- Giáo dục và tư vấn hướng nghiệp Giỏo dục và tư vấn hướng nghiệp - Những vấn đề về thực trạng, chuyờn mụn, phương hướng và hợp tỏc phỏt triển PGS. - Nguyễn Thị Mỹ Lộc Chủ nhiệm Khoa Sư phạm - ĐHQGHN Hướng nghiệp học đường và nghề nghiệp đó cú một lịch sử ra đời và phỏt triển với bề dày trờn dưới 100 năm trờn thế giới và trờn thực tế đó trở thành một lĩnh vực tỏc nghiệp chuyờn mụn và chớnh sỏch được tớch hợp chặt chẽ trong cỏc hệ thống giỏo dục, đào tạo, lao động, việc làm, dịch vụ và chớnh sỏch xó hội ở nhiều nước trong khu vực cũng như trờn trường quốc tế. - ở nhiều gúc độ và thang bậc khỏc nhau, hướng nghiệp đó vượt qua xuất phỏt điểm chuyờn mụn ban đầu của mỡnh, vốn phỏt huy chủ yếu ở cấp độ tỏc nghiệp vi mụ (micro operational inteventions) của việc cung cấp một cỏch hữu ớch cỏc lời khuyờn nhằm trợ giỳp cỏc chủ thể xó hội tỡm được đỳng cõu trả lời và lựa chọn quyết định cho nghề nghiệp và sự đào tạo chuyờn mụn phự hợp, để trở thành cỏc thiết chế hữu hiệu, cỏc cụng cụ mang tớnh chiến lược đúng vai trũ lớn trong việc xử lý hài hoà mối quan hệ và khoảng cỏch giữa cỏc hệ thống giỏo dục, đào tạo và thị trường lao động, củng cố cỏc chức năng xó hội trờn cỏc lĩnh vực đảm bảo dịch vụ, an sinh và chớnh sỏch xó hội trong những lụgớc mới mang tớnh thời đại của xó hội hậu cụng nghiệp, xó hội năng lực và tri thức, xó hội học tập và học tập suốt đời. - Thực vậy, lịch sử phỏt triển xó hội loài người núi chung, phỏt triển và tiến hoỏ của hệ thống nghề nghiệp núi riờng cho đến tận ngày nay đó cho thấy rất rừ tớnh phức hợp hay phức tạp (the complexity), phi tuyến tớnh, khú dự bỏo của cỏc quy luật chuyển hoỏ, tiến hoỏ, di động xó hội, nghề nghiệp, chuyờn mụn và xó hội của cỏc chủ thể xó hội. - Xó hội càng phỏt triển, tớnh phức tạp ấy lại càng tăng lờn. - Đú cũng là một trong cỏc lý do giải thớch tớnh khú khăn và khắc nghiệt của việc làm thế nào giỏo dục và đào tạo cú thể đỏp ứng được một cỏch hợp lý cỏc yờu cầu của phỏt triển kinh tế – xó hội, vốn thường được biểu hiện trực tiếp qua những thay đổi rất khú dự đoỏn trong thị trường lao động, việc làm và năng lực. - Mặt khỏc, cỏc biến đổi xó hội, cỏc biến động chuyển hoỏ trong cỏc mụi trường kinh tế, xó hội, chớnh trị, luật phỏp, văn hoỏ (trong đú cú giỏo dục và khoa học - cụng nghệ)… cũng luụn tỏc động, tương tỏc mạnh mẽ và khụng ngừng lờn cỏc chiến lược, cỏc lộ trỡnh và quỏ trỡnh xó hội hoỏ (socialisation) vốn đó phức tạp này của cỏc chủ thể xó hội, cỏc cỏ nhõn. - Những chuyển dịch, thay đổi, thậm chớ đứt góy, giỏn đoạn, chệch hướng hay lệch chuẩn thường gặp trờn cỏc chặng và quỏ trỡnh định hướng, tự định hướng (auto-orientation), gia nhập và tỏi gia nhập về cỏc mặt xó hội, văn hoỏ và chuyờn mụn của cỏc chủ thể này, như vậy, rất cần nhận được sự hỗ trợ đó được thiết chế hoỏ của xó hội, mà trong đú hướng nghiệp học đường và nghề nghiệp, chuyờn mụn đúng vai trũ của một hệ thống giải phỏp quan trọng. - Song như chỳng ta đó biết, sự phỏt triển của cỏc hệ thống kinh tế, xó hội, chớnh trị, phỏp luật, văn hoỏ, giỏo dục và đào tạo, kể cả cỏc vấn đề về nhận thức và khả năng triển khai trờn thực tiễn của lĩnh vực ở mỗi nước, thậm chớ mỗi khu vực, đều cú những điểm dị biệt, mà do đú mức độ phỏt triển của hướng nghiệp của mỗi nước, mỗi khu vực mang những đặc điểm khỏc nhau và thậm chớ cú những khoảng cỏch xa và rất xa. - Ở nhiều nước phỏt triển, cú điều kiện về nhiều mặt, lại cú điểm xuất phỏt từ khỏ sớm như tại chõu Âu (như Phỏp, Thuỵ Sĩ, Bỉ, ỏo, Đức, ý, Tõy Ban Nha, Bồ Đào Nha, cỏc nước khỏc ở Bắc Âu v.v. - hay ở bắc Mỹ (như Hoa Kỳ và Canada), ở chõu ỳc và chõu Đại Dương (như Australia và New Zealand) và nhiều nơi khỏc ở chõu Mỹ La-tinh, ngay ở chõu Phi, nhất là Bắc Phi và cộng hoà Nam Phi, hệ thống hướng nghiệp học đường và nghề nghiệp, chuyờn mụn, từ giỏo dục đến tư vấn (school & career guidance, counseling and education) đó cú những mức phỏt triển và tớch hợp từ cao đến rất cao, vào cỏc hệ thống dịch vụ xó hội, hệ thống giỏo dục, đào tạo và phỏt triển nguồn nhõn lực (từ nhà trường phổ thụng, đại học, giỏo dục chuyờn nghiệp, dạy nghề cho đến thị trường lao động liờn quan đến cỏc doanh nghiệp và tổ chức kinh tế – xó hội, và cỏc nơi giỏp ranh giữa cỏ hệ thống đào tạo – việc làm và cỏc mụi trường xó hội khỏc. - Hệ thống hành lang phỏp lý, luật phỏp, chớnh sỏch mụi trường thể chế ở nhiều nước trong số này đó cú những mức độ phỏt triển rừ rệt, tạo nhiều điều kiện thuận lợi cho việc thiết chế hoỏ, tổ chức hoỏ cỏc hoạt động chuyờn mụn của hướng nghiệp và bản thõn nghề hướng nghiệp (của cỏc chuyờn gia giỏo dục và tư vấn hướng nghiệp) ở cả khu vực cụng cộng lẫn tư nhõn cho đến khu vực phi lợi nhuận thuộc xó hội dõn sự hiện đại. - Luật giỏo dục và lao động của nhiều nước đó thể chế hoỏ, phỏp chế hoỏ và chế tài hoỏ cỏc hoạt động tỏc nghiệp, thụng tin, xuất bản, giỏo dục, tư vấn hướng nghiệp. - Nhiều nơi, luật phỏp quy định rừ yờu cầu về sỏch vở, tài liệu, thụng tin, nhõn sự và tổ chức cỏc hoạt động giỏo dục, tư vấn một cỏch rất cụ thể về cả mặt số lượng lẫn chất lượng đối với cỏc cơ sở giỏo dục (từ phổ thụng đến đại học, từ giỏo dục chuyờn nghiệp, dạy nghề đến cỏc hoạt động hướng nghiệp ở cỏc trung tõm lao động việc làm, xó hội, cỏc tổ chức cú chức năng đảm bảo xó hội đặc biệt khỏc). - Nghề nghiệp của cỏc chuyờn gia hướng nghiệp (giỏo dục, tư vấn) cũng được quy định rừ trong cỏc hệ thống phỏp luật để cỏc chuyờn gia, cỏn bộ giỏo dục, tư vấn hướng nghiệp cú thể vừa được hưởng sự cụng nhận, tiếp đún và hợp tỏc thuận lợi của xó hội, vừa cú thể được đài thọ một cỏch xứng đỏng. - Vấn đề về phõn loại, cụng nhận chức danh và đài thọ lương bổng đối với nghề nghiệp tư vấn này, tuy ở mỗi nước cú cỏch xử lý, sắp xếp khỏc nhau, song đều được coi là một vấn đề hết sức quan yếu trong hệ thống cỏc điều kiện thiết yếu để xó hội cú thể, từ đú, nhận được cỏc lợi ớch chuyờn mụn và chức năng xó hội từ hướng nghiệp. - Qua đú, nhiều vấn đề quan trọng trong đào tạo, phỏt triển và phõn bổ nguồn nhõn lực một cỏch hợp lý hơn được giải quyết. - Rất nhiều vấn đề của hướng nghiệp đang được đặt ra, cho khụng chỉ một quốc gia, vựng lónh thổ nào, mà là vấn đề chung của chỳng ta, của giới khoa học và giỏo dục về hướng nghiệp. - Bờn cạnh đú, cũng cú những vấn đề mang tớnh đặc thự, hơn nữa lại cú tớnh cấp bỏch riờng của từng nước, mà những vớ dụ hết sức sống động chớnh là trường hợp của Việt Nam và một số quốc gia trong khu vực Đụng Nam ỏ của chỳng ta như Lào, Campuchia v.v… Những vấn đề về khoảng cỏch trong phỏt triển giỏo dục và tư vấn hướng nghiệp giữa cỏc khu vực, cỏc nước và cỏc vựng lónh thổ mà chỳng tụi tạm chia là những nước cú hệ thống hướng nghiệp phỏt triển và cỏc nước ở nhúm cũn lại, cỏc nền hướng nghiệp đang phỏt triển (một thuật ngữ mà chỳng tụi mượn của cỏc nhà kinh tế học phỏt triển của thập kỷ 1970-1980 trước đõy) gợi ý những vấn đề rộng lớn trong hợp tỏc quốc tế, trong chuyển giao cụng nghệ và đặc biệt trong nghiờn cứu liờn văn hoỏ (inter-cultural studies), liờn ngành, liờn bộ mụn ở cỏc mức độ quốc tế và khu vực về nghiờn cứu và đào tạo về hướng nghiệp, v.v… Bờn cạnh đú, cũn nhiều vấn đề mang tớnh chuyờn mụn và thời đại khỏc nữa mà Hội thảo Khoa học Quốc tế về hướng nghiệp “Đối thoại Phỏp - ỏ” mở rộng của chỳng ta hụm nay cần phải bàn bạc để trước hết, cựng nhau cú những nhận thức chung về chỳng và cựng đi tỡm những lời giải, những giải phỏp mang tớnh khả thi. - Cú thể thấy ở đõy nổi bật lờn mấy cụm vấn đề như sau: ã Cỏc vấn đề về vị trớ, vai trũ, chức năng, mụ hỡnh và thực tiễn của giỏo dục hướng nghiệp trờn thế giới, trong khu vực và ở Việt Nam. - ã Cỏc vấn đề về hợp tỏc quốc tế để hỗ trợ khu vực Đụng Nam ỏ, trong đú cú Việt Nam, xõy dựng và triển khai cỏc lĩnh vực nghiờn cứu khoa học và đào tạo về giỏo dục và tư vấn hướng nghiệp. - Trong đú nổi bật lờn việc xỏc định sự cần thiết và tầm quan trọng của việc xõy dựng một trung tõm đào tạo nguồn nhõn lực khoa học và chuyờn mụn cho hướng nghiệp thụng qua mụ hỡnh dự ỏn xõy dựng trường đào tạo cỏn bộ hướng nghiệp phục vụ khu vực, cũng như việc xõy dựng và tạo lập một trung tõm nghiờn cứu, ứng dụng liờn ngành về khoa học và giỏo dục hướng nghiệp mà Việt Nam là đầu mối để triển khai. - Cỏc vấn đề về vị trớ, vai trũ, chức năng, mụ hỡnh và thực tiễn của giỏo dục hướng nghiệp trờn thế giới, trong khu vực và ở Việt Nam. - Đối với cụm vấn đề thứ nhất, cú một số cõu hỏi mà Hội thảo cú thể dành thời gian nghiờn cứu và bàn luận, như sau: ã Thực sự cỏc hệ thống hướng nghiệp của chỳng ta ngày nay, cỏc mụ hỡnh, phương phỏp, tiếp cận của chỳng đó trả lời được hay chưa, trả lời đến mức nào những nhu cầu về hướng nghiệp của cỏc chủ thể xó hội, cỏc yờu cầu về hỗ trợ và tớch hợp trong phỏt triển kinh tế, xó hội và văn hoỏ ở cỏc cấp độ vĩ mụ, trung mụ của cỏc quốc gia, vựng lónh thổ. - ã Hướng nghiệp hiện nay, trong khi thực hiện cỏc sứ mạng, vai trũ chuyờn mụn và xó hội của mỡnh, đang gặp phải những vấn đề gỡ, kể cả những vấn đề mang tớnh sống cũn (từ thực tiễn đời sống, từ trong chớnh khoa học, kỹ thuật và phương phỏp). - ã Song trước khi trả lời cỏc cõu hỏi ấy, nhất là để chuyển cỏc thụng điệp đến cỏc nhà hoạch định và quản lý chớnh sỏch và cỏc chủ thể xó hội khỏc của hướng nghiệp, liệu chỳng ta cú phải bàn lại và bàn thờm để thống nhất về chớnh sứ mạng, vai trũ, chức năng và cỏc tiếp cận của chỳng ta. - ã Đối với cỏc nhà quản lý cỏc hệ thống, cơ sở giỏo dục và đào tạo nguồn nhõn lực trong hệ thống giỏo dục quốc dõn, cỏc tổ chức kinh tế – xó hội và chuyờn mụn, cỏc nhà hoạch định và quản lý chớnh sỏch cỏc cấp, cỏc ngành cú liờn quan, giới chuyờn mụn, giới đào tạo và nghiờn cứu về giỏo dục và tư vấn hướng nghiệp và cỏc đại biểu thuộc nhiều lĩnh vực khỏc cú liờn hệ, Hội thảo rất mong nhận được cỏc ý kiến, cỏc thụng tin trao đổi của quý vị và cỏc đại biểu về cỏc vấn đề mà trờn thực tế cỏc lĩnh vực gặp phải, cỏc cõu hỏi cần xử lý liờn quan đến mọi khớa cạnh khỏc nhau của hướng nghiệp (từ thực tiễn, nguyờn nhõn, đến định hướng cỏch đi, chớnh sỏch, chiến lược, đến đào tạo và nghiờn cứu cũng như đến cỏc giải phỏp phối hợp, hợp tỏc trong và ngoài nước, khu vực và quốc tế. - Cỏc vấn đề về hợp tỏc quốc tế để hỗ trợ khu vực Đụng Nam ỏ, trong đú cú Việt Nam. - Trong cụm vấn đề thứ hai, một số cõu hỏi khỏc đang chờ đợi sự nghiờn cứu và trao đổi tại Hội thảo: ã Đối với vấn đề về thu hẹp khoảng cỏch, hay nếu muốn núi theo cỏch khỏc, sự chia xẻ cỏc mụ hỡnh, kinh nghiệm, chuyờn mụn giữa cỏc nền hướng nghiệp phỏt triển và đang phỏt triển (theo cỏc trục bắc – nam, nam - nam), giới hướng nghiệp quốc tế cú thể giỳp đỡ được những gỡ cho cỏc nước đang phỏt triển như Việt Nam và cỏc nước trong khu vực, cỏch thức và hướng giỳp đỡ, hợp tỏc như thế nào. - ã Đối với cỏc nước tiếp nhận cụng nghệ, một loạt những vấn đề cần bàn và cú thể được lưu ý là : đõu là điểm mạnh và điểm yếu của chỳng ta trong hướng nghiệp, trong mụ hỡnh, trong phương phỏp, chỳng ta nờn cú những chuẩn bị gỡ (đặc biệt về cỏc mặt mụi trường thể chế, về nguồn nhõn lực, về tổ chức chuyờn mụn, về cụng nghệ, kỹ thuật và phương phỏp, về cỏc nguồn lực khỏc…) để cú thể tiếp thu và thớch nghi hoỏ một cỏch hữu hiệu những cụng nghệ được chuyển giao, trong khi cũng tớnh đến những đúng gúp trở lại (chuyển giao cụng nghệ ngược) từ những thế mạnh đặc thự của chỳng ta, của từng nước, từng hệ thống. - ã Cuối cựng, theo tư duy thao tỏc luận và trong một lụ-gớc hành động, cụ thể, chỳng ta cựng nhau suy nghĩ và cõn nhắc những khả năng mang tớnh khả thi trong việc làm thế nào cú thể tớch hợp và phối hợp một cỏch tốt nhất kinh nghiệm, năng lực, chuyờn mụn và cỏc nguồn lực sẵn cú, tiềm năng của cỏc bờn (tạm gọi là giao và nhận cụng nghệ) trong việc xõy dựng một cỏch hợp lý và khả thi những chương trỡnh đào tạo, nghiờn cứu khoa học liờn ngành, liờn bộ mụn với tiếp cận liờn văn hoỏ mà chỳng ta đó nhắc tới. - Điều này rất quan trọng để cú thể giỳp cỏc nước trong khu vực cú nhu cầu, mà trong đú cú Việt Nam và cỏc nước lỏng giềng, đào tạo được một cỏch phự hợp (trờn cỏc mặt số lượng, chất lượng) đội ngũ cỏc nhà giỏo dục và tư vấn hướng nghiệp, cũng như việc triển khai tốt và hiệu quả, hữu hiệu và cú ý nghĩa cỏc chương trỡnh nghiờn cứu chung về khoa học và giỏo dục hướng nghiệp. - Chỳng tụi cũng nhõn đõy gợi ý rằng cũn nhiều vấn đề chuyờn mụn đặc thự đang chờ đợi sự trả lời của cỏc chuyờn gia và cỏc nhà chớnh sỏch liờn quan đến hướng nghiệp và cỏc vấn đề của hướng nghiệp cho cỏc đối tượng như : trẻ em và phụ nữ cú hoàn cảnh khú khăn, đối tượng người tàn tật (mà riờng ở Việt Nam, Lào, Campuchia, con số đó lờn tới nhiều triệu người), hướng nghiệp cho và trong cỏc cộng đồng thiểu số, đa sắc tộc, hướng nghiệp cho cỏc đối tượng vị thành niờn, người lớn tuổi gặp khú khăn trong hoà nhập và tỏi hoà nhập xó hội và chuyờn mụn, hướng nghiệp cho cỏc vựng chậm phỏt triển và đang chuyển đổi về cơ cấu kinh tế xó hội (như nụng thụn, miền nỳi…) v.v… ã Riờng đối với dự ỏn hợp tỏc quốc tế về nghiờn cứu và đào tạo về giỏo dục vàtư vấn hướng nghiệp mà Khoa Sư phạm (ĐHQGHN) cựng với cỏc đối tỏc trong nước khỏc, đại diện cho giới khoa học giỏo dục núi chung và khoa học hướng nghiệp núi riờng của Việt Nam, đứng ra đảm trỏch và phối hợp với cỏc đồng nghiệp quốc tế, mở đầu là cỏc đồng nghiệp cỏc nước trong cộng đồng Phỏp ngữ (francophone hay francophonie) mà đại diện quan trọng là Viện Nghiờn cứu Quốc gia về Lao động và Hướng nghiệp Cộng hoà Phỏp (INETOP) thuộc Học viờn Quốc gia về Nghề nghiệp và Việc làm (CNAM-Paris), chỳng tụi rất mong muốn nhận được cỏc ý kiến đúng gúp khoa học trực tiếp từ Hội thảo hụm nay. - Cỏc vấn đề cần được bàn thảo và tư vấn, gúp ý rất cụ thể như nội dung, tiếp cận, phương phỏp luận, phương phỏp, cụng nghệ, cỏc định hướng và ưu tiờn cần được xỏc định, cỏc giải phỏp cần được thực hiện và tiến hành v.v… để sao cho việc xõy dựng một dự ỏn về đào tạo (một trường đào tạo) và nghiờn cứu (một trung tõm nghiờn cứu liờn ngành) về khoa học và giỏo dục hướng nghiệp theo tiờu chuẩn quốc tế, đặt ở Việt Nam, song đồng thời phục vụ cho cỏc nước trong khu vực cú thể sớm được thực hiện một cỏch hiệu quả, thiết thực, khả thi. - Hội thảo khoa học quốc tế về hướng nghiệp hụm nay là một bước khởi đầu trong việc trả lời cỏc cõu hỏi núi trờn và nhiều vấn đề quan trọng khỏc nữa. - Thực tiễn về hướng nghiệp núi chung của thế giới cũn rất nhiều cõu hỏi chờ đợi sự trả lời của cỏc nhà khoa học. - Riờng đối với Việt Nam và một số nước trong khu vực, do những điều kiện và hạn chế thuộc về lịch sử cũng như về điều kiện kinh tế, chớnh trị, xó hội và tài chớnh mà chỳng ta đó biết, những cõu hỏi ấy cần được tổ chức trả lời một cỏch cụ thể và thiết thực thụng qua cỏc chương trỡnh, dự ỏn và hành động đào tạo và nghiờn cứu trong lĩnh vực này. - Song để thực hiện được những ý tưởng và dự ỏn đú, sự giỳp đỡ, đúng gúp của cỏc giới, cỏc ngành, từ quản lý, lónh đạo, chớnh sỏch đến khoa học và chuyờn mụn và cỏc giới, cỏc chủ thể khỏc trong nước cũng như sự hợp tỏc của cỏc bạn bố, đồng nghiệp, cỏc nhà khoa học và cỏc tổ chức quốc tế và khu vực la cực kỳ quý bỏu và quan trọng, mang tớnh sống cũn. - Chớnh vỡ lý do này, hụm nay, chỳng tụi vụ cựng phấn khởi và hõn hạnh được tiếp đún và xin cảm tạ sự quan tõm, tham dự, sự hợp tỏc của cỏc vị đại biểu, cỏc bạn đồng nghiệp, cỏc nhà khoa học, cỏc vị đại diện của cỏc tổ chức chuyờn mụn, cỏc tổ chức kinh tế, xó hội, cỏc cơ sở giỏo dục - đào tạo, cỏc trường, trung tõm, vụ, viện, đặc biệt là cỏc cơ quan Bộ, ngành hữu quan cựng cỏc tổ chức, cỏc vị đại biểu trong nước khỏc. - Chỳng tụi cũng xin được cảm ơn sự cú mặt và tham gia của cỏc đoàn ngoại giao, cỏc cơ quan và tổ chức quốc tế, cỏc cơ quan thụng tin đại chỳng ở trung ương và địa phương cựng cỏc nhà tài trợ trong nước cho Hội thảo. - Chỳng tụi chõn thành cảm ơn sự cú mặt và tham gia đặc biệt của cỏc bạn đồng nghiệp, cỏc nhà khoa học đến từ cỏc nước thuộc cộng đồng phỏp ngữ mà đại diện là cỏc đồng nghiệp Phỏp và INETOP, CNAM – Paris, Canada và Thuỵ Sĩ, Burkina-Fasụ cựng cỏc nước và cỏc vựng lónh thổ khỏc cú nền hướng nghiệp phỏt triển như ỏo, Singapore, Hồng-Kụng v.v… Chỳng tụi xin cảm ơn Cơ quan Đại học Phỏp ngữ AUF về sự tài trợ, hỗ trợ chuyờn mụn quý bàu của Cơ quan dành cho Dự ỏn và Hội thảo, điều được chỳng tụi coi như một sự ghi nhận hết sức cú ý nghĩa của AUF đối với lĩnh vực hướng nghiệp ở Việt Nam núi riờng và khu vực núi chung, cũng như cho chương trỡnh hợp tỏc quốc tế mà ĐHQGHN, Khoa Sư phạm chỳng tụi đang đại diện cho giới giỏo dục hướng nghiệp Việt Nam đảm trỏch. - Chỳng tụi cũng xin cảm ơn đại sứ quỏn Phỏp và đại sứ quỏn của nhiều nước trong khu vực đó quan tõm và gửi đại diện đến dự hội thảo hụm nay. - Xin cảm ơn sự chỳ ý của cỏc vị đại biểu và kớnh chỳc hội thảo làm việc thành cụng và hiệu quả