- TẠO BIỂU TƢỢNG VỀ NHỮNG BIẾN CỐ LỚN TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG. - LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM LỊCH SỬ. - HÀ NỘI – 2015. - Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC (BỘ MÔN LỊCH SỬ). - 96 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TẠO BIỂU TƢỢNGVỀ NHỮNG BIẾN CỐ LỚN TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬỞ TRƢỜNG THPT. - Phân loại biểu tượng lịch sử. - Cơ sở xuất phát của vấn đề tạo biểu tượng cho HSError! Bookmark not defined.. - CHƢƠNG 2: MỘT SỐ BIÊN PHÁP TẠO BIỂU TƢỢNG VỀ NHỮNG BIẾN CỐ LỚN TRONG DẠY HỌC LSVN LỚP 11 THPT(CHƢƠNG TRÌNH CHUẨN. - 2.1 Vị trí, mục tiêu,nội dung cơ bản của phần lịch sử VN lớp 11Error! Bookmark not defined.. - Xác định hệ thống kiến thức cần khai thác để tạo biểu tượng về những biến cố lớn trong dạy học lịch sử VN lớp 11. - Những yêu cầu cơ bản khi xác định các biện pháp của việc tạo BT về những BCL trong dạy học lịch sử cho học sinh lớp 11 (chương trình chuẩn. - Các biện pháp tạo biểu tượng về những biến cố lớn trong dạy học lịch sử cho học sinh lớp 11. - Sử dụng câu chuyện lịch sử để tạo BT về BCLError! Bookmark not defined.. - Vì vậy Lịch sử phải được đặt đúng vị trí để giáo dục bồi dưỡng phẩm chất, nhân cách của học sinh.. - Việc học lịch sử ngày nay có nhiều vấn đề nổi cộm đáng lo ngại. - Học sinh không quan tâm chú ý học lịch sử một cách nghiêm túc, điểm trong các kì thi tốt nghiệp và thi đại học về lịch sử còn thấp,một số HS coi tiết học LS nhàm chán, rặt những sự kiện khô khan, dài dòng…Đó là thực tế tồn tại ở không ít trường phổ thông hiện nay…Thực trạng này đòi hỏi GV phải đổi mới PPDH, tránh lối học thầy đọc trò chép, tóm tắt kiến thức trong SGK…không gây hứng thú học tập cho HS.Để cuốn hút HS vào mỗi giờ học, thì vấn đề tạo biểu tượng cho HS trong DHLS, là vấn đề cốt yếu có tính chất quyết định, để thực hiện mục tiêu bộ môn.. - Thực tiễn việc dạy học LS ở trường THPT hiện nay cho thấy GV có quan tâm đến việc tạo biểu tượng, tuy nhiên đa số mới chỉ dừng lại ở lý luận, còn trong thực tiễn dạy học, GV còn nhiều khó khăn lúng túng, do không nhiệt tâm trong nghề vì đồng lương quá thấp, hoặc không chịu trau dồi, kiến thức,học tập công nghệ, dẫn đến tình trạng chỉ dạy cho xong tiết, nên biểu tượng đưa ra còn nghèo nàn, khô khan, thiếu và yếu về CNTT nên kém hiệu quả, không gây được tình cảm yêu mến LS trong học trò.Đối với môn LS, còn có nhiều quan điểm môn LS là môn phụ, môn học thuộc lòng, PPDH lịch sử không hiệu quả và tạo hứng thú cho HS.Việc đổi mới PPDH cũng chưa được quan tâm.. - PP tốt nhất để HS tiếp cận đầy đủ và sâu sắc về các sự kiện, nhân vật, vấn đề LS, là PP tạo biểu tượng trong dạy học LS.Trong đó GV tránh lối dạy kiến thức có sẵn, dạy chay, tập cho HS sớm và thường xuyên tiếp cận với biểu tượng lịch sử ( đã được san định, được gia công về mặt sư phạm dưới hình thức và mức độ khác nhau), là một hướng đi đúng, có ý nghĩa tích cực và thiết thực.Để dạy học tốt môn LS có nhiều biện pháp khác nhau, nhưng việc tạo biểu tượng về những biến cố lớn của LS là vấn đề cốt lõi.. - Do đó việc tạo biểu tượng về những biến cố lớn trong giai đoạn có ý nghĩa hết sức to lớn, giúp HS thêm hiểu và kính yêu cha ông mình, đồng thời tiếp bước ý chí quật cường vươn lên trong thời kì hòa bình xây dựng đất nước đàng hoàng to đẹp.Đặc biệt LS càng lùi xa, càng khó nhận thức, nên việc tạo biểu tượng về những biến cố lớn trong dạy học LSVN lại càng gặp nhiều khó khăn hơn.. - Với những lí do nêu trên, chúng tôi mạnh dạn chọn vấn đề “Tạo biểu tượng về những biến cố lớn trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 11, trung học phổ thông (Chương trình chuẩn)” làm đề tài luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, chuyên ngành Lý luận và PP dạy học Lịch sử, với mong muốn đưa ra những quan điểm về lý thuyết, những kiến giải và những biện pháp sư phạm trong việc tạo biểu tượng về những biến cố lớn trong DHLS, về những bài học lịch sử thuộc kì II chương trình chuẩn, lớp 11này. - Lịch sử nghiên cứu vấn đề. - Vấn đề tạo BT về những BCL trong dạy học LS ở trường phổ thông từ lâu đã thu hút được sự quan tâm của đông đảo các nhà giáo dục LS, cũng như các thầy cô đang giảng dạy ở trường phổ thông, nhiều nhà tâm lí học và giáo dục học, nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước, bỏ công sức, trí tuệ nghiên cứu. - Sác đa cốp“ Tư duy HS” Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1970, đã đề cập đến việc tạo BT lịch sử như là một trong các khâu không thể thiếu của quá trình nhận thức LS.Ông đưa ra quan điểm “ Tư duy HS trở nên sinh động, gợi cảm, say sưa, hồi hộp và khẩn trương. - Đồng thời biểu tượng được mở rộng làm phong phú thêm ý làm cho nó có sức mạnh thuyết phục trực tiếp và sự hấp dẫn đầy xúc cảm” [45,tr.92]. - Ông cũng chỉ ra rằng “ BT ở mức độ hoàn chỉnh mang tính khái quát gần với khái niệm đơn giản” [46,tr.48].Tuy nhiên với việc đưa ra các lí luận quan trọng trong dạy học nói chung, tác phẩm trên chưa đề cập đến các biện pháp tạo biểu tượng LS.. - Trong cuốn “ Chuẩn bị giờ học như thế nào” của M.G.Đai ri, nhà giáo dục LS của Liên Xô trước đây( Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1973) đã đưa ra 14 yêu cầu quan trọng nhất của một giờ học LS, trong đó tác giả đề cập đến yêu cầu tạo biểu tượng trong DHLS thông qua kết hợp nhuần nhuyễn các PPDH. - [44,tr8].Ông đã khẳng định hoạt động nhận thức tích cực, độc lập của HS là một điều kiện bắt buộc đối với giờ học được tổ chức một cách khoa học và có hiệu quả.Đồng thời tác giả chỉ rõ, muốn tiến hành giờ học lịch sử đạt hiệu quả cao thì cần phải chuẩn bị giáo án, vận dụng linh hoạt các khâu, các phương pháp dạy học.ông cũng đưa ra một sơ đồ có thể được coi như kim chỉ nam cho người GV lịch sử về cách sử dụng linh hoạt các tư liệu, nội dung trong quá trình giảng dạy.. - Crugiăc trong cuốn “ Phát triển tư duy HS như thế nào”, Nxb Giáo dục, Hà Nội,1973 đã chỉ rõ việc tạo biểu tượng LS có vai trò và ý nghĩa to lớn đối với. - Lời nói sinh động của GV kết hợp với tính trực quan có hiệu quả to lớn trong việc dạy học…nó góp phần rèn luyện khả năng tư duy, kĩ năng phân tích, tổng hợp, sáng tạo, tập cho các em nhìn thấy bản chất của các đối tượng và hiện tượng, ẩn sau các hình thức và biểu hiện bề ngoài, kích thích tính ham hiểu biết của các em” [27. - biểu tượng là những dấu ấn ghi lại trong ý thức con người về những hình tượng các vật thể, hiện tượng và tri giác. - Trong các biểu tượng chỉ có những tính chất và dấu hiệu bên ngoài của hiện tượng ( hình dạng, màu sắc, vận động là được ghi lại. - Lecne trong cuốn “Dạy học nêu vấn đề” Nxb Giáo dục, Hà Nội,1978, đã chỉ ra rằng “ Dạy học có sử dụng đồ dùng trực quan sẽ là cơ sở để diễn ra sự tái hiện tri thức và PP hoạt động trong học tập” [28. - Rudich trong tác phẩm “ Tâm lý học”, Nxb Matxitcơva, 1986, đã nghiên cứu quá trình nhận thức: từ cảm giác, tri giác đến biểu tượng là “ hình ảnh của sự vật, hiện tượng của thế giới xung quanh được giữ lại trong óc người và hình thành trên cơ sở các cảm giác và tri giác, xảy ra trước đó” [54. - Để hình thành thuật ngữ, khái niệm cụ thể cho HS phổ thông cần phải có những biểu tượng cụ thể”. - Xcátkin trong “ Lý luận dạy học ở trường phổ thông”, 1986 đã khẳng định: vai trò của tri giác các sự kiện, hiện tượng là cơ sở để tạo biểu tượng, các tác giả đều thống nhất và khẳng định vị trí đặc biệt quan trọng của việc tạo biểu tượng trong quá trình nhận thức, không có quá trình tạo biểu tượng thì không thể có những bước nhận thức tiếp theo.. - B.P.Exipốp trong cuốn “ Những cơ sở lí luận dạy học” Nxb Thanh niên, 1996, đưa ra quan điểm “Đặc điểm nhận thức của HS tiến hành trên cơ sở: cảm. - giác, tri giác, tạo nên những biểu tượng cụ thể về sự vật, hiện tượng, từ đó biết phân tích, tổng hợp và khái quát vấn đề” [2. - F.K.Kôrôvkinkhi nghiên cứu về “ Phương pháp dạy học ở trường phổ thông”. - NxbGiáo dục, Hà Nội,1998, đã khẳng định: “Học tập LS là một quá trình nhận thức, mà biểu tượng là một cơ sở quan trọng, vì đó là sản phẩm cao nhất của nhận thức cảm tính” [15. - HS là một chủ thể độc lập với GV, có thể tự nghiên cứu để hình thành biểu tượng LS qua đó rèn luyện kĩ năng tự học và sáng tạo, là những kĩ năng kép cần cho một HS hiện đại, để rút ngắn khoảng cách thua kém, và để HS trở thành người chủ thực sự của tương lai” [29,tr.43]. - RoBertJ.Marzano, Debra J.Pickering, Jane E Pollock trong cuốn “ Các phương pháp dạy học hiệu quả” (Hồng Lạc dịch, Nxb Giáo dục, TPHCM,2005) gồm 13 chương, trình bày các phương pháp dạy học có hiệu quả, trong đó các tác giả đã đi đến nhận định: “Việc dạy học phải bắt đầu từ trực quan nhằm tạo ra trong óc trẻ một biểu tượng bền vững” [56,tr.62].. - Ngoài những tác giả trên còn phải kể đến những tác giả sau: tác giả người Nga N.I.Ra pôrôze, F.P.Krốpkin trong quyển “ PP dạy học Lịch sử thế giới cổ đại và trung đại lớp 5, lớp 6. - PP dạy học lịch sử ở trường THPT” tập 1 do F.P.Krốpkin chủ biên, phần 3 của sách viết về “ Hình thành tri thức lịch sử trong dạy học LS”. - Đrugiơcôva trong cuốn“ PP giảng dạy lịch sử ở trường PT”. - Nheckina trong tác phẩm “ Chức năng của hình ảnh nghệ thuật trong quá trình lịch sử”. - Lâybengruptrong cuốn “ Những yêu cầu đối với một bài học lịch sử về mặt lí luận dạy học. - Doran- Wrabn trong cuốn “ Hình thành biểu tượng và khái niệm trong dạy học địa lý”, do Nguyễn Trần Kiều, Nguyễn Trần Cầu dịch. - Korôkova, M.T.Stuđennhikin trong tác phẩm “ Phương pháp học tập lịch sử qua sơ đồ, bảng biểu và hình vẽ”. - M.T.Stuđennhikin trong tác phẩm “Công nghệ hiện đại trong dạy học LS ở trường. - trong DHLS, nhưng đã giúp chúng tôi nhận thức về định nghĩa, nguyên tắc, cấu trúc của biểu tượng, cũng như cơ sở lí luận của quá trình tạo biểu tượng. - Tìm hiểu các công trình nghiên cứu trên chúng tôi thấy được:Biểu tượng tức là những hình ảnh của các đối tượng của hiện tượng được tri giác từ trước, sự tri giác chủ động tích cực của học sinh dưới sự tổ chức của giáo viên đối với các nguồn đa dạng phong phú của đối tượng được tri giác là điều kiện cơ bản để quyết định chất lượng của biểu tượng. - Đó là cơ sở lí luận để xác định những yêu cầu (có tính nguyên tắc sư phạm) trong tạo biểu tượng lịch sử cho học sinh, đảm bảo tính cụ thể, chính xác của sự kiện, phát huy tính tích cực của học sinh.. - Việc dạy học lịch sử đã được chú ý từ lâu song đến nay vẫn chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu một cách có hệ thống việc tạo biểu tượng cho học sinh trong dạy học lịch sử. - Trong nhiều cuốn sách các nhà nghiên cứu giáo dục, nghiên cứu tâm lý, và nghiên cứu PP DHLS đã đề cập đến vai trò to lớn của việc tạo biểu tượng LS trong quá trình dạy và tự học.. - Trong tác phẩm “ Tâm lý học” do Phạm Minh Hạc chủ biên, Nxb Giáo dục, 1980,đã đưa ra định nghĩa về biểu tượng nói chung, phân biệt mức độ khác nhau giữa biểu tượng và tri giác, biểu tượng và hình ảnh trực quan.. - do tác giảNguyễn Quang Uẩn ( chủ biên),Nguyễn Văn Lũy, Đinh Văn Vang,Nxb Giáo dục,1981, đã xác định con đường nhận thức từ mức độ thấp đến cao, cảm giác, tri giác và biểu tượng…Các tác giả đã nêu ra những đặc điểm chung của quá trình nhận thức cảm tính “ là những thuộc tính trực quan, cụ thể, bề ngoài của sự vật, những mối liên hệ về không gian, thời gian, chứ chưa phải là những thuộc tính bên trong, bản chất, những mối liên hệ, quan hệ có tính quy luật của hàng loạt sự vật trong thế giới”. - Như vậy muốn nâng cao chất lượng dạy học lịch sử, thì việc nghiên cứu có hệ thống về lí luận và thực tiễn việc tạo biểu tượng cho học sinh là một vấn đề quan trọng cần được làm ngay.. - Phan Ngọc Liên, Phạm Kì Tá trong cuốn “ Đồ dùng trực quan trong DHLS ở trường phổ thông” Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1975, đã nêu lên quan điểm “Đồ dùng trực quan giúp cho HS được tiếp xúc với những chứng cứ vật chất, những dấu vết của quá khứ, nhất là các di vật, di chỉ, tạo cho HS những hình ảnh cụ thể, chính xác về các sự kiện, hiện tượng lịch sử, tạo ra ở HS những biểu tượng về con người, hoạt động của họ trong bối cảnh không gian, thời gian xác định trong những điều kiện lịch sử cụ thể. - Nhóm tác giả chỉ ra rằng, việc sử dụng PP trực quan trong DHLS góp phần quan trọng vào việc tạo biểu tượng lịch sử cho HS, cụ thể hóa các sự kiện và khắc phục tình trạng hiện đại hóa lịch sử ” [37,tr.51].. - Lê Khắc Nhãn- Hoàng Triều- Hoàng Trọng Hanh trong cuốn “ Sơ thảo phương pháp dạy học LS ở trường phổ thông cấp II, cấp III”, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2001, các tác giả đã chỉ rõ, tạo biểu tượng là yêu cầu đầu tiên của việc thực hiện chức năng đặc trưng của DHLS.. - Trong cuốn “Một số chuyên đề phương pháp dạy học lịch sử” do tác giả Phan Ngọc Liên- Trịnh Đình Tùng-Nguyễn Thị Côi-Trần Vĩnh Tường đồng chủ biên. - Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2002.Bài viết của Đặng Văn Hồ-khoa Lịch sử- Đại Học Sư phạm Huế với nhan đề “ Tạo biểu tượng về nhân vật lịch sử để giáo dục, tư tưởng, tình cảm cho HS”, đã nêu lên những lí luận cơ bản về tạo biểu tượng nhân vật lịch sử, vai trò,ý nghĩa của việc tạo biểu tượng nhân vật lịch sử, các nguyên tắc và một số biện pháp cụ thể. - Dạy học theo hướng rèn luyện cho HS tiếp cận lịch sử qua tư liệu, trong đó tác giả khẳng định “ Tư liệu lịch sử giúp các em tiếp cận được lịch sử một cách cụ thể, toàn diện hơn, từ đó hiểu lịch sử đúng đắn hơn, sâu sắc hơn. - Giáo dục, Hà Nội.. - Một số vấn đề về phương pháp dạy học lịch sử, lịch sử VN, lịch sử ĐNA, Hà Nội.. - Bộ Giáo dục và Đào tạo (2008), Sách GV lịch sử lớp 11, NXB Giáo dục, Hà Nội.. - Nguyễn Thị Côi, Nguyễn Hữu Chí, (1999).Bài học lịch sử và việc kiểm tra đánh giá kết quả học tập lịch sử ở trường THPT sách BDTX chu kỳ 1997-2000 cho GV THPT, NXB Giáo dục Hà Nội.. - Các con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ở trường phổ thông, NXB Đại học Sư phạm, Hà Nội.. - Hướng dẫn sử dụng kênh hình trong SGK lịch sử lớp 11 THPT.. - Tạo biểu tượng về địa điểm của sự kiện trên cơ sở hướng dẫn HS tự học trong DHLS ở trường PT, Kỷ yếu hội thảo khoa học quốc gia về nghiên cứu giảng dạy lịch sử, trong bối cảnh hội nhập quốc tế và phát triển kĩ năng tự học cho HS, Hà Nội, tr.291-298.. - Hồ Ngọc Đại, (1983).Tâm lý dạy học, NXB Giáo dục, Hà Nội. - Phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông , Nxb Giáo dục, Hà Nội.. - Lịch sử cận đại Việt Nam, Nxb Giáo dục, Hà Nội.. - Tâm lí học, NXB Giáo dục, Hà Nội.. - Vũ Quang Hiển- TS.Hoàng Thanh Tú (đồng chủ biên), (2014).Phương pháp dạy học lịch sử ở trường THPT, Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội.. - Đặng Văn Hồ, (1996).Tạo biểu tượng về hoạt động cách mạng của Hồ Chí Minh qua dạy học lịch sử Việt Nam lớp 12 trường THPT, Luận án Tiến sĩ khoa học Sư phạm tâm lý, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.. - Hội Giáo dục lịch sử Việt Nam, (1996).Đổi mới phương pháp dạy học lịch sử. - Hội Giáo dục Lịch sử Việt Nam,(1997).Thuật ngữ - khái niệm lịch sử phổ thông, NXB ĐHQG Hà Nội.. - Hệ thống thao tác sư phạm trong dạy học Lịch sử ở trường PTTH, NXB ĐHQG Hà Nội.. - I.Ia Lec ne, (1978).Dạy học nêu vấn đề.Nxb Giáo dục, Hà Nội.. - Giáo dục học Xô Viết.Nxb Giáo dục, Hà Nội.. - Đinh Xuân Lâm (chủ biên), (1998) Đại cương Lịch sử VN tập II, Nxb Giáo dục.. - Từ điển nhân vật lịch sử VN, Nxb Giáo dục, Hà Nội.. - Phan Huy Lê, (2012),Làm sao nâng cao chất lượng giáo dục môn lịch sử trong trường phổ thông, Bộ Giáo dục Đào tạo- hội khoa học lịch sử VN: Kỉ yếu hội thảo khoa học quốc gia về dạy học lịch sử ở trường phổ thông VN. - Nxb Giáo dục, Hà Nội.. - Đổi mới phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông, Nxb ĐHSP Hà Nội.. - Phương pháp dạy học lịch sử tập 1,2, Nxb Đại học Sư phạm.. - Trần Viết Lƣu, (1999),Tạo biểu tượng lịch sử cho HS tiểu học, Luận án tiến sĩ giáo dục, Đại học quốc gia Hà Nội, trường Đại học SP HN.. - Lý luận dạy học ở trường phổ thông, một số vấn đề của lý luận dạy học hiện đại (trích dịch), NXB Giáo dục, Hà Nội.. - Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế nào.Nxb Giáo dục, Hà Nội.. - Tư duy học sinh (tập 1), Nxb.Giáo dục, Hà Nội.. - Tư duy học sinh (tập 2), Nxb.Giáo dục, Hà Nội.. - Lịch sử nước ta, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.. - Luật Giáo dục, (2005).Nxb Tư pháp, Hà Nội.. - Lịch sử là gì, Nxb Giáo dục Hà Nội.. - Các phương pháp dạy học hiệu quả, Hồng Lạc dịch, Nxb.Giáo dục, TPHCM.. - Kể chuyện lịch sử VN-Lũy Thầy, Nxb văn hóa thông tin. - Quá trình dạy-tự học, Nxb.Giáo dục, Hà Nội.. - Phương pháp ôn tập lịch sử ở trường THPT- một số vấn đề lí luận và thực tiễn, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội.. - Những vấn đề cơ bản của giáo dục hiện đại, Nxb Giáo dục, Hà Nội.