- Giáo dục hướng nghiệp và dạy nghề cho học sinh phổ thông bậc trung học trong thời kì đổi mới TS. - Trong báo cáo tổng kết năm học 2003-2004 của Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ghi rõ: “Công tác giáo dục hướng nghiệp và dạy nghề đã được quan tâm hơn trước. - Tổng số học sinh học nghề phổ thông là 1.869.730 học sinh. - Bộ Giáo dục và Đào tạo. - Về phương hướng nhiệm vụ năm học 2004-2005 và giải pháp nâng cao chất lượng toàn diện, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chỉ ra: “Tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 32/2003/CT-BGD&ĐT ngày 23/7/2003 về tăng cường giáo dục hướng nghiệp và dạy nghề cho học sinh phổ thông, bảo đảm chất lượng và hiệu quả của hoạt động giáo dục hướng nghiệp và dạy nghề nhằm góp phần thực hiện phân luồng trong đào tạo”. - Xuất phát từ những thành tựu đã đạt được và phương hướng nhiệm vụ của công tác giáo dục hướng nghiệp và dạy nghề như đã trình bầy ở phần trên, nội dung nghiên cứu xin đề cập những vấn đề sau: (1) Nhiệm vụ hướng nghiệp và dạy nghề trong giáo dục phổ thông. - (2) Cơ chế phối hợp giữa Trung tâm Kĩ thuật tổng hợp - hướng nghiệp (KTTH-HN) và trường phổ thông trong giáo dục hướng nghiệp- dạy nghề phổ thông. - (3) Tư vấn hướng nghiệp trong giáo dục phổ thông hiện nay. - (4) Hướng nghiệp và phân luồng học sinh. - Nhiệm vụ hướng nghiệp và dạy nghề trong giáo dục phổ thông. - Nhiệm vụ hướng nghiệp. - Nhiệm vụ hướng nghiệp những năm trước mắt đã được ghi rõ trong quyết định 126/CP: "Công tác hướng nghiệp ở các trường phổ thông gồm các nhiệm vụ. - Giáo dục thái độ đúng đắn + Tổ chức cho học sinh thực tập làm quen với một số nghề + Tìm hiểu năng khiếu, khuynh hướng nghề nghiệp của từng học sinh để khuyến khích, hướng dẫn, bồi dưỡng khả năng nghề nghiệp thích hợp nhất. - Động viên, hướng dẫn học sinh đi vào những nghề, những nơi đang cần lao động trẻ tuổi có văn hoá. - Về lâu dài, trên bình diện xã hội muốn làm tốt nhiệm vụ hướng nghiệp cần thực hiện cả 3 nội dung có quan hệ chặt chẽ. - Sơ đồ 1: Nội dung của nhiệm vụ hướng nghiệp Định hướng nghề. - Dạy nghề phổ thông. - Dạy nghề cho học sinh phổ thông được gọi tắt là dạy nghề phổ thông. - Cho đến nay, do tác động của sự phát triển khoa học - công nghệ và yêu cầu đào tạo nhân lực phục vụ cho công cuộc CNH, HĐH đất nước, việc dạy nghề phổ thông không chỉ dừng ở mức độ dạy những "kỹ thuật tương đối đơn giản, quá trình dạy nghề không đòi hỏi phải có trang thiết bị phức tạp" mà phải từng bước giúp cho học sinh tiếp cận với những kỹ thuật cao và trang thiết bị kỹ thuật hiện đại. - Còn mục đích của việc dạy nghề phổ thông là nhằm trang bị cho học sinh những kiến thức, kỹ năng lao động cần thiết và làm quen với hoạt động nghề nghiệp. - Qua đó, chuẩn bị tích cực cho học sinh bước vào cuộc sống lao động sau khi tốt nghiệp. - Với mục đích trên, dạy nghề phổ thông góp phần quan trọng vào việc khắc phục tính trừu tượng của các kiến thức, nguyên lý kỹ thuật, tạo điều kiện cho học sinh tập vận dụng tri thức vào hoạt động nghề cụ thể và bước đầu làm quen với việc sử dụng những máy móc, phương tiện kỹ thuật hiện đại. - Nhờ đó, làm cho học sinh hiểu sâu hơn những nguyên lý khoa học kỹ thuật, góp phần phát triển cá nhân. - Bên cạnh đó, qua học nghề phổ thông, học sinh có điều kiện tiếp cận, làm quen với một số ngành nghề chủ yếu của địa phương, đất nước, kích thích học sinh tìm hiểu nghề, hiểu rõ tầm quan trọng của nghề trong phương hướng phát triển và yêu cầu sử dụng nhân lực trong các ngành nghề đó. - Vì vậy, dạy nghề phổ thông chính là một con đường để hướng nghiệp cho học sinh. - đề xuất một số biện pháp thực hiện nhiệm vụ hướng nghiệp và dạy nghề trong giáo dục phổ thông. - Xây dựng, củng cố và phát triển cơ chế phối hợp giữa Trung tâm KTTH-HN và Nhà trường trong hoạt động hướng nghiệp và dạy nghề phổ thông. - Như ta đã biết, các học sinh của các trường phổ thông vừa học văn hoá tại trường, vừa học hướng nghiệp và nghề phổ thông tại Trung tâm KTTH-HN, đó là tình trạng mà người ta thường gọi là “Một trò hai trường”. - Tình trạng phức tạp này đòi hỏi một sự phối hợp tốt giữa Trung tâm KTTH-HN và trường phổ thông trong nhiệm vụ hướng nghiệp và dạy nghề phổ thông cho học sinh. - Ta thấy học sinh phổ thông cùng một lúc là thành tố của hai “hệ thống” con (Trường phổ thông và Trung tâm KTTH-HN) là “nhân vật trung tâm” của hai hệ thống đó. - Vậy cần thiết phải có sự phối hợp làm sao cho các tác động lên học sinh của hai “hệ thống” này là “cùng chiều”, nghĩa là có thể tăng cường cho nhau, chứ không làm suy yếu nhau. - Cơ chế phối hợp giữa trường phổ thông và Trung tâm KTTH-HN được thể hiện qua “Hợp đồng cam kết trách nhiệm giữa Nhà trường và Trung tâm trong Tổ chức hướng nghiệp và dạy nghề phổ thông cho học sinh phổ thông”. - Trung tâm KTTH-HN là nơi tổ chức dạy nghề phổ thông và hướng nghiệp cho học sinh của các trường phổ thông trong địa bàn đến học tập. - Trong quá trình học nghề phổ thông tại Trung tâm KTTH-HN quận (huyện), mọi hoạt động đều phải tuân theo pháp luật của Nhà nước và những quy định hiện hành của Bộ Giáo dục và Đào tạo và Sở GD-ĐT Thành phố (tỉnh) và Trung tâm. - Bên trường phối hợp với Trung tâm KTTH-HN làm tốt công tác tuyên truyền về thế giới nghề nghiệp, tìm hiểu nguyện vọng tâm lý học sinh để làm tốt công tác tuyển sinh, tư vấn bước ban đầu cho học sinh vào học các lớp nghề đúng nguyện vọng và phù hợp với tâm lý của từng học sinh. - Trung tâm chịu trách nhiệm hướng nghiệp và giảng dạy kỹ thuật, nghề phổ thông cho học sinh theo chương trình của Bộ Giáo dục và Đào tạo và hướng dẫn của Sở GD-ĐT. - Thực hiện tốt nguyên lý GD-ĐT nhằm hình thành kỹ năng nghề nghiệp cho học sinh. - Phân công giáo viên phù hợp với chuyên môn nghề từng lớp, đảm bảo sĩ số vừa phải nhằm nâng cao chất lượng hướng nghiệp và dạy nghề phổ thông trong năm học. - Không bố trí lớp học nghề quá đông, ảnh hưởng đến quá trình hướng dẫn hình thành kĩ năng của học sinh. - Cơ chế quản lý học sinh học hướng nghiệp và nghề phổ thông tại Trung tâm: bên trường cần cử giáo viên hướng dẫn và quản lý học sinh học nghề các buổi bên Trung tâm KTTH-HN. - Giáo viên này cần phải được Ban giám hiệu bên trường chọn lựa, có năng lực quản lý học sinh và hiểu biết về nghề nghiệp. - Mỗi buổi học bên Trung tâm và hàng tuần giáo viên này cần nắm chắc sĩ số học sinh theo học và các hiện tượng học sinh vi phạm kỷ luật, thái độ học nghề để kịp thời phản ánh cho Nhà trường và kết hợp với quản lý Trung tâm KTTH-HN giáo dục các em hoàn thành tốt nhiệm vụ năm học. - Cơ chế “Hợp đồng trách nhiệm” giữa Trung tâm KTTH-HN và trường Phổ thông trong tổ chức dạy nghề phổ thông cho học sinh phổ thông có các ưu điểm sau: Một là, Tổ chức học hướng nghiệp, nghề phổ thông cho học sinh được tiếp nối với việc dạy lý thuyết kỹ thuật bên Trường, hoạt động dạy học thực hành bên Trung tâm nhằm thực hiện nguyên lý “học đi đôi với hành” nên quá trình giáo dục hướng nghiệp không bị ngắt đoạn. - Hai là, Tổ chức hướng nghiệp và dạy nghề phổ thông cho học sinh phổ thông tại Trung tâm KTTH-HN đã đem lại cho học sinh một môi trường lao động nghề nghiệp, từ đó hình thành nhân cách và tác phong lao động công nghiệp, tăng hiểu biết thế giới nghề nghiệp và có tác dụng giúp học sinh chọn nghề thích hợp trong tương lai. - Ba là, Phần lớn học sinh có ý thức kỷ luật trong học tập và thái độ thực hành nghề nghiêm túc. - Dẫn đến kết quả tốt trong hoạt động dạy nghề phổ thông và học sinh có khả năng tham gia vào cuộc sống lao động nghề nghiệp sau khi ra trường. - Đa dạng hoá nội dung, hình thức bồi dưỡng giáo viên Trung tâm kĩ thuật tổng hợp – hướng nghiệp. - Xã hội hoá việc huy động các nguồn lực cho hoạt động hướng nghiệp và dạy nghề phổ thông. - Củng cố và phát triển các Trung tâm KTTH-HN”.. - Thực hiện cơ chế Nhà nước và toàn dân cùng đầu tư cho việc tổ chức hướng nghiệp - dạy nghề phổ thông cho học sinh phổ thông bậc trung học tại các trung tâm KTTH-HN quận (huyện) tạo ra sức mạnh tổng hợp trong huy động nguồn đầu tư về kinh phí, về cơ sở vật chất - kĩ thuật (Phần quan trọng nhất), tăng cường trang thiết bị cho Trung tâm KTTH-HN và chăm lo đời sống cán bộ giáo viên, nhân viên Trung tâm KTTH-HN. - Hướng nghiệp và sự phân luồng học sinh phổ thông bậc trung học. - Tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 33/2003/CT-BGD&ĐT ngày 23/7/2003 về tăng cường giáo dục hướng nghiệp và dạy nghề cho học sinh phổ thông, đảm bảo chất lượng và hiệu quả của hoạt động giáo dục hướng nghiệp và dạy nghề nhằm góp phần thực hiện phân luồng trong đào tạo. - Sau khi tốt nghiệp mỗi cấp học thuộc hệ thống giáo dục chính quy, học sinh lựa chọn những con đường khác nhau để đi tiếp, bao gồm: a) Tiếp tục học lên trong hệ thống giáo dục chính quy theo các phân hệ khác nhau đã được quy định. - Mục đích của việc phân luồng học sinh trong hệ thống giáo dục nhằm phát triển cân đối, hợp lý hệ thống giáo dục phổ thông, nghề nghiệp, đại học tạo cơ hội cho mọi người có điều kiện được học tập nâng cao học vấn và năng lực nghề nghiệp để tham gia có hiệu quả vào thị trường lao động, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hoá và hiện đại hoá đất nước. - Phân luồng học sinh chủ yếu đặt ra từ sau bậc trung học. - Phân luồng của học sinh sau khi tốt nghiệp THCS - Phân luồng của học sinh sau khi tốt nghiệp THPT 3.4.1. - Tình hình phân luồng học sinh sau THCS và sau THPT Chúng ta thấy có các luồng sau đây của học sinh sau THCS. - Học nghề ngắn hạn - Học tại các TTGDTX - Tham gia vào thị trường lao động Sơ đồ 4 : Các hướng phân luồng học sinh sau khi tốt nghiệp THCS. - Sau tốt nghiệp THPT học sinh phân luồng theo các hướng sau. - Thị trường lao động Sơ đồ 5: Các hướng phân luồng học sinh sau khi tốt nghiệp THPT. - Hướng nghiệp và phân luồng học sinh phổ thông Để việc hướng nghiệp và phân luồng học sinh sau THCS và THPT diễn ra phù hợp với sự phát triển kinh tế - xã hội ở nước ta trong những năm sắp tới, cần có các biện pháp đồng bộ và có sự phối hợp giữa các ngành, các cơ quan liên quan. - Cần làm cho toàn xã hội thấy rằng việc hướng nghiệp học sinh học hết THCS đi vào các hướng khác nhau là bình thường và hợp lý. - (2) Đa dạng hoá các loại hình trường lớp để hướng nghiệp và phân luồng học sinh sau THCS và THPT đi theo nhiều hướng khác nhau. - Việc hướng nghiệp phân luồng học sinh phải gắn với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của mỗi địa phương, mỗi vùng, mỗi miền khác nhau. - Trước mắt vẫn cần tạo mọi điều kiện thu hút chừng 70% học sinh tốt nghiệp THCS vào lớp 10 THPT, đáp ứng nhu cầu học tập đang gia tăng của nhân dân. - Nếu dùng biện pháp áp đặt, hạn chế ngay tỷ lệ học sinh vào THPT sẽ gây ra những rối loạn, tiêu cực trong xã hội. - Sau khi ra trường học sinh có thể trực tiếp tham gia lao động ngay theo những ngành nghề nơi họ sống. - Củng cố và nâng cao các trường, lớp THCN và dạy nghề, trong đó có quy định những ngành, nghề chỉ lấy học sinh tốt nghiệp THCS và đào tạo một cách có hệ thống vì học sinh THCS vào lấy học vấn trung học cùng với nghề trong vòng 3-4 năm sẽ tiết kiệm hơn so với tuyến học sinh tốt nghiệp lớp 12. - Một bộ phận học sinh sau THCS sẽ tham gia vào thị trường lao động. - Tăng cường giáo dục kỹ thuật nghề nghiệp và hướng nghiệp ở bậc trung học. - Có thể đưa ra những tiêu chuẩn ưu tiên cho những học sinh có chứng chỉ đào tạo nghề được vay vốn sản xuất, được cộng thêm điểm khi tuyển vào ngành đào tạo phù hợp, học sinh tốt nghiệp THCS vào luồng đào tạo nghề được giảm học phí, bù lại học sinh sẽ tham gia lao động tạo ra sản phẩm hàng hoá để trang trải một phần chi phí học tập. - Hơn nữa những học sinh có bằng tú tài nghề, bằng THCN cần được ưu tiên hơn khi xét nhận vào các khoa tương ứng của các trường cao đẳng, đại học. - Việc đào tạo tại các cơ sở sản xuất, các nhà máy, xí nghiệp trong và ngoài quốc doanh là giải pháp hữu hiệu cho bài toán phân luồng học sinh sau THCS. - Tóm lại hướng nghiệp và phân luồng học sinh sau THCS và THPT là vấn đề bức xúc phải giải quyết, nhưng không phải trong ngày một ngày hai có thể làm được, không phải là việc chỉ của riêng ngành giáo dục - đào tạo mà cần có sự phối hợp của tất cả các ngành, các bộ có liên quan khác. - Tư vấn hướng nghiệp. - Trong Hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ năm học 2004-2005 bậc trung học của Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chỉ rõ: “Đẩy mạnh và tạo bước chuyển mạnh mẽ giáo dục hướng nghiệp theo Chỉ thị số 33/2003/CT-BGD&ĐT ngày 23/7/2003 của Bộ trưởng Bộ GD&ĐT. - Tăng cường công tác tư vấn hướng nghiệp cho học sinh cuối cấp THCS và học sinh THPT, xem đây là nhiệm vụ trọng tâm trong giáo dục hướng nghiệp”. - Nói khác đi, mục đích của tư vấn hướng nghiệp là giúp thanh thiếu niên học sinh tìm hiểu bản thân, “phát hiện” ra mình, tạo điều kiện cho họ phát huy cao độ các sở trường đích thực của mình trong thời gian học lao động kỹ thuật, học nghề tại các Trung tâm KTTH-HN cũng như trong bước đường hoạt động nghề nghiệp tương lai. - Sơ đồ 6 : Ba khâu liên hoàn của công tác hướng nghiệp. - Như vậy ta thấy rằng, tư vấn hướng nghiệp xuất phát từ con người căn cứ vào con người, để đi đến nghề nghiệp. - ở nước ta, trong giai đoạn hiện nay, việc dạy nghề trong các trường phổ thông đang được đẩy mạnh, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành danh mục và chương trình dạy nghề cho học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông, việc chọn nghề của học sinh tất phải từng bước được tiến hành trên một cơ sở khoa học nghiêm túc và chặt chẽ. - Thế giới tinh thần của thanh niên học sinh đang chuẩn bị bước vào đời sống lao động càng phong phú, hứng thú của họ càng đa dạng thì nhu cầu và những đòi hỏi của họ càng phức tạp. - Muốn tìm được việc làm trong điều kiện hiện nay, cô đánh máy chữ không chỉ đơn thuần biết mỗi một việc đánh chữ, mà còn cần biết nghiệp vụ văn thư và biết tiếng Anh ở trình độ giao dịch thông thường… Tất cả những tình hình đó đòi hỏi chúng ta phải sớm đưa công tác tư vấn hướng nghiệp vào nhà trường, trước mắt ít ra ở mỗi Trung tâm KTTH-HN cần có một bộ phận hoặc một phòng tư vấn làm nhiệm vụ tư vấn hướng nghiệp với học sinh. - Theo số liệu của một số công trình nghiên cứu khoa học ở nước ta thì phần đông học sinh cuối cấp THCS và THPT đều chưa có phương hướng học tập và nghề nghiệp một cách rõ ràng. - Trong nhà trường phổ thông tư vấn hướng nghiệp thường được quan niệm là sự chỉ đạo có phương hướng hoạt động của học sinh nhằm hình thành ở học sinh xu hướng học tập, nghề nghiệp trên cơ sở nghiên cứu lâu dài hoặc tức thời những đặc điểm cá nhân của mỗi học sinh. - Thực chất công tác tư vấn hướng nghiệp ở trường phổ thông thể hiện ở lời khuyên của giáo viên đối với học sinh trong trường hợp các em khó tự xác định được mình dựa trên những tri thức về phẩm chất, năng lực, tính cách của các em có phù hợp với nghề và nhu cầu xã hội hay không? Do đó, trong điều kiện nhà trường phổ thông nhiệm vụ của tư vấn hướng nghiệp không chỉ là chẩn đoán những phẩm chất nghề nghiệp cần thiết hiện có ở học sinh mà còn làm sáng tỏ mức độ sẵn sàng về tâm lý và thực tiễn của học sinh đối với nghề nghiệp mà các em định chọn cũng những kích thích cácem tự giáo dục, rèn luyện và phát triển những phẩm chất còn thiếu của bản thân. - Các bước đi của công tác tư vấn hướng nghiệp trong nhà trường phổ thông. - Bước thứ nhất: Đánh giá năng lực và cá tính học sinh. - Thông qua các test, giúp cho học sinh hiểu năng lực chung, năng lực chuyên biệt, hứng thú, tính cách, khí chất và nguyện vọng của mình. - Đồng thời, thông qua quan sát, điều tra, trò chuyện, qua nhật ký, sổ ghi chép… cán bộ tư vấn thu nhập được những tài liệu toàn diện và xác thực về những học sinh cần tư vấn, cuối cùng có sự đánh giá sơ bộ về các đặc điểm tâm lý và thể chất học sinh. - ở đây, cán bộ tư vấn cần nắm được bức tranh chung về nghề, yêu cầu của nghề đối với đặc điểm tâm sinh lý của con người cũng như trình độ giáo dục và đào taọ của nghề, tương lai của nghề, khả năng tiến thủ trong nghề cùng những tin tức về sự biến động của nghề trong xã hội… Bước thứ ba: Đối chiếu những đặc điểm của học sinh với nhân tố nghề, từ đó giúp học sinh có được sự lựa chọn sáng suốt và đúng đắn. - Những kết quả nghiên cứu như đã trình bầy ở trên đóng góp một phần nhỏ bé nhằm hiện thực hoá: 5 nhiệm vụ giáo dục lao động-hướng nghiệp năm học 2004-2005 của Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chỉ ra là: Nhiệm vụ 1: Nâng cao nhận thức của cán bộ quản lí và giáo dục về việc tăng cường giáo dục hướng nghiệp cho học sinh phổ thông. - Nhiệm vụ 2: Mở rộng và nâng cao chất lượng hoạt động sinh hoạt hướng nghiệp và tư vấn hướng nghiệp cho học sinh phổ thông. - Trung tâm KTTH-HN. - Suy nghĩ về sự phát triển các trung tâm KTTH-HN dành cho giáo dục phổ thông. - Để nâng cao chất lượng giáo dục hướng nghiệp. - Một số vấn đề về hướng nghiệp cho học sinh phổ thông. - Kiến thức kĩ năng hướng nghiệp. - Trung tâm GDTX. - Trường Trung học phổ thông