- XÂY DỰNG TÀI LIỆU HƯỚNG DẪN TỰ HỌC MÔN SINH HỌC TRUNG HỌC PHỔ THÔNG. - Năng lực tự chủ và tự học được xem là nhóm năng lực quan trọng nhất đối với học sinh. - Do vậy, việc thiết kế tài liệu hướng dẫn học sinh tự học là rất cần thiết. - Trong bài viết này, chúng tôi tập trung phân tích những biểu hiện của năng lực tự học làm cơ sở cho việc xây dựng quy trình thiết kế và quy trình sử dụng các Tài liệu hướng dẫn học sinh tự học nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học Sinh học và phát triển năng lực tự học cho học sinh.. - Từ khóa: năng lực tự học, tài liệu hướng dẫn tự học.. - NLTH của HS sẽ là nền tảng cơ bản quyết định sự thành công của các em trong tương lai và đó cũng chính là nền tảng để các em tự học và tự học suốt đời.. - Vì vậy, GV cần xây dựng Tài liệu hướng dẫn HS tự học có hệ thống và sử dụng chúng một cách hiệu quả trong dạy học nhằm đảm bảo nội dung dạy học và nâng cao chất lượng dạy học, đồng thời góp phần phát triển năng lực tự học cho HS.. - Nội dung nghiên cứu. - Đối tượng nghiên cứu: Năng lực tự học. - Tài liệu hướng dẫn tự học. - Quy trình thiết kế và quy trình sử dụng Tài liệu hướng dẫn học sinh tự học.. - Phương pháp nghiên cứu lí thuyết: Nghiên cứu các tài liệu về tự học. - năng lực tự học. - tài liệu tự học. - tài liệu hướng dẫn (TLHD) tự học nhằm phân tích, đánh giá làm cơ sở thực hiện nghiên cứu.. - Phương pháp điều tra cơ bản, tham vấn chuyên gia: Chúng tôi thiết kế phiếu khảo sát, bộ câu hỏi tập trung vào 2 nội dung (1) Nhận thức của giáo viên (GV) về dạy học phát triển NLTH, tài liệu hướng dẫn HS tự học và, (2) Thực trạng việc học và tự học của HS, gửi đến những GV có kinh nghiệm và một số chuyên gia giáo dục làm cơ sở thực tiễn cho nghiên cứu. - Qua điều tra, khảo sát chúng tôi nhận thấy việc tổ chức hướng dẫn HS thực hiện các hoạt động tự học thông qua TLHD ở một số nhà trường THPT còn nhiều hạn chế. - Năng lực tự học. - Khái niệm năng lực tự học. - Do đó, thiết kế và tổ chức các hoạt động học thông qua TLHD tự học là một biện pháp rèn luyện và phát triển NLTH cho HS.. - Cấu trúc của năng lực tự học. - 1 Xác định mục tiêu tự học. - 3) Xác định nội dung học tập.. - 2 Lập kế hoạch tự học 1) Xác định các hoạt động tự học và các phương pháp thực hiện hoạt động tự học.. - 2) Xác định thời gian cho mỗi hoạt động tự học.. - 3 Thực hiện kế hoạch tự học. - 1) Tìm kiếm tài liệu tự học: Thu thập, lựa chọn.. - 2) Làm việc với tài liệu hướng dẫn tự học.. - 1) Tự đánh giá quá trình tự học và kết quả học tập.. - Tài liệu hướng dẫn HS tự học. - Khái niệm tài liệu hướng dẫn HS tự học. - Tự học là hình thức học tập hoàn toàn không có sự tương tác giữa thầy và trò, người học phải tự chiếm lĩnh kiến thức thông qua tài liệu, hoạt động thực tế, thực hành thí nghiệm. - Như vậy, có thể hiểu: Tài liệu tự học là những tư liệu giúp cho người học có khả năng tự mình tìm hiểu, chiếm lĩnh tri thức hoặc vấn đề thực tiễn mà không có sự tác động trực tiếp của GV. - Và nếu tài liệu tự học chứa đựng nội dung chỉ dẫn, hướng dẫn người học cách học thì khi đó nó là Tài liệu hướng dẫn tự học.. - Từ những khái niệm chung về tài liệu, tài liệu tự học, chúng tôi xác định TLHD HS tự học là “Tài liệu có giá trị chỉ dẫn HS tự phát hiện nội dung cần học, chỉ ra cách tự kiến tạo nên nội dung đó, hệ thống hóa được nội dung cần học và cách vận dụng kiến thức đã học vào giải quyết một tình huống học tập, một vấn đề thực tiễn”.. - Cấu trúc của tài liệu hướng dẫn HS tự học. - Cấu trúc tài liệu hướng dẫn học sinh tự học Cấu trúc TLHD HS tự học gồm những nội dung sau:. - 205 (1) Tên chủ đề/bài học: Mỗi chủ đề/bài học thiết kế một TLHD tự học.. - (4) Hướng dẫn tự học: Trong phần này GV thể hiện rõ từng nhiệm vụ mà HS cần phải hoàn thành trong TLHD tự học.. - (5) Hướng dẫn tự kiểm tra, đánh giá: GV cung cấp hệ thống các câu hỏi, bài tập để HS tự kiểm tra, đánh giá sau khi hoàn thành các nhiệm vụ học tập trong TLHD tự học.. - Vai trò của tài liệu hướng dẫn HS tự học. - Rèn luyện các kĩ năng tự học cho HS [4]:. - Kĩ năng lập kế hoạch tự học: Muốn thực hiện tốt các nhiệm vụ và yêu cầu trong TLHD tự học, HS phải tự mình xây dựng bản kế hoạch và thực hiện theo bản kế hoạch đó. - Thông qua hiệu quả của quá trình tự học, HS tự điều chỉnh kế hoạch cũng như điều chỉnh việc thực hiện theo kế hoạch sao cho việc tự học đạt kết quả cao nhất. - Kĩ năng làm việc với tài liệu hướng dẫn: Để xác định được nhiệm vụ học tập trong TLHD tự học, HS phải tự đặt ra các câu hỏi và trả lời câu hỏi. - Qua đó các thao tác cảu kĩ năng tự học được rèn luyện và phát triển.. - Kĩ năng đánh giá và tự điều chỉnh: Thông qua phân tích, sử dụng các thông tin để kiểm tra đánh giá kết quả tự học và điều chỉnh việc học tập theo TLHD mà kĩ năng tự điều chỉnh, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng của HS cũng được rèn luyện.. - Tài liệu HDTH không chỉ chứa đựng thông tin tri thức mà còn bao gồm các định hướng, hướng dẫn HS các khám phá, tìm hiểu kiến thức mới, hướng dẫn luyện tập và kiểm tra đánh giá… Do đó, trong quá trình dạy học, nếu GV biết lựa chọn, thiết kế các TLHD tự học phù hợp với mỗi đơn vị kiến thức hay loại hình bài dạy cũng như trình độ HS sẽ tác động tích cực đến quá trình nhận thức của HS, giúp họ chiếm lĩnh tri thức một cách chắc chắn và bền vững.. - Tự học theo TLHD sẽ giúp HS biết cách đọc, ghi chép, ghi nhớ kiến thức, khai thác thông tin ở các khía cạnh và mức độ khác nhau. - Quy trình thiết kế tài liệu hướng dẫn HS tự học 2.3.3.1. - Nguyên tắc thiết kế TLHD HS tự học. - Từ cơ sở lí luận về NLTH, về tài liệu hướng dẫn HS tự học, chúng tôi xác định những nguyên tắc thiết kế Tài liệu hướng dẫn HS tự học gồm các nguyên tắc sau:. - Để đạt đến mục tiêu này, đòi hỏi người xây dựng TLHD phải có trình độ chuyên môn sâu, rộng, có nhiều kinh nghiệm, có khả năng chọn lọc những nội dung cốt lõi, trọng tâm để làm nguyên liệu xây dựng nội dung TLHD tự học. - (4) Tài liệu phải có tính phân hóa. - Nội dung hướng dẫn tự học phải được xây dựng phù hợp với trình độ nhận thức của HS từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp. - Nói như vậy không có nghĩa là tài liệu phải có hướng dẫn vụn vặt mà phải có khâu hướng dẫn chung, giúp người học tường minh cách thực hiện, vận dụng linh hoạt các phương pháp học tập để giải quyết từng nhiệm vụ của TLHD tự học. - Nguyễn Cảnh Toàn đã nói: “Mục đích của việc hướng dẫn là để cuối cùng không phải hướng dẫn nữa, đạt đến chỗ học viên có khả năng tự học mức cao” [8].. - Quy trình thiết kế tài liệu hướng dẫn HS tự học. - Sơ đồ quy trình thiết kế tài liệu hướng dẫn HS tự học. - Căn cứ vào cấu trúc NLTH (3.1.2) và từ việc phân tích những nguyên tắc trên, chúng tôi xác định quy trình thiết kế Tài liệu hướng dẫn HS tự học gồm 5 bước như Hình 2.. - Phân tích quy trình thiết kế Tài liệu hướng dẫn HS tự học và ví dụ minh họa. - Đồng thời, căn cứ vào Chương trình 2018 để tìm kiếm các tài liệu tham khảo có nội dung liên quan, kiến thức bổ trợ cho bài học để từ đó xác định nội dung có thể hướng dẫn HS tự học.. - Năng lực hướng tới Năng lực tự học;. - Bước 4: Thiết kế nội dung hướng dẫn tự học theo mục tiêu đã xác định.. - Trong mỗi chủ đề/bài học, không phải nội dung nào HS cũng có thể tự học, do đó GV cần xác định những nội dung có thể hướng dẫn HS tự học để xây dựng các TLHD tự học cho từng phần hay bài đã chọn đảm bảo phù hợp với đối tượng HS của từng đơn vị lớp. - Ví dụ: Từ mục tiêu dạy học và nội dung trọng tâm của chủ đề, chúng tôi thiết kế nội dung Tài liệu hướng dẫn tự học với 2 phần: (1) Tài liệu tham khảo/thông tin nguồn và (2) Nội dung hướng dẫn tự học gồm các nhiệm vụ học tập.. - Tài liệu tham khảo/thông tin nguồn, gồm:. - Nội dung hướng dẫn tự học: Đọc mục I bài 12 SGK Sinh học 12 và thông tin nguồn, hoàn thành các nhiệm vụ học tập. - Nội dung Kết quả. - P: X a X a x X a Y Bước 5: Thiết kế công cụ tự kiểm tra, đánh giá kết quả tự học.. - Căn cứ vào kết quả kiểm tra đánh giá, phân tích, rút kinh nghiệm và điều chỉnh nội dung hướng dẫn HS tự học sao cho đạt hiệu quả cao nhất.. - Quy trình sử dụng tài liệu hướng dẫn HS tự học để tổ chức các hoạt động dạy học 2.3.4.1. - Nguyên tắc sử dụng tài liệu hướng dẫn HS tự học để tổ chức hoạt động dạy học. - Mục tiêu là sự diễn đạt cụ thể của mục đích, là cái cần đạt được về kiến thức, kĩ năng và phương pháp tự học ở mỗi HS. - Quy trình, các hoạt động tổ chức dạy học, các câu hỏi, bài tập, bảng hỏi, các sơ đồ, bảng, tranh ảnh, hình vẽ… được sử dụng thiết kế các hoạt động tự học trong TLHD tự học phải phù hợp với các đặc điểm tâm sinh lí, lứa tuổi, phù hợp với trình độ nhận thức, sở trường, phong cách học tập và đặc điểm phát triển trí tuệ của HS.. - Vì vậy, khi tổ chức các hoạt động dạy học, GV phải xác định được những kiến thức HS đã biết, những kiến thức cần phát triển mở rộng để từ đó thiết kế hệ thống các câu hỏi, bài tập tình huống trong các TLHD tự học phù hợp với trình độ hiện có của HS, sở trường và phong cách của HS, đồng thời lựa chọn các phương pháp, kĩ thuật dạy học phù hợp.. - Tổ chức hoạt động khai thác TLHD tự học dựa trên quan điểm học tập bằng các hoạt động nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của HS. - Do đó, các hoạt động tự học trên lớp phải luôn đảm bảo nguyên tắc “Thầy chủ đạo, trò chủ động”.. - (5) Đảm bảo nâng cao dần mức độ tự học của học sinh. - Vì vậy, trong quá trình tổ chức hướng dẫn HS tự học GV phải xây dựng được một kế hoạch, quy trình rèn luyện các kĩ năng theo hướng nâng cao dần mức độ tự học của HS, đi từ dễ đến khó, từ nhận thức đến hành động. - Quy trình sử dụng tài liệu hướng dẫn HS tự học để tổ chức hoạt động dạy học Từ cơ sở lí luận về TLHD tự học, tham khảo các tài liệu liên quan [3], [5] và đặt quá trình tự học của HS trong mối quan hệ với quá trình tổ chức hoạt động dạy học của GV bằng các TLHD tự học, chúng tôi đề xuất quy trình sử dụng TLHD HS tự học gồm các bước như sau:. - Sơ đồ quy trình sử dụng tài liệu hướng dẫn HS tự học. - Phân tích quy trình sử dụng Tài liệu hướng dẫn HS tự học Bước 1: Giao nhiệm vụ học tập và tài liệu hướng dẫn tự học. - GV giao nhiệm vụ học tập và TLHD tự học cho HS dưới dạng phiếu học tập hoặc phiếu nhiệm vụ. - TLHD tự học có thể được giao cho HS thực hiện ở nhà hoặc thực hiện ngay trên lớp học. - Nếu HS học online thì GV giao nhiệm vụ học tập và TLHD tự học cho HS qua zalo, facebook hoặc các phần mềm học online.. - HS tiếp nhận nhiệm vụ bằng cách nhớ hoặc ghi chép lại yêu cầu của GV đồng thời tiếp nhận TLHD tự học.. - Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập theo tài liệu hướng dẫn.. - Bước 3: Báo cáo và thảo luận kết quả tự học. - GV có thể sử dụng các kĩ thuật dạy học, trực tiếp tổ chức HS báo cáo, nhận xét, đánh giá sản phẩm tự học dưới dạng sơ đồ, bảng biểu, hình ảnh. - theo logic phù hợp với yêu cầu của tài liệu hướng dẫn. - Nếu các nội dung tự học HS hoàn thành đạt yêu cầu thì GV chuyển sang nội dung tiếp theo. - Nếu không đạt yêu cầu thì GV điều chỉnh nội dung TLHD tự học hoặc trực tiếp dạy nội dung đó theo kế hoạch bài dạy.. - Phát triển năng lực tự học (tự học - tự chủ) cho học sinh là một trong những nhiệm vụ quan trọng của giáo viên trong quá trình dạy học. - Việc xác định khái niệm, cấu trúc năng lực tự học làm cơ sở cho việc lựa chọn các biện pháp dạy học phát triển năng lực tự học cho HS là cần thiết. - Có rất nhiều biện pháp dạy học phát triển năng lực tự học cho học sinh, tuy nhiên học sinh tự học thông qua Tài liệu hướng dẫn là một lựa chọn hữu hiệu, góp phần rèn luyện và phát triển các kĩ năng của năng lực tự học, đồng thời khắc phục được những tình huống học sinh không thể đến trường học trực tiếp với giáo viên. - Xây dựng tài liệu hướng dẫn học sinh tự học là nhiệm vụ quan trọng và cần thiết đối với giáo viên. - Phát triển năng lực tự học cho học sinh trong dạy học chương “Cảm ứng” (Sinh học 11). - Thiết kế tài liệu tự học có hướng dẫn theo mođun nhằm tăng cường năng lực tự học cho HS giỏi hóa học lớp 11 trung học phổ thông. - Tổ chức dạy tự học sinh học tế bào cho học sinh chuyên Sinh học trung học phổ thông. - Quá trình Dạy – Tự học
Xem thử không khả dụng, vui lòng xem tại trang nguồn hoặc xem
Tóm tắt