Tiếp cận công lý và các nguyên lý của nhà nước pháp quyền

- Ti ế p c ậ n công lý và các nguyên lý c ủ a nhà n ướ c pháp quy ề n.
- Bài vi ế t đề c ậ p và phân tích khái ni ệ m, đặ c đ i ể m và nh ữ ng y ế u t ố n ề n t ả ng c ủ a ti ế p c ậ n công lý, đồ ng th ờ i đ i ể m l ạ i nh ữ ng nguyên lý c ơ b ả n c ủ a nhà n ướ c pháp quy ề n.
- Trên c ơ s ở đ ó, tác gi ả đố i chi ế u các nguyên t ắ c c ủ a ti ế p c ậ n công lý v ớ i các nguyên lý c ủ a nhà n ướ c pháp quy ề n và k ế t lu ậ n r ằ ng chúng có s ự t ươ ng h ợ p, b ổ sung, c ủ ng c ố l ẫ n nhau..
- Khái ni ệ m và đặ c đ i ể m c ủ a ti ế p c ậ n công lý.
- Đ ây là cách hi ể u mang tính truy ề n th ố ng mà ngo ạ i diên c ủ a nó không v ượ t quá ph ạ m vi ho ạ t độ ng t ố t ụ ng hình s ự , và n ộ i hàm c ủ a nó ch ỉ bao g ồ m các b ả o đả m pháp lý v ề m ặ t t ố t ụ ng, ch ẳ ng h ạ n nh ư bình đẳ ng v ề t ư cách tr ướ c tòa án, quy ề n đượ c xét x ử công khai b ở i m ộ t tòa án không thiên v ị , đượ c l ậ p ra theo đ úng pháp lu ậ t.
- Th ứ hai: Access to justice đượ c hi ể u nh ư là kh ả n ă ng tìm ki ế m s ự đề n bù (ho ặ c s ự kh ắ c ph ụ c - remedy) cho nh ữ ng b ấ t công hay thi ệ t h ạ i mà m ộ t cá nhân hay m ộ t nhóm cá nhân, đặ c bi ệ t là cho nh ữ ng nhóm xã h ộ i d ễ b ị t ổ n th ươ ng, ph ả i gánh ch ị u.
- Nh ữ ng b ấ t công/thi ệ t h ạ i này có th ể do cá nhân hay pháp nhân gây ra, có th ể x ả y.
- Vi ệ c tìm ki ế m s ự đề n bù/kh ắ c ph ụ c đượ c th ự c hi ệ n thông qua vi ệ c ti ế p c ậ n v ớ i các thi ế t ch ế t ư pháp chính th ố ng (formal justice system - mà thông th ườ ng đượ c hi ể u là h ệ th ố ng các c ơ quan t ư pháp c ủ a nhà n ướ c nh ư các c ơ quan đ i ề u tra, công t ố , tòa án.
- và không chính th ố ng (informal justice system - mà thông th ườ ng đượ c hi ể u là h ệ th ố ng các lu ậ t t ụ c, các c ơ ch ế hòa gi ả i d ự a trên c ộ ng đồ ng.
- S ự chuy ể n đổ i trong nh ậ n th ứ c v ề ti ế p c ậ n công lý xu ấ t phát t ừ nh ữ ng h ạ n ch ế c ủ a h ệ th ố ng t ư pháp chính th ố ng trong vi ệ c gi ả i quy ế t các tranh ch ấ p l ợ i ích trong xã h ộ i.
- V ề v ấ n đề này, UNDP đ ã t ổ ng k ế t và nêu ra các “ y ế u đ i ể m ” c ủ a h ệ th ố ng t ư pháp chính th ố ng, bao g ồ m: (i) Th ủ t ụ c r ườ m rà, ph ứ c t ạ p, hình th ứ c và hay b ị trì hoãn.
- (ii) Chi phí l ớ n, trong nhi ề u tr ườ ng h ợ p và ở nhi ề u n ơ i v ượ t quá kh ả n ă ng c ủ a nh ữ ng nhóm xã h ộ i y ế u th ế .
- tr ợ giúp pháp lý thích h ợ p.
- Nh ư v ậ y, quan đ i ể m m ớ i v ề ti ế p c ậ n công lý r ộ ng h ơ n nhi ề u so v ớ i quan đ i ể m truy ề n th ố ng.
- Quan đ i ể m truy ề n th ố ng.
- Quan đ i ể m m ớ i Nh ữ ng giá tr ị đượ c b ổ sung Nh ậ n d ạ ng - Ti ế p c ậ n công lý là.
- kh ả n ă ng c ủ a m ọ i ng ườ i có th ể s ử d ụ ng các d ị ch v ụ pháp lý công và t ư để có th ể đượ c xét x ử công b ằ ng..
- Ti ế p c ậ n công lý là kh ả n ă ng c ủ a m ọ i ng ườ i có th ể tìm ki ế m và đạ t đượ c m ộ t s ự đề n bù ho ặ c kh ắ c ph ụ c cho nh ữ ng b ấ t công ho ặ c thi ệ t h ạ i do cá nhân hay ch ủ th ể khác gây ra, thông qua các c ơ ch ế t ư pháp chính th ố ng ho ặ c không chính th ố ng, phù h ợ p v ớ i các nguyên t ắ c và tiêu chu ẩ n qu ố c t ế v ề quy ề n con ng ườ i..
- Coi m ụ c tiêu c ủ a ti ế p c ậ n công lý là s ự đề n bù/kh ắ c ph ụ c nh ữ ng b ấ t công/thi ệ t h ạ i, ch ứ không đơ n thu ầ n là vi ệ c s ử d ụ ng các d ị ch v ụ pháp lý..
- V ậ n d ụ ng c ả hai h ệ th ố ng t ư pháp chính th ố ng và không chính th ố ng..
- Ng ườ i nh ậ p c ư , ng ườ i vô gia cư..
- Nhi ề u thi ế t ch ế , nh ằ m vào ba l ĩ nh v ự c chính: (i) th ừ a nh ậ n s ự đề n bù/kh ắ c ph ụ c cho nh ữ ng b ấ t công/thi ệ t h ạ i (ii) t ă ng c ườ ng kh ả n ă ng c ủ a ng ườ i dân trong vi ệ c nh ậ n bi ế t và theo đ u ổ i s ự đề n bù/kh ắ c ph ụ c, và (iii) t ă ng c ườ ng kh ả n ă ng cung c ấ p s ự đề n bù/kh ắ c ph ụ c c ủ a các c ơ quan t ư pháp chính th ố ng và không chính th ố ng..
- Phát tri ể n n ă ng l ự c th ể ch ế , đặ c bi ệ t là v ề qu ả n lý và c ơ s ở h ạ t ầ ng c ủ a tòa án, k ỹ n ă ng xây d ự ng pháp lu ậ t và nghi ệ p v ụ t ư pháp..
- Ch ỉ coi phát tri ể n n ă ng l ự c th ể ch ế nh ư là cách th ứ c để xóa b ỏ nh ữ ng c ả n tr ở trong vi ệ c ti ế p c ậ n công lý ch ứ không ph ả i là m ụ c đ ích cu ố i cùng..
- Nh ữ ng h ạ n ch ế k ể trên không th ể đượ c gi ả i quy ế t n ế u áp d ụ ng cách ti ế p c ậ n truy ề n th ố ng, tuy nhiên, v ấ n đề có th ể kh ắ c ph ụ c n ế u áp d ụ ng cách ti ế p c ậ n m ớ i v ề ti ế p c ậ n công lý.
- Nói cách khác, cách ti ế p c ậ n m ớ i k ế th ừ a và b ổ sung cho cách ti ế p c ậ n truy ề n th ố ng b ằ ng cách cung c ấ p thêm nh ữ ng b ả o đả m có hi ệ u qu ả để t ấ t c ả các bên tranh ch ấ p, đặ c bi ệ t là nh ữ ng nhóm xã h ộ i thi ệ t thòi, có th ể đạ t đượ c nh ữ ng gi ả i pháp công b ằ ng..
- N ề n t ả ng c ủ a ti ế p c ậ n công lý.
- N ề n t ả ng c ủ a ti ế p c ậ n công lý là khuôn kh ổ các quy ề n và ngh ĩ a v ụ công dân (UNDP g ọ i đ ây là s ự b ả o v ệ pháp lý - legal/normative protection) và khuôn kh ổ thi ế t ch ế (institutional framework) cho phép t ấ t c ả m ọ i ng ườ i có th ể v ậ n d ụ ng ho ặ c đượ c tr ợ giúp để có đượ c s ự đề n bù/kh ắ c ph ụ c cho nh ữ ng b ấ t công/thi ệ t h ạ i mà mình ph ả i gánh ch ị u.
- Tuy nhiên, nh ữ ng h ệ th ố ng, c ơ ch ế này v ẫ n ch ư a đủ .
- Để có th ể đạ t đượ c m ộ t gi ả i pháp công b ằ ng cho nh ữ ng b ấ t công/thi ệ t h ạ i, ng ườ i dân c ầ n ph ả i có s ự hi ể u bi ế t c ũ ng nh ư kh ả n ă ng theo đ u ổ i ti ế n trình gi ả i quy ế t v ụ vi ệ c.
- Nhìn, chung, nó bao g ồ m các quy ề n và ngh ĩ a v ụ c ủ a công dân và c ủ a các ch ủ th ể khác, đượ c xây d ự ng d ự a trên ho ặ c ph ả n ánh các chu ẩ n m ự c qu ố c t ế đ ã đượ c th ừ a nh ậ n r ộ ng rãi..
- nh ư ng chúng s ẽ ch ỉ là lý thuy ế t n ế u không có m ộ t h ệ th ố ng các c ơ quan đượ c thi ế t l ậ p để th ự c hi ệ n và b ả o đả m vi ệ c th ự c hi ệ n chúng m ộ t cách đ úng đắ n.
- Nh ư đ ã đề c ậ p, khuôn kh ổ th ể ch ế v ề ti ế p c ậ n công lý không ch ỉ đượ c t ạ o l ậ p b ở i h ệ th ố ng t ư pháp chính quy (các tòa án, c ơ quan công t ố , c ơ quan đ i ề u tra.
- mà còn b ở i h ệ th ố ng t ư pháp không chính quy (informal justice system) và m ộ t h ệ th ố ng các c ơ quan giám sát (oversight system, bao g ồ m các c ơ quan dân c ử , các t ổ ch ứ c xã h ộ i.
- Nhi ệ m v ụ c ủ a t ấ t c ả các h ệ th ố ng này là để hi ệ n th ự c hóa nh ữ ng gi ả i pháp công b ằ ng cho các tranh ch ấ p đ ã đượ c quy đị nh trong pháp lu ậ t chính th ố ng và không chính th ố ng.
- M ỗ i c ơ quan trong t ừ ng h ệ th ố ng này có nh ữ ng ch ứ c n ă ng, nhi ệ m v ụ khác nhau, và do đ ó, có vai trò khác nhau trong vi ệ c b ả o đả m ti ế p c ậ n công lý..
- Có hai y ế u t ố c ơ b ả n liên quan đế n v ấ n đề này, đ ó là s ự hi ể u bi ế t pháp lu ậ t (legal awareness) c ủ a qu ầ n chúng và s ự s ẵ n có cùng tính hi ệ u qu ả c ủ a h ệ th ố ng tr ợ giúp và t ư v ấ n pháp lý (legal aid and legal counsel system)..
- S ự hi ể u bi ế t pháp lu ậ t c ủ a qu ầ n chúng có ý ngh ĩ a r ấ t quan tr ọ ng đế n vi ệ c ti ế p c ậ n công lý..
- Đ i ề u này r ấ t d ễ hi ể u b ở i l ẽ m ộ t ng ườ i không bi ế t v ề các quy ề n và c ơ ch ế b ả o v ệ quy ề n s ẽ không bao gi ờ có nh ữ ng ý t ưở ng và hành độ ng v ề ti ế p c ậ n công lý.
- Do đ ó, tuyên truy ề n, giáo d ụ c pháp lu ậ t cho qu ầ n chúng là r ấ t c ầ n thi ế t..
- Thêm vào đ ó, các nhà n ướ c c ũ ng c ầ n có c ơ ch ế b ả o đả m cung c ấ p các thông tin pháp lu ậ t m ộ t cách đầ y đủ , k ị p th ờ i cho nhân dân theo nh ữ ng cách th ứ c d ễ ti ế p c ậ n nh ấ t.
- Trong khi nhà n ướ c có trách nhi ệ m chính trong v ấ n đề này, các t ổ ch ứ c xã h ộ i c ũ ng có trách nhi ệ m và có th ể có nh ữ ng đ óng góp quan tr ọ ng.
- Theo UNDP, nh ữ ng bi ệ n pháp sau là h ữ u ích để thúc đẩ y s ự hi ể u bi ế t pháp lu ậ t c ủ a nhân dân: (i) Xây d ự ng các chính sách, quy đị nh và c ơ ch ế rõ ràng, c ụ.
- th ể v ề ph ổ bi ế n thông tin pháp lu ậ t.
- (ii) T ậ p hu ấ n cho các quan ch ứ c chính ph ủ v ề t ầ m quan tr ọ ng c ủ a vi ệ c nâng cao nh ậ n th ứ c pháp lu ậ t c ủ a nhân dân.
- (iii) Xác đị nh m ộ t chi ế n l ượ c tuyên truy ề n, giáo d ụ c pháp lu ậ t d ự a trên nghiên c ứ u nhu c ầ u và s ự hi ể u bi ế t pháp lu ậ t c ủ a nhân dân, trong đ ó t ậ p trung vào đ áp ứ ng nhu c ầ u thông tin pháp lu ậ t để gi ả i quy ế t nh ữ ng v ấ n đề c ụ th ể c ủ a ng ườ i nghèo và các nhóm xã h ộ i d ễ b ị t ổ n th ươ ng khác.
- (iv)V ậ n độ ng các t ầ ng l ớ p xã h ộ i tham gia vào vi ệ c xây d ự ng và th ự c hi ệ n các ch ươ ng trình tuyên truy ề n, giáo d ụ c pháp lu ậ t ở c ộ ng đồ ng.
- (v) V ậ n d ụ ng công ngh ệ thông tin để m ở r ộ ng và t ă ng c ườ ng hi ệ u qu ả c ủ a các ho ạ t độ ng ph ổ bi ế n, tuyên truy ề n, giáo d ụ c pháp lu ậ t trong khi v ẫ n ti ế p t ụ c duy trì các bi ệ n pháp truy ề n th ố ng trong v ấ n đề này.
- (vi) S ử d ụ ng các m ạ ng l ướ i xã h ộ i hi ệ n có để h ỗ tr ợ qu ầ n chúng ti ế p c ậ n v ớ i các thông tin pháp lu ậ t..
- H ệ th ố ng tr ợ giúp và t ư v ấ n pháp lý có ý ngh ĩ a to l ớ n và ngày càng đượ c đề cao trong vi ệ c b ả o đả m s ự ti ế p c ậ n công lý.
- H ệ th ố ng này có vai trò kép đ ó là, h ỗ tr ợ qu ầ n chúng hi ể u bi ế t v ề pháp lu ậ t và giúp đỡ qu ầ n chúng trong vi ệ c theo đ u ổ i các v ụ vi ệ c ở các h ệ th ố ng t ư pháp để tìm ki ế m s ự đề n bù/kh ắ c ph ụ c khi các quy ề n và l ợ i ích h ợ p pháp b ị vi ph ạ m.
- Ở đ ây, t ư v ấ n pháp lý cung c ấ p nh ữ ng thông tin, ki ế n th ứ c và l ờ i khuyên, giúp qu ầ n chúng đư a ra các quy ế t đị nh và l ự a ch ọ n phù h ợ p, trong khi tr ợ giúp pháp lý cung c ấ p nh ữ ng d ị ch v ụ pháp lý mi ễ n phí để giúp qu ầ n chúng theo đ u ổ i các quy ế t đị nh và l ự a ch ọ n nh ằ m đạ t đượ c gi ả i pháp cu ố i cùng cho v ấ n đề .
- Theo UNDP, nh ữ ng bi ệ n pháp sau là h ữ u ích để t ă ng c ườ ng h ệ th ố ng t ư v ấ n và h ỗ tr ợ giúp pháp lý: (i) Xây d ự ng m ộ t chi ế n l ượ c t ư v ấ n và tr ợ giúp pháp lý d ự a trên nghiên c ứ u nhu c ầ u v ề v ấ n đề này trong xã h ộ i, trong đ ó đặ c bi ệ t chú ý đế n nhu c ầ u c ủ a các nhóm xã h ộ i d ễ b ị t ổ n th ươ ng.
- (iii) T ậ n d ụ ng các c ơ ch ế bán chuyên nghi ệ p c ũ ng nh ư các h ệ th ố ng hi ệ n có ở c ơ s ở để m ở r ộ ng kh ả n ă ng ti ế p c ậ n v ớ i d ị ch v ụ pháp lý m ộ t cách bình đẳ ng cho qu ầ n chúng.
- (iv) T ă ng c ườ ng s ự ph ố i h ợ p gi ữ a các c ơ s ở tr ợ giúp pháp lý nhà.
- n ướ c và phi nhà n ướ c trong vi ệ c cung c ấ p d ị ch v ụ pháp lý cho qu ầ n chúng.
- S ự t ươ ng thích gi ữ a các nguyên t ắ c c ủ a ti ế p c ậ n công lý v ớ i các nguyên lý c ủ a n ề n pháp quy ề n.
- Nhà n ướ c pháp quy ề n là m ộ t khái ni ệ m r ộ ng và ph ứ c t ạ p, b ở i v ậ y, d ễ hi ể u là hi ệ n v ẫ n còn nh ữ ng nh ậ n th ứ c khác nhau v ề nh ữ ng đặ c tr ư ng c ủ a nó.
- Tuy nhiên, có th ể xác đị nh m ộ t s ố nguyên lý c ủ a nhà n ướ c pháp quy ề n bao g ồ m:.
- Th ượ ng tôn pháp lu ậ t: Đ i ề u này hàm ý trong nhà n ướ c pháp quy ề n, pháp lu ậ t đượ c coi là n ề n t ả ng cho m ọ i quan h ệ xã h ộ i, là th ướ c đ o đ ánh giá và đ i ề u ch ỉ nh hành vi c ủ a m ọ i ch ủ th ể trong xã h ộ i, k ể c ả các quan ch ứ c nhà n ướ c ở m ọ i c ấ p.
- Lu ậ t pháp trong nhà n ướ c pháp quy ề n th ể hi ệ n ý chí c ủ a nhân dân ch ứ không đơ n gi ả n ch ỉ là ý chí c ủ a giai c ấ p th ố ng tr ị .
- Trong nhà n ướ c pháp quy ề n, giai c ấ p th ố ng tr ị c ũ ng ph ả i tuân th ủ pháp lu ậ t ch ứ không đượ c đứ ng trên pháp lu ậ t.
- giai c ấ p th ố ng tr ị ph ả i s ử d ụ ng pháp lu ậ t để qu ả n lý xã h ộ i ch ứ không đượ c qu ả n lý xã h ộ i ch ỉ b ằ ng nh ữ ng quy ế t đị nh tùy ti ệ n..
- Trách nhi ệ m qua l ạ i gi ữ a nhà n ướ c và công dân: Đ i ề u này có ngh ĩ a là trong nhà n ướ c pháp quy ề n t ồ n t ạ i nh ữ ng nguyên t ắ c làm r ườ ng c ộ t cho m ố i quan h ệ gi ữ a nhà n ướ c và công dân, trong đ ó nhà n ướ c có ch ứ c n ă ng ph ụ c v ụ công dân, còn công dân có ngh ĩ a v ụ tuân th ủ pháp lu ậ t c ủ a nhà n ướ c.
- Nhà n ướ c có quy ề n qu ả n lý các ho ạ t độ ng c ủ a công dân trong gi ớ i h ạ n pháp lu ậ t, còn công dân có quy ề n tham gia vào b ộ máy nhà n ướ c, giám sát, phê phán và quy ế t đị nh hình th ứ c chính th ể , c ấ u trúc và ph ươ ng th ứ c ho ạ t độ ng c ủ a nhà n ướ c..
- T ư pháp công b ằ ng, độ c l ậ p: Đ i ề u này th ể hi ệ n thông qua th ự c t ế là các tòa án và th ẩ m phán ph ả i là h ệ th ố ng “ c ầ m cân n ả y m ự c.
- s ự công b ằ ng, vô t ư , chuyên nghi ệ p, ho ạ t độ ng ch ỉ tuân theo pháp lu ậ t mà không ch ị u áp l ự c t ừ b ấ t c ứ cá nhân, đả ng phái, t ổ ch ứ c nào..
- Đố i chi ế u gi ữ a các y ế u t ố n ề n t ả ng c ủ a ti ế p c ậ n công lý v ớ i các nguyên lý c ủ a nhà n ướ c pháp quy ề n, có th ể th ấ y chúng t ươ ng h ợ p, b ổ sung, c ủ ng c ố l ẫ n nhau.
- Ti ế p c ậ n công lý.
- pháp lý (Legal protection).
- Khuôn kh ổ các quy ề n và ngh ĩ a v ụ pháp lý đượ c quy đị nh trong pháp lu ậ t th ự c đị nh ho ặ c lu ậ t t ụ c, phù h ợ p v ớ i các tiêu chu ẩ n qu ố c t ế v ề quy ề n con ng ườ i.
- Là c ơ s ở pháp lý để m ọ i ng ườ i có th ể đ òi h ỏ i và theo đ u ổ i các gi ả i pháp công b ằ ng cho nh ữ ng b ấ t công ho ặ c thi ệ t h ạ i mà mình ph ả i gánh ch ị u do cá nhân, ch ủ th ể khác gây ra.
- (c) Ch ọ c l ọ c và áp d ụ ng các lu ậ t truy ề n th ố ng và luật tục phù hợp..
- các ủ y ban c ả i cách pháp lu ậ t, t ư pháp.
- các c ơ s ở giáo d ụ c, nghiên c ứ u pháp lu ậ t..
- T ư pháp công b ằ ng, độ c l ậ p: Khuôn kh ổ s ự b ả o v ệ pháp lý v ề các quy ề n con ng ườ i, quy ề n công dân là nh ữ ng đố i t ượ ng b ả o v ệ c ủ a h ệ th ố ng t ư pháp..
- Nhận thức pháp lu ậ t.
- Năng lực của mọi người, đặc biệt c ủ a các nhóm xã h ộ i d ễ b ị t ổ n th ươ ng, thông qua tuyên truy ề n, giáo d ụ c, ph ổ bi ế n thông tin pháp lu ậ t, có th ể : (a) hi ể u bi ế t v ề các quy ề n và l ợ i ích h ợ p pháp c ủ a mình và cách th ứ c tìm ki ế m s ự đề n bù, kh ắ c ph ụ c khi các quy ề n và l ợ i ích đ ó b ị vi ph ạ m;.
- các c ơ quan, t ổ ch ứ c th ự c hi ệ n tr ợ giúp pháp lý.
- các t ổ ch ứ c phi chính ph ủ , đặ c bi ệ t là các t ổ ch ứ c xã h ộ i ngh ề nghi ệ p pháp lu ậ t;.
- Không th ể th ượ ng tôn pháp lu ậ t khi thi ế u hi ể u bi ế t v ề pháp lu ậ t..
- Trách nhi ệ m nhà n ướ c-công dân: Nh ậ n th ứ c pháp lu ậ t c ủ a ng ườ i dân là c ơ s ở để b ả o đả m cho m ố i quan h ệ nhà n ướ c-công dân cân b ằ ng, b ề n v ữ ng..
- T ư pháp công b ằ ng, độ c l ậ p: Nh ậ n th ứ c pháp lu ậ t c ủ a ng ườ i dân thúc đẩ y s ự v ậ n độ ng và gây s ứ c ép đẩ y m ạ nh quá trình c ả i t ổ h ệ th ố ng t ư pháp..
- T ư v ấ n và tr ợ giúp pháp lý.
- Các d ị ch v ụ pháp lý mi ễ n phí và.
- quan nhà n ướ c, các t ổ ch ứ c ngh ề nghi ệ p c ủ a lu ậ t gia, lu ậ t s ư , cho phép m ọ i ng ườ i kh ở i x ướ ng và theo đ u ổ i ti ế n trình t ố t ụ ng nh ằ m đạ t đượ c s ự đề n bù ho ặ c kh ắ c ph ụ c cho nh ữ ng b ấ t công ho ặ c thi ệ t h ạ i mà mình ph ả i gánh ch ị u do cá nhân ho ặ c ch ủ th ể khác gây ra..
- nhà n ướ c.
- h ệ th ố ng c ơ quan công t ố .
- h ệ th ố ng tòa án.
- giúp pháp lý c ũ ng thúc đẩ y s ự v ậ n độ ng và gây s ứ c ép đẩ y m ạ nh quá trình c ả i t ổ h ệ th ố ng t ư pháp..
- các c ơ quan th ự c thi pháp lu ậ t.
- các c ơ ch ế th ự c thi pháp lu ậ t truy ề n th ố ng ở c ộ ng đồ ng;.
- Th ượ ng tôn pháp lu ậ t.
- Vi ệ c theo dõi và giám sát ho ạ t độ ng c ủ a h ệ th ố ng t ư pháp chính th ố ng và không chính th ố ng, nh ằ m b ả o đả m s ự ho ạ t độ ng đ úng đắ n c ủ a các c ơ quan này..
- h ệ th ố ng c ơ quan dân c ử.
- Th ượ ng tôn pháp lu ậ t - Trách nhi ệ m nhà n ướ c- công dân.
- Sudarshan, Pháp quy ề n và ti ế p c ậ n công ly:.
- nh ữ ng tri ể n v ọ ng t ừ kinh nghi ệ m c ủ a UNDP, b ả n tin UNDP n ă m 2003 (ti ế ng Anh)..
- Teehankee “ Thông tin n ề n t ả ng v ề các ch ỉ s ố ti ế p c ậ n công lý ở khu v ự c châu Á-Thái Bình D ươ ng ” 2003 (ti ế ng Anh)..
- Giao di ệ n gi ữ a các c ơ ch ế t ư pháp chính th ứ c và không chính th ứ c để thúc đẩ y ti ế p c ậ n công lý cho nh ữ ng nhóm thi ệ t thòi