB là một tiến trình không có điểm dừng.
- Từ những giải thích nêu trên, chúng ta thấy một sự khác biệt rõ nét so với cách dạy viết truyền thống..
- Nếu như cách dạy viết truyền thống chú trọng vào sản phẩm của HS, tức VB mà các em tạo lập thì dạy viết dựa trên tiến trình chú trọng vào việc hướng dẫn HS trong suốt tiến trình tạo ra sản phẩm.
- Là một loại thể của văn nghị luận, NLXH có những đặc trưng cơ bản của văn nghị luận.
- Nghị luận xã hội là những bài văn bàn về xã hội, chính trị, đời sống.
- Đề tài của dạng nghị luận xã hội cũng hết sức mở.
- nội dung nghị luận là vấn đề có ý nghĩa xã hội.
- Phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình sẽ giúp học sinh phát triển năng lực viết văn nghị luận và đáp ứng những yêu cầu, đặc điểm nói trên..
- Khác với cách dạy viết truyền thống, dạy cách viết bằng truyền đạt lí thuyết, dạy viết dựa trên tiến trình đòi hỏi GV phải chú trọng vào từng cá nhân người học để phát triển quan điểm, cách nhìn của họ về chủ đề bài viết.
- Vì vậy, GV cần tổ chức cho HS học cách viết trong suốt tiến trình tạo lập văn bản với sự hướng dẫn, trợ giúp của GV, sự tương tác với các bạn học..
- Viết là một tiến trình tư duy phức tạp.
- Trong tiến trình đó, HS sẽ khám khá ý tưởng của chính mình..
- Vì vậy, khi dạy HS tạo lập văn bản dựa trên tiến trình, GV phải kích thích ý tưởng của HS qua các giai đoạn trước, trong và sau khi viết.
- Cũng trong tiến trình này, HS đóng vai trò là người đọc để đọc lại sản phẩm của mình và tự điều chỉnh để phù hợp hơn..
- Khi dạy tạo lập văn bản dựa trên tiến trình, bên cạnh việc GV phải thường xuyên tương tác với HS, GV cần tạo ra môi trường để các HS tương tác lẫn nhau thông qua hình thức thảo luận nhóm để năng lực tư duy phản biện cũng như giúp các em học hỏi lẫn nhau..
- 2.3 Các giai đoạn của dạy viết dựa trên tiến trình Trong khi thực hiện đề tài, chúng tôi tham khảo mô hình dạy viết dựa trên tiến trình của Hyland (2003) như sau:.
- trình tạo lập văn bản cũng như cách dạy viết dựa trên tiến trình trên tinh thần tiếp biến các mô hình dạy viết của Hyland (2003) như sau:.
- Tiến trình.
- Trợ giúp tiến trình nảy sinh ý tưởng của HS.
- Xác định: luận điểm .
- Trao đổi giữa các nhóm để chỉnh sửa sơ đồ.
- Đọc và chỉnh sửa từng phần: các ý, ngữ pháp.
- Đọc lại toàn bài, so sánh với yêu cầu, mục đích bài viết để chỉnh sửa toàn bài: ngữ pháp, hình thức, cấu trúc.
- GV yêu cầu HS trao đổi đoạn đã viết với nhau và nhận xét lẫn nhau dựa trên phiếu học tập hướng dẫn chỉnh sửa mà GV đã đưa..
- Chọn một sản phẩm đã chỉnh sửa để trình bày trước lớp..
- Trợ giúp HS tự chỉnh sửa và chỉnh sửa lẫn nhau - Rèn năng lực tạo lập văn bản cho HS.
- phương pháp này vào dạy Làm văn ở trường phổ thông được hay không?.
- Để trả lời những câu hỏi trên, chúng tôi sử dụng phương pháp thực nghiệm và thu thập các dữ liệu là các sản phẩm của HS trong quá trình viết như: sơ đồ hình thành ý tưởng.
- các văn bản nháp.
- phiếu chỉnh sửa và bản viết cuối của HS.
- Trong đó, 2 HS có bài viết đạt loại giỏi (nhóm A), 2 HS có bài viết đạt loại khá (nhóm B) và 2 HS có bài viết loại trung bình (nhóm C).
- Các dữ liệu trên được chúng tôi phân tích bằng phương pháp định tính.
- Phạm vi nghiên cứu tập trung vào chất lượng bài viết của HS sau tiến trình viết..
- Tiến trình thử nghiệm như sau:.
- Bước 1: GV hướng dẫn HS tìm hiểu đề và hình thành ý tưởng cho bài viết..
- Viết ý tưởng cho bài viết vào sơ đồ hình thành ý tưởng..
- chỉnh sửa lẫn nhau trên cơ sở những gợi ý của GV trong PHT gồm các yêu cầu: (a) Anh/Chị thích nhất ý nào của bạn? Vì sao? (b) Những luận điểm bạn chọn đã làm sáng tỏ luận đề chưa? Anh/Chị có thể sửa chữa, bổ sung như thế nào? (c) Anh/Chị học được điều gì hay từ những ý tưởng của bạn?.
- Bước 2: GV hướng dẫn HS phát triển và sắp xếp ý tưởng cho bài viết..
- Sau đó, các nhóm trao đổi sản phẩm để nhận xét, chỉnh sửa lẫn nhau theo phiếu hướng dẫn chỉnh sửa mà GV đã phát, gồm: (a) Phần đặt vấn đề, nhóm đã nêu được vấn đề cần nghị luận chưa? (b) Phần triển khai vấn đề, nhóm đã nêu đầy đủ các luận điểm chưa? Luận điểm nào hay nhất? Luận điểm nào chưa phù hợp? (c) Phần triển khai vấn đề, cách sắp xếp luận điểm, luận cứ của nhóm đã phù hợp chưa? (d) Nội dung phần kết thúc vấn đề có phù hợp?.
- Bước 3: HS chọn một luận điểm để viết thành đoạn và trao đổi cặp để nhận xét, chỉnh sửa đoạn văn của nhau dựa vào Phiếu hướng dẫn nhận xét, chỉnh sửa, gồm các yêu cầu sau: (a) Đoạn văn của bạn đã nêu được luận điểm chưa, câu nào là câu nêu luận điểm? (b) Các câu triển khai đoạn của bạn có làm sáng tỏ luận điểm không? (c) Dẫn chứng và lí lẽ của bạn có thuyết phục và hấp dẫn không? (d) Diễn đạt trong đoạn văn của bạn có mạch lạc, chặt chẽ không? (e) Anh/Chị học hỏi được điều gì và đề nghị gì cho đoạn văn của bạn? Phần nhận xét, chỉnh sửa sẽ được viết bên lề trái của tờ giấy..
- Bước 5: GV thu thập toàn bộ sản phẩm của HS và tiến hành phân tích đánh giá bài viết HS dựa trên các tiêu chí sau: (a) HS xác định đúng vấn đề nghị luận không? (b) HS có trình bày rõ quan điểm và bảo vệ được quan điểm bằng các luận điểm có phù.
- giải thích, chứng minh, phân tích, so sánh, bác bỏ, bình luận hay không? (e) Người viết có thể hiện được giọng điệu riêng cũng như đoán biết được quan điểm trái chiều để tranh luận, thảo luận không? (f) Bài viết có đảm bảo được yêu cầu về hính thức?.
- Bước 6: Sau khi đánh giá, phân loại bài viết chúng tôi phỏng vấn 6 HS với 6 câu hỏi, xoay quanh các nội dung sau: (a) Tác dụng của viết VB theo tiến trình đối với việc cải thiện năng lực (NL) viết văn NLXH của HS (b) HS gặp khó khăn gì trong quá trình viết theo tiến trình? (c) Các câu hỏi hướng dẫn chỉnh sửa cũng như sơ đồ mà GV đã thiết kế có tác dụng như thế nào đối với HS trong quá trình viết?.
- (d) Có thể vận dụng biện pháp dạy viết theo tiến trình vào giờ dạy Làm văn hay không, tại sao, cần làm gì/ có những thay đổi gì để có thể vận dụng được biện pháp này?.
- 5.1 Tác động của việc dạy tạo lập văn bản dựa trên tiến trình đối với chất lượng bài viết của HS.
- Tham khảo mô hình rubric đánh giá năng lực tạo lập văn bản nghị luận xã hội của tác giả Nguyễn Thành Ngọc Bảo, 2017, chúng tôi tiến hành phân tích các sản phẩm của HS và rút ra một số kết luận sau:.
- Thứ nhất, chất lượng bài viết của HS tốt hơn cả về nội dung lẫn hình thức.
- Về mặt nội dung, bài viết của HS có những ưu điểm sau: Thứ nhất, tất cả HS đều xác định đúng vấn đề cần nghị luận.
- Thứ hai, hệ thống luận điểm trong bài viết của HS khá đầy đủ và sắp xếp chúng theo trình tự hợp lí: (1) luận điểm 1: nêu thực trạng của việc “sống ảo”.
- (2) luận điểm 2: giải thích “sống ảo là gì”.
- (3) luận điểm 3: nguyên nhân.
- (4) luận điểm 4: hậu quả.
- (5) luận điểm 5: biện pháp khắc phục.
- Bài viết cũng thể hiện được giọng điệu riêng của bản thân HS về vấn đề đang bàn luận và trong bài viết cũng có kết hợp yếu tố nghị luận và biểu cảm.
- Về mặt hình thức, bài viết đảm bảo bố cục ba phần, các luận điểm được tách đoạn rõ ràng, ít sai lỗi chính tả..
- Đối với HS N.T.T.V: Em có sự thay đổi về việc trình bày các luận điểm trong bài viết của mình..
- (3) luận điểm 3: nguyên nhân;.
- Như vậy, trong quá trình viết, HS N.T.T.V đã có sự tiếp thu ý kiến từ bạn và bổ sung ý kiến đó vào bài viết của mình..
- Cụ thể, nếu như đoạn văn trước đó em không hề có dẫn chứng để giúp cho mọi người hiểu thế nào là “sống ảo” thì trong bài viết của mình em đã có ý thức đưa dẫn chứng như sau: “Chẳng hạn như các bạn thường.
- 5.2 Tác động của dạy viết dựa trên tiến trình đối với việc nâng cao năng lực tư duy cho người học.
- Qua quá trình thử nghiệm, chúng tôi nhận thấy phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình (đặc biệt công đoạn chỉnh sửa sản phẩm của nhau) đã tác động đến năng lực tư duy của người học một cách rõ nét..
- Việc thay đổi nhất định về nội dung và hình thức trong suốt quá trình hình thành ý tưởng, sắp xếp các ý tưởng, viết đoạn và viết bài văn hoàn chỉnh của người viết đã chứng minh một điều là: họ đã có ý thức chỉnh sửa bài viết của mình sao cho tốt nhất..
- Vậy, hoạt động tư duy nào đã diễn ra trong quá trình chỉnh sửa của họ? Chắc chắn đó là sự suy ngẫm, so sánh sản phẩm ban đầu với lời góp ý của bạn, từ đó phân tích, đánh giá để đi đến quyết định sửa hay không và sửa như thế nào? Và tất nhiên, nếu họ không đọc lại bài của mình, không nhận ra khuyết điểm thì sẽ không có sự thay đổi sau đó.
- Do vậy, có thể thấy việc dạy viết dựa trên tiến trình đã tác động ít nhiều đến việc phát triển năng lực tư duy của người viết..
- Đối với người chỉnh sửa.
- Phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình không chỉ tác động đến năng lực tư duy của người viết mà còn tác động đến người chỉnh sửa.
- Bởi vì, quá trình đọc và góp ý cho bài viết của bạn, người chỉnh sửa cũng có cơ hội để thể hiện năng lực tư duy của bản thân.
- Có câu nêu luận điểm.
- Như vậy, phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình, đặc biệt là giai đoạn tự chỉnh sửa và chỉnh sửa lẫn nhau phần nào đã tác động đến tư duy của người học.
- song song đó, GV cần phải thiết kế câu hỏi phù hợp để hoạt động chỉnh sửa diễn ra đúng hướng..
- 5.3 Khả năng vận dụng phương pháp dạy viết theo tiến trình vào giờ dạy Làm văn ở trường phổ thông..
- Qua kết quả thử nghiệm cũng như câu trả lời phỏng vấn của 6 HS, chúng tôi có thể nhận định: áp dụng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình vào giờ dạy Làm văn ở trường THPT là có tính khả thi..
- Tuy nhiên, theo chúng tôi, việc áp dụng phương pháp này vào giờ dạy Làm văn ở trường THPT sẽ có một số khó khăn nhất định.
- Thứ nhất, số tiết dành cho giờ thực hành không nhiều nên GV khó có thể áp dụng phương pháp này một cách thường xuyên..
- Thứ hai, HS chưa quen với công việc phải chỉnh sửa bài cho bạn nên có thể chất lượng ban đầu chưa cao..
- Thứ ba, một số em không muốn mất nhiều thời gian nên các em chưa hứng thú với phương pháp này.
- Dạy viết dựa trên tiến trình là phương pháp rất tích cực.
- Với phương pháp này, HS sẽ cải thiện được chất lượng bài viết của mình thông qua quá trình tự chỉnh sửa và chỉnh sửa lẫn nhau.
- Học viết theo tiến trình, HS có cơ hội tham gia tích cực vào tiến trình tự nhận thức và nhận ra những tiến bộ của bản thân mình trong từng giai đoạn.
- Tham gia nghiên cứu đề tài này, cả GV và HS đều khẳng định có thể áp dụng phương pháp này vào việc dạy Làm văn NLXH ở.
- Tuy nhiên, để phương pháp này phát huy được những ưu điểm của nó trong thời gian sắp tới thì đòi hỏi GV phải có tâm huyết, phân phối chương trình Làm văn ở trường THPT phải hợp lí và tăng cường nhiều tiết thực hành..
- Mô hình rubric đánh giá năng lực tạo lập văn bản nghị luận xã hội của học sinh trung học phổ thông.
- Dạy tạo lập văn bản dựa trên tiến trình – những bài học kinh nghiệm cho dạy tạo lập văn bản ở Việt Nam.
- Hướng dẫn làm bài văn nghị luận xã hội cho kì thi THPT quốc gia